25O'ZLASHMA NEOLOGIZMLARNING YAPON TILIDA IFODALANISHI VA BADIIY ASARLARDA KONSEPT SIFATIDA KELISHI
Ushbu maqolada neologizm tushunchasiga ta'rif bilan bir qatorda neologizmlar va ularning sharq tillarida xususan yapon tillaridagi tarjimalari, ma'nolari misollar asosida keng yoritilgan. Shu bilan birga, neologizm turlarga ajratilib, har biriga namunalar keltirilib, o'rganilib chiqilgan. Bundan tashqari neologizmlarni badiiy asarlarda konsept sifatida kelishi turli xil misollar yordamida keltirib o'tilgan.
Kalit so'zlar: neologizm, ilmiy neologizmlar, siyosiy neologizmlar, texnologikva keng tarqalgan neologizmlar, tarjima, yapon tili, konsept, badiiy asarlar, depressiya, deportatsiya, mentalitet, stress;
In this article, along with the definition to the concept of neologism, neologisms and their translations, in particular the meaning of in Japanese language, their meanings are widely covered on the basis of examples. At the same time, neologism was divided into species, each of which was given samples and studied. In addition, the arrival of neologisms as a concept in fictions. In addition, there are multiple concepts given as an example.
Keywords: neologism, scientific neologisms, political neologisms, technological and common neologisms, translation, Japanese, concepts, fictions, depression, deportation, mentality, stress;
Neologizmlar — jamiyat taraqqiyoti, hayotning talab-ehtiyoji bilan paydo bo'lgan yangi narsa va tushunchalarni ifodalovchi so'zlar. Neologizmlarning yangiligi dastlab paydo bo'lgan vaqtlardagina sezilib turadi: vaqt o'tgach, ular «yangilik» xususiyatini yo'qotib, odatda, faol so'zlar qatoriga o'tadi. Masalan, uchun bir qancha yil davomida yangi hisoblangan marketing, qayta qurish, reyting, tender so'zlari hozirgi kunda umum iste'moldagi
Visola Jamshid qizi Shuhratova
Samarqand davlat chet tillar Instituti talabasi visolashuhratova@gmail.com
ANNOTATSIYA
ABSTRACT
KIRISH
so'zlarga aylanmoqda.
May, 2022
Neologizmlarning boshqa so'z tiplaridan farqlanishiga xizmat qiluvchi asosiy mezon so'zda yangilik bo'yog'ining saqlanib turganligidir. Neologizmda ikki tomon muhim: so'zning yangiligi va bu yangilik bo'yog'ining qachongacha saqlanib turishligidir. Yangilik bo'yog'i saqlanib turgan so'zlar tilda ancha avvallar paydo bo'lishiga qaramasdan neologizmlar qatorida qolaveradi.[2.155 b.]
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Neologizmlar ilmiy asarlarda shu uslubga xos termin sifatida atash (nominativ) vazifasini bajaradi. Badiiy asarlarda, odatda, uslubiy vazifani bajaradi. Neologizmlarning paydo bo'lish yo'llari xilma-xil bo'lib, ular tilning mavjud lug'aviy tarkibi va grammatik qonun-qoidalari asosida yangi so'z yasash yo'li, shuningdek, mavjud so'zning lug'aviy ma'nolaridan birini yangi ma'noda qo'llash yo'li bilan va boshqa tildan so'z qabul qilish orqali hosil qilinadi. [3.]
