Научная статья на тему '“ОДАМ ГЕНЕТИКАСИ” ЎҚУВ ФАНИНИ ЎҚИТИШДА ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ.'

“ОДАМ ГЕНЕТИКАСИ” ЎҚУВ ФАНИНИ ЎҚИТИШДА ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ. Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

344
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
педагог / педагог-дефектлог / психолог / учебный предмет / модуль / ситуационные задачи / проблемная образовательная технология / модульная технология обучения / мотивация / teacher / teacher-defectоlog / psychologist / subject / module / situational tasks / problem educational technology / modular learning technology / motivation.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Д. Р. Иногамова, А. И. Рахматуллаев

В стате изложены педагогические условия, способствующие решению проблемы об изменениях в системе образования. Раскрывается авторский взгляд на организацию и преподавания бакалавров в педагогических вузах. Анализируются применение инновационных методов обучения. Приведены примеры уроков с новыми образовательными технологиями. В статье предлагаются задания по модульным и проблемным образовательным технологиям обучения.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article sets out the pedagogical conditions conducive to solving the problem of changes in the education system. The author's view of the organization and teaching of bachelors in pedagogical universities is revealed. The application of innovative teaching methods is analyzed. Examples of lessons with new educational technologies are given. The article offers tasks on modular and problem-based educational learning technologies

Текст научной работы на тему «“ОДАМ ГЕНЕТИКАСИ” ЎҚУВ ФАНИНИ ЎҚИТИШДА ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ.»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-203-215

"ОДАМ ГЕНЕТИКАСИ" УЦУВ ФАНИНИ УЦИТИШДА ТАЪЛИМ

ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ.

Д. Р. Иногамова

Педагогика фанлари буйча фалсафа доктори (Ph.D), доцент, Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети

А. И. Рахматуллаев

"Махсус педагогиканинг клиник асослари" кафедраси укитувчиси, Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети

АННОТАЦИЯ

В стате изложены педагогические условия, способствующие решению проблемы об изменениях в системе образования. Раскрывается авторский взгляд на организацию и преподавания бакалавров в педагогических вузах. Анализируются применение инновационных методов обучения. Приведены примеры уроков с новыми образовательными технологиями. В статье предлагаются задания по модульным и проблемным образовательным технологиям обучения.

Ключевые слова: педагог, педагог-дефектлог, психолог, учебный предмет, модуль, ситуационные задачи, проблемная образовательная технология, модульная технология обучения, мотивация.

ABSTRACT

The article sets out the pedagogical conditions conducive to solving the problem of changes in the education system. The author's view of the organization and teaching of bachelors in pedagogical universities is revealed. The application of innovative teaching methods is analyzed. Examples of lessons with new educational technologies are given. The article offers tasks on modular and problem-based educational learning technologies

Keywords: teacher, teacher-defectolog, psychologist, subject, module, situational tasks, problem educational technology, modular learning technology, motivation.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-203-215

КИРИШ

Жамият ривожининг хозирги боскичида юз бераётган ижтимоий-иктисодий, маънавий-маърифий узгаришлар таълим сохасини тубдан ислох килиш, ривожланган демократик давлатлар даражасига кутариш оркали таълим жараёнини такомиллаштириш хамда юксак маънавий-ахлокий талабларга жавоб берувчи юкори малакали кадрларни тайёрлашга эришишни такозо этмокда. Давлатимизни узлуксиз таълим тизими олдига ижтимоий буюртма сифатида куяётган мазкур талаби, Узбекистон Республикасининг "Таълим туFрисида"ги Крнуни ва "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури"да уз аксини топган [1-6].

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон Республикасининг "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури" хар томонлама камол топган, юксак маданият, касбий малака, ижодий кобилият, ижтимоий фаоллик, ижтимоий^оявий иммунитетга эга, рухан тетик, зиммасидаги ижтимоий вазифаларни бажаришга масъул хамда илмий билимларни пухта эгаллаган кадрларни тарбиялашга каратилган педагогик FOяни узида акс эттиради [7, 8].

