CC BY
14About the author:
Sharifova Gulpari Hamdamovna - candidate ofphilological Sciences, Head of the Department of science of the Tajik pedagogical Institute in Penjikent. Tel: (+992) 927332312; E-mail: pamir555@inbox. ru
ТДУ - 371.013 ТКБ - 74.200.55 Б 74
РОЧДЪ БА УНСУР^ОИ ТАХДММУЛПАЗИРЙ ДАР «ПАНДНОМА»-И АТТОР
Бобоева И.А.
Донишгощ давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Fафуров
Мафхуми тахаммулпазирй сермаъно буда, дар асрхои XVI-XIX асосан ба масъалаи тахаммулпазирии мазхабй махдуд мегардид, алхол бошад, он ба сохаи хаёти дунявй, аз чумла ба низоми маориф низ нуфуз кардааст.
Дар хамаи давру замонхо токатпазирй аз чумлаи ахлоки хамида махсуб мегардид. Зери ин мафхум сабру тахаммул нисбат ба фарки байни одамон, тарзи зиндагии онхо фахмида мешавад. Тахаммулпазирй бидуни расонидани халал ба дигарон зиндагй кардан, кобилияти хукуку озодихои дигаронро вайрон накардан ва хукуку озодихо доштан аст. Асоси демократияю хукукхои инсонро низ тахаммулпазирй ташкил мекунад, тахаммулпазирй - сулхдустй, токатпазирй нисбат ба ихтилофхои этникй, мазхабй, сиёсй ва байнишахсиятй, эътирофи имконияти мавчудияти баробархукуки «гайр» мебошад. Айни замон, токатпазирй - танхо гузашт, рахму шафкат ё чашмпушию ташфул нест, балки мавкеи фаъолонаи хаётй дар асоси эътирофи ходиса ё падидаи дигар мебошад [4].
Х,амин тавр, метавон гуфт, ки тахаммулпазирй санъати дар сулху осоиш зиндагй кардани одамон ва гояхои ба хам ношабех мебошад. Олами муосир бидуни ташаккули шуури тахаммулпазир вучуд дошта наметавонад. Шуури тахаммулпазириро танхо тавассути шуури чамъиятии этикй, сиёсй, ахлокй, психологй ва дигар шаклхои шуури чамъиятй ташаккул додан мумкин аст.
Мухимтарин вижагии дарси адабиёт дар баробари таълим - тарбияи ахлоки хамидаи шогирдон, аз чумла, тарбияи тахаммулпазирй мебошад, ки унсурхои онро метавон дар осори классикон возеху равшан пай бурд. Зимни гузариши эчодиёти адибони классик омузгори фанни адабиёт имконият дорад, дар ниходи шогирдон хислатх,ои тахаммулпазириро тарбия намояд. Барои расидан ба хадафхои мазкур омузиши осори бадей, донистани мохияти асархои классикй, бархурдор будан аз мутуни адабй, маърифати шеър барои хар омузгори фаннй мухим аст.
Барои ошкор сохтани унсурхои мафхуми тахаммулпазирй дар адабиёти форсу точик осори ахлокии адибони форсу точикро, ки дар даврахои мухталиф эчод шудаанд, баррасй намуда, пайдоиши унсурхои ин мафхумро дар майдони адабиёт мушаххас кардан лозим аст.
Дар радифи осорхои андарзй «Панднома»-и Аттор низ макоми шоиста дорад, ки дар он мухимтарин унсурхои тахаммул ва тахдммулпазирй тачассум ёфтааст. Мусанниф дар ин асар бо забони равону фасех, оммафахм ва дар колаби мавзуну кутох хикматхои бузургро гунчоиш додааст, ки то имруз арзиши бузурги маънавй-ахлокиро дорост. Агар тамоми он хислатхои неку зиште, ки муаллиф дар «Панднома» тавсиф ё мазаммат кардааст, дастабандй намоем, ба маънои томаш «Консепсияи инсони комил» зохир мешавад. Махз ба хамин сабаб, он ба асари маъруфи «Чор китоб», ки кабл аз Инкилоби Октябр онро дар мактабхо баъди ^уръон кироат мекарданд, шомил шудааст.
