CC BY
0TA'LIM MUASSASALARI FAOLIYATINI SAMARALI TASHKIL ETISHDA RAQAMLI TEXNOLOGIYALARDAN
FOYDALANISH
1Saidova Xilolaxon Rashidjon qizi, 2Tursunbekova Mohinur Shahobiddin qizi
1Qo'qon davlat pedagogika instituti Ta'lim menejmenti kafedrasi o'qituvchisi 2Qo'qon davlat pedagogika instituti Maktab menejmenti yo'nalishi talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.11192249
Annotatsiya. Raqamli texnologiyalarning ta'lim sohasiga keng qirrali integratsiyasi bugungi kunda ta'lim tizimining eng ustuvor vazifalaridan biriga aylangan.Ta'lim tashkilotlari ushbu yangiliklar doirasidan chetda qolmay, o'z faoliyatini takomillashtirish va samarali tashkil etishda raqamli yechimlardan tobora ko'proq foydalanmoqda. Quyidagi maqola ta'lim muassasalari faoliyatini samarali tashkil etishda raqamli texnologiyalardan foydalanishning ahamiyati va afzalliklari xususida.
Kalit so'zlar: raqamli texnologiya, SAMR modeli, raqamli transformatsiya, Sun'iy intellekt, Raqamli vositalar.
Annotation. The comprehensive integration of digital technologies into the field of education has become one of the most important tasks of the education system today. The following article is about the importance and benefits of using digital technologies in the effective organization of educational institutions.
Key words: digital technology, SAMR model, digital transformation, Artificial intelligence, Digital tools.
Bugungi kunda ta'lim sektori juda tez rivojlanmoqda, bu esa ta'lim muassasalarida o'qitish va o'rganish jarayonlarini raqamli texnologiyalar yordamida qayta ko'rib chiqishga undamoqda. Zamonaviy jamiyatning rivojlanishi va yangilanishi ta'lim tizimi faoliyatiga tobora ortib borayotgan talablar bilan bog'liq. Raqamli texnologiyalar, ushbu talablarga javob berish uchun zarur qulaylik va samaradorlikni ta'minlaydi, ta'lim tizimini boshqarishni takomillashtirish imkonini beradi. Ushbu raqamli texnologiyalar, ta'lim metodika va vositalarini tubdan o'zgartirish bilan bir qatorda, bilim berish hamda bilim oluvchilarning qobiliyatini kengaytirishga xizmat qilmoqda. Raqamli texnologiyalar, o'z navbatida, ta'lim tizimida keng miqdorda ma'lumot to'plash va shu ma'lumotlarni tahlil qilish imkonini beradi. Bu, o'qituvchilarning ish yukini kamaytiradi va o'quv jarayonining sifatini oshirishga yordam beradi.
Raqamli o'qitish Kompyuterlar, planshetlar, aqlli taxtalar va boshqa raqamli qurilmalar o'rta maktablarda ta'lim tajribasini yaxshilashga yordam bermoqda. Darsliklar va qo'llanmalar endi raqamli formatda mavjud bo'lib, ular ta'lim jarayoniga ko'proq interaktivlik va rang-baranglik qo'shmoqda. Bu o'quv materiallarining tashkil etilishi va tarqatilishini soddalashtiradi, o'qituvchilarga esa dars rejasini osongina sozlash imkonini taqdim etadi.
Raqamli texnologiyalarni keng joriy etish sharoitida iqtisodiyot va ishlab chiqarish sohasini faol rivojlantirish ta'limning yangi sifatini, zamonaviy shaxsdan yangi kompetensiya va ta'lim yutuqlarini talab qiladi. Raqamli texnologiyalar esa, ushbu talablarga javob berish uchun zarur qulaylik va samaradorlikni ta'minlaydi, ta'lim tizimini boshqarishni takomillashtirish imkonini beradi.