O'zlashma neologizmlar qayerda xabar va yangiliklar tezlikda tarqalsa o'sha hududlarda tez shakllanadi va rivojlanadi. O'zlashma neologizmlarning tilda paydo bo'lishi va yo'qolishi uning tilga qabul qilinganligida yoki lug'atlardan joy olganligida namoyon bo'ladi. Agar o'zlashma neologizmlar jamiyat fuqarolari tomonidan qabul qilinib foydalanilayotgan bo'lsa, bu o'zlashma neologizmlar lingvistika va lug'atshunoslikda ham qabul qilingan hisoblanadi. O'zlashma neologizmlarning paydo bo'lishi tilning rivojlanishida, o'zgarishida o'zining muhim o'rniga ega. Tilda o'zlashma neologizmlarning quyidagi turlari kuzatiladi:
1. O'zgaruvchan - yangi ma'noli, birgina madaniyat vakillari tomonidan tor ma'noda qo'llanilgan o'zlashma neologizmlardir.
2. Tarqalgan - jamiyat tomonidan ishlatiladigan, ammo hali lingvistik jihatdan qabul qilinmagan o'zlashma neologizmlar.
3. Turg'un, - barcha taniydigan, foydalanadigan va davomiylikga ega o'zlashma neologizmlar.
O'zlashma neologizmlarning quyidagi ko'rinishlari mavjud: 1. Ilmiy neologizmlar - ilm-fanda yaratilgan yangi termin yoki qoidalarga tasnif
berish uchun yaratilgan so'zlar guruhidir. O'z nomi bilan neologizmlarning
ushbu turi ilmiy atamalar sifatida fanda qo'llaniladi.
May, 2022
Jadval-1.
Neologizmlar Ma'nosi Yapon tilida
Antinomiya [yunoncha. antinomiya]
(Falsafa). Ikki qonun, qoidalar,
tamoyillar, kategoriyalar o'rtasidagi
ziddiyat.
Multimedia (Ingliz tilida multi - ko'p va media -o'rta, o'rta). Axborotning matnli bo'lmagan turlari - audio va video.
Kollaj (Fr. kollaj — yelimlash) — Tasviriy san'atdagi rang va teksturaga ko'ra asosdan farq qiluvchi predmet va materiallarni taglikka yopishtirishdan iborat texnika. □ ^ — vi
Konvertatsiya (lot. conversio — o'zgartirish) —
Sezilarli o'zgarish, shart-
sharoitning o'zgarishi, ayrim ishlab
chiqarish ob'yektlarini boshqalarga
yoki ayrim moliyaviy vositalarga
almashtirish.
Vernisaj (frantsuz vernisajidan - laklash) -Rassomning tantanali ochilishi. ko'rgazmalar. A—if—vi
xronologiya Qadimgi xalqlar orasida va
mamlakatlarda amalda bo'lgan yil
hisobi va taqvimni o'rganuvchi
soha.
Dijest Nashr yoki uning bo'limi bo'lib, unda ko'plab davriy nashrlarning nashrlari ma'lum bir davr mobaynida matbuotda o'z o'rnini topgan eng qiziqarli narsalar haqida tasavvurga ega bo'lish uchun siqilgan shaklda ko'chirmalar bilan uzatiladi.
May, 20221
778
Mizantrop Odamni yomon ko'radigan, beg'araz, misantropiyadan aziyat chekadigan odam.
Mentalitet [lotincha mentis -] - Ma'lum bir madaniyatga mansub odamlarning ruhiy hayotining o'ziga xosligi tizimi, ularning atrofdagi dunyoni idrok etish va baholash xususiyatlarining sifat to'plami.
Reklama (inglizcha publicity — publicity, glasnost) — Atama ma'nosi: Biror narsaning mashhurligi yoki uning manbasidan ma'lumot olishga ochiqligi bilan belgilanadigan mashhurlik.
Sertifikat Lotincha sertifico - men tasdiqlayman. Muayyan faktni tasdiqlovchi hujjat, guvohnoma. mm
2. Texnologik neologizmlar - yangi texnika va texnologiyaning paydo bo'lishi bilan iste'molga kiritilgan so'zlar jamlanmasi. Ushbu turdagi neologizm ba'zi so'zlar texnologiya va fan sohalarida yuzaga keladigan burilishlar bilan bog'liq. Ular deyarli har doim boshqa tillardan keladi, masalan, ispancha ingliz tilidan. Ushbu tasnif bugungi kunda eng ko'p ishlatiladiganlardan biridir.