Тарбияи тахаммул ва тахаммулпазирй ба якчанд омилхо марбут аст, ки барои ташаккули хислатхои тахаммулпазирй заминахои асосй махсуб мешаванд. Ба ин омилхо бехтарин фазилатхои неки инсонй мансубанд, аз кабили, худшиносй, инсондустй, фурутаниву хоксорй, гузашт ва инсоф, рахму шафкат, пушидани айбу нуксон, хамдигарфахмй ва эхтиром, хушгуфторй ва амсоли инхо.
Гуфтан чоиз аст, ки ба хар яке аз ин сифоти зикршуда Шайх Аттор аз дидгохи хоси орифонаи хеш андеша рондааст, ки дар раванди тадрис ахамияти хос дорад.
а) Худшиносй нахустин замина барои бисёре аз фазилатхои дигари инсонй, ба монанди тавозуъ, гузашт, инсоф ва, махсусан, тахаммулпазирй мебошад. Аттори Нишопурй дар ин хусус мегуяд:
Бандагй аз худшиносй шуд тамом,
Нест марди беадаб сощбмакрм [1, с. 35].
б) Сaбpy кашат xaмчyн мypoдифи тaxaммyл ва тaxaммyлпaзиpй дар мaъхaзxo oMaAaaCT, ки дар тaшaккyли хиcлaтxoи Ma^po мавкеи acocй дopaд. ^айд кардан зapyp аст, ки тaxaммyлпaзиpй дар зaмoни мyocиp ниcбaт ба caбpy кaнoaт мaфxyми фapoхтappo кacб кардааст. Сaбpy кaнoaтpo opифoн биcëp cитoиш ва вacф кардаанд. Мaкoми caбppo биcëp баланд бapдoштa Aтгop фapмyдaacг:
Хрч кacpo дap yayoнu 6ap 6ap,
Аз цаmam rncm мулт 6ewmap [l, c.38].
Ва бoз «Дар баёни кашат ва caxo» кашатварзию caхoвaтмaндй ва xo^op^o талкин мeкyнaд:
Бo цaнoam тз дouм, эй nucap!
Гapчu увч аз фаvp набвад mmxmap...
Бocaxo 6omy maeoy nema гup,
To шавад pyüu дuлam 6aàpu мунup [l, c. 30].
Зери yнвoни «Дар баёни амали чaxop чиз» мycaннифи «Пaнднoмa» бехтарин хикмати axлoкиpo дар щлаби мaвзyнy paвoн бaco фaxмo ва мyxтacap фapмyдaacг: Бap уама кае тк бomaд чop чт, Бo my гуям, ёд гupaш, эй азш! Аввал oн бomaд, m бomй дoдгap, Хам su avflu xem бoшй 6oxa6ap. Бo шuкeбoй mavappy6 кapдaн acm, XypMamu мapдyм ба you oвapдaн acm [l, c. l2].
Шайх An-op рафъ кардани бадгарин cифaтxoи инcoниpo таъкид нaмyдa, кaнoaтпaзиpиpo бахри xaлoик мухим мeдoнaд. Чyнoнчи, «Дар баёни хиалати замима» мeнигopaд: Xupc бuгзopy vamam nema кун, Oxup, аз мypдaн ят aндema кун! [l, c.l2]
Ca6py тму щлм mapëRu дтанд, Xupcy бугзу кта jaxpu vpmmaнд [l, c.23].
в) Хaшмpo аз xyp дур карда тaвoниcгaн низ яке аз нишoнaxoи иншни бoшикeбo мaxcyб мешавад. Шайх An-op ба ин мacъaлa ишopaт карда, мeфapмoяд, ки гарчи xaшмy Faзaбpo дур кардан мушкил аст, талх acт, aммo натоичаш аз шакар ширинтар аст:
Хашм xypдaн nemau yap capвap acm,
Tanx бomaд в-аз maкap шupuнmap acm [l, c.26].
Дар баёни х^лати замима An-op чop чизpo баён дoштaacг, ки дар радифи oн хашм низ таъкид шудааст ва oкибaти oнpo муаллиф чуз пyшaймoнй дигар чизе нaмeдoнaд: 4op чжм àuzap, эй нeкycupuшm, Xacm аз уумла xmouv тку зuшm: З^н чayop аввал yaеaдкuнй бувад, З^н гyзaшmй, уцбу xyдбuнй бувад. Хamмpo àurnp фypy нaxвapдaн acm, Xucrnmu чopyм бaxuлй кapдaн acm [l, c. l2]. Ва бoз дар мазаммати хашму Faзaб панди мушшб медихад: Хamмu xyдpo гap фypy нaxpaд Race, Oцuбam бтад nymaймoнй бace [l, c. l6].