Raqamli texnologiyalar tez tarqalmoqda va yangilanmoqda (yuqori tezlikdagi Internet; yuqori samarali raqamli mobil qurilmalar - smartfonlar, planshetlar va boshqalar; Web 2.0
vositalari - bloglar, vikilar, ijtimoiy tarmoqlar va boshqalar; bulutli xizmatlar - Google, Office 365 va boshqalar; virtual avlod va sun'iy intellektning yangi avlodi). Bu raqamli vositalar, materiallar va xizmatlarga kirish uchun cheksiz imkoniyatlarni ochib beradi (ular ilgari elitalarning imtiyozi bo'lgan). O'qituvchi va talabalar o'zlarining axborot makonlari va ularning almashinuvi ustidan ilgari misli ko'rilmagan nazoratni qo'lga kiritadilar. Ularning o'zini o'zi va o'zaro nazorat qilish imkoniyatlari, bilim olishga qiziqishni shakllantirish, mazmunli (talabalar tomonidan qabul qilingan) ta'limishi uchun imkoniyatlar kengaytirildi.
Yangi raqamli texnologiyalar an'anaviy texnologiyalarga asoslangan zamonaviy maktablar tomonidan hal etilmagan asosiy ta'lim muammolarini hal qilish imkonini beradi. Kasbiy va kundalik faoliyatda mavjud va faol foydalaniladigan texnologiyalar ta'lim tizimida mavjud bo'lgan an'anaviy to'siqlarni yengib o'tishga imkon beradi[1]. Bular:
- har bir talaba uchun o'quv jarayonini individuallashtirishni, individual usullardan (shakllardan) foydalanish va o'quv materialini o'zlashtirish sur'atini rivojlantirish;
-ta'lim muassasasining uslubiy bazasini o'zgartirish;
- ta'lim muassasasida tahsil oluvchilarnin qiziqishini oshirish, ularni o'quv jarayoni, jamoaviy va amaliy mashg'ulotlarda ishtirok etishga doimiy rag'batlantirish maqsadida darslarda va darsdan tashqari mashg'ulotlarda o'yin va loyiha texnologiyalarini faol joriy etish;
- o'quv faoliyatini avtomatlashtirilgan boshqarish orqali o'qituvchi faoliyatida ijodkorlikni oshirish.
Umumiy qilib aytganda raqamli texnologiyalarni joriy etish va ulardan ta'limga faol foydalanish o'quvchi- talabalarni o'quv jarayoniga intellektual va emotsional jalb etish, qoloq va ehtiyoji yuqori bo'lgan o'quvchi- talabalarni qo'llab-quvvatlash sifatini oshirish, ortiqcha yuklamalarni bartaraf etish kabi muhim muammolarni hal qilish imkonini beradi. Shu bilan birga, zamonaviy raqamli texnologiyalar nafaqat axborot uzatishning yangi vositasi sifatida qo'llanilibgina qolmay, balki o'z navbatida o'qitishga ham ma'lum darajada ta'sir ko'rsatadi.
Soha vakillari raqamli texnologiyalarning mumkin bo'lgan ta'sirini tavsiflovchi SAMR modelini izohladilar ya'ni:
1) O'zgartirish (Substitution): raqamli texnologiyalar oddiygina an'anaviy texnologiyalarni almashtiradi (masalan, Wordda yozish).
2) Ko'paytirish (Augmentation): raqamli texnologiyalar ta'lim muammolarini hal qilishda optimallashtirish vositasiga aylanadi (masalan, Google shakllari, Kahoot mobil ilovalari yordamida joriy yoki diagnostik yoki yakuniy baholash; Plikers va boshqalar).
3) Modifikatsiya (Modification): ta'lim jarayonida va uning ishtirokchilarining o'zaro ta'sirida sezilarli funktsional o'zgarishlar (masalan, aralash ta'lim texnologiyalaridan foydalanish yoki o'zgaruvchan sinf)
4) Transformatsiya yoki qayta aniqlash (Redefinition): ilgari hal qilib bo'lmaydigan yangi pedagogik muammolarni qo'yish va hal qilish.
