Научная статья на тему 'ОИЛАНИНГ МАЪНАВИЙ ТАРБИЯ ТИЗИМИДА ТУТГАН ЎРНИ'

ОИЛАНИНГ МАЪНАВИЙ ТАРБИЯ ТИЗИМИДА ТУТГАН ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

106
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Маънавият / маънавий тарбия / тарбия тизими / оила маънавияти / оилавий қадриятляр / кадриятлар тарбияси / фикр тарбияси / оила тарбия объекти ва субъекти / духовность / духовное воспитание / система воспитания / семейная духовность / семейные ценности / ценностное воспитание / воспитание мышления / семья объект и субъект духовного воспитания

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Б. Х. Жалилов

Мақолада маънавий тарбия тарбия тизимининг алохида унсури эканлиги таъкидланиб, бу жараѐнда оила маънавиатининг ўрни ва ахамияти тахлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В статье проанализированы роль и значения духовности семьи в духовном воспитании рассматриваемое как составной элемент воспитания.

Текст научной работы на тему «ОИЛАНИНГ МАЪНАВИЙ ТАРБИЯ ТИЗИМИДА ТУТГАН ЎРНИ»

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-310-315

ОИЛАНИНГ МАЪНАВИЙ ТАРБИЯ ТИЗИМИДА ТУТГАН УРНИ

Б. Х. Жалилов

УзМУ доценти djalilovbakhtiyor1952@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Маколада маънавий тарбия тарбия тизимининг алохида унсури эканлиги таъкидланиб, бу жараёнда оила маънавиатининг урни ва ахамияти тахлил килинган.

Калит сузлар : Маънавият, маънавий тарбия, тарбия тизими, оила маънавияти, оилавий кадриятляр , кадриятлар тарбияси , фикр тарбияси , оила тарбия объекти ва субъекти

В статье проанализированы роль и значения духовности семьи в духовном воспитании рассматриваемое как составной элемент воспитания.

Ключевые слова: духовность, духовное воспитание, система воспитания, семейная духовность, семейные ценности, ценностное воспитание, воспитание мышления ,семья - объект и субъект духовного воспитания.

The article analyzes the role and significance of family spirituality in spiritual education, considered as an integral element of education.

Keywords: spirituality, spiritual education, system of education, family spirituality, family values, value education, education of thinking family - the object and subject of spiritual education.

Ёш авлодни миллий ва умуминсоний юксак маданий ва маънавий кадриятлар асосида тарбиялаш бугунги куннинг долзарб масалаларидан биридир. Президентимиз Ш. Мирзиёёв жамиятимиз хдётида ижтимоий-маънавий кадриятларимизга катта эътибор бериши бежиз эмас. Дархдкикат, элнинг, миллатнинг ва хдр бир инсоннинг тинч ва обод турмуш куйнида хдёт кечириши, ижтимоий-сиёсий, иктисодий, маънавий-маърифий шарт-шароитлар ва имкониятлар доирасида умргузаронлик килиши жамият тараккиётининг курсаткичи ва мезонидир. Обод турмуш,

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

фаровон хдёт, эл ва миллат тинчлигини кафолатловчи омил

April, 2023

Ba mapT-mapouraapgaH Supu ^aMuaT Sygaru SygMum ougagaru ^apoßOHHHK, THHHHHK-xoTHp^aMnHK Ba TypMymHuHr KaM-KycTCH3nHrHgnp, 6y ougaBufi

KagpuaTgapHuHr KygaMu Ba KaMpoBu, cy3cu3 ouga MatHaBuaTura SeBocuTa SoFguKgup. OugaBufi MyHocaSaraap hhh HHCOHHfinHrHHHHr, WKcaK axgoKufi TagaSgap gapa^acuga SygumuHuHr, h^thmohh Ba3H^anapHHH (^yH^uagapuHu) Tyna-TyKHC öa^apunHmHHHHr acocufi mapT-mapoHTH Ba omhhh ougaBufi MatHaBuaTgup.