Ушбу FOяни амалга ошириш учун таълимнинг барча боскичларини тубдан ислох килиш вазифалари белгилаб олинди. Ислох килишнинг мухим вазифаларидан бири, бу укитиш хамда тарбия бериш жараёнига таълим технологияларини жорий килиш киради.

Педагогика олий укув юртларида укитиладиган мутахассислик фанлари булажак педагог-дефектологларга хамда психологларга зарур билимларни узлаштириш имкониятини яратади. Мазкур йуналишда замон талабларига жавоб бера оладиган хар томонлама етук, юксак инсоний фазилатларга эга шу билан бирга уз касбини фидоийси булган педагог-дефектологларни хамда психологларни тайёрлашда "Одам генетикаси" укув фани хам узига хос мухим уринни эгаллайди.

Булажак педагог-дефектологларга хамда психологларга "Одам генетикаси" укув фанини укитишдан асосий максад - одам биологик ва ижтимоий мавжудот эканлиги, одамдаги белги ва хусусиятларни намоён булишининг генетик конунларга буйсуниши, ирсий касалликларнинг келиб чикиш сабаблари, уларнинг турлари, ирсийланиш конуниятлари, ирсият сабабли болаларда вужудга келадиган аклий колоклик, болалар аутизми ва

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-203-215

жисмоний ривожланиш нуксонларининг сабаблари, психогенетикаси, хулк-атвори ва бундай нуксонлар билан туFилган болаларга таълим -тарбия беришда, оилани режалаштиришда, турмуш куришда генетик маълумотларнинг ахамияти ва улардан келажакда уз фаолиятларида фойдаланишлари учун замин яратишдан иборатдир.

Ушбу вазифаларни амалга оширишда замонавий педагог таълим жараёнини ташкил килиш методикаси хамда воситаларидан фойдаланиб, талабаларнинг психологик, индивидуал хусусиятларини инобатга олган холда, хар бир укув фани машFулотларини хозирги ривожланаётган жамият талабларига мос равишда янгича ёндашиб, юкори даражада янги таълим технологияларни куллаб ташкил килиш малакасига эга булиши лозим.

"Одам генетикаси" укув фани машFулотларида талабаларнинг фаоллигини хамда билим даражаларини ошириш максадида куйида берилган таълим технологиялардан фойдаланиш яхши натижаларга эришиш имкониятларини яратади.

Муаммоли таълим технологияси. "Одам генетикаси" укув фанини укитишда талабалар фикрини ривожлантириш учун турли воситалардан ташкари муаммоли укитиш, кургазмали воситалардан, шунингдек, укитишнинг техник воситаларидан кенг фойдаланиш, билимларни тизимли назорат килиш, мустакил ишларнинг турли усулларини куллаш, талабаларни укитишда табакалаштирилган ёндошишдан хам фойдаланилади.

Х,озирги фан техниканинг тараккиёти шароитида таълимнинг ривожлантирувчи функциясига талаб ортиб бормокда. Шунинг учун укитишда факат билимларнинг оддий жамламасини бериш билан чегараланиб колиш етарли эмас. Укитиш жараёнида талабаларни фикрлашга ургатиш мухим ахамиятга эга. Бу вазифани хал килишда хозирда мавжуд булган методик усуллар ичида муаммоли таълим янада самарали хисобланади [9].

Муаммоли укитиш бу ривожлантирувчи укитиш булиб, талабаларнинг билимларни тушуниб олишга булган эхтиёжини кондиришга каратилгандир. Амалиётнинг курсатишича, талабаларда ниманидир тушунишга булган эхтиёж, муаммоли укитиш пайтида якколрок намоён булади. Уз навбатида педагог олдида муаммоли укитиш доирасида ундан качон ва кандай фойдаланишни аниклаш вазифаси туради. Педагогнинг куйган муаммосини талабалар хал килишда кийналмасликлари зарур. Муаммоли укитишни амалга оширишда асосий вазифа мазмунни тахлил кила олиш, ундаги муаммони аниклай олиш,

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-203-215

сунгра уларни бир-бирига буйсундириш тартибида тузишдан иборат. Бундай холда муаммоли укитишдан фойдаланиш тизимликка эга булади. Бу эса фикрлашни, идрокни ривожлантиришда мухим ахамиятга эга.

