CC BY
30 n 0 O IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L 0 AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
O'ZBEKISTONNING XALQARO REYTING VA INDEKSLARDAGI O'RNINI MUSTAXKAMLASHDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGI MASALALARI 1Sanayev Ermat Shermatovich, 2Fayzullayeva Nodira Zaynutdinovna, 3Shamaksudova
Komola Djo'rayevna
1,2,3Toshkent kimyo texnologiya instituti https://doi.org/10.5281/zenodo. 10144168
Annotatsiya. Oziq-ovqat ta'minoti kompleks chora tadbirlarni o'z ichiga olganligi, shuningdek, o'z navbatida ushbu vazifalarni bajarish turli davlat-nodavlat idoralarga yukla-tilganligi, ya'ni turli idoraviy mansublikdagi tashkilot va idoralar vazifalarini muvofiqlashtiruvchi organ yo'qligi ularning ijrosini samarali tashkil etish imkonini bermaydi. Shu bois, bizningcha, oziq-ovqat sohasida va iqtisodiyotning o'zaro bog'liq tarmoqlarida strategik maqsadlarni va ustuvor yo'nalishlarni belgilab beruvchi "O 'zbekiston Respublikasining oziq-ovqat xavfsizligi to'g'risida"gi qonuni qabul qilinishi maqsadga muvofiq.
Kalit so'zlar: ekologik tarbiya, ekologik ong, oziq-ovqat havfsizligi, Yerning global kimyosi, sifat; Oziq-ovqat maxsulotlari, maydon, iste'molchi, ishlab chiqarish, savdo.
Аннотация. Тот факт, что продовольственное обеспечение включает в себя комплексные мероприятия, а также то, что выполнение этих задач возложено на различные государственные и негосударственные органы, то есть отсутствует координирующий орган для выполнения задач организаций и учреждений разных ведомственная принадлежность не позволяет эффективно организовать их исполнение. Поэтому, на наш взгляд, целесообразным является принятие Закона «О продовольственной безопасности Республики Узбекистан», определяющего стратегические цели и приоритеты в пищевой сфере и смежных отраслях экономики.
Ключевые слова: экологическое образование, экологическое сознание, безопасность пищевых продуктов, глобальная химия Земли, качество; Продукты питания, сфера, потребитель, производство, торговля.
Abstract. The fact thatfood supply includes complex measures, as well as the fact that the fulfillment of these tasks, in turn, is assigned to various state and non-state agencies, that is, there is no coordinating body for the tasks of organizations and agencies of different departmental affiliations. does not allow effective organization of their execution. Therefore, in our opinion, it is appropriate to adopt the Law " On Food Safety of the Republic of Uzbekistan" , which defines strategic goals and priorities in the food sector and related sectors of the economy.
Keywords: environmental education, ecological consciousness, food safety, global chemistry of the Earth, quality; Foodproducts, area, consumer, production, trade.
Insoniyatning turmush tarzi sifatlarning o'zgarishi ekologik ehtiyojlarni iqtisodiy kategoriya sifatida shakllantirish bilan bog'liq emas, bu uning ekologik tarbiyasi va ekologik ongi tufayli insonlarniy tarbiya va ko'nikmalariga bog'liq. Atrof tabiiy muhit nafaqat inson, balki butun hayvonot dunyosining taraqqiyot nuqtai nazaridan ham, uning zararli oqibatlari nuqtai nazaridan ham hayotning ajralmas qismidir. Tabiy resurslar, suv, unumdor tuproqlar, agroekotizimning biologik xilma - xilligi, tabiiy oziq - ovqat manbalari kabi sayyoramizdagi tabiylikning yo'qolib borayotkanligi tabiat resurslaridagi noaniq o'zgarishlar xavfli darajaga olib keldi. Inson faoliyatining har qanday shakli, paradoksal ravishda, atrof - muhitning paydo bo'lishiga olib keladi. Ifoslanish manbalari (sanoat korxonalari, AV - totransport, yirik shaharlar va boshqalar) Yerning himoya ozon qatlamini doimiy ravishda yo'q qiladi, havoni zaharli moddalar bilan
0 n 0 O IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L 0 AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
to'ldiradi, va iqlimni o'zgarishiga olib keladi. Tabiy iqlimning o'zgarishi tuproq mikroflorasiga ham salbiy ta'sir ko'rsatadi[1]. Biz hammamiz bilamizki, tabiatda barchasi bir-biri bilan bog'liq.Har qanday tabiy o'zgarishlar ba'zan qaytarib bo'lmaydigan oqibatlarga olib keladi. Insoniyat tabiat inomilarini oziq-ovqat manbai sifatida ishlatadi. Shuning uchun agrosanoat ishlab chiqarish inson faoliyatining eng muhim sohasidir. Shu munosabat bilan, oziq-ovqat havfsizligi va u bilan bog'liq masalalar davlat miqyosida alohida e'tibor bilan qaralmoqda. Bu tegishli huqqiy-meyori hujjatlarda, ularing ijrosini taminlashda o'z ifodasini ta'minlashda o'z ifodasini topmoqda.