Y3ÖeKHCTOH PecnySguKacu npe3ugeHTH m.Mup3ueeB paucguruga 2021 fiug 19 aHBap KyHH MatHaBHH-Matpu^HH umgap th3hmhhh TySgaH TaKoMuggamTupum, 6y Sopaga gaBgaT Ba ^aMoaT TamKunoTnapuHHHr xaMKopguruHu Kynafirapum Macagagapu Syfiuna BugeocegeKTop fiuFugumu yraasuggu. "Arap ^aMuaT xaeTuHuHr TaHacu uKTucogueT Sygca, yHuHr ^ohu Ba pyxu MatHaBuaTgup. - gegu fflaBKaT Mup3ueeB fiuFugumga. - Eu3 aHru УзSeкнcтoннн Sapno этнmгa Kapop Ku^raH экaнмнз, uKKuTa MycTaxKaM ycTyHra TaaHaMu3. BupuHnucu - 6o3op TaMofiuggapura acocgaHraH Ky^gu uKTucogueT. kkkuhhucu - a^goggapuMroHuHr Sofi Mepocu Ba Muggufi KagpuaTgapra acocgaHraH Ky^gu мatнaвнaт."(Mнpзнeeв m. M., 1)

MatHaBufi maxc maKggaHumuga TatguM Ba TapSua TrouMgapu acocufi oMuggap xucoSgaHagu. Ey Tu3uMgapHuHr y3Bufi SoFguKguru, Supu ukkuhhucuhu TaKo3o Kugumu MatgyM xaKuKaraapgup. EupopTacugaru KeMTuK Ba KaMnuguKgap MaB^ygguru maxc ^asugaraapugaru afipuM Kycypgapra oguS Kegagu. TatguM MyKaMMag Sygca-Ky, TapSua eTapgu SygMaca, eKu aKcuHna xogga xaM SapuSup Ky3gaHraH MaKcagra эpнmнm MymKyg SyguS KogaBepagu. ^o3upru KyHga emgapuMu3 ($aKaT ygap эмac)gaгн MatHaBuaT, axgoK TyFpucugaru SuguMgap goupacu eTapgu gapa^aga Sygca-ga, xaeTga ygapra aMag KugMaeTraHgapu, MeHcuMaeTraHgapu Ba xarro TyFpugaH-TyFpu uHKop KugaeTraHgapu xogaraapuHu ynparamuMro MyMKuH. Ey $uKp кoнцeпцнaga xaM u^ogagaHraH: "BaraHra cagoKaT, Sypn Ba MatcyguaT, TamaSSycKopguK Ba SomKa $a3ugaraap emgap oHruga Ha3apufi TymyHnagap cu^arnga KoguS KeTraHu xogga yHuHr TaSuarnga aMagufi ogaTgapra afigaHMaamu. EyHuHr oKuSaraga ygapHuHr ymSy $a3ugaraap xaKugaru cy3gapu SugaH aMaggapu opacuga Ta^oByT HaMoeH SygMoKga, Sy эca xap fiugu MycTaKug xaeTra KupuS KegaeTraH fiOTuT-KrogapHuHr xaeTga y3 ypuHgapuHu Tonumga Sup KaTop MyaMMMogap KegTupuS HuKapMoKga"(2).

MatHaBufi TapSuaHuHr gog3apSguruHu npe3ugeHTuMu3 oxupru fiuggapga KafiTa-KafiTa TatKuggamgapu Se^ro эмac. 3Hr aBBago myHu TatKuggam KepaKKu, MatHaBufi TapSua - TapSua

April, 2023

311

тизимининг алохида унсури сифатида илк бора каралмокда, унинг мазмуни ва мохиятини аниклаш, ижтимоий мавкеини белгилаш, кутилаётган натижаларни аниклаштириш ва унга эришиш йулларини аник-тиник курсатилиши масалалари кун тартибига куйилмокда. Буни янгича новаторлик ёндашуви деб караш керак. Маънавий тарбиянинг узига хослиги хакида суз борар экан, унинг тарбиянинг бошка шакллари - ахлокий, бадиий-эстетик, диний, хукукий ва сиёсий тарбия билан алокадорлиги ва богликлигини назарда тутиб, куйидагиларга эътибор берилиши лозим:

1) маънавий тарбия мазмунан ва мохиятан бошка тарбия шаклларига нисбатан кенг куламли ва чукур мазмунга эга.