Педагогика олий укув юртларида укитиладиган "Одам генетикаси" укув фанидаги "Узгарувчанлик ва унинг турлари" мавзусида, узгарувчанлик ташки омиллар таъсирида юзага чикиши мумкинми? Улар наслдан-наслга бериладими? К,изамик билан касалланган хомиладор аёлнинг боласи соFлом туFилиши мумкинми? - деган муаммолар пайдо булади.

Демак, "Одам генетикаси" укув фанини укитишнинг хар бир боскичида талабалар узларининг укув фани буйича тайёргарлик даражасига ва фикран ривожланганлигига караб турли муаммоларни хал килиб берадилар. Муаммоли укитиш дастурининг белгилари куйидагилардан иборат:

> муаммоли вазиятлар сони;

^ субъектнинг муаммони хал кила олишига тайёргарлиги;

> муаммоларни турли йул билан хал килишнинг имкониятлари ва бошкалар.

Муаммоли ёндошишни амалга оширишда куйидаги боскичлар мавжуд:

1-босцич. Муаммони кабул килишга тайёрлаш. Бу боскичда талабалар муаммоларни хал кила олишлари учун уларга зарурий билимлар берилади.

2-бос^ич. Муаммоли вазиятни яратиш. Бу муаммоли ёндашувнинг энг кийин ва жавобгарликни талаб килувчи боскичи хисобланади.

3-бос^ич. Муаммони тартибга солиш. Бу юзага келган муаммонинг натижасидир. У талабаларнинг изланиш йуналишини кайси саволга жавоб излаш лозимлигини курсатиб беради. Бу педагог томонидан талабалар олдига куйиладиган билиш вазифасидир. Агар талабалар муаммоларни хал килишига тизимли ёндошсалар, уларнинг узлари муаммоларни яратишлари мумкин.

4-бос^ич. Муаммони хал килиш жараёни. У бир неча п0F0налардан иборат:

а) F0яни илгари суриш;

б) хар бир F0яни хал килиш учун режа тузиш;

в) F0янинг тасдоти ёки тасдикланмаслиги.

5-бос^ич. Муаммони хал килиш йулининг туFри ёки нотуFрилиги, агар мумкин булса уни амалиётда аниклаш. Муаммоли вазиятни яратиш педагогдан катта махорат талаб этади.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-203-215

"Одам генетикаси" укув фанини укитишда муаммоли вазиятни яратиш учун куйидаги усуллар таклиф килинади:

^ талабаларга маълум булмаган ва тушунтириш учун кушимча маълумот талаб этувчи бир катор далилларни бериш ёки намойиш этиш хамда уларда янги билимни эгаллашга интилишни пайдо килиш;

> аввал урганилган назария ва конунлар асосида янги билимларни тушунтириш;

> маълум назария асосида FOя яратилади, сунгра бу FOянинг туFрилиги амалиётда синаб курилиб, ишонч хосил килинади;

> вазифани бажариш шароити ва охирги максади берилиб, уни хал килишнинг энг кулай усулини топиш суралади;

> берилган шароитда вазифани мустакил бажариш суралади. Бу вазифа ижодий хисобланиб, уни хал килиш учун дарсларда урганилганларнинг узи етарли булмайди. Талаба уйида уйлаб куриши, кушимча адабиётларни ва маълумотларни укиши тавсия килинади.

Масалан:

1. Айрим касалликларни ривожланишида ташки омиллар билан ирсиятнинг ахамияти хакида нима дея оласиз? Бунда организмларни мослашувчанлиги, ирсий мойиллигини, специфик генетик резистентлигини, хар бир организмни индивидуаллигини эътиборга олинг.

2. К,андли диабетга мойиллиги булган беморнинг реакция нормаси ташки ёки ички омилларга боFликми? Агар ташки омилларга боFлик булса, нималар организмни касалликка олиб келади? Ирсий парамиотония (организмнинг совукка таъсирчанлиги), пегментли ксеродермия (ультрабинафша нурга таъсирчанлиги) касалликларидачи?

3. Купгина инфекцион касалликлар билан ферментопатияларни хосил булишида асосий омил нима? Ташки мухитми ёки ирсий омилларми?

Баъзан вазиятли масалаларни бериш хам тавсия килинади. Бундан асосий максад: талабалар назарий томондан урганган билимларини кайта кайтариб чикадилар. Масалалар ечиш оркали берилган муаммони хал киладилар ва мавзуни амалиёт билан боFлайдилар.

Масалан:

1. Янги туFилган киз чакалок хужайраларида 5-аутосоманинг узун елкаси делекцияси аникланди. Бу холатда болада кандай белгилар ривожланади. Бола соFлом ривожланиши мумкинми? Жавобингизни асослаб беринг?

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-203-215

2. Мушук чинкироти синдромли киз боланинг соматик хужайралари экспресс цитогенетик усули билан текширилди. Сизнинг фикрингизча унинг соматик хужайраларида кандай узгариш содир булган. Тушунтириб беринг?

3. Ота-оналар тиббий-генетик маслахатхонада текширилганда уларнинг кариограммалари нормал эканлиги аникланди. Улардан Шерешевский-Тернер синдромли киз туFилди. Бу ходисани кандай тушунтириш мумкин.

4. Шифокор куригига куйидаги белгилари: кузлари кийшик кесмали, чучвара кулок, тили катталашган, ёриклари бор, семизликка мойиллиги булган ва мускул тонуси пасайган бола олиб келинди. Болада кандай касаллик мавжуд? Бу болага кандай даво комплексини буюриш керак?

5. ТуFрукхонада куз косаси, боши кичик, дахани ингичка, ясси пешона, бармоклари чангак холатда булган, овоз чикармайдиган, куз олмалари нотуFри харакат киладиган бола туFилди. Бу болада кандай касаллик ривожланган. Кейинги текширишлар натижасида кандай ички органлар нуксонларини кузатиш мумкин?

6. Боланинг кандай ташки белгиларига караб Патау синдроми касаллиги борлигини айтиш мумкин?

7. Генетик шифокор кабулига келган шахснинг буйи пастлиги, кул кафтлари калта ва битта чизикли эканлиги, "atd" трирадиус бурчаги 700 эканлиги аникланди. Шу аникланган белгилар асосида текширилаётган шахсда ирсий узгарувчанлик хакида шубха туFилиши мумкинми?

8. ТуFрукхонада иккита чакалок алмаштириб куйилди. Кандай усулларни куллаб уларнинг ота-оналарини аниклаш мумкин?

9. Аёллар хомиладорлик вактида кизамик касали билан касалланса, хомилада кандай ирсий касалга ухшаш белгилар кузатилади. Бундай узгарувчанликни нима билан тушунтириш мумкин?

10. Агар боланинг тоFайлари сарик бинафша рангга кириб, сийдиги текширилганда ундан "сичкон хиди" келса, сутли овкатларни истемол килганда кусиш, узини ёмон хис килиш белгилари кузатилса, кандай касалликка чалинганлигини айтиш мумкин ва касалликнинг асосий сабаблари нимада?

11. Янги туFилган чакалок сут эма бошлаши билан бадани сарFайиб, кайт кила бошласа, диспептик узгаришлар пайдо булиб тана массаси камайиб кетса, бу болада психик узгаришлар кузатилса, кандай касаллик борлигини гумон килиш мумкин? Бу болани соFлом килиб вояга етказиш мумкин ёки мумкин эмаслигини тушунтиринг.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-203-215

12. Генетик шифокор кабулига келган эркакнинг лунж шиллик каватидан олинган тери хужайралари текшириб курилганда, уларда иккита «ноFора чуплари» борлиги аникланди. Бармок учларида ёйсимон чизиклар куп булиб, трирадиуси кафтнинг проксимал томонида, бурчаги 420 атрофида эканлиги маълум булди. Ташки кузатишлар эса буйининг баландлиги, кул оёкларни нормага нисбатан узунлиги, гинекомастия борлиги ва сухбат натижасида эса шизофренияга мойиллиги борлиги аникланди. Бу касал шифокор томонидан кандай генетик усуллар билан текширилган. Касалликнинг номи нима? Кандай даво чораларини куллаш мумкин?