Jadval - 2.
Vinchester Shaxsiy kompyuterning tashqi doimiy xotirasi uchun asos bo'lib xizmat qiluvchi qattiq disk (disklar).
Displey (inglizcha displey - ko'rsatish, distantion play - masofada o'ynatish) - axborotni vizual ko'rsatish uchun mo'ljallangan elektron qurilma.
May, 20221
779
Modem Telekommunikatsiya (telefon) liniyalari orqali signallarni uzatish va qabul qilish uchun kompyuterga ulangan tashqi yoki ichki qurilma. ifA
Noutbuk (inglizcha daftar - notebook) -portativ noutbuk.
Skaner (ing. skaner) - ob'ektni (odatda rasm, matn) tahlil qilish orqali ob'ekt tasvirining raqamli nusxasini yaratadigan qurilma.
3. Siyosiy neologizmlar - siyosatga va iqtisodga kiritilgan yangi termin va buyruqlarni ifodalashda keng qo'llaniladigan so'zlar. Jadval - 3.
Avtoritar Hokimiyatga so'zsiz bo'ysunishga, diktaturaga asoslangan. ( It ^ ^ L 0 ^ L
Ambitsiya (Lot. ambitio dan): Maqsadlarga erishishga intilish, ambitsiya. SM
Area (Lot.area dan - maydon, makon), qism yer yuzasi (yoki suv zonasi), uning ichida hayvonlar yoki o'simliklarning u yoki bu turi (jins, oila va boshqalar) joylashgan.
Dilemma (yunoncha di-lemxa qo'sh lemma) -Uchinchisining imkoniyatini istisno qilgan holda, ikkita qarama-qarshi pozitsiyaga ega bo'lgan polemik argument.
Depozit (lot. depositum — saqlash uchun berilgan narsa) —bank va omonat kassalariga qo'yiladigan omonatlar;
Deportatsiya (lot. deportatio — haydab chiqarish, ) — Shaxsni yoki butun toifadagi shaxslarni boshqa davlat yoki boshqa joyga, odatda, kuzatuv ostida majburan chiqarib yuborish.
Invest Har qanday korxona yoki biznesga sarmoya kiritish. SKtaL)
May, 20221
780
Lizing Mulkni sotib olish va uni ijara shartnomasi asosida jismoniy yoki yuridik shaxslarga ma'lum haq evaziga, ma'lum muddatga va shartnomada nazarda tutilgan muayyan shartlarda berish bo'yicha investitsiya faoliyati turi. u—x
Marketing (ingliz bozoridan - bozor) - Tovarlar, xizmatlar, qimmatli qog'ozlar bozori sohasida tovarlarni sotishni rag'batlantirish, ayirboshlashni rivojlantirish va tezlashtirish maqsadida amalga oshiriladigan keng ko'lamli faoliyat.
Marginal (lot. marginalis - chekka, chegara, yon) - O'z ijtimoiy guruhidan tashqarida bo'lgan shaxs, chetlangan.
Sammit (inglizcha sammitdan) - Uchrashuv, eng yuqori daraja, ya'ni davlat yoki hukumat rahbarlari o'rtasidagi muzokaralar.
4. Keng tarqalgan, popular neologizmlar - ommaviy axborot vositalari orqali keng tarqalgan neologizmdir. Ushbu turdagi neologizmlarni kundalik hayotimizda juda ko'p ishlatamiz va duch kelamiz.
Blogger Veb-saytlarda o'z shaxsiy bloglarini yuritadigan shaxs.
