CC BY
7INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© O.E. Eshmuradov1H_
1Termiz davlat pedagogika instituti, Termiz, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: ushbu maqolada ijtimoiy ustanovkalar insonlarning xulq-atvori va qarorlariga ta'sir ko'rsatadigan ijtimoiy normalar, qadriyatlar va kutilmalardir. Oila mustahkamligi ushbu ustanovkalar orqali shakllangan o'zaro munosabatlar, mas'uliyat, rollar va gender rollariga bog'liq. Ijtimoiy ustanovkalar milliy madaniyat va etnik an'analarga qarab farq qiladi va har bir jamiyatda oila hayotining qanday tashkil etilishi, o'zaro munosabatlar va konfliktlarni hal qilish usullari boshqacha bo'lishi mumkin.
MAQSAD: mazkur mavzuning maqsadi oiladagi rollar va ijtimoiy ustanovkalarning oila mustahkamligiga ta'sirini o'rganish, oilaviy barqarorlikni ta'minlashda ularning o'zaro bog'liqligini tahlil qilish va bu borada samarali yondashuvlarni taklif etishdan iborat.
MATERIALLAR VA METODLAR: oila psixologiyasi, gender sotsiologiyasi va ijtimoiy ustanovkalar bo'yicha ilmiy adabiyotlar. So'rovnoma, intervyu va kuzatuv natijalari, sotsiologik tadqiqotlar ma'lumotlari va huquqiy hujjatlar oila va gender tengligi bo'yicha milliy va xalqaro qonunchilik.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: tadqiqot natijalari oiladagi rollar aniq belgilangan hollarda oilaviy barqarorlik yuqori bo'lishini ko'rsatdi. An'anaviy rollar (erkak -ta'minlovchi, ayol - tarbiyachi) hali ham ba'zi jamiyatlarda ustunlik qiladi, lekin zamonaviy oilalarda rollarning moslashuvchanligi ko'proq uchraydi.
XULOSA: tadqiqot natijalariga ko'ra, oiladagi rollar va ijtimoiy ustanovkalar oila barqarorligiga bevosita ta'sir ko'rsatadi. Quyidagilar asosiy xulosalar sifatida belgilandi: 1 .Rollarning muvozanatli taqsimlanishi oilaviy barqarorlikni oshiradi. Zamonaviy oilalarda rollarning moslashuvchanligi va teng taqsimlanishi muvaffaqiyatli munosabatlarning asosi hisoblanadi. 2.Ijtimoiy ustanovkalar va qadriyatlar oilaning umumiy barqarorligiga katta ta'sir ko'rsatadi. Gender tengligi va o'zaro hurmatni qo'llab-quvvatlovchi ustanovkalar oilaviy mustahkamlikni ta'minlashda muhim o'rin tutadi.
Kalit so'zlar: oila, rollar, ijtimoiy ustanovkalar, oila mustahkamligi, gender tengligi, muloqot, an'anaviy yondashuv, zamonaviy yondashuv.
Iqtibos uchun: Eshmuradov O.E. Oiladagi rollar va ijtimoiy ustanovkalar - oila mustahkamliginining muhim omili sifatida. // Inter education & global study. 2024. №9(1). B.514-522.
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №9(1)
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
РОЛИ И СОЦИАЛЬНЫЕ ИНСТИТУТЫ В СЕМЬЕ - КАК ВАЖНЫЙ ФАКТОР ПРОЧНОСТИ СЕМЬИ_
© О.Э. Эшмурадов1И
1Термизский государственный педагогический институт, Термиз, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в этой статье социальные нормы — это социальные нормы, ценности и ожидания, которые влияют на поведение и решения людей. Сила семьи зависит от отношений, обязанностей, ролей и гендерных ролей, формируемых посредством этих институтов. Социальные институты различаются в зависимости от национальной культуры и этнических традиций, а также того, как организована семейная жизнь, отношения и методы разрешения конфликтов, в каждом обществе могут быть разными.