Yangi raqamli ta'limning asosiy xususiyati birlik va shaxsiylashtirishning murakkab muvozanati bo'lishi kerak. Yagona raqamli texnologiyalar, resurslar va platformalar, shu jumladan bilimlar, simulyatorlar, fikr-mulohazalarga ega testlar, onlayn va oflayn kontentlar yagona ta'lim makonini - rivojlanayotgan raqamli ta'lim muhitini shakllantirishni ta'minlaydi, bunda ta'lim jarayoni individual (noyob) traektoriyalar bo'ylab boradi. Raqamli asrda ta'lim uzluksiz, ijtimoiy, shaxsiylashtirilgan, o'quvchining ehtiyojlari va manfaatlariga yo'naltirilgan bo'ladi va ta'lim bo'yicha qarorlar oldingi o'quv sessiyalarida to'plangan katta ma'lumotlarga asoslangan holda qabul qilinadi [2].
Ta'lim muassasalari uchun raqamli transformatsiya quyidagilarni anglatadi:
• Ta'lim ishining maqsadi va mazmunini o'zgartirish (yangilash), har bir talabaning imkoniyatlarini maksimal darajada oshirishga etibor berish.
• Hammani o'qitish va tarbiyalashgan barchani o'qitish va tarbiyalashga o'tish, o'quv ishlarini tashkil etish va uslublarini o'zgartirish.
• O'quv, uslubiy va tashkiliy yechimlar, axborot materiallari, vositalar va xizmatlarning ishlatilgan to'plamlarini qayta ko'rib chiqish va optimallashtirish.
• Ishlatiladigan biznes jarayonlarini tavsiflash aks ettirish va optimallashtirish, ularni barcha manfaatdor tomonlar (birinchi navbatda talabalar va o'qituvchilar) uchun ochiq (tushunarli), moslashuvchan, kengaytirilgan va tabiiy holga keltirish.
• Ta'lim ishlari samaradorligini oshirish maqsadida biznes jarayonlarini va barcha turdagi ishlarni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish uchun zamonaviy raqamli texnologiyalarning barcha imkoniyatlaridan foydalanish.
Ta'limni raqamli ravishda o'zgartirishning mohiyati raqamli texnologiyalardan foydalanish asosida ta'lim jarayonini shaxsiylashtirishga qaratilgan harakatdir. Uning asosiy xususiyati shundaki, raqamli texnologiyalar ilgari an'anaviy "qog'oz" axborot texnologiyalari yordamida amalga oshirilishining murakkabligi tufayli ilgari ommaviy ta'limda munosib o'rin egallay olmaydigan yangi pedagogik amaliyotlardan (o'quv ishlarini tashkil etish va o'tkazishning yangi modellari) foydalanishda yordam beradi. So'nggi o'n yil ichida raqamli texnologiyalar zamonaviy yuqori texnologiyali ishlab chiqarishlar, xizmat ko'rsatish sohalari va davlat idoralarining kundalik faoliyatini yaxshilashga yordam berdi. Ular yaqin o'n yillikda ta'lim muassasalari faoliyatini yaxshilashga yordam beradi. Bu o'qituvchilar o'n yil oldin orzu qilgan axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining yangi yutuqlari tufayli amalga oshiriladi. Shunga o'xshashishlar ko'plab rivojlangan mamlakatlarda allaqachon olib borilmoqda. Garchi u har doim ham ta'limning raqamli o'zgarishi deb nomlanmasada, u tubdan xarakterga ega va ta'lim jarayonini tashkil etish o'zgarishi bilan bog'liq.
So'nggi paytgacha raqamli texnologiyalarni ta'limga joriy etish o'quv jarayonining uzoq vaqtdan beri o'zgarishi bilan bog'liq bo'lib kelgan. Ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish sohasida hukmronlik qilayotgan raqamli o'zgarishlarni idrok etish, bularni ta'lim sohasiga ijodiy ravishda uzatish o'zgarishlarni keltirib chiqaradi. Ta'limdagi raqamli transformatsiya asosiy biznes operatsiyalarini takomillashtirish va zamonaviy texnologiyalar va vositalar yordamida mijozlar talablarini samarali qondirish uchun o'qitishni tashkil qilishni anglatadi. Ta'lim sohasida maqsadli mijozlar talabalar, o'qituvchilar, xodimlar va bitiruvchilar bo'lib, ta'lim sohasini raqamlashtirish talabalar va o'qituvchilar uchun ham foydali bo'lishi mumkin.