Barmen Barda mijozlarga xizmat ko'rsatadigan bar ishchisi.
konteyner (Inglizcha contain - o'z ichiga olmoq - "o'z ichiga olish, o'z ichiga olish"; so'zma-so'z "olish, sig'im") -Polisemantik so'z, narsalar saqlanadigan joy. (¿at)
Stress (inglizcha stress stress; stress reaktsiyasining sinonimi) - Turli kuchli yoki yangi ta'sirlar (og'riq, sovuq, haddan tashqari jismoniy zo'riqish, psixoemotsional travma va boshqalar) ta'siri ostida rivojlanadigan tananing nospetsifik reaktsiyasi. xhux
Manga yapon filmlari
May, 20221
781
Brifing Tashkilotchi hozir bo'lganlarga ba'zi ma'lumotlarni yetkazadigan tadbir .
Broker (ingliz brokeri) - Qimmatli qog'ozlar bozorida (fond birjasida) yoki tovar birjasida mijoz nomidan va uning hisobidan qimmatli qog'ozlar yoki birja tovarlarini sotib olish va sotish funktsiyalarini bajaruvchi vositachi.
Depressiya [Lotin. depressiya]. 1. Tushkunlikka tushgan, tushkun ruhiy holat. (aoüUa)
Bundan tashqari, badiiy asarlarda ham neologizmlar konsept sifatida talqin etiladi. Bunda, butun bir asarning ma'nosini kontseptdan anglab olishimiz mumkin.
"Konseptosfera tushunchasi ma'lum xalqqa oid konseptlarning tartibli majmuasi hisoblanadi. Har bir xalq konseptosferasida milliy mentalitetning asosini tashkil etuvchi va yorqin milliy o'ziga xoslikka ega bo'lgan ma'lum konseptlar majmuasi aks etadi. Ma'lumki, milliy konseptosferada milliy mentalitet, millatning fan va madaniyati umumiy korinishda aks etadi. Til esa madaniy konseptosferaning ajralmas bo'lagi sanaladi. " [1.11 b.]
Har qanday romandagi "matn konseptosferasi" ni o'rganish tadqiq etilayotgan asardagi taxlil maydonining to'ldirilishi, konseptlarning dinamik taraqqiyotini ko'rish ulardan birortasining diskursdagi ustunligini belgilash, konseptning kognitiv qatlamini taxlil etish, baholovchi komponentni aniqlash imkoniyatini yaratadi. Sh.S. Safarov diskursda shaxs omilini o'rganishning muhimligi borasida fikr yuritadi: "Pragmalingvistikaning shaxs omilini o'rganishga qaratilishi o'z vaqtida amala oshirilgan harakat bo'lib: shaxsning kognitiv tarmoqdagi o'zaro munosabatlarda va diskursiv faoliyatida, diskursni mavhum bo'lmagan lisoniy-kognitiv faoliyat mahsuli sifatida baholash , ya'ni aniq indvidium faoliyatni mahsuli sifatida tadqiq qilish maqsadga muvofiqdir".[10. 139 b.] "Deportatsiya" konsepti
Nuriddin Ismoilovning "Tan soqchi" asarida "deportatsiya" neologizmini konsept sifatida ko'rishimiz mumkin. Ushbu asarda asosiy voqealar Amir ismli o'zbek yigitining Moskvada rus boyvachchasiga tan soqchi bo'lib keyinchalik, mafialar tomonidan quviladi. Bundan tashqari, qaysi mamlakatga bormasin muqim joylasholmay deportatsiya qilinavergandan so'ng, u qochib, berkinib yashaydi. Ko'rinib turibdiki, ushbu asarda "deportatsiya" neologizmi asosiy konsept bo'lib kelgan.[5.] "Depressiya" konsepti
May, 2022
782
Yapon milliy konseptosferasi o'ziga xos bo'lib, uning madaniy an'analari, estetik qadriyatlari zamonaviy adabiyotning badiiy matnlarida haligacha sezilib turadi. Yapon milliy konseptosferasi o'rta asr estetik an'analariga asoslangan boy, nafis va nazokatli hodisadir. Yapon yozuvchisi Xaruki Murakamining "Qirg'oq bo'yidagi Kafka" asarida "depressiya" neologizmi konsept sifatida keladi.
