Научная статья на тему 'ОЛИМЛАР АЁЛЛАР ГЕНДЕР ТЕНГЛИКНИНГ АҲАМИЯТИ'

ОЛИМЛАР АЁЛЛАР ГЕНДЕР ТЕНГЛИКНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Олимлар аёллар масаласини жамият тараққиёти билан

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абдурахмонов Хасан Иброхимович

As a result of the analysis of the women's issue in connection with the development of the society, the scientists scientifically expressed the importance of family, tradition, culture, international and inter-civilizational relations, religion, labor and joining public organizations, which are necessary for the social unity of people, living as a society. During the evolution of the transition to the idea of gender, the following socio-historical stages were passed. These stages have classification characteristics, and if we explain them according to their references in various literature, the system of religious confessional ban was applied at first. Historical sources call the woman the founder of human culture. In fact, depending on the division of labor in the primitive community system, men were hunters, and women were harvesters.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОЛИМЛАР АЁЛЛАР ГЕНДЕР ТЕНГЛИКНИНГ АҲАМИЯТИ»

ОЛИМЛАР АЁЛЛАР - ГЕНДЕР ТЕНГЛИКНИНГ А^АМИЯТИ Абдурахмонов Хасан Иброхимович

Тошкент фармацевтика институти Ижтимоий фанлар каефдраси мудири, Ф.Ф.Б.Ф.Д.(Phd),

Доцент

hasanabdurahmonov1991@mail.ru

+998909205871 https://doi.org/10.5281/zenodo.10657900

Abstract. As a result of the analysis of the women's issue in connection with the development of the society, the scientists scientifically expressed the importance of family, tradition, culture, international and inter-civilizational relations, religion, labor and joining public organizations, which are necessary for the social unity of people, living as a society. During the evolution of the transition to the idea of gender, the following socio-historical stages were passed. These stages have classification characteristics, and if we explain them according to their references in various literature, the system of religious confessional ban was applied at first. Historical sources call the woman the founder of human culture. In fact, depending on the division of labor in the primitive community system, men were hunters, and women were harvesters.

Аннотация. Олимлар аёллар масаласини жамият тарацциёти билан боглиц равишда та^лил цилиш натижасида кишиларнинг ижтимоий бирлиги, жамият булиб яшаши учун зарур булган оила, урф-одат, маданият, халцаро ва цивилизациялараро муносабатлар, дин, ме^нат ва жамоат ташкилотларига уюшиш катта а^амият касб этишини илмий ифодалаганлар. Гендер гоясигача утиш эволюцияси мобайнида цуйидаги ижтимоий-тарихий босцичлар босиб утилди. Мазкур босцичлар таснифий хусусиятларга эга булиб, уларнинг турли адабиётларда келтирилиши буйича изо^лаб утадиган булсак даставвал диний конфессионал тациц тизими амал цилган. Тарихий манбалар айнан аёлни инсоният маданиятининг асосчиси деб аташади. Хацицатан щм ме^натнинг ибтидоий жамоа тузумида тацсимланишига цараб эркаклар ов цилувчилар, аёллар эса %осил йигувчилар вазифасини бажарганлар.

Х,озирги кунда бутун дунёда руй бераётган глобаллашув даврида хотин-кизларнинг хукукий эркинликлари, конуний манфаатларини химоя килиш жуда хам долзарб масалага айланиб бормокда. Факат аёлгина ердан туйимли усимлик илдизларини, инлардан майда жониворларни, хашоратлар личинкасини казиб олиш билан машгул булган. Ривоятларда оловни кашф этганлар эркаклар тимсолида учрайди. Аёллар оловнинг хусусиятларини урганиш, уни турмушда куллаш, уйни иситиш, овкат тайёрлаш каби заруратларни бажарганлари хакида хикоя килинади. Кийим-кечак ва оёк кийимларини хам аёллар кашф этишган.