2) маънавий тарбияни ахлокий тарбия доирасида чеклаш (шундай холлар учрайди) тугри эмас, чунки ахлокий фазилатлар маънавиятлийлик мазмуни ва мохиятининг бир томонидир холос.

3) маънавий тарбия маълум маънода бошка тарбия шаклларига нисбатан интегратив функцияни бажаради, яъни хар-бир тарбия сохасида эришилган натижалар охир окибатда шахс маънавияти мазмунига киради, уни бойитади.

Маънавий тарбия субъектлари тизимига оила, таълим муассасалари (мактабгача таълим, умумий таълим, урта махсус-хунар ва олий таълим), махалла ва корхоналар киради. Шубхасиз, бу тизимда оила институти алохида мавке ва уринга эга. Оиланинг маънавий тарбия тизимидаги ахамиятини тахлил килишда куйидаги асосий икки жихатга эътибор килиш керак. Биринчидан, ижтимоий мухит ва шарт-шароитлар объектив тарзда инсон шахси шаклланишида этакчи омиллардан бири сифатида майдонга чикади. Оила маънавияти тарбия жараёнида объектив хусусиятга эгадир. Иккинчидан, оила маънавий тарбия субъектидир. Тарбия тизимида оила объект ва субъект мавкеларида намоён булиши нисбий булиб, уларнинг муносабати диалектик характерга эга.

Биринчи Президент И. Каримов "юксак маънавият - энгилмас куч" асарида миллий маънавиятимизни шакллантириш ва юксалтиришда оиланинг урни ва таъсири тугрисида суз юритар экан, "оиланинг маънавий олами", "оиладаги маънавий мухит", "хонадондаги маънавий иклим", "оила - маънавият кургони" тушунчаларини ишлатади. Ёш авлод тарбиясида маънавият бетакрор ва кудратли омил эканлиги ва долзарблигини зинхор унутмаслик керак, чунки "бу масалага эътибор бермаслик нафакат айрим ота-оналар, балки бутун жамият учун жуда

April, 2023

312

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-310-315

KuMMaTra Tymumu" TyFpucuga Su3Hu oroxgaHTupagu.(KapuMoB H. A., 3, 55-56 S.)

Ouga MatHaBuaTu maKggaHumuHuHr Sup-Supu SugaH SoFguK ukku tomohu Sop. EupuHHugaH, Sy ^apaeH ouga at3ogapuHuHr maxcufi MatHaBuaTgapura acocgaHca Ba cyaHca, uKKuHnugaH, Muggar KagpuaTgapu Tatcupuga MKcaguS Sopagu.

Ouga at3ogapuHuHr xap Supu, maxc cu^aruga MyafiaH MatHaBufi gyHera эгa SyguS, ygap ypTacugaru a^uH MyHocaSaTgap, MygoKoTgap, aroHa ougaBufi TypMym Haru^acuga ouga y3ura xoc ougaBufi MatHaBuaT W3ara Kegagu. Ouga MatHaBuaTuga oTa-oHa MatHaBuaTu cy3cu3 eTaKnu ypuH Tyragu. Ougaga oTa Ba oHaHuHr MatHaBufi ^a3ugaTgapu эp-xoтннgнк MyHocaSargapuHuHr mapKoHa WKopu uHcoHufiguK Ba axgoKufiguK gapa^acuHu SegrugaS Sepagu. Ouga MatHaBufi ogaMu y3apo xypMaT, Kagpgam, xaMKopguK, Mypocaco3guK, MexpuSoHguK, paxMgugguK, Mexpu-oKuSar, caSp-SapgomgufiguK, uHcoH-napBapguK, ogufi ^aHoSguK, Karragapra xypMaT, KunuKgapra u33ar KaSu MatHaBufi KagpuaTgapHu y3uga My^accaMgamTupumu MyxuMgup. EyHgafi MatHaBufi ^asugaraapHuHr ougaga эtзoзgaннmн, ygapra aMag KuguHumu ougaga myHgafi MatHaBufi Myxur Ba uKguMHu aparagu-Ku, ycuS KegaeTraH aBgog co$ KagSu Ba oHru maKggaHumuga WKcaK MaHSa SyguS xu3Mar Kugagu. my acocga xap Sup ouga at3ocuHuHr ucretgogu Ba cagoxuaTu Tyga pyeSra nuKumu ynyH mapouT aparugagu.

Ouga MatHaBuaTuHuHr maKggaHumuga ougaBufi ygyMgap, тpagнцнagap, ma^apa-a^goggap MatHaBufi MepocgapuHuHr ny^yp yзgamтнpнgнmн, uSpar Ba HaMyHa cu^aruga Kapagumu MyxuMgup. Ey aBgoggap (guHacTuagap) yзвнfigнгннн TatMuHgafigu, $ap3aHggapHuHr SoSo-KagoHgapu, SoSo Ba MoMogapura nysyp эxтнpoмgapннн u^oga этagн.

Ouga MatHaBuaTu maKggaHumuHuHr acoc Ba nofigeBopu ouga MaHcyS SygraH Muggar MatHaBuaTugup. Muggufi MatHaBufi SofiguKgap Ba KagpuaTgap xap Sup ouga at3ocuHuHr MatHaBuaTuHu roKcagrapum op^agu ouga MatHaBuaTuHu maKggaHTupagu. ^eMaK, ouga MatHaBuaTu maxc Ba Muggar MatHaBuaTuHu yfiFyHgamTupumga MyxuM noFoHa SyguS xu3Mar Kugagu.

EoSo Ba MoMogap, oTa Ba oHagap, SagoFaTra этгaн $ap3aHggap MatHaBufi gapa^agapu KaHnaguK w^opu, Sofi Ba paHrSapaHr Sygca, Muggufi MatHaBufi $a3ugaTgap KaHnaguK ny^yp Ba MyKaMMag yзgamтнpнgгaн Sygca, ougaHuHr MatHaBufi ogaMu myHnaguK KeHr, ouga MatHaBufi MyxuTu myHnaguK SyHegKop, MatHaBufi uKguM myHnaguK eKuMgu Ba Ta^Tgu, MatHaBufi KypFoH myHnaguK MycTaxKaM Sygagu.

April, 2023

Оила ижтимоий институт сифатида маънавий кургон булиши билан бирга ёш авлод таълим-тарбиясининг илк масканидир. Инсоннинг энг соф ва покиза туйгулари, илк хаётий тушунча ва тасаввурлари биринчи галда оила багрида шаклланади. Боланинг характерини, табиати ва дунёкарашини белгилайдиган мезон ва карашлари - яхшилик ва эзгулик, олижаноблик ва мехр-окибат, ор-номус ва андиша каби мукаддас тушунчаларнинг пойдевори оила шароитида карор топиши табийдир. Хар бир инсон тугилгандан бошлаб муайян ижтимоий мухитда, жумладан оилада усиб-униб, таълим ва тарбия олиб шахс сифатида шаклланиб боради инсонга ижтимоий мавжудот сифатида онглилик неъмати берилган. Болаларда имконият даражасида берилган англаш кобилияти аста секин атроф-вокеликни тушуниш, тасаввур килиш ва билиш боскичлари оркали муайян тафаккурга айланиб боради. Бу жараён ижтимоий мухит ва вокеликни англаш билан айни пайтда хар бир инсоннинг уз-узини англаши, уз "менига" эга булиб бориши жараёни хамдир. Инсон уз хохишидан катъий назар муайян бир ижтимоий бирлик (оила, миллат, давлат, жамият, сосиал-демографик гурух ва бошкалар) вакили сифатида шаклланиб боради. Шу маънода шахс инсоннинг ижтимоийлашуви махсулидир.