Tinglovchilarga yo'naltirilgan raqamli transformatsiya quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin:
- keng ko'lamli onlayn ta'lim imkoniyatlarini taqdim etish (shu jumladan mobil ilovalardan foydalanish)
- talabalarning rivojlanishini kuzatib borib va aralashuv protokollarini amalga oshirish uchun texnologiyadan foydalanish;
- onlayn guruhlarni tashkil etish va boshqalar.
Raqamli texnologiya yangi o'qitish usulari samaradorligini oshirishga qanday yordam berishi mumkinligini ko'rib chiqamiz[3].
Talabalarni o'qitish uchun video konferensiyalardan foydalanish. Hozirda O'zbekiston oliy o'quv yurtlari Zoom platformasidan faol foydalanmoqda. Ammo, ehtimol, darslarni
masofadan tashkil etish va ta'lim sifatini oshirish uchun eng yaxshi vositalarni tanlashga imkon beradigan boshqa platformalarni tahlil qilish kerak. Masalan, BidBlueButtom, Google Meet va boshqalar.
AR / VR texnologiyalari. Virtual va kengaytirilgan haqiqatdan foydalangan holda siz talabalar uchun interaktiv va virtual muhit yaratishingiz mumkin. Ushbu texnologiyalar interfaol vizual-tovush omilini amalga oshirish orqali murakkab tushunchalarni tushuntirish jarayonini osonlashtirishi mumkin.
Adaptiv ta'lim. Ta'limning adaptiv texnologiyalaridan foydalangan holda, ta'lim muassasalari tarkib va ta'lim tajribalarini innovasion usullar bilan shaxsiylashtirishi mumkin. Adaptiv ta'lim talabalar bilan o'zaro aloqada bo'lish uchun maxsus o'qitish vositalaridan foydalanishni o'z ichiga oladi. Adaptiv ta'lim, shuningdek, o'qituvchilarga o'qituvchilarning rivojlanishini nazorat qilishda va dasturlarni har bir talabaning ehtiyojlariga moslashtirishda yordam beradigan ma'lumotlarga asoslangan ta'lim tizimi sifatida tavsiflanadi.
Ilovalarni/ platformalarni o'rganish. Siz talabalar uchun matn, PDF, rasm, audio va video shaklidagi eng yaxshi o'quv tarkibiga kirishga imkon beradigan interaktiv o'quv maydonchasini yaratishingiz mumkin.
Sun'iy intellekt va chat-botlar. Ko'pgina o'quv yurtlari talabalarini ehtiyojlarini qondirish va o'qitish vaqtini maksimal darajada oshirish uchun chat-botlardan foydalanishga intilmoqda. Sun'iy intellektni qo'llab quvatlaydigan chat-botlardan o'qituvchilarning javoblarini tahlil qilish va ularning tanlovi asosida o'quv mazmunini yetkazib berish uchun foydalanish mumkin.
O'quv tajribasini raqamlashtirish orqali o'quvchi- talabalar ham, o'qituvchilar ham qiziqarli o'quv tajribasini yaratish uchun o'z mahoratini oshirishi mumkin. Onlayn ta'limdan tortib, aqlli sinfga, talabalarni tahlil qilish, yakka tartibda o'rganish va onlayn imtihonlarga qadar universitetni o'zgartirishning ko'plab ussulari mavjud.
Ta'lim muassasalari faoliyatini samarali tashkil etishda raqamli texnologiyalardan foydalanish imkoniyatlari va afzalliklarini quyidagilar bilan asoslash mumkin:
Ta'lim resurslariga oson kirish imkoniyati. Internet va raqamli texnologiyalar ta'lim resurslariga oson kirish imkoniyatini yaratmoqda. Endi o'quvchi-talabalar ta'lim muassasasi kutubxonasida bo'lmagan adabiyotlarga ham yangi raqamli platformalar orqali tezkor kirish imkoniga ega. Bu o'rganish jarayonini yanada qulay va samarali qiladi.