Жамиятда хотин-кизларнинг иктисодий-сиёсий хамда ижтимоий-хукукий фаолиятини юксалтириш жараёнлари кечиктириб булмас давр талаби хисобланмокда. Аёллар масаласи жамият, ижтимоий муносабатлар, миллатлар, давлатлар, маданият ва цивилизациялар билан узвий алокада. Бу масаланинг юзага келиши, ривожланиши ижтимоий-тарихий жараёнларнинг бир боскичдан иккинчи боскичга утиши билан хам богликдир.

Она уруги даврида аёлларнинг мавкеи юкори булган. Аёл асосий ишлаб чикарувчи куч, рузгорни мухофаза килувчи, бола тарбиялаб, авлоднинг купайишини таъминловчи зот хисобланган. Бу эса унга уруг, кабила хаётида етакчилик килиш имконини берган.

Уруг-аймокчилик даври маъбудалари аёллар тимсолида тасвирланган, кабилани бошкариш, айбдорларни жазолаш, хатто бошка кабилалар устига кушин тортиш хам аёллар ихтиёрида булган. Ижтимоий хукукий нуктаи назардан бу даврни илмий адабиётларда "аёл хукуки" хукмрон булган давр деб аташади. Л. Морган, Ф. Энгельс, Г. Плоссь, Э. Тейлор асарларида она уруги даври (матриархат)да ижтимоий хукукий ва сиёсий масалалар аёллар кулида булганига куплаб мисоллар келтирилади.

Аёллар ва эркаклар тенг хукуклилиги масаласи кадим замонлардан буён кизгин бахсларга сабаб булиб келган. Милоддан 400 йиллар аввал яшаган софист Антифонт уз асарларида барча одамларнинг табиат томонидан тенг килиб яратилганлиги хакидаги гояни биринчилардан булиб илгари сурган. Унинг фикрича, табиат барчани: аёлни хам, эркакни хам тенг килиб яратади, лекин инсонлар узларини тенгсиз холатга солувчи конунлар одамларнинг узаро келишуви натижасидир. Табиий хукуклар тенглиги ва барча одамларнинг эркинлиги хакидаги гояни софизм окимининг бошка намоёндаларида хам учратамиз. Жумладан, Ликофроннинг фикрича, факат конунларгина шахсий хукукларнинг кафолати булиши мумкин.

Х,озирги даврга келиб Узбекистонда аёллар жумладан, хотин-кизларнинг конуний-ижтимоий манфаатларини химоя килиш, аёлларнинг мамлакат сиёсий хаётидаги тулаконли иштирокини таъминлаш, гендер тенглик ва репродуктив саломатлик буйича олиб борилаётган давлат сиёсатига жахон хамжамияти яъни БМТ, Халкаро мехнат ташкилоти, ЮНИСЕФ, Жахон согликни саклаш ташкилоти каби нуфузли халкаро ихтисослашган муассасалар томонидан юкори бахо берилмокда. Бундай ижобий узгаришларга юртимизда давлатимиз рахбари бошчилигида хотин-кизларнинг жамият хаётида муносиб урин эгаллаши, уларнинг ижтимоий нуфузини янада юксалтиришга каратилаётган салмокли ишлар пойдевор булмокда.

Мамлакатимиз Президенти Ш.Мирзиёевнинг Олий Мажлис Сенати йигирманчи ялпи мажлисида сузлаган нуткида таъкидлаганидек, хозирги кунда хар бир аёл демократик жараёнларнинг кузатувчиси эмас, балки фаол ва ташаббускор иштирокчиси булмоги шарт.

Жамиятимизда аёлларга каратилаётган эътибор, уларнинг билим олиши, касб танлаши, мехнат килиши, уз иктидорини намоён этиши учун яратилаётган шароитлар натижасида бугун хотин-кизларимизда хар жабхада фаоллик сезилмокда, бир суз билан айтганда, уларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллиги ошиб, салохиятли хотин-кизлар сони тобора кенгаймокда. "Хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятлар кафолатлари тугрисида"ги конуннинг кабул килингани хам мухим вокеа булди. Бу эса бугунги кунда юртимизда аёлларга эътибор хар качонгидан хам юксакларга кутарилганидан далолат беради.