—Qirg'oq bo'yidagi Kafka" asarida Kafkaning tog'dagi yolg'izligi "chuqur quduqning tubidagidek" tushunchasi bilan qiyoslanadi. Yolg'izlik natijasida depressiya ichida yashaydi. £
1994, p. 144]. [6.]
"Stress" konsepti
Ushbu konsept yapon yozuvchisi Xaruki Murakamining "Norveg o'rmoni" romanida "stress" neologizmi konsept sifatida keladi. Yozuvchi romanda "stress" konseptining to'liq psixofiziologik va mental majmuini o'z shaxsiy dunyoqarashidan kelib chiqib yaratgan. Dastlab konsept o'z tarkibiga kiritiluvchi badiiy obrazga aylanayotgan tushunchalarning maksimal mazmunini ifodalash imkonini beradi. [7.]
Konsept orqali badiiy tafakkur tarkibining eng muhim elementlarini tushunchadan badiiy obrazga tomon birlashtiriladi.Shunday qilib, badiiy matn tahlilini asosiy konseptlarni tashkil qiladigan elementlarini har tomonlama tadqiq qilmasdan amalga oshirishning iloji yo'q. Shuning uchun ham, Xaruki Murakami ijodining ikkinchi davrini undagi asosiy konseptlarni tahlil qilish orqali konseptual jihatdan o'rganish mumkin. [1.12 b.]
"Mentalitet" konsepti
"Mentalitet" neologizmining o'zbek yozuvchisi Said Ahmadning "Qorako'z Majnun" asaridagi o'rni juda muhimdir. Asarda onaning o'zbek mentalitetiga xos bo'lgan xarakterda ekanligi, unga amal qilib yashashi, farzandini kutishi, umuman olganda, onaning barcha xislatlari o'zbek mentalitetiga xosdir. Farzandi esa Rossiya fuqoroligini olib, dinini o'zgartirib, o'z tili, dinini, mentaliteti va madaniyatini unutadi. Bularni hammasi "mentalitet" kontseptiga mansubdir. [8.] Xulosa
Neologizmlar bir tilda paydo bo'lganligi sababli, tillar o'rtasida tarjima qilish qiyin bo'lishi mumkin. Nashr etilgan tadqiqotlar va tadqiqotlar uchun ingliz tili ustun bo'lgan ilmiy jamoatchilikda ba'zida bir-biriga o'xshash tarjimalar ("naturalizatsiya" deb nomlanadi) ishlatiladi.Shu bilan bir qatorda inglizcha so'z ma'noga qisqacha izoh berish bilan birga
May, 2022'
783
ishlatiladi.Neologizmlarni tarjima qilish uchun to'rtta tarjima usuli ta'kidlangan: transliteratsiya, transkripsiya, analoglardan foydalanish, kaltsiy yoki kredit tarjimasi.
Inglizchadan boshqa tillarga tarjima qilishda, asosan, naturalizatsiya usuli qo'llaniladi. Professional tarjimonlar neologizmlarni tarjima qilishning eng keng tarqalgan usuli hisoblanadi, bunda tarjimonlar nutq orqali eng to'g'ri va tabiiy tovushlarni topadilar. Shunday qilib, tarjimonlar jumlalarda potentsial tarjimalardan foydalanishi va ularni turli tuzilmalar va sintaksis bilan sinab ko'rishlari mumkin. Noto'g'ri tarjimalar "tarima assimetгiyasigaм olib kelishi mumkin ya'ni, tushunmovchiliklar va noto'g'ri munosabatlarni yuzaga keltiradi.
Tarjimaning maqsadi A.Feodoгov takidlashicha: "Tarjima chet tilini bilmagan o'quvchini mumkin daгajada matn bilan yaqindan tanishtirishdan iborat"[9. 350 b.]