13. Генетик врач кабулига келган шахс танасининг турли уринларида ок доFлар борлиги, бу доFлар асосан тананинг юкори томонида, сочлар орасида, буйин ва кулнинг ички каватида борлиги аникланди. Бу кандай касаллик ва ирсийланиш типини айтинг.

14. Врач кабулига келган аёл тез-тез сийиши, тез чарчаши, куп овкат ейишига карамасдан озиб кетганлигидан арз килди. Ташки кузатишлар натижасида врач беморнинг териси куруклиги ва OFиз куриши, терида кичиш натижасида ярачалар борлигини аниклади. Врачнинг бирламчи ташхиси кандай?

15. Бармок учида чизиклар сиртмоксимон булиб, улнар томонга очилган. Кул кафтида турт бармокли кундаланг эгилувчан эгатчаси бор, «^td» бурчаги 810. Бармоклари калта, жимжилоFи кийшайган, биринчи ва иккинчи бармоклар орасидаги масофа кенгайган. Бу кул тузилиши ва дермотоглификасига караб кайси касаллик эканлигини аникланг.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Фикримизча, муаммоли таълим билан хеч кандай алокаси булмаган уйлаб куриш, уйлаб топиш, FOя айтиш каби педагогик вазиятларни фарклаб бериш педагогнинг вазифасидир. Педагогнинг саволлари албатта муаммоли тавсифга эга булиши лозим. Муаммоли вазиятни яратиш ва куйилган вазифаларни хал килишда, аввало педагогнинг узи намуна булиши лозим. Бахсни яхши уюштириш, жиддий назарий тайёргарликни ва укув фани буйича чукур билимга эга булишини талаб этади. Муаммоли укитишнинг энг фойдали томони шундан иборатки, у кучли ривожлантирувчи таъсирга эга ва бунда талабалар уз билимига ишонч хосил килишга, мустакилликка урганадилар. Уз кучларига ишонч хосил киладилар. Бундай ёндашиш анча эмоционал характерга эга

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-203-215

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

булганлиги сабабли талабаларнинг укишга булган кизикишларини орттиради, кучли тарбиявий таъсир курсатади. Бу эса уз навбатида узига булган ишончни ва дунёкарашни шакллантиради, билимни мустахкамлайди. Чунки мустакил изланиш йули билан эгалланган билим тайёр холда олинган билимга нисбатан онгда узок муддат сакланиб колади.

Муаммоли таълимни амалга ошириш натижасида талабалар янги билимларни эгаллайдилар, узларига маълум булган тушунча ва далиллар уртасидаги янги боFланишларни аниклайдилар. Муаммоли укитишдан талабаларнинг интеллектуал имкониятларини аниклаш усули сифатида хам фойдаланиш мумкин. Укитишнинг муаммоли усулидаги камчилик фикрлай олиш жараёнини заиф бошкаришдир. Бирок унинг устунлик томони шундаки, ижодий фикрлаш, мустакилликни, эркинликни талаб этади. Аник бир натижага талабалар турли вактда етиб келадилар.

Шу сабабли бу методик услуб бошка услубга нисбатан педагогдан купрок уз устида ишлашни ва катта масъулиятни хис килишини талаб килади. Талабаларнинг фикрлаш тезлигини узаро тенглаштириш холатида педагогдан ижодкорликни талаб килади [10].

Демак, муаммоли таълимда асосий боскич муаммоли вазиятни турли усуллар билан юзага келтиришдан иборат. Муаммоли укитишда педагогнинг дарс бериш усули узгаради.

Модулли таълим технологияси. Талабаларда дарслик, илмий-оммабоп ва кушимча адабиётлар билан мустакил ишлаш куникмаларини, ижодий ва мустакил фикрлашни ривожлантириш максадида модулли таълим технологияларидан фойдаланиш мумкин. Модулли таълим технологиясининг узига хос жихати, педагог урганилаётган мавзу буйича талабаларнинг мустакил ва ижодий ишлашларига имкон берадиган модул дастурини тузади. Талабалар модул дастури ёрдамида мустакил ва ижодий ёндашган холда ишлаб дарснинг таълимий, тарбиявий ва ривожлантирувчи максадига эришадилар. Педагог эса талабаларни бошкариб, мотивация килиб, назорат килиб туради. Бу усулнинг афзаллиги яна шундаки, дарсга тайёр булмаган талабалар хам дарс давомида харакат килиб, дарсликдан фойдаланиб маълум билимга эга буладилар.

Академик Ю.К.Бабанскийнинг фикрича, "Модулли укитиш илмий ахборотни талабаларга етказишгина эмас, балки янги укув материалининг асосий элементларини узлаштириш ва бунда талаба факат одатдаги умумий таълим куникмаларига эга булибгина колмасдан, балки ихтирочилик

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-203-215

характеридаги куникмаларга эга булиши кузда тутилади" [11]. Модулли укитишнинг асосий максади, талабаларнинг пухта билим олишларига эришишларидир.

Т.Н.К,ори-Ниёзийнинг таъкидлашича, маълумот беришдан кура, талабанинг мантикий мухокама кобилиятини ривожлантириш, чексиз маротаба афзалдир.

Модулли таълим жараёнида педагог талабалар учун янги билимларни берибгина колмай балки, шу билимларни мустакил урганишга ва узини объектив бахолашга, мустакил холда фикр юритишга ургатади [12-15]. Талабалар берилган топширикларни узлари бажариб яна бири-бирларига ёрдам хам берадилар. Бу билан педагог уларни хамкорликда ишлашга ундайди. Дарс давомида педагог талабаларни жуда куп маротаба бахолаши мумкин.

Куйида "Ирсиятнинг хромосома назарияси" мавзуси буйича модул дастури берилган.

Дарснинг таълимий максади: Т.Морган конунлари мохиятини тушунтириш, белгиларни бириккан холда ва жинсга боFлик холда ирсийланишини масалалар ечиш оркали тушунтириш.

Дарснинг тарбиявий максади: Талабаларнинг мавзуга булган кизикишларини орттириш, масалалар ечиш оркали илмий дунёкарашларини кенгайтириш.

Дарснинг ривожлантирувчи максади: Таълим жараёнида талабанинг аклий камолотини, билиш кобилиятини, укишга, мехнатга булган муносабатини ривожлантириш.

"Ирсиятнинг хромосома назарияси" мавзуси буйича модул дастури.

Укув фаолияти элементлари (УФЭ). Талабалар узлаштириши лозим булган укув материалига оид топшириклар. Топширикларни бажариш юзасидан курсатмалар.

УФЭ-1 Максад: Т.Морган конуни, белгиларнинг бириккан холда ирсийланиши, жинс генетикаси, белгиларни жинсга боFлик холда ирсийланишини урганиш. Дарсликдаги матнни диккат билан укинг, мавзуга тегишли расмларни куздан кечиринг ва саволларга жавоб беринг: 1. Т.Морган уз тажрибаларини нима учун Талабалар якка дарслик ёрдамида ишлайдилар. Жавобларингизни

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-203-215

дрозофила пашшаларида утказган? 2. Одам танасида неча хил хромосомалар бор? 3. Аутосома ва жинсий хромосомалар сони канча? Улар генетикада кандай номланади? 4. Жинсий хромосомалар ёрдамида жинсни аниклаш буйича Бертрам кандай иш килган? асослаб беринг.

УФЭ-2 Максад: Жинсий хромосомаларда жойлашган генлар таъсирида юзага чикадиган касалликларни урганиш. Дарсликда берилган гемофилия, дальтонизм, мушак дистрофияси, гипертрихоз, ихтиоз, тиш эмали гипоплазияси касалликларини укинг, ирсийланиш типини аникланг ва куйидаги саволларга жавоб беринг: 1. Гемофилия касаллиги хакида нимани биласиз, унинг ирсийланиш типи, наслдан-наслга берилишини мисоллар оркали тушунтиринг? 2. Дальтонизм касаллиги хдкида нимани биласиз, унинг ирсийланиш типи, наслдан-наслга берилишини мисоллар оркали тушунтиринг? 3. Мушак дистрофияси касаллиги хакида нимани биласиз, унинг ирсийланиш типи, наслдан-наслга берилишини мисоллар оркали тушунтиринг? 4. Гипертрихоз касаллиги хакида нимани биласиз, унинг ирсийланиш типи, наслдан-наслга берилишини мисоллар оркали тушунтиринг? 5. Ихтиоз касаллиги хакида нимани биласиз, унинг ирсийланиш типи, наслдан-наслга берилишини мисоллар оркали тушунтиринг? 6. Тиш эмалининг гипоплазияси касаллиги хакида нимани биласиз, унинг ирсийланиш типи, наслдан-наслга берилишини мисоллар оркали тушунтиринг? Дафтарингизга жинсга боFлик ирсийланиш буйича берилган масалаларни ишланг.

УФЭ-3 Жинс ва жинсга боглик ирсийланишнинг мохиятини изохлаб беринг. Мунозарада иштирок этинг

УФЭ-4 Максад: Генларни аутосома хромосомаларига бириккан холда ирсийланишини урганиш. Дарсликдаги матнни диккат билан укиб чикинг ва куйидаги саволларга жавоб беринг: 1. Нима учун дидурагайларнинг F2 авлодида белгиларни мустакил ирсийланиши кузатилмайди Талабалар якка дарслик ёрдамида ишлайдилар. Жавобларингизни

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-203-215

УФЭ-4 ва нисбат 3:1 булади? 2. Хромосомада жойлашган генларнинг богланиш группаларини тушунтиринг, уларнинг сони нимага тенг? 3. Нима учун бирикиш тула ёки чала булиши мумкин? 4. Кроссинговер ва нокроссинговер гаметалар хдкида нималарни биласиз? 5. Кроссинговер руй берганда F2 да нечта фенотипик ва генотипик синфлар х,осил булади? асослаб беринг. Х,ар бир саволларга берган жавобингизни мисоллар асосида дафтарингизга ёзиб чикинг

УФЭ-5 Максад: Т.Морган коидаси, морганида ва генлар орасидаги масофани аниклаш. Дарсликдаги матнни диккат билан укиб чикинг ва куйидаги саволларга жавоб беринг: 1. Т.Морган коидасини таърифлаб беринг. 2. Морганида нима, агар морганида 1% булса, генлар орасидаги масофа нечага тенг. 3. Дарсликда дрозофила пашшаси буйича берилган чала бирикиш натижасида х,осил булган янги генлар комбинацияси мисолида генлар орасидаги масофа неча морганидага тенглигини аникланг. Саволингизни изохлаб беринг. 4. Агар кроссинговер микдори 50% дан ошса генлар кандай ирсийланади. Фикрингизни изохлаб беринг (таалабалар жуфт-жуфт булиб ишлашлари мумкин).

УФЭ-6 Бириккан х,олда ирсийланишнинг мох,иятини изохлаб беринг. Мунозарада иштирок этинг.

УФЭ-7 Модул дастурини якунлаш, билимларни бах,олаш учун дарсликда берилган тест саволларига жавоб беринг. Мавзу юзасидан узлаштирган билимларингизни синанг.