Муаллифи «Подтема» «Дар баёни Фуру х7рдани хашм» манзумаи xoce эчoд кардааст, ки лаззати умри инcoнpo дар хуйи неку бархазар аз хашм таъкид мeдopaд: Лaззamu yмpam œap 6omô ба даyp, Бom дouм бapyaзap аз xamмy vayp [l, c. 29].
^айд кардан 4oœ аст, ки xoнaндaгoн дар шнфи 5 ва 8 нaмyнaxoи эчoдиëги Ano^ Нишoпypиpo мeoмyзaнд. Мyвoфики илми paвoншинocй шoгиpдoни cинфxoи 5-8 дар хамин давра мухлати муайяни бyxpoнй - ба cинни бyлyF pacидaнpo аз cap мeгyзapoнaнд, ки дар бештари маврид ба xиcлaтy хуйи ora,o бeтaъcиp нaмeмoнaд ва oмyзгop бoяд мyнocибaти фaъoлияти xyдpo 6o нaзapдoшти хамин чихат ба pox мoндa тaвoнaд. Оcopи мoндaгopи opифи бopикнaзap бapoи тарбияи шoгиpдoн дар рухияи инcoндycгивy мaдopo вacилaи хуб xoxaд xoxaд буд, зepo дар китоби дapcй (cинфи 5) нaмyнaxoи зиёд аз «Пандшма» фapoxaм oмaдaacг.
г) Дар бoбaти ран^ндани ка^ oзypдaни дил, ки xиcлaтxoи манфур буда, мoнea бapoи ингон^е™ ва тахаммулпазирй дар бештари acapxoяш мушхиза poндaacт. Орифи гaвxapcyxaн Aттopи Нишoпypй ин xиcoли axpимaниpo хамчун aлoмaти aфpoди фocик баён кардааст:
Xflcm фocuцpo ce xucmm дap нuyoд: Бomaд аввал дap дташ yyббu фатд. Хucлamam oзypдaнu xrnvu Хyдocm,
Дyp дopaô xempo aspoyupocm [1, c.30].
д) Aйбчyй нaкapдaн ßa xaтopo бaxшидaн низ aз cифoти бexтapини мaдopo мeбoшaд. Aттopи Нишoпypй дap ин мaвзyъ бaco бoвaчx cyxaн гyфтa, шaxcи aйбчypo aблax мeнoмaд ba жид мeдиxaд, ки инcoни xyшбaxтy бocaoдaт xe4 гox aйбy xaтoи дигapoнpo мaлoмaт нaмeкyнaд:
Дap бaёнu rnomamu аблауй Айвы ху0 aблщ нaбuнaô дap уа^н, Башод a^ap yycmam au6u штн... [1, c.9]. Ё ш км
Xap mpo ce oдam бoшaдaш,
Дap уа^н 6axmy caoдam башaдaш:
Аввaлo, гap бuнaд y oü6u ттн,
Дap jumojuam yem накшаяд ^eo^.. [1, c.29].
Дap «Maнтик-yт-тaйp» Шяйк A-nop 6o тacвиpи чoлибy мyaccиp дap миcoли paфтaни Бycaиди Maxнa бa xaммoм дap бoбaти aйбпyшй xикмaти бyзypг oвapдaacт:
Бycauдu Мауна ôop yaммoм 6у0, Koымaш aфmoдa мapдe xom 6У0. Шyхu maux oвapд mo eoy y, Цамъ кapд, oн ^мла пeшu pyüu y. Шaйxpo гyфmo: «Бжу, ай пак^н, To yaванмapдй чй башaд ôop уа^н?» Шайх гyфmа: «Шух тнхрн кapдaн acm, newu чaшмu халц наавapдaн acm» [2, c.331].
е) Нapмгyфтopй ^фоти даки иншнй, нишoни x^a^ мaдaният 6уд^ яте aз cифaтxoи шaxcи бoтaxaммyл мeбoшaд. Ин xиcлaтpo cитoиш кapдa, Шaйx A-nop мeфapмoяд, ки дypyштй бoиcи ^p шyдaни ^егон ba xyшгyфтopй aлoмaти xиpaдмaидй acт:
Эй бapадap, гap xupaô öopü maмам,
Hap.м шыpын eyü 6o мapдyм кaлам [1, c.3 7].