ЦЕЛЬ: цель данной темы - изучить влияние семейных ролей и социальных институтов на силу семьи, проанализировать их взаимозависимость в обеспечении стабильности семьи и предложить эффективные подходы в этом отношении.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: научная литература по семейной психологии, гендерной социологии и социальным институтам. Результаты опроса, интервью и наблюдений, данные социологических исследований и правовые документы национального и международного законодательства по вопросам семьи и гендерного равенства.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: Результаты исследования показали, что стабильность семьи выше, когда семейные роли четко определены. Традиционные роли (мужчина-добытчик, женщина-воспитатель) по-прежнему доминируют в некоторых обществах, но в современных семьях более распространена ролевая гибкость.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: согласно результатам исследования, семейные роли и социальные институты оказывают прямое влияние на стабильность семьи. В качестве основных выводов были определены следующие: 1. Сбалансированное распределение ролей повышает стабильность семьи. В современных семьях гибкость и равное распределение ролей являются основой успешных отношений. 2. Социальные нормы и ценности сильно влияют на общую стабильность семьи. Институты, поддерживающие гендерное равенство и взаимное уважение, играют важную роль в обеспечении стабильности семьи.
Ключевые слова: семья, роли, социальные институты, сила семьи, гендерное равенство, коммуникация, традиционный подход, современный подход.
Для цитирования: Эшмурадов О.Э. Роли и социальные институты в семье -как важный фактор прочности семьи. // Inter education & global study. 2024. №9(1). С. 514-522.
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 9(1)
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal ISSN 2992-9024 (online)
Научно-теоретический и методический журнал 2024, №9(1)
Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY |
ROLES AND SOCIAL INSTITUTIONS IN THE FAMILY - AS AN IMPORTANT FACTOR IN THE STRENGTH OF THE FAMILY_
© Olmosbek E. Eshmuradov1®
1 Termez State Pedagogical Institute, Termez, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: in this article, social norms are social norms, values, and expectations that influence people's behavior and decisions. Family strength depends on the relationships, responsibilities, roles, and gender roles formed through these institutions. Social institutions vary depending on national culture and ethnic traditions, and how family life is organized, relationships, and methods of conflict resolution may be different in each society.
AIM: the purpose of this topic is to study the influence of family roles and social institutions on family strength, analyze their interdependence in ensuring family stability, and propose effective approaches in this regard.
MATERIALS AND METHODS: scientific literature on family psychology, gender sociology, and social institutions. Results of surveys, interviews, and observations, sociological research data, and legal documents of national and international legislation on family and gender equality.
DISCUSSION AND RESULTS: the results of the study showed that family stability is higher when family roles are clearly defined. Traditional roles (male breadwinner, female caregiver) still dominate in some societies, but role flexibility is more common in modern families.
CONCLUSION: according to the results of the study, family roles and social institutions have a direct impact on family stability. The following were identified as the main findings: 1. A balanced distribution of roles increases family stability. In modern families, flexibility and equal distribution of roles are the basis for successful relationships. 2. Social norms and values have a strong impact on overall family stability. Institutions that support gender equality and mutual respect play an important role in ensuring family stability.
Key words: family, roles, social institutions, family strength, gender equality, communication, traditional approach, modern approach.
For citation: Olmosbek E. Eshmuradov. (2024) 'Roles and social institutions in the family - as an important factor in the strength of the family', Inter education & global study, (9(1)), pp. 514-522. (In Uzbek).
Ijtimoiy ustanovkalar insonlarning xulq-atvori va qarorlariga ta'sir ko'rsatadigan ijtimoiy normalar, qadriyatlar va kutilmalardir. Oila mustahkamligi ushbu ustanovkalar orqali shakllangan o'zaro munosabatlar, mas'uliyat, rollar va gender rollariga bog'liq.
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 9(1)
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY ■ _
Ijtimoiy ustanovkalar milliy madaniyat va etnik an'analarga qarab farq qiladi va har bir jamiyatda oila hayotining qanday tashkil etilishi, o'zaro munosabatlar va konfliktlarni hal qilish usullari boshqacha bo'lishi mumkin.
Ilg'or xalq an'analarining ijobiy ta'sir etishini nazarda tutib, o'zaro hurmat mehr -muhabbat, mas'uliyat qadr-qimmat, burch, o'zaro yordam ruhida tarbiyalash, chekish, alkogol ichimliklarni iste'mol qilishga nafrat hissini singdirish uy-ro'zg'or ishlarini bajarishga amaliy va psixologik jihatdan tayyorlash yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashda muhim o'rin tutadi.