Raqamli baholash tizimi. O'quvchi-talabalarning bilim darajasini raqamli vositalar yordamida baholash samarali ta'lim jarayonini ta'minlovchi muhim omildir. Raqamli test sinovlar orqali o'quvchilarning o'zlashtirish darajasini aniqroq baholay oladilar va shu asosda individual yondashuvlarni ishlab chiqishlari mumkin.
Masofaviy o'qitishning rivojlanishi. Bugungi kunda masofaviy ta'limning ahamiyati tobora ortmoqda. Raqamli texnologiyalar yordamida ta'lim muassasalari yuzma-yuz o'qitish imkoniyati bo'lmaganda ham ta'lim jarayonini davom ettira olish imkoniyati mavjudligi.
Shuningdek, raqamli texnologiyalardan foydalanish, ta'lim muassasalariga o'z faoliyatini diversifikatsiya qilish imkonini beradi. Masalan, video darslar, onlayn seminarlar va vebinarlar orqali o'qituvchilar va o'quvchilar o'z bilim va ko'nikmalarini yanada boyitish imkoniyatiga ega bo'lmoqdalar. Shuningdek, o'quvchilarni dasturlash, 3D modellashtirish va boshqa texnologik ko'nikmalar bilan tanishtirish, kelajakda ularning raqobatbardoshligini oshirishga yordam beradi.
Raqamli texnologiyalarning o'rta ta'lim muassasalarining dars berish faoliyatiga integratsiyasi, o'quvchilarga zamonaviy bilimlar va ko'nikmalar berishga, shuningdek, ta'limning samaradorligini oshirishga yordam beradi. Raqamli vositalar bilan boyitilgan ta'lim muhiti
o'quvchilarning o'qishga bo'lgan qiziqishini oshirib, ularni yangi bilimlarni mustaqil o'zlashtirishga undaydi. Ta'lim muassasalarining kelajagi raqamli texnologiyalarning samarali qo'llanishi bilan bog'liq bo'lib, ular ta'limni yanada interaktiv va qiziqarli qilish potensiali bilan beqiyos imkoniyatlar yaratadi.
Xulosa qilib aytganda raqamli tizimlar ta'lim muassasalari faoliyatini yaxshilaydi va boshqarish jarayonlarini avtomatlashtiradi. Dars jadvallari, davomat va baholarni elektron tizimdagi qonuniyatlarga muvofiq qayd eta oladigan dasturlar o'qituvchilarning vaqtini tejaydi va ularga o'quvchilarni o'qitishga ko'proq vaqt ajratish imkonini beradi.
Ta'lim tizimini boshqarishda raqamli texnologiyalardan foydalanishning afzalliklari shundan iboratki, bu texnologiyalar murakkab ma'lumotlarni boshqarishda, ta'lim muassasasining samaradorligini oshirishda va ta'lim jarayonini shaffof va interaktiv qilishda juda katta yordam beradi. Ta'lim muassasalari raqamli texnologiyalardan foydalanish orqali ta'lim sifatini oshirish, o'qitish va o'rganish jarayonlarini samarali va zamonaviy tarzda tashkil etishda muhim qadam tashlashlari mumkin. Raqamli texnologiyalar ta'lim tizimiga innovatsion yechimlarni taklif qilib, ta'lim muassasalarining yangi zamon talablari darajasida xizmat qilishlarini ta'minlaydi. Bu o'zgarishlar nafaqat o'qituvchilar va o'quvchilar uchun, balki butun ta'lim tizimi uchun yangi imkoniyatlar eshigini ochadi. Shuning uchun, ta'lim muassasalari bu imkoniyatlarni to'liq ishlatib, o'z faoliyatlarini yaxshilash yo'lida doimiy ravishda harakat qilishlari lozim.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Экспертный доклад «12 решений для нового образования», НИУ ВШЭ, Центр стратегических разработок, 2018 [Электронный ресурс].