"Биз яратаётган янги Узбекистоннинг мафкураси эзгулик, одамийлик, гуманизм гояси булади. Биз мафкура деганда аввало фикр тарбиясини, миллий ва умуминсоний кадриятлар тарбиясини тушунамиз. Улар халкимизнинг неча минг йиллик хаётий тушунча ва кадриятларига асосланган" (Мирзиёёв Ш. М., 4). Бу эрда Президент Ш. Мирзиёёв кадриятлар тарбияси тушунчасини киритиб маънавийлилик кадриятлар асосида шаклланиши жараёнини аниклаштириб берди, яъни ёшларда юксак кадриятлар тизимини тарбиялаш олдинги уринга куйилди.

Фикр тарбияси тафаккурни шакллантиришга хизмат килади. Инсон онглийлик салохиятининг юкори боскичи булган тафаккур - табиий ва ижтимоий вокелик тугрисидаги юзаки, оддий тушунча ва тасаввур, чекланган билимлардан фаркли уларок вокеликнинг мазмун ва мохияти, тараккиёт конунлари хакидаги тартиблашган ва тизимлашган билимларига таянади. Шахснинг мустакил фикрлаш кобилияти унинг тафаккур салохиятига богликдир. Тафаккур салохияти уз навбатида шахс дунёкарашининг кенглиги, чукурлиги ва куламига бевосита таянади. Дунёкараш негизини ташкил этувчи билимлар шахс ички эхтиёжларига мос келиши ва уни кондириши хамда шу асосда шахснинг эътикоди хаётий фаолликка ундовчи ва этакловчи кучга айланиши ута

April, 2023

314

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-310-315

мухимдир. Шахс ички эътикодига айланмаган билимларига эга булиш бу оддий (билимдонликдир холос). Оила баркарорлиги ва мустахкамлигини таъминлашда оила аъзолари маънавий салохиятининг юкорилиги, эътикод ва дунёкарашининг юксак маънавий ва ахлокий заминга эга эканлиги, оилавий муносабатларда толерантлик (багрикенглик) тамойили этакчи мавкега эга булишлиги каби омиллар мухим ахамият касб этади.

Узлуксиз маънавий тарбия боскичларининг биринчи даври оилаларга юксак маъсулият юклайди. Бошка боскичларда тарбия субъектлари билан узвий алокадорлик хам оила зиммасида колаверади.

Концепсиянинг жорий килиниши узлуксиз маънавий тарбия жараёнининг тизимли ташкил этилишига, тарбия сохасининг илгор инновацион технологиялар асосида такомиллашувига, ёшларнинг Ватанга садокат, тадбиркорлик, иродалилик, мафкуравий иммунитет, мехр-окибатлилик, масъулиятлилик, багрикенглик, хукукий маданият, инновацион фикрлаш, мехнатсеварлик каби таянч компетенциялар билан мустакил хаётга кириб боришлари учун зарур шарт-шароитлар яратади.

Президентимизнинг маънавий тарбиядан хеч ким четда турмаслиги лозим эканлиги тугрисидаги даъватларига ота-оналар, махаллалар фидоийлари ва таълим муассасалари билан бирга жамиятимиз зиёлилари, олиму-фузалолари, ижтимоий фанлар вакиллари уз илмлари, урнак маънавий фазилатлари билан иштирок этишлари билан жавоб берадилар, деб уйлаймиз. Тарбиячилар фаолиятини таъминловчи укув материаллари ва методик кулланмалар етарли эмаслигини назарда тутиб, ижтимоий фанлар вакиллари бу масалани ечишга жиддий ёндашадилар деб умид киламиз.

REFERENCES

1. хттпс ://пресидент. уз/уз/листс/вие w/4089

2. хттпс ://ру .wикипедиа. орг/wики

3. Каримов И. А. Юксак маънавият - энгилмас куч - Т.: "Маънавият"

4. хттпс ://кун. уз/неwс/2021/01/20/президент-манавият-керакми-ёкми-деб-юрганлар-хам-ёк-емас

5. MUXAMEDJANOVA, L. (2022). Оила кадриятларининг шахс камолотида тутган урни. https://scienceweb.uz/publication/4488

6. MUXAMEDJANOVA, L. (2018). Professional etika va etiket

2008 й.

darslik. https://scienceweb.uz/publication/4491

April, 2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.