Барчага маълум, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 2015 йилнинг сентябрида Баркарор ривожланиш буйича утказилган саммитида кабул килинган 70-сон резолюциясига мувофик, шунингдек, 2030 йилгача булган даврда БМТ Глобал кун тартибининг Баркарор ривожланиш максадларини изчил амалга ошириш буйича тизимли ишларни ташкил этиш максадида Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси "2030 йилгача булган даврда баркарор ривожланиш сохасидаги миллий максад ва вазифаларни амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида" карор кабул килди. Шу билан бирга, Узбекистон Баркарор ривожланишнинг Бешинчи максадини амалга ошириш доирасида "Гендер тенгликни таъминлаш хамда барча хотин-кизларнинг хукук ва имкониятларини кенгайтириш"га оид туккизта вазифани ишлаб чикди.

Бешинчи максаднинг "Гендер тенглик" вазифаларига мувофик, 2030 йилга келиб барча хотин-кизларга нисбатан камситишларнинг хар кандай шаклига бардам бериш, сиёсий, иктисодий ва ижтимоий хаётда карорлар кабул килишнинг барча даражаларида аёлларнинг тулик ва самарали иштирокини ва етакчилик килиш учун тенг имкониятларни таъминлаш зарур. Бундан ташкари, ушбу максад давлатнинг турли даражаларида Давлат дастурларини кабул килиш жараёнида гендер тенглик тамойилларини жорий килишни уз ичига олади. Сунгги йилларда гендер тенгликни таъминлаш, аёлларнинг ижтимоий ва сиёсий хаётдаги ролини ошириш буйича ишлар бир неча йуналишларда олиб борилмокда. Жумладан;

биринчидан аёллар хукуклари тугрисидаги конун хужжатларини такомиллаштириш;

иккинчидан аёлларни химоя килишнинг институционал асосларини такомиллаштириш;

учинчидан ахолининг гендер тенглик ва аёллар хукуклари тугрисида хабардорлигини ошириш;

туртинчидан хукукни куллаш амалиётида уларга риоя этилишини таъминлаш учун масъул мансабдор шахсларни тегишли хукукий меъёрлар асосида укитиш. Мазкур келтириб утилган масалалар буйича Узбекистонда бир катор конун хужжатлари, жумладан, Президентнинг хотин-кизлар хукукларини таъминлаш, хусусан, гендер тенглиги ва аёлларни зуравонлик ва зулмдан химоя килиш, аёллар тадбиркорлигини ривожлантириш макомини кучайтириш тугрисидаги фармон ва карорлари кабул килинган.

Гендер тенглигини жорий килиш нуктаи назаридан таълимдаги ижобий силжишларни алохида таъкидлаш керак. Яъни, 2017 йилдан бошлаб аксарият олий укув юртларида турли мутахассисликлар буйича сиртки булимлар фаолияти тикланди. Таълимнинг ушбу шакли ёш аёлларга болаларни парвариш килиш ва бошка оилавий мажбуриятларни бажаришга халал килмасдан олий маълумот олиш имкониятини беради. Бу борада

Президентимиз Ш.Мирзиёев таклифига биноан, мамлакат тарихида илк бор Сенат раислигига аёл киши Танзила Норбоева сайланди. Маълумки, ундан олдин Т.Норбоева Узбекистон Республикаси Бош вазирининг уринбосари, Узбекистон Хотин-кизлар кумитаси раиси булиб фаолият юритган. Мазкур сохадаги конунчилик чораларига тухталадиган булсак, Узбекистонда хотин-кизлар хукукларини таъминлаш ва химоя килишнинг хукукий асосларини янада такомиллаштириш максадида 2019 йил сентябрь ойида "Хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятлар кафолатлари тугрисида"ги хамда "Хотин-кизларни тазйик ва зуравонликдан химоя килиш тугрисида"ги ^онунлар кабул килинди. БМТнинг деярли барча агентликлари, жумладан БМТ Тараккиёт Дастури, БМТ Ахолишунослик жамгармаси (ЮНФПА), БМТ Болалар жамгармаси (ЮНИСЕФ), БМТ Инсон хукуклари буйича Олий комиссари бошкармаси, БМТнинг Наркотик моддалар ва жиноят бошкармаси, Халкаро миграция ташкилоти ушбу икки конун буйича уз изох ва таклифларини беришди.