Ya.I.Reskeг tarjimaga quyidagicha aniqlik kiгitadi : "Tarjima boshqa til birliklari orqali mazmun va uslub birligini saqlagan holda asl nusxani qayta ishlash demakdir" Tarjima muгakkab jaгayondiг. Asl nusxani aniq va to'g'ri mazmunini uzatish uchun faqatgina to'g'ri keladigan so'zlarni topish kifoya emas, lekin Grammatik shakl va birliklarni ham o'z ichiga olishi kerak.
Xalqlarning turli tabiy, iqtisodiy - ijtimoiy -siyosiy sharoitida yashashlari natijasida ularning ongi, dunyoqarashi va alohida turli maxsus tushunchalar va normalar , prinsiplar qaror topadiki, bularning hammasi ham tilda aks etadi . Lekin, texnik taraqqiyot rivojlanishida boshqa bir davlatda paydo Bo'lgan tushunchalarni anglatuvchi neologizmlar boshqa bir tilda muqobil variantga ega emasligi ham mumkin. Chunki, har bir tirik til tanaffuzsiz o'zgarish jadal taraqqiyotda bo'ladi. Uning olg'a siljuvchi komponentlaridan biri lug'at hisoblanadi. Boshqa til jabhalariga qaraganda, hammadan oldin leksik katta dinamika orqali uning kengayishi va o'zgarishi va rivojlanishi isbotlab berilgan.
REFERENCES
1. Amanullayeva K. M. Badiiy asar konseptosferasi va asosiy konseptlarning tarjimada qayta yaratilishi. Samarqand-2020
2. УЗБЕК ТИЛИ ЛЕКСИКОЛОГИЯСИ, ТОШКЕНТ • УЗБЕКИСТОН ССР «ФАН» НАШРИЁТИ • 1981. 155b
3. M. Irisqulov. Tilshunoslikka kirish. Toshkent "O'qituvchi"
XULOSA
1992.
May, 2022
4. М. М. МИРТОЖИЕВ УЗБЕК ТИЛИ СЕМАСИОЛОГИЯСИ Тошкент «MUMTOZ S 0 'Z» 2010
5. Nuriddin Ismoilov, "Tansoqchi" "G'afur G'ulom" 2012
6. Xaruki Murakami, "Qirg'oq bo'yidagi Kafka". 12.09.2002.
7. Xaruki Murakami, "Norveg O'rmoni", 1987.
8. Said Ahmad, "Qorako'z Majnun", "O'zbekiston NMIU" 2001.
9. Fedorov, Alexander. Media Education: History and Theory. Moscow: ICO —Information for all", 2015, 450 p.
10. Сафаров Ш.С. Прагмалингвистика. -Тошкент: Узбекистан миллий энциклопедияси, 2008. - Б 139.
11. Shuhratova, V., & Amanullayeva, K. (2021). KAZUO ISHIGURONING" DAFN ETILGAN GIGANT" ASARIDA FANTASTIK G'OYALAR TALQINI. Интернаука, (28-2), 67-68.
12. Амануллаева, К. М. О ХУДОЖЕСТВЕННОМ КОНЦЕПТЕ И В ЦЕЛОМ. ББК 74.48 Р 76, 271.
13. Амануллаева, К. (2020). Художественный концепт и специфические характеристики его воссоздания. Иностранная филология: язык, литература, образование, (4 (77)), 53-57.
14. Аманулаева, К. М. (2018). МНОГОФУНКЦИОНАЛЬНОСТЬ КОНЦЕПТА" ПУСТОТА" В РОМАНЕ ХАРУКИ МУРАКАМИ" 1Q84". In Язык и культура (pp. 134-140).
15. Amanullayeva, K. M., & Qizi, S. V. J. (2022). The harmony of concepts in kazuo ishiguro's the buried giant. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 12(2), 136-141.
May, 2022