Талабалар учун мулжалланган модул дастури технологиясидан фойдаланиб машFулотлар ташкил этилганда талабаларнинг фаоллиги, билим даражалари ошади, уларда мустакил равишда дасрликлардан фойдаланиш куникмалари шаклланади, шунингдек олинган билимларни тахлил килиш оркали уз билим даражаларини аниклаш имкониятига эга буладилар.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, юртимизнинг келажаги, эртанги куни, жахондаги обру-эътибори биринчи галда, фарзандларимизнинг усиб, улFайиб кандай

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-203-215

инсонлар булиб вояга етишишларига бевосита боFликдир. Ушбу жараёнда билим масканларининг фаоллиги, педагогларнинг билим савияси ва укув машFулотларига булган педагогик ёндашувлари хам мухим уринни эгаллайди. Х,озирги куннинг педагогик вазифаларидан бири, хар томонлама камол топган, жамиятга, турмушга мослашган, таълим ва касб дастурларини онгли равишда пухта узлаштирган, жамият, давлат ва оила олдида уз жавобгарлигини онгли равишда хис этадиган, хозирги мехнат бозорида юз бераётган тафовутларни инобатга олган холда ракобатбардош кадрларни вояга етказишдан иборат.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг Конституцияси. - Т: "Узбекистон", 2008 й. (Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг Ахборотномаси, 2019 й., 2-сон, 47-модда, К,онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси,06.03.2019 й., 03/19/527/2706-сон).

2. Мирзиёев Ш.М. Узбекистон Республикасининг сайланган Президентининг Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганининг 24 йиллигига баFишланган маърузаси // К,онун устиворлиги ва инсон манфатларини таъминлаш - юрт тараккиёти ва халк фаровонлигининг гарови. -Т. Х,алк сузи, 2016 йил 7 декабрь.

3. "Бола хукукларининг кафолатлари туFрисида". Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2008 й., 1-2 -сон, 1-мода, 2009 й., 52-сон, 554-модда.

4. "Узбекистон Республикасида ёшларга оид давлат сиёсатининг асослари туFрисида"ги К,онун. Узбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1992 й., 2-сон, 80-модда; Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномасм, 1998 й., 5-6-сон, 102-модда; Узбекистон Республикаси К,онун хужатлари туплами, 2004 й., 25 -сон, 287- модда; 51- сон, 514 -модда; 2008 й., 52- сон, 513- модда.(Узбекистонда ёшларга оид давлат сиёсатини 2025 йилгача ривожлантириш концепцияси 18.01.2021й 23 сон карори).

5. Узбекистон Республикасининг "Таълим туFрисида"ги К,онуни // Олий таълим Меёрий хужжатлари. / Акаемик С.С. Гуломов тахрири остида. - Т.: "Шарк", 2001 й.("Таълим туFрисида"ги К,онунга кушимчалар килинган. К,онунчилик палатаси томонидан 2020 йил 19 майда кабул килинган. Сенат томонидан 2020 йил 7 августда маъкулланган).

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-203-215

6. Узбекистан Республикасининг "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури" // Олий таълим Меёрий хужжатлари. / Акаемик С.С. Гуломов тахрири остида. - Т.: "Шарк", 2001 й.

7. К,одиров Б. Таълим тизимидаги ислохотлар: максад ва йуналишлари. - Т.: Узбекистан, 1999 й.

8. Фозилов Ж., Султонов Р., Саидов X,.. Укувчи маънавиятини шакллантириш /Нашр учун масъул: Ж.Г.Йулдошев. - Т.: "Ma'rifat-madadkor" нашриёти, 2000 й.

9. Ходжиев М.Т., Олимов К.Т. Муаммоли укитиш технологияси. Бухоро. «Технотасвир». 2007 й.

10.Бабанский Ю.К. Педагогика. - М.: Просвещение, 2003 г.

11. Бабанский Ю.К. Интенсификация процесса обучения // Ж. Биология - М.: 1987 й. № 1.

12.Авлиёкулов Н.Х. Касбий фанларни модулли укитиш технологияси. -Т.: «Янги аср авлоди». 2004. -106 б.

13.Ашурова С.Ю. Махсус фанларни модулли укитиш // Касб -хунар таълими. -Т.: 2004. № 5.

14.Бородина Н.В., Самойлова Е.С. Модульные технологии в профессиональном образовании. Учебное пособие. - Екатеринбург.: 1998. - 26 с.

15.Олимов К,.Т., Авлиёкулов Н.Х., Рустамов Р.М. Касбий фанларни укитишнинг модул тизими // Касб-хунар таълими. - Т.: 2003. № 2. - 18 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.