2. Обучение цифровым навыкам: глобальные вызовы и передовые практики. Аналитический отчет. - М.: AHO ДПО «Корпоративный университет Сбербанка», 2018. - 136 с.
3. V.Karimova "Raqamli universitet" modeli va oliy ta'lim jarayonini boshqarishning axborot tizimlari o'quv uslubiy majmua T-2021
4. Ustadjalilova, K. (2022). IMPROVING THE MECHANISMS OF THE SYSTEM OF ADVANCED TRAINING OF UNIVERSITY TEACHERS USING ALTERNATIVE METHODS. International Journal of Early Childhood Special Education, 14(8).
5. Ustadjalilova, X. (2023). PEDAGOGIK TADQIQOTLAR METODLARI VA STATISTIK GIPOTEZALARNING NAZARIY JIHATLARI. Scientific journal of the Fergana State University, (б), 21-21.
6. Umarovna, Radjabova Gavhar. "FEATURES OF THE MARKET OF EDUCATIONAL SERVICES AND THE PROBLEM OF INTERACTION OF HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS WITH EMPLOYERS." E Conference Zone. 2022.
7. Umarovna, Rajabova Gavkhar. "CONCEPTUAL FOUNDATIONS FOR IMPROVING THE ORGANIZATIONAL AND ECONOMIC MECHANISM OF THE UNIVERSITY MANAGEMENT SYSTEM. " International Journal of Early Childhood Special Education 14.8 (2022).
8. Saidova, X. R. "EFFECTIVENESS OF QUALITY MANAGEMENT IN THE ORGANIZATION OF ACTIVITIES OF EDUCATIONAL INSTITUTIONS." PublishingHouse "BaltijaPublishing" (2023).
9. Saidova, X. R. "MECHANISM FOR ATTRACTING STAFF TO IMPROVE THE QUALITY OF EDUCATION." INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE &
INTERDISCIPLINARY RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429 11.07 (2022): 5967.
10. Xusnida, Madaminova. "SPECIFIC ASPECTS OF THE DEVELOPMENT OF TEACHERS'PROFESSIONAL DEVELOPMENT IN EDUCATIONAL INSTITUTIONS." Open Access Repository 9.12 (2023): 176-181.
11. Rashidovna, MadaminovaKhusnida. "DEVELOPMENT OF INDEPENDENT THINKING SKILLS OF CHILDREN IN A PRESCHOOL EDUCATIONAL ORGANIZATION." Galaxy International Interdisciplinary Research Journal 11.11 (2023): 44-47.
12. NURMATOVA, MI. "THE NATURE AND THEORETICAL DESCRIPTION OF THE CONCEPT OF" ECONOMIC COMPETENCE"." INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE & INTERDISCIPLINARY RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429 11.07 (2022): 16-20.
13. Нурматова, М. И. "ТЕОРЕТИЧЕСКОЕ ОПИСАНИЕ ПОНЯТИЯ "ЭКОНОМИЧЕСКАЯ КОМПЕНСАЦИЯ"." СОВРЕМЕННАЯ НАУКА: АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ, ДОСТИЖЕНИЯ И ИННОВАЦИИ. 2022
14. Rahmonova, Manzura. "THE UNDERSTANDING OF HUMAN CAPITAL INDEX AND ANALYSIS OF ITS SITUATION IN UZBEKISTAN." Interpretationandresearches 1 (2023).
15. Shokirovna, R. M. (2024). SMART TEXNOLOGIYALAR" NING ILG 'OR PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARDAGI O 'RNI VA ILMIY NAZARIY ASOSLARI "TA'LIM MENEJMENTI" FANI TAHLILIDA. Science and innovation, 3(Special Issue 18), 694-697.
16. Sultonmurodovna, Otajonova Maftuna. "FORMATION OF INDEPENDENT EDUCATION OF STUDENTS BASED ON TIME MANAGEMENT TECHNOLOGIES." Open Access Repository 9.12 (2022): 143-149.
17. Sultanmurodovna, Otajonova Maftuna. "Essential Characteristic and Advantage of "Time Management"." Central Asian Journal of Innovations on Tourism Management and Finance 3.10 (2022): 32-36.