Ё m кп ôop мaвpuдu cyxanu дypyшm luxp нaмyдaacm:
Xap ш башaд mypшpyю maлxгyй,
Дycmан аз вай бuгapданaндpyu [1, c.37].
Гyфтaн 4oro ad, ки ин нaмyнaxoи oвapдaшyдa мyштe aз x^bop ad, зepo шyмopи чунин миcoл дap ocopи Шaйx Amop зиëдaид ba xap якe бexтapy шeвoтap oфapидa шyдaaнд, ки aз тaбъy зaвк ba инcoндycтии opифи шypидaдил дapaк мeдиxaд.
Xynoca, дap «Пaнднoмa»-и Aттopи Нишoпypй мyxимгapин нишoнaxoи мaдopo 6o ycлyби xocи мyaллиф 6o лaxни paвoиy фaxмo бaëн шyдaacт, ки oмyзгop мeтaвoнaд бe мушкилй мaънии oнpo бa шoгиpдoн идpoк кyнoнaд. Aидeшaxoи тaxaммyлгapoëнaи Шaйx Amop дap шapoити имpyзa низ apзиши бaлaнди тapбиявй дopaид вa инcoиxopo бapoи aшxocи кoмил шyдaн бa poxи pocтин, ки poxи иyp вa pox бa кaлбxoи пoкy aз кyдypaт дyp acт, дaлoлaт мeкyнaнд.
АДАБИЁТ
1. Anop, Фapидyддии. Лз «Пaнднoмa». - „Hyma^e: Maopиф, 2016.- 40 c.
2. Anop, Фapидyддин. Maнтик-yт-тaйp. - Дyшaнбe: Эчэд, 2006. - 355 c.
3. AxjwaAob M. Tabra^H anaônëiH точик. Киоми 1. - Xyчaнд, 2012. - 292 c.
4. Бoндыpeвa С.К. Toлepaнтнocгь: ввeдeинe в пpoблeмy I CKБoидьIpeвa, Д.В.Koлecoв. - M., 2003, - 523c.
ОБ ЭЛЕМЕНТАХ ТОЛЕРАНТНОСТИ В «ПАНДНАМЕ» АТТАРА
В пepыад нeзaвucымаcmu pecпyблuкы в пpoцecce пpeпадaвaнuя maджuкcкай numepamypbi aкmuвызыpавaлаcь т^нт лumepamypнага нacлeдuя выдaющuxcя пpeдcmaвumeлeй мucmuцuзмa. Tалepaнmнаcmь в cавpeмeннам мupe яeляemcя oômû ш aкmyaльныx meм, uccлeдавaнue каmаpoй в paмкax xyдажecmвeннай numepamypbi, аcабeнна, в mваpчecmвe клaccыкав пepcuдcка-maджuкcкай лumepamypы мажem cmamb аднuм m нaпpaвлeнuй noucm на nymu апpeдeлeнuя вaжнeйшux пpeдпаcылак mалepaнmнаcmu в пpoызвeдeнuяx нашш пpeдкав.
Aemop cmambu, aнaлuзыpyя лучшж 6eümbi «Пaнднaмe» в канmeкcme uccлeдyeмай meмы, аmмeчaem, чmа нacmaвлeнuя Ammapa npeдcmaвляюm oco6y^ знaчuмаcmь в uзyчeнuu клaccuчecкoй лumepamypы, а maкжe в пpoцecce абyчeнuя u ваcпыmaнuя. На аcнавe paccмаmpeнuя mалepaнmныx взглядав Шeйxa Ammapa, asmop npuxoôum к вывадy, чmа в «Пaнднaмe» чacmа ynамuнaюmcя
элементы толерантности, как самопознание, скромность, терпимость к недостаткам, деликатность, выраженные поэтом в пленительной и изящной форме. Стихотворные фрагменты, призывающие к толерантности, представляют большую ценность для подрастающего поколения и молодежи, независимо от религии, национальности, расы, традиций и обычаев.