L.Vgotskiy, A.Leontev, A.Luriya, S.Rubinshteyn, D.Elkonin, V.Davidov, P.Galperin, V.Slobodchikov, I.Mesyajev, G.Zuckerman, P.Blonsky, V.Zinchenko, A.Zaporozhets, A.Sokolov kabi olimlarning nazariyalariga ko'ra, bola rivojlanishi ijtimoiy muhit, faoliyat va bilish jarayonlarining o'zaro ta'siri orqali shakllanadi. Ular ta'limda faollik, mustaqil fikrlash, o'yin va ijodkorlik faoliyatlari orqali bilish qobiliyatlarini rivojlantirishni muhim deb bilganlar.
L.Vgotskiy ijtimoiy-madaniy rivojlanish nazariyasining asoschisi bo'lib, u bola rivojlanishida ijtimoiy muhit va muloqot hal qiluvchi rol o'ynashini ta'kidlagan. Uning "Yaqin rivojlanish zonasi" (ZPD) kontseptsiyasi bolaning kattalarning yordamida bilimlarni qabul qilish darajasini oshiradi. Vgotskiy, bolaning rivojlanishi asosan madaniy tajriba va muloqot orqali sodir bo'ladi, degan g'oyani ilgari surgan. Til va muloqot bolaning fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega deb bilgan. U bola rivojlanishini individual jarayon emas, balki ijtimoiy jarayon deb ko'rgan. Uning fikricha, bola kattalar va tengdoshlari bilan muloqot qilish orqali yangi bilimlar va ko'nikmalarni o'zlashtiradi. Vgotskiyning asarlari ta'lim psixologiyasida ham keng qo'llaniladi. Uning nazariyasi bo'yicha bola bilimi jamiyatda shakllangan tajribalar va madaniy an'analar orqali rivojlanadi. Vgotskiy bola rivojlanishini o'rganishda kontekstual va madaniy omillarning ahamiyatini ta'kidlagan. U bolaning psixologik rivojlanishini tahlil qilishda individual va ijtimoiy jarayonlarni birlashtirgan. Vgotskyning til, tafakkur va ijtimoiy munosabatlar haqidagi tadqiqotlari ta'lim jarayonida ham muhim o'rin tutadi. U shuningdek, bolalarning bilish jarayonlarida o'yin va qo'llab-quvvatlovchi muhitning ahamiyatini ko'rsatgan. Uning asarlari pedagogika va rivojlanish psixologiyasi sohasidagi muhim tadqiqotlar hisoblanadi. Vgotskiy bolaning rivojlanishini doimiy ravishda ijtimoiy muloqot orqali amalga oshadigan jarayon deb hisoblagan. Uning nazariyalari bolalarning jamiyatdagi o'z o'rnini topishida muhim hissa qo'shgan. Vgotsky bolalar bilan ishlashda ularning atrof -muhit va madaniy aloqalarini chuqurroq tushunish lozimligini ta'kidlagan.
Bizning fikrimizcha, etnopsixologik xususiyatlar oiladagi munosabatlarning shakllanishida katta rol o'ynaydi. Har bir millat va madaniyat o'ziga xos qadriyatlar va an'analarga ega. Ushbu qadriyatlar oilaning ichki tashkil etilishi, rollarning taqsimlanishi va munosabatlarning o'rnatilishida muhim rol o'ynaydi. Ayrim jamiyatlarda ota-ona va farzand o'rtasidagi munosabatlar qat'iy tartib-qoidalarga asoslanadi. Boshqa madaniyatlarda esa bu munosabatlar ko'proq ochiqlik va hamkorlikka asoslangan. Etnik
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY ■ _
xususiyatlarning oilaviy munosabatlarga ta'siri oilaning birligiga hissa qo'shadi. Shu sababli, oila a'zolari bir-birining etnik va madaniy qadriyatlarini hurmat qilishi muhim.
A. Leontev faoliyat nazariyasining asoschisi bo'lib, u inson psixikasini faoliyat orqali rivojlanishini o'rgangan. Leontevning fikricha, psixik rivojlanish jamiyat va shaxs o'rtasidagi o'zaro ta'sir orqali shakllanadi. U faoliyatni shaxsning asosiy hayotiy ehtiyojlarini qondirish va maqsadlarga erishish vositasi deb bilgan. Faoliyat jarayonida shaxs o'zining bilim va tajribalarini kengaytiradi. Leontev inson faoliyatining uchta asosiy komponentini ko'rsatib o'tgan: maqsad, vosita va natija. Uning fikricha, bola bilimlarni faqat faoliyat va ijtimoiy munosabatlar orqali o'zlashtiradi. Shaxsning rivojlanishi faoliyatning mazmuni va ijtimoiy muhit bilan uzviy bog'liqdir. Leontev bola faoliyatini tahlil qilib, ularning jamiyatdagi rolini tushunishda muhim qadam qo'ygani bilan tanilgan. Faoliyatning mazmuni va maqsadi bola uchun muhim ijtimoiy tajriba hisoblanadi. U faoliyat jarayonida bolalarning bilimlarini kengaytirish va ko'nikmalarini rivojlantirishning ahamiyatini tushuntirgan. Leontev psixikaning rivojlanishini individual jarayon emas, balki ijtimoiy jarayon sifatida ko'rgan. Shuningdek, u faoliyat orqali shaxsiy tajriba va bilimlarni boyitish mumkinligini ta'kidlagan. Uning tadqiqotlari shaxsning faoliyat orqali o'zini rivojlantirishi va jamiyatga moslashishi haqida yangi nazariyalar yaratishga imkon bergan. Leontev faoliyat va psixologik rivojlanishning o'zaro bog'liqligini chuqur tahlil qilgan. Uning nazariyalari ta'lim jarayonida faoliyat va amaliyotning ahamiyatini ko'rsatadi. Leontevning faoliyat nazariyasi psixologiya va pedagogikada keng qo'llaniladigan metodologik yondashuvlardan biridir.
A. Luriya nevropsixologiyaning asoschilaridan biri bo'lib, uning tadqiqotlari bosh miya faoliyati va bola rivojlanishi o'rtasidagi bog'liqlikni o'rganishga qaratilgan. Luriya miya faoliyatining psixologik jarayonlarga qanday ta'sir qilishini chuqur tahlil qilgan. U miya va bilish jarayonlari o'rtasidagi munosabatni o'rganish orqali psixologiyaning yangi yo'nalishini yaratdi. Luriya ko'p yillik tadqiqotlari orqali xotira, diqqat, tafakkur va til kabi psixologik jarayonlarning miya bilan bog'liqligini ko'rsatgan. Uning fikricha, miya faoliyatining buzilishi bolaning bilish qobiliyatlariga ta'sir ko'rsatadi. U bolaning psixologik jarayonlarini chuqur tahlil qilish uchun eksperimental usullarni ishlab chiqdi. Luriya nevropsixologiyaning amaliy tadqiqotlarini olib borib, turli nevrologik kasalliklar va ularning psixikaga ta'sirini o'rgangan. U miya faoliyatining rivojlanishi bilan bog'liq jarayonlarni bolalarda sinovdan o'tkazgan. Luriyaning nevropsixologiya bo'yicha tadqiqotlari bola rivojlanishi va o'quv jarayonlariga yangi yondashuvlarni yaratgan. U psixologik va nevrologik jarayonlarni birlashtirish orqali shaxsning umumiy rivojlanishini chuqur tushuntirishga yordam bergan. Luriya miya faoliyati va psixologik rivojlanish o'rtasidagi bog'liqlikni amaliy tajriba orqali isbotlagan. Uning tadqiqotlari nevrologik kasalliklarni davolashda psixologik usullarni qo'llashga yo'naltirilgan. Shuningdek, Luriya miya faoliyatining o'quv jarayonlaridagi o'rnini o'rgangan. Uning tadqiqotlari ta'lim va nevrologiya sohasida yangi yo'nalishlarni ochib bergan. Luriya psixologik rivojlanishni bosh miya faoliyati bilan bog'liq holda o'rganish bo'yicha yetakchi olimlardan biri bo'lgan.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY ■ _
S. Rubinshteyn faoliyat nazariyasini rivojlantirgan olimlardan biri bo'lib, u psixikaning insonning faoliyati bilan uzviy bog'liqligini ta'kidlagan. Rubinshteynning fikricha, inson psixikasi uning faoliyat va ijtimoiy munosabatlari orqali rivojlanadi. U faoliyat psixologik jarayonlarni tashkil etuvchi asosiy omil ekanligini ko'rsatgan. Rubinshteyn inson faoliyati uning ichki va tashqi omillarining o'zaro ta'siri natijasida shakllanishini tadqiq qilgan. Uning tadqiqotlari shaxsning bilish jarayonlari va faoliyati o'rtasidagi bog'liqlikni tushuntirishga qaratilgan. Rubinshteyn shaxsning faolligi uning ijtimoiy muhit bilan o'zaro ta'siri orqali namoyon bo'lishini ta'kidlagan. U psixik rivojlanishni faqat ichki jarayon sifatida emas, balki faoliyat orqali shakllanadigan jarayon sifatida ko'rgan. Rubinshteynning izlanishlari faoliyatning inson hayotidagi ahamiyatini chuqurroq tushunishga yordam bergan. Uning tadqiqotlari inson faoliyati va uning bilish qobiliyatlari o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikni ochib bergan. Rubinshteyn insonning ichki motivlari va tashqi ijtimoiy omillarning faoliyatdagi rolini o'rgangan. U faoliyatning inson shaxsiyatini shakllantirish va rivojlantirishdagi o'rni haqida yangi nazariyalarni ilgari surgan. Rubinshteyn psixologik jarayonlarni tushuntirishda faoliyat va ijtimoiy ta'sirning ahamiyatini ta'kidlagan. Uning faoliyat nazariyasi shaxsning jamiyatda o'z o'rnini topishida qanday rol o'ynashini chuqur tahlil qiladi. Rubinshteynning izlanishlari ta'lim va psixologik yondashuvlarda yangi metodlarni ishlab chiqishga imkon yaratgan. Faoliyat psixologiyasiga oid tadqiqotlari psixologiya sohasida keng tarqalgan metodologik asoslardan biri hisoblanadi.
Bizning fikrimizcha, oilada qaror qabul qilish jarayoni ijtimoiy ustanovkalarga bog'liq. Odatda, oilada qarorlar qanday qabul qilinishi jamiyatdagi an'analar va qadriyatlarga asoslanadi. Ayrim jamiyatlarda qarorlar ko'proq patriarhal tuzum asosida erkaklar tomonidan qabul qilinadi. Boshqa jamiyatlarda esa oiladagi barcha a'zolar qaror qabul qilish jarayoniga teng huquqli tarzda ishtirok etadi. Qaror qabul qilish jarayonida ijtimoiy ustanovkalarning o'zgarishi oilaning ichki muvozanatini saqlashga yordam beradi. Bu jarayon oilaning ichki hamjihatligini mustahkamlashga xizmat qiladi. Shu bilan birga, oila a'zolari o'zaro kelishuv asosida qarorlar qabul qilsa, oila mustahkamligi ortadi.
D.Elkonin bolalar psixologiyasi sohasidagi yetakchi olimlardan biri bo'lib, u o'yin orqali bola rivojlanishining muhimligini ta'kidlagan. Elkonin bolaning psixik rivojlanishi o'yin faoliyati orqali sodir bo'lishini va uning bu faoliyatdan o'z ijtimoiy rollarini o'rganishini ko'rsatgan. U bolaning o'yin orqali o'zini anglash va atrofidagi dunyoni tushunish jarayonlarini tahlil qilgan. Elkonin o'yinning rivojlanish bosqichlarini tadqiq qilgan va uni bolalarning bilish jarayonlariga ta'sir etuvchi omil deb bilgan. U bolalarning ijtimoiy rollarni o'zlashtirishida o'yin faoliyatining hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanligini ta'kidlagan. Elkoninning tadqiqotlariga ko'ra, bolalar o'yin jarayonida ijtimoiy rollarni sinab ko'radilar va jamiyatda qanday munosabatlar shakllanishini o'rganadilar. U o'yin faoliyatining bola tafakkurini rivojlantirishdagi rolini chuqur tadqiq qilgan. Elkonin bola rivojlanishida o'yinning psixologik ahamiyatini ko'rsatib bergan. Uning fikricha, bola faqatgina o'yin jarayonida jamiyatdagi rol va qoidalarni o'rganib, o'zini rivojlantiradi. Elkoninning tadqiqotlari o'yin faoliyatining ta'lim jarayonidagi o'rnini tushunishda katta hissa qo'shgan.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY ■ _
U bolalar rivojlanishini turli bosqichlarga ajratib, har bir bosqichda o'yinning turli xil funksiyalarga ega ekanligini ko'rsatgan. Elkoninning tadqiqotlari bolalar rivojlanish psixologiyasi va pedagogikada keng qo'llaniladi. U bolalar o'yinini o'rganishda eksperimental usullardan foydalangan va amaliy tadqiqotlar o'tkazgan. Elkonin bolaning o'yin orqali o'z shaxsiyatini shakllantirish jarayonlarini tushuntirgan. Uning izlanishlari bolalar o'yinining rivojlanish jarayoniga qanday ta'sir qilishini o'rgangan muhim tadqiqotlardan biridir.
V.Davidov ta'lim psixologiyasining asoschilaridan biri bo'lib, u bilish jarayonlarini chuqur tahlil qilgan. U ta'lim jarayonida bolaning fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga katta ahamiyat bergan. Davidov ta'lim jarayonini bolaning faolligini oshirish va uning bilish qobiliyatlarini mustahkamlash uchun muhim deb bilgan. U ta'limning asosiy vazifasi bolalarning o'quv faoliyatini rivojlantirish va ularning mustaqil fikrlash qobiliyatini oshirish deb hisoblagan. Davidovning tadqiqotlariga ko'ra, o'quv jarayonida bolalarning bilish faoliyatini rivojlantirish uchun ularni faol jalb qilish lozim. U bolaning bilish qobiliyatlari faoliyat jarayonida shakllanishini ta'kidlagan. Davidovning tadqiqotlari o'quv jarayonidagi amaliyot va nazariya o'rtasidagi bog'liqlikni ko'rsatadi. U bolalarning bilim olish jarayonida faqat o'rganish emas, balki mustaqil izlanishlar ham muhimligini ta'kidlagan. Shuningdek, u bolaning bilish qobiliyatlarini rivojlantirishda faollik va ijodkorlikni oshirishning ahamiyatini ko'rsatgan. Davidov o'quv jarayonida bolalar o'rtasidagi hamkorlik va muloqotning ahamiyatini chuqur o'rgangan. U o'quv jarayonida bola faqat ma'lumotni qabul qilishi emas, balki uni tahlil qilish va yangi bilimlarni yaratishi kerakligini ta'kidlagan. Davidov ta'lim jarayonini bolalarning bilish jarayonlariga asoslangan yondashuv sifatida ko'rgan. U bolalarning o'qitish jarayonida muammolarni mustaqil hal qilish qobiliyatlarini rivojlantirish muhimligini urg'ulagan. Davidov ta'lim psixologiyasida yangi nazariyalar yaratgan va ta'lim jarayonining samaradorligini oshirish yo'nalishida izlanishlar olib borgan. Uning nazariyalari ta'lim tizimida keng qo'llanilmoqda.
P.Galperin o'qitishning psixologik nazariyasi asoschisi bo'lib, u bolalar bilim olish jarayonlarining bosqichlarini tadqiq qilgan. Galperin bolaning bilim olish jarayonini aniq bosqichlarga ajratib, ularni qadam-baqadam rivojlantirish mumkinligini ta'kidlagan. Uning fikricha, bilim olish jarayoni bolaning faoliyatiga asoslangan bo'lishi kerak. Galperinning tadqiqotlari o'qitish jarayonida amaliy faoliyat va nazariy bilimlarni birlashtirishga qaratilgan. U bolaning o'rganish jarayonidagi har bir bosqichda o'zini anglash va bilimlarni qo'llash qobiliyatlarini rivojlantirish muhimligini ko'rsatgan. Galperin bolalarni faol o'qitish va ularning bilish jarayonlarini chuqur tushuntirish uchun maxsus o'quv metodlarini ishlab chiqqan. U bolalarning bilim olish jarayonini to'liq anglab yetishi uchun dastlab amaliyotdan foydalanish lozimligini ta'kidlagan. Galperinning tadqiqotlari o'quv jarayonini optimallashtirish va bolalarning bilish qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan. U bolaning o'z bilimlarini amaliyotda qo'llash orqali anglashini o'rganish jarayonining hal qiluvchi bosqichi deb bilgan. Galperin ta'limda bola uchun faoliyat va ijodkorlikning ahamiyatini urg'ulagan. U o'quv jarayonida bolalarni mustaqil bilim olishga undashning muhimligini ko'rsatgan. Galperin ta'lim jarayonida bolaning bilish qobiliyatlarini
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY ■ _
rivojlantirish uchun ko'p bosqichli metodlarni ishlab chiqqan. Uning tadqiqotlari ta'lim jarayonini tizimli yondashuv orqali o'rganishga asos bo'lgan. Galperinning nazariyalari ta'lim psixologiyasida keng qo'llanilmoqda va o'quv jarayonini optimallashtirishda foydalanilmoqda. Uning asarlari pedagogik metodikalarni ishlab chiqishda muhim manba hisoblanadi.
Bizning fikrimizcha, oila mustahkamligi uchun oilaviy rollar aniq belgilanishi lozim. Har bir oila a'zosining o'z vazifasi va mas'uliyati bo'lganda, oila a'zolari o'rtasidagi nizolar kamayadi. Oiladagi rollar ijtimoiy ustanovkalar orqali belgilanishi milliy qadriyatlar bilan bog'liqdir. O'zaro hurmat va bir-birining rollarini qabul qilish oila barqarorligiga katta hissa qo'shadi. Agar oila a'zolari o'z rollarini to'g'ri bajarsa, oilada uyg'unlik va tinchlik bo'ladi. Bu jarayonda ijtimoiy ustanovkalar oilaning muvaffaqiyatli faoliyat ko'rsatishiga yordam beradi. Oiladagi rollarni aniq belgilash o'zaro ishonch va mas'uliyat hissini oshiradi.
V.Slobodchikov bolalar rivojlanishi va ta'lim jarayonidagi psixologik jarayonlarni chuqur tahlil qilgan olimdir. U bolalarning ta'limda faolligi va o'z-o'zini rivojlantirish jarayonlarining ahamiyatini ta'kidlagan. Slobodchikov ta'lim jarayonida bolalar bilan hamkorlikda ishlash va ularni mustaqil ravishda bilim olishga yo'naltirish zarurligini urg'ulagan. U ta'lim jarayonida bolaning psixik rivojlanishiga e'tibor berish lozimligini ko'rsatgan. Slobodchikovning tadqiqotlari ta'lim jarayonida ijodkorlik va faollikni rivojlantirishga qaratilgan. U o'quv jarayonini bolalarning ijtimoiy va madaniy rivojlanishiga moslashtirish zarurligini ta'kidlagan. Shuningdek, u ta'limda bolalarning mustaqil bilim olish va uni qo'llash qobiliyatlarini rivojlantirishning ahamiyatini ko'rsatgan. Slobodchikovning fikricha, ta'lim jarayonida bolalar o'z bilish qobiliyatlarini mustaqil ravishda rivojlantirishi lozim. U ta'lim jarayonida bolaning shaxsiy tajribalari va bilimlarini muhim omil deb bilgan. Slobodchikovning tadqiqotlari bolalar rivojlanishi va ta'lim jarayonida ijodiy yondashuvlarning o'rni haqida yangi nazariyalarni yaratgan. U ta'lim tizimida bolalarning bilish jarayonlarini o'zaro aloqalar orqali rivojlantirish zarurligini ko'rsatgan. Slobodchikov o'quv jarayonini faqat bilim olish jarayoni emas, balki ijtimoiy va psixologik rivojlanish jarayoni deb hisoblagan. Uning tadqiqotlari ta'lim psixologiyasida yangi metodlar yaratishda muhim hissa qo'shgan. Slobodchikov ta'lim jarayonida hamkorlik va ijtimoiy o'zaro ta'sirlarning ahamiyatini chuqur o'rgangan. Uning tadqiqotlari bolalar rivojlanishida ta'limning ijodiy va innovatsion yondashuvlarini ko'rsatadi.
I.Mesyajev pedagogik psixologiya sohasida yetakchi olim bo'lib, u ta'lim jarayonida shaxsning ijtimoiy-madaniy rivojlanishiga alohida e'tibor bergan. Uning tadqiqotlari ta'lim jarayonida shaxsiy bilim va tajribalarning ahamiyatini ko'rsatgan. Mesyajevning fikricha, ta'lim jarayoni shaxsning madaniy va ijtimoiy tajribalari bilan uzviy bog'liq bo'lib, bola shu jarayonda rivojlanadi. U bolalarning bilish qobiliyatlari va psixik rivojlanishini ijtimoiy munosabatlar orqali shakllantirish zarurligini ta'kidlagan. Mesyajev ta'limda faollik va ijodiy yondashuvlarning bolalar rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatishini ko'rsatgan. U bolaning mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirishning ta'limdagi o'rni haqida chuqur izlanishlar olib borgan. Uning fikricha, ta'lim jarayonida shaxsiy va madaniy tajribalarni birlashtirish lozim. Mesyajev ta'lim jarayonida ijtimoiy va madaniy
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY ■ _
o'zgarishlarning ta'sirini chuqur o'rgangan. U ta'lim jarayonini jamiyatning ijtimoiy rivojlanishida muhim omil sifatida ko'rgan. Mesyajevning tadqiqotlari o'quv jarayonida bolalarning bilish jarayonlarini ijtimoiy munosabatlar orqali rivojlantirishga qaratilgan. U bolalarning bilim olish jarayonida o'z tajribalarini anglash va rivojlantirishni ng ahamiyatini ta'kidlagan. Mesyajevning tadqiqotlari ta'lim jarayonida o'zini anglash va jamiyatda o'z o'rnini topish jarayonlarini ko'rsatadi. Uning asarlari pedagogik va psixologik tadqiqotlar sohasida keng qo'llaniladi. Mesyajev bolalarning bilim olish jarayonida ijtimoiy va madaniy muhitning ahamiyatini ko'rsatgan. Uning tadqiqotlari ta'lim jarayonini ijtimoiy rivojlanish bilan bog'lashni o'rgangan muhim ishlar hisoblanadi.
Bizning fikrimizcha, oila mustahkamligi uchun ijtimoiy ustanovkalar va etnopsixologik xususiyatlar birgalikda ishlashi kerak. Bu omillar oiladagi munosabatlarni shakllantiruvchi asosiy omillardan biridir. Har bir oila a'zosi ijtimoiy ustanovkalarga va oilaviy qadriyatlarga rioya qilishi kerak. Oilaning milliy va etnik xususiyatlari inobatga olinmasa, nizolar yuzaga kelishi mumkin. Oilaviy munosabatlarni mustahkamlash uchun har bir a'zo bu xususiyatlarga hurmat bilan qarashi lozim. Shuningdek, ijtimoiy ustanovkalar zamon talablariga mos ravishda o'zgarishi zarur. Oilaviy barqarorlik va mustahkamlik uchun bu muhim ahamiyatga ega.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Oila psixologiyasi. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun darslik. G'.B. Shoumarov tahr. ost. - Toshkent, 2009. 113 b
2. Karimov X.K. O'zbek oilalarida er-xotin nizolarining ijtimoiy-psixologik xususiyatlari: Psixol. f. n. ilmiy darja. olish uchun yozilgan dis.. - T.: 1994. - 102 b.
3. Eshmuradov O.E. Oila mistahkamligini ta'minlashning ijtimoiy psixologik omillari: Psixol. f. b.f.d ilmiy daraja. olish uchun yozilgan dis.. - T.: 2022. - 82 b.
4. Eshmuradov O.E. Oila mustahkamligiga ta'sir etuvchi ijtimoiy ustanovkalarning etnopsixologik xususiyatlari Monografiya.. Termiz 2024. - 32 b.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
^Eshmuradov Olmosbek Elamanovich, Termiz DPI Amaliy psixologiya kafedrasi mudiri, psixologiya fanlari bo'yicha falsafa doktori, dotsent, [Эшмурадов Олмосбек Эламанович, заведующий кафедрой прикладной психологии Термезского ДПИ, доктор философских наук в психологии, доцент,], [Olmosbek E. Eshmuradov, Head of the Department of Applied Psychology of the Termez DPI, Doctor of Philosophy in Psychology, Associate Professor]; manzil O'zbekiston, Termiz tumani, "Yangiobod" MFY, At-Termiziy ko'chasi 1 A-uy Pochta index: 190111 [адрес: Узбекистан, Термезский район, МФУ «Янгиабад», улица Ат-Термизы 1 А-уй Почтовый индекс: 190111], [address: Uzbekistan, Termez district, MFP "Yangiabad", At-Termizy street 1 A-uy Postal code: 190111].