Jumladan, 2017 - 2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta barqaror yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasida ham "Qishloq xo'jaligini modernizatsiya qilish va jadal rivozhlashtirish" yo'nalishining harakatlarini oshirishi qatorida " ...tarkibiy o' zgarishlarishlarini chuqurlashtirish va qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishini izchil rivojlantirish,mamlakatimiz oziq-ovqat xavfsizligini yanada mustaqkamlash,ekologik toza mahsulotlar ishlab chiqarishini kengaytirish, agror sektorning eksport salohiyatini sezilarli darajada oshirish" belgilangan[2].
Turli rasmiy hujjatlar hamda ilmiy yondoshuvlar tahlilidan kelib chikkan holda, fikrimizcha, "oziq-ovqat havfsizligi" tushunchasiga mamlakat asosiy oziq-ovqat mahsulotlari bilan o'zini-o'zi taminlashi asosida o ziq-ovqat mustakilligiga erishish negizida iqtisodiyotni barqaror rivojlantirishning ichki manbalari va maqbul darajadagi importai muvofiqlashtirish orqali fuqarolarning faol va sog'lom hayot tarzini taminlash uchun zarur bo'lgan sifatli va havfsiz oziq -ovqat mahsulotlariga mamlakatda belgilangan istmolning ratsional meerlaridan kam bo'lmagan hajmlarda jismoniy (miqdoriy), iqtisodiy, ijtimoiy jihatdan ishonchli va barqaror erishishni ifodalaydi,deb tarif berish maqsadga muvofiq[3].
Oziq - ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish va qayta tiklash bilan bog'liq vaziyat keskin bo'lib qolmaydi va ko'p jihatdan import va davlat tomonidan qishloq xo'jaligini qo'llab -quvvatlashga bog'liq. Bularning barchasi xom ashyo va mahsulotning sifati va xavfsizligiga ta'sir qiladi.
"Biz ovqatlanish uchun emas, balki yashash uchun ovqatlanamiz." Ushbu aforizm ko'pchilikka ma'lum, ammo ertami-kechmi biz hayotimizda bunga duch kelamiz. To'g'ri, ko'pincha bu aksincha bo'ladi va dam olish uchun zavq keltiradigan va imkon beradigan yagona narsa bu oziq-ovqat. Albatta, oziq-ovqat barcha organizmlar uchun zarurdir, bu bilan bahslashish qiyin. U energiya manbai, shuningdek hujayralar uchun qurilish materiali bo'lib xizmat qiladi. Ammo Yer yuzidagi oziq - ovqat mahsulotlarining manbai bo'lgan tabiat inomlarini tabiyligini saqlab qolinishida inson o'rni be'qiyosdir.
Inson iste'mol qiladigan mahsulot, u qanday bo'lishidan qat'i nazar, ekologik jihatdan toza bo'lishi kerak. Bunday holda, "tanaga zararsiz"deyish yaxshiroqdir. Har yili bu tobora imkonsiz vazifaga aylanib bormoqda[4]. Bu ko'pincha Yerning global kimyosi bilan bog'liq. O'tgan asrda inson tomonidan sintez qilingan kimyoviy moddalar soni keskin ko'paya boshladi, ularning zararli ta'siri ba'zan kech aniqlanadi. Va global kimyo natijalari bugungi kunda qishloq xo'jaligi va oziq -ovqat ishlab chiqarishda keng qo'llanilmoqda, bu esa salbiy ta'sir ko'rsatmoqda va oziq - ovqat sifati, millat salomatligi uchun quyi pogonaga tushib borishiga sabab bo'lmoqda.
Shu o'rinda savol tug'iladi -" nima yeyish kerak? Tabiiy mahsulotga yoki zamonaviy sanoat mahsulotlariga e'tibor berish kerak?"degan.Biz tabiiylardan tashkil topgan xavfsiz ekologik toza, zararsiz qo'shimchalar qo'shilgan oziq-ovqat mahsulotlarini afzal va zararsiz deb xisooblaymiz. Tabiiy mahsulotlar ishlab chiqarishning real rivojlanishi uchun ekologik - mantiqiy
0 n 0 O IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L 0 AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
xavfsiz dehqonchilik va chorvachilