Научная статья на тему 'БЎЛАЖАК ПЕДАГОГЛАР ФАОЛИЯТИДА ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИГА ЯНГИЧА ЁНДОШУВ ШАКЛИ'

БЎЛАЖАК ПЕДАГОГЛАР ФАОЛИЯТИДА ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИГА ЯНГИЧА ЁНДОШУВ ШАКЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

84
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маҳорат / таълим / тарбия / самара / ноанъанавий / даража / глобал / замонавий методлар / онг. / skill / education / upbringing / effective / unusual / diploma / global / modern methods / consciousness

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Соҳибжамол Норқобиловна Жўраева, Тойиба Зоир Қизи Яхшиликова

Ушбу мақолада мамлакатимиздаги тегишли олий ўқув юртларида тайëрланаëтган бўлажак педагогларнинг таълим ва тарбия жараѐнини тўғри, илмий-назарий ва методик асосда ташкил этишлари, ижтимоий муносабатлардаги ѐндошуви ўз аксини топган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Annotation: this article reflects the approach of future teachers trained in the relevant universities of the country to the correct, scientific -theoretical and methodological basis of the educational process, the approach to public relations.

Текст научной работы на тему «БЎЛАЖАК ПЕДАГОГЛАР ФАОЛИЯТИДА ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИГА ЯНГИЧА ЁНДОШУВ ШАКЛИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1231-1238

БУЛАЖАК ПЕДАГОГЛАР ФАОЛИЯТИДА ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИГА

ЯНГИЧА ЁНДОШУВ ШАКЛИ

Со^ибжамол Норкобиловна Жураева

ТДПУ Психология кафедраси психология фанлари номзоди, доцент

Тойиба Зоир кизи Яхшиликова

ТДПУ талабаси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада мамлакатимиздаги тегишли олий укув юртларида тайёрланаётган булажак педагогларнинг таълим ва тарбия жараёнини тугри, илмий-назарий ва методик асосда ташкил этишлари, ижтимоий муносабатлардаги ёндошуви уз аксини топган.

Калит сузлар: махорат, таълим, тарбия, самара, ноанъанавий, даража, глобал, замонавий методлар, онг.

ABSTRACT

Annotation: this article reflects the approach of future teachers trained in the relevant universities of the country to the correct, scientific-theoretical and methodological basis of the educational process, the approach to public relations.

Keywords: skill, education, upbringing, effective, unusual, diploma, global, modern methods, consciousness

КИРИШ

XXI асрга келиб жуда куплаб давлатларда булгани каби дунё харитасида муносиб урин олган мустакил Узбекистонда хам барча сохаларда туб ислохотлар бошланди. Бу ислохотларнинг барчаси инсон омилини хар качонгидан хам юкори савияга кутариб, унинг кучи, идроки, салохияти, рухий хамда маънавий баркамоллигини бевосита тараккиёт, ривожланиш ва сивилизация билан узвий боглади. Бундан инсон ва унинг мукаммаллиги, уз устида ишлаши, уз мукаммаллиги хусусида кайгуриши муаммоси хар качонгидан хам долзарб масалага айланди.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1231-1238