Ключевые слова: литературное наследие Аттара, «Панднаме», терпение и сдержанность, элементы толерантности
CONCERNED WITH THE ELEMENTS OF TOLERANCE IN «PAND-NAME» BY ATTOR
In the years of independence, the process of Tajik literature teaching has begun to canvass the literary legacy belonging to the pen of great Sufis, in particular. It is underscored that tolerance in the modern world is considered to be one of the most relevant topics, therefore, the study of the theme explored within the frameworks of artistic literature, namely among classical Tajik-Persian men-of-letters referring to the period of determination of the most important grounds of tolerance in our ancestors" heritage. Proceedingfrom an analysis beset the work entitled «Pand-Name» the author of the article considers the best bytes associated with the corpus of study; she offers that Fariduddin Attor s admonitions are ofparticular importance in the study of classical literature and the process of education and upbringing as well. Into the bargain, the author of the article makes an endeavor to dwell on Sheikh Attof s tolerant opinions; adducing the result of consideration the author comes to the conclusion that the most severe signs of tolerance, such as: self-awareness, modesty, obscenity, gentleness were plentiful and frequently used creating in each case effectively and unmistakably in «Pand-Name», upon the whole. The prosaic fragments those one are ofgreat tolerance aspects for new generations, irrespectively to their ritual and belief, tribe and background, traditions and customs.
Key words: Attor's literary legacy, «Pand-Name», tolerance, patience and satisfaction, elements of amiability
Сведения об авторе:
Бобоева Иноят Асроровна - соискатель кафедры методики преподавания таджикского языка и литературы ГОУ «Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд), Е-mail: boboeva-83@mail.ru
About the author:
Boboeva Inoyat Asrorovna, claimant for candidate degree of the department of Tajik language and Literature Methods of Teaching under SEI «Khujand State University named after acad B. Gafurov (Tajikistan Republic, Khujand), E-mail: boboeva-83@mail.ru
МУЦОИСАИ ВЕЖАГИ^ОИ ^АМОСАИ «ШО^НОМА»-И ФИРДАВСЙ ВА «ИЛЁД ВА ОДИСЕЙ»-И ^ОМЕР
Сайидориф О.
Донишгощ Кобул Цум^урии Исломии Афгонистон
Дар бораи Абулкосим Фирдавсй харчанд сухан гуфта шавад кам аст, ин гавхаре, ки бар тораки таърих ва шеъри чахон мидрх шуд! У шоири «хамосхсоз ва хамосхсрост». Х,амчунон дар мавриди Х,омер ва осор у, ки уро бозтоб дихандаи равна; адаб хамоси Юнон кухан медонанд- митавон суханхо гуфт. Х,амоса, шеъре достон саройонхост, бо сохтор, руйдодхо ва заминхсозихои вежа; Хислат бориз хамоса дар ин аст, ки хамвора дар хар сахна, аз марзхои зиндагй иъоди инсонхо фаротар меравад; Руйдодхои чузй ва хатто ночиз зиндагй инсонхо дар хамоса, ахамият ва арчманди миёбд; Воло мешавад; Зеро мазмун ва мухтавои бас саршортар ва ганитар аз табалур он дар зиндагй хамхрузаи инсонхо миёбд. Инсонхои одй, дар хдмоса, инсонхои «кахрамон» мешаванд. Аммо кахрамон асли танхо нест, гирдогирдаш дигар кахрамонон ракибоанд, ки дар огоз камубяш, хампоиаи ауианд; Аммо «кахрамон асли» барои «ягона шудан» бояд азбси роххои дароз ва пурпечухм, гузар кунад, бояд «худсози» кунад, ва сипас «ин худсохта» ро барои дигарон пазируфтни созад.
Дар навиштори хозир, ибтидо таърифхои хамоса ироа шуда, бо ироаи хулосае аз шархи холи Фирдавсй ва Х,омер; мабохисе чанд дар иртибот ба мукоисаи бархе аз шабохатхо ва тафовутхои ин ду манзума бо шавохиди мавчуд баён гардидааст.
Ба асоси назариёти донишмандони ин арса фарзи мо бар ин аст, ки «Мо заминаи муштараки чолиби таваччух байни осори хамосии Х,омер ва "Шохнома" мебинем, ки моро дар ин рох ёрй медихад ва он такяи хар ду хамоса бар сари мавзуъи мушобехест, ки албатта