Гендер тенглик буйича институционал чораларга келсак, айни пайтда Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати таркибида аёллар хукукларини таъминлаш ва камситишнинг хар кандай шаклига бархам бериш буйича миллий конунчиликда халкаро стандартларни уйгунлаштириш билан шугулланувчи янги Хотин-кизлар ва гендер тенглик масалалари кумитаси ташкил килинган. Бундан ташкари, мехнатга оид хукукларнинг кафолатлари ва куллаб-кувватлашни янада кучайтириш, уйдаги зуравонлик курбонларига

ёрдам бериш максадида Зурлик ишлатишдан жабр курган шахсларни реабилитация килиш ва мослаштириш хамда уз жонига касд килишнинг олдини олиш республика маркази ва Хотин-кизлар тадбиркорлиги маркази, Хукумат хузуридаги "Оила" илмий-амалий тадкикот маркази ташкил топди.

Айни пайтда БМТнинг Узбекистондаги агентликлари уртасидаги хамкорлик доирасида гендер масалалари буйича махсус гурух фаолияти йулга куйилган булиб, унинг таркибига БМТнинг деярли барча агентликлари вакиллари киритилган. Масалан, юкорида кайд этилган ^онунларга берилган тавсиялар хали лойиха пайтида гурух ишининг бир кисми эди. Ушбу гурух фаолияти мисолида БМТ агентликлари бошка конун хужжатларини ишлаб чикишда ёрдам беришга доим тайёр. Бундан ташкари, конференция, видеоролик, Узбекистон Хотин-кизлар кумитаси кошидаги юридик клиника, ижтимоий тармоклар каби турли форматларда аёллар муаммолари тугрисида хабардорликни ошириш буйича куплаб тадбирлар кун тартибидан жой олган. Бу борада "Тараккиёт стратегияси маркази ва бошка нодавлат ташкилотлар билан хам фаол хамкорликда иш олиб борилмокда.

Уз навбатида, Узбекистондаги БМТнинг жамоаси айни пайтда барча миллий хамкорлар ва бошка манфаатдор томонларнинг кенг маслахатлашувлари билан ишлаб чикилаётган "2021-2025 йилларга мулжалланган Баркарор ривожланиш хамкорлик дастури" доирасида гендер тенгликни таъминлаш учун мамлакатга хар томонлама ёрдам беришда давом этмокда.

REFERENCES

1. БМТ: Асосий омиллар. -Т.: БМТнинг Узбекистондаги ваколатхонаси. 2001.- 51-52 бетлар.

2. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти: Гендер тенглик масалалари. Т.: БМТ ваколатхонаси. 2008. 272-273.

3. 2017-2021-йилларда Узбекистонни янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси. Тошкент, 2017-йил.

4. Ibroximovich, Abdurakhmonov Khasan. "INNOVATIVE THINKING AND ITS FORMS AND TYPES OF MANIFESTATIONS. European Scholar Journal, 3 (5), 38-41." (2022).

5. Abdurakhmonov Khasan Ibroximovich. Innovative thinking and its forms and types of manifestations. https://philpapers.org/rec/IBRITA

6. Хасан Иброхимович Абдурахмонов. Развитие общества и инновационное мышление. https://elibrary.ru/item.asp?id=42695317

7. Abduraxmonov Xasan Ibroximovich. СОЦИОКУЛЬТУРНЫЕ ФАКТОРЫ УВЕЛИЧЕНИЯ ИННОВАЦИОННОГО МЫШЛЕНИЯ В ОБЩЕСТВЕ. https://elibrary.ru/item.asp?id=42646064

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.