Таълим-тарбияда самарали ислохотларни амалга ошириш талаб этилаётган хозирги даврда илмий-техника тараккиёти, янги технологик революция шароитида мувафакиятли фаолият курсата оладиган жамият аъзоларини етиштириб бериш, ёш авлодни касб-хунарга йуналтиришда давлат хизматини хамда урта таълимнинг куп вариантли учинчи боскичини жорий этиш, таълим мазмунини яхшилашда педагогик воситаларни куллаш, таълимда ташаббускорлик ва ижодкорликка кенг йул очиш, унинг мухим тизимларини яратиш каби чет эл тажрибаларини урганиш айни муддаодир . Узбекистон Республикаси уз мустакиллигининг жахон микёсида йил сайин баркарорлаштириб борар экан, унинг келажаги бугунги авлоднинг накадар укимишли, билимдон, маънавий жихатдан баркамол инсонлар булиб етишишига богликдир. Бу уринда инсон рухияти конунларини урганувчи психология фанининг урни бенихоя каттадир.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Таълимнинг баркамол инсонни жамиятимиз учун тулаконли, фаол шахс сифатида шакллантириш самарадорлигини янада оширишда психология илми ва унинг амалиётда тугри йуналишга эга булиши жуда зарурдир. Хуррият бой маънавият ва рухият илмидан окилона, одилона ва омилкорлик билан фойдаланишини такозо этмокда. Мамлакатимиздаги мавжуд барча укув юртлари таълим-тарбияни тугри, илмий асосда ташкил этиш учун бу жараённинг узига хос психологик конуниятларини, унинг механизмларини, шунингдек, фаол, мустакил хамда ижобий тафаккур жараёнини замонавий билимлар асосида таркиб топтиришнинг самарали усуллаирни билиши лозим булади.

^озирги пайтда республикамиздаги етакчи олийгохларнинг кафедра ва лабораторияларида укитувчиларнинг психологик-физиологик хусусиятлари билан боглик жараёнларни тадкик этиш юкори малакали мутахассислар томонидан махсус техникалар билан жихозланган шароитларда илмий-тадкикот ишлари самарали йулга куйилган. Инсон психологиясини билиш, уз тараккиётини ва иктидорини ташкил этишни билиш, хар кандай ёш даврда хам оптимал равишда ишга яроклиликни, турли узгаришларга психологик жихатдан тайёрликни таъминлаш, янгича фикрлаш ва тафаккур килиш, руй бераётган жараёнларни объектив ва тугри идрок килиш кобилиятини ривожлантириш муаммосини илгари сурди.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1231-1238

Шундай килиб, янги давр хар бир инсондан уз ички имкониятларини адекват билиш, шу билимлар захираси билан якинлари ва хамкасблари психик дунёсини билишни талаб килмокда. Буюк Сукрот уз даврида "Уз - узингни бил!" деган шиорни уртача ташлаган эди. [1].

Янги давр бу билимлар ёнига "уз ёнингдагиларни ва уларнинг килаётган ишларини хам бил", деган шиорни хар качонгидан хам долзарб килиб куйди.

Замонавий жамият узининг тез ва чукур узгарувчан тавсифига эга булиб, бунда хар бир педагог жамиятда булаётган барча узгаришларни хисобга олиши, ана шу асосда уз таълим усуллари ва фаолият мазмунини узгартириши зарур. Хрзирги вактда таълим-тарбия жараёнида педагогик инновацияларни кенг куламда куллаш жахон тараккиётининг глобал тенденцияси хисобланади. Педагогик инновациялар куламининг ортиб бориши, мамлакатда модернизация жараёни тез суръатлар билан ривожланаётган айни даврда таълим сохасига янгиликларни тизимли равишда киритишга алохида эътибор каратилмокда.

Хрзирги вактда таълим жараёнида укитишнинг замонавий методлари кенг кулланилмокда. Укитишнинг замонавий методларини куллаш укитиш жараёнида юкори самарадорликка эришишга олиб келади. Маълумки, методларни хар бир дарснинг дидактик вазифасидан келиб чикиб танлаш максадга мувофик. Анъанавий дарс шаклини саклаб колган холда уни таълим олувчилар фаолиятини фаоллаштирадиган турли-туман методлар билан бойитиш таълим олувчиларнинг узлаштириш даражаси усишига олиб келади[1,3].

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бугунги кунда бир катор ривожланган мамлакатларда таълим-тарбия жараёнининг самарадорлигини кафолатловчи замонавий педагогик технологияларни куллаш борасида катта тажриба асосларини ташкил этувчи методлар интерфаол методлар номи билан юритилмокда

Интерфаол таълим методлари хозирда энг куп таркалган ва барча турдаги таълим мукассасаларида кенг кулланаётган методлардан хисобланади. Шу билан бирга, интерфаол таълим методларининг турлари куп булиб, таълим-тарбия жараёнининг деярлик хамма вазифаларини амалга ошириш максадлари учун мослари хозирда мавжуд. Амалиётда улардан муайян максадлар учун мосларини ажратиб тегишлича куллаш мумкин. Бу холат хозирда интерфаол

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1231-1238

таълим методларини маълум максадларни амалга ошириш учун тугри танлаш муаммосини келтириб чикарган.

Бунинг учун дарс жараёни окилона ташкил килиниши, таълим берувчи томонидан таълим олувчиларнинг кизикишини орттириб, уларнинг таълим жараёнида фаоллиги муттасил рагбатлантириб турилиши, укув материалини кичик-кичик булакларга булиб, уларнинг мазмунини очишда аклий хужум, кичик гурухларда ишлаш, бахс-мунозара, муаммоли вазият, йуналтирувчи матн, лойиха, ролли уйинлар каби методларни куллаш ва таълим олувчиларни амалий машкларни мустакил бажаришга ундаш талаб этилади[3,4].

Шундай килиб, мутахассислик фанларини укитиш жараёнида интерфаол методлардан фойдаланиш узига хос хусусиятга эга. Таълим амалиётида фойдаланилаётган хар бир интерфаол методни синчиклаб урганиш ва амалда куллаш укувчи-талабаларнинг фикрлашини кенгайтиради хамда муаммонинг тугри ечимини топишларига ижобий таъсир курсатади. Укувчи-талабаларнинг ижодкорлигини ва фаоллигини оширади. Турли хил назарий ва амалий муаммолар интерфаол методлар оркали тахлил этилганда укувчи-талабаларнинг билим, куникма, малакалари кенгайиши ва чукурлашишига эришилади.

Укитишнинг интерфаол таълим методларини турли йуналиш талабалари интеллект динамикасига таъсирини урганиш жараёни хисобланади. Тадкикот жараёнида педагогика, психологияга оид илмий-методик адабиётларни киёсий-танкидий урганиш; тахлил килиш; педагогик кузатув; социометрик (сухбат, анкета, тест, интервью); тажриба-синов; математик-статистик тахлил; натижаларни умумлаштириш усулларидан фойдаланилган.

Таълим методлари муайян педагогик жараёндан кузда тутилган максадларга эришиш учун бажариш лозим булган вазифаларни амалга оширишда кулланиладиган турли-туман иш методлари ва шаклларини уз ичига олади. Хрзирда амалиётда кулланилаётган таълим методлари хилма-хил хамда куп сонли булиб, уларнинг хар бири узига хос хусусиятларга, таълим-тарбиявий имкониятларга эга, муайян максадларга, шароитларга мос эканлиги ва бошка сифатлари билан бир-биридан фаркланади. Бундан куриниб турибдики, бу методларнинг хар бири муайян таълим-тарбиявий максадлар учун мос булиб, унинг урнига бошка методни куллаш максадга мувофик эмас. Чунки бошка метод ушбу максад учун мос эмас эканлиги маълум[4].

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1231-1238

Шунинг учун хам таълим-тарбия жараёнининг замонавий куринишини узида акс эттирувчи интерфаол таълим технологияларни урнини тугри талкин этиш лозим экан:

-педагогик технологияларнинг талаба касбий шаклланишида уларнинг интеллектуал ривожи учун таъсири;

-таъсирнинг педагоги-психологик ахамиятини кандай омилларда акс этиши;

-интерфаол таълим методларининг талабанинг умумий ва ижтимоий интеллект даражасини белгилашдаги урни.

Мустакил фикр-мулохаза инсонда мавжуд билимларни, фикр ва вокеликка булган муносабатларнинг эркин юзага чикарилишидир. Албатда, ушбу жараён уз узидан руёбга чикмайди, айникса таълим-тарбияда. Маълумки таълим-укитувчи ва талаба орасида урнатиладиган педагогик муносабатлар мажмуидир. Ана шу муносабатларда узаро ишонч, талаб ва тартиб мухимдир, яъни ижтимоий билимлар ортиб боради, ижтимоий интелект мукамаллашади. [1,2].

Янгича ёндашув жараёнида билим талабаларнинг уз ижтимоий тартиблари асосида пайдо булади ва хулк-атвор шаклини хам узгаришига таъсир килади. Айникса таълимни муаммоли ташкил этиш талаба укув фаолиятига ижобий таъсир курсатади. Ушбу жараённи янада мувоффакиятлирок чикиши учун психологик асосга эътиборни каратиш керак.

Замонавий педагогик технологиялар асосида таълим жараёни ташкил этилганда билим эгаллашнинг бир канча бир-бирига боглик булган боскичлари мавжуд булиб, тайёр билимларни талаба онгига етказиш, эсга олиш, эсда саклаш, кайта эсга тушуриш, сузлаб бериш, ёзма ифодалаш каби холатлар билиш, тушуниш даражаларини ифодалайди. Бу даражаларда билим олувчидан ижодий ёндашув талаб этилмайди. Узлаштиришнинг кейинги даражаларида талабалар олган билимларини амалда татбик этиши, маълум натижаларни кулга киритиши, тулдириши, бойитиши, узгартириши, узининг мустакил нуктаи назарига эга булиши талаб этилади. Бу узлаштириш даражалари учун муаммоли ёндашув ахамиятли хисобланади.

ХУЛОСА

Олий укув юртлари янги педагогик технологиялардан фойдаланиш борасида катта имкониятларга эга. Мазкур имкониятларни англай олиш

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1231-1238

педагогик фаолиятга нисбатан бир оз ижодий технологик ёндашиш машгулотларнинг кизикарли булишини таъминлаш билан бирга талабалар томонидан хар бир мавзу буйича билимларни пухта эгаллаши учун замин яратади. Дархакикат, укув машгулотлари унинг доимий равишда бир хилда такрорланиши талабаларда локайдлик, билим олишга нисбатан масъулиятсизлик кайфиятини хосил килади. Айни вактда бундай холатнинг олдини олишни энг самарали йули сифатида таълим муассасалари фаолиятига илгор педагогик технологияларни изчил ва максадга мувофик равишда татбик этиш эътироф этилмокда.

Шуни алохида кайд этиб утиш жоизки, технологик ёндашув асосида педагогик фаолиятни ташкил этиш индивидуал ва ижодий хусусиятга эга. Шу билан бирга таълим ва тарбия жараёнини йулга куйишда янги педагогик технологиялардан фойдаланиш касбий хусусиятларни шаклланишига, ижтимоий ва эмоционал интеллект турларини ривожланишига ижобий таъсир курсатувчи омил сифатида намоён булар экан.

REFERENCES

1. Sharafutdinova, K. G., Kulmamatova, F. K., & Haydarova, S. (2021). The role of cognitive psychology in the elimination of destructive behavior. ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH, 10(4), 957-964.

2. Шарафутдинова, Х. Г., & Нормуминова, Д. Э. (2020). Преодоление тревожности с помощью когнитивно-поведенческой психотерапии. Педагогическое образование и наука, (1), 124-127.

3. Sharafutdinova, K. G. (2020). Destruction of family relations psychoprophylaxis family-neighborhood-educational institution cooperation. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(11), 1000-1007.

4. Авлаев, О. У., & Маматкулова, З. Г. (2019). Динамика межличностного отношения компонентов социального интеллекта студентов. Наука и образование сегодня, (12 (47)).

5. Valieva, M. S., & Avlaev, O. U. (2021). THE INFLUENCE OF EDUCATIONAL FACTORS ON THE FORMATION OF PERSONALITY. Heraldpedagogiki. Nauka i Praktyka, 1(2).

6. Mirqosimova, X. M., & Avlaev, O. U. (2021). THE INTELLECTUAL DYNAMICS OF ADOLESCENTS. Herald pedagogiki. Nauka i Praktyka, 1(2).

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1231-1238

7. Абдуллаева, Ю., & Авлаев, О. (2021). ЭШИТИШДА МУЛММОЛЛРИ БУЛГАН У^УВЧИЛЛРНИ КОНСИЛИУМ АСОСИДА ЛУГЛТ БОЙЛИГИНИ ОШИРИШ. Academic research in educational sciences, 2(5), 922-932.

8. Авлаев, О. У., & Бутаева, У. А. (2021). ТАЛАБА ПСИХОЛОГИК КАМОЛОТИ МАСАЛАСИ. Academic research in educational sciences, 2(5), 4-11.

9. Avlaev, O. U. (2020). THE ROLE OF SOCIAL INTELLIGENCE IN PERSONAL DEVELOPMENT. In Association with Novateur Publication India's A Multidisciplinary Peer Reviewed Journal, 692-698.

10. Djuraeva, S. N. (2018). Specifity and Features of Application Modern Innovative Technologies Training to Higher Education. Eastern European Scientific Journal, 4, 136-139.

11. Jorayeva, O. N., & Juraeva, S. N. (2020). STRATEGIES FOR USING ALTERNATIVE ASSESSMENT METHODS IN LANGUAGE AND LITERATURE CLASSES. International Journal of Innovations in Engineering,Research and Technology (IJIERT), 141-146.

12. Jo'rayeva, S. N., & Jumayev, S. Q. (2021). PSIXOLOGLARNING ETIKET TAMOYILLARI. O'zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi Harbiy-texnik instituti axborotnomasi, 1(13), 95-101.

13. JO'RAYEVA, S., & SHAMSHETOVA, A. (2021). KURSANTLARDA KASBIY KOMPETENTLIK VA KREATIVLIKNI SHAKLLLANTIRISH MEXANIZMLARI. "XALQ TA LIMI" ilmiy-metodik jurnali, 6, 52-54.

14. JO'RAYEVA, S., TURSUNOV, B., & JUMAYEV, S. (2021). ZAMONAVIY TA'LIMNI RIVOJLANTIRISHDA PEDAGOG IMIJINI SHAKLLANTIRISHNING AHAMIYATI. "XALQ TA 'LIMI" ilmiy-metodik jurnali, 6, 14-16.

15. Zhu'raeva, S. N. (2020). INTERPRETATION OF IMAGE IN MODERN SCIENTIFIC RESEARCH. ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ, 8(11), 257267.

16. Авлаев, О. У. (2021). ТАЛАБАЛАР КАМОЛОТИДА ИЖТИМОИЙ ИНТЕЛЛЕКТНИНГ ГЕНДЕР ФАР^ЛАРИ. "PSIXOLOGIYA " ILMIY JURNAL, 34-41.

17. Авлаев, О. У. (2021). ТАЛАБА ЁШЛАР КАМОЛОТИДА МАСЪУЛИЯТНИНГ УРНИ. Eurasian Education, Science and Innovation Journal, 5, 67-72.

18. Авлаев, О. У. (2021). ХАРБИЙ ТАЪЛИМИ ТИЗИМИДА КАСБИЙ ХАРАКАТ КУНИКМАЛАРИНИ УРГАТИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ. PSIXOLOGIK

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1231-1238

XIZMAT FAOLIYATINI TAKOMLLASHTIRISHNING DOLZARB MASALALARI respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallar to'plami, 87-90.

19. Жураева, С. Н., Турсунов, Б. С., & Каландарова, Г. (2021). ОКЛАДА ТУРЛИ МАНИПУЛЯЦИЯ Х,ОЛАТЛАРИНИНГ НАМОЁН БУЛИШИ. ПЕДАГОГИКА ВА ПСИХОЛОГИЯДА ИННОВАЦИЯЛАР, 4(4), 62-66.

20. Рашидов, А. А., & Жураева, С. Н. (2021). ЧЕТ ТИЛИДА НУЩНИ ТИНГЛАБ ТУШУНИШДАГИ КИЙИНЧИЛИКЛАР. HARBIY YETAKCHINING SHAKLLANISHIDA XORIJIY TILLARNIBILISHNING ROLI" mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi, 10-12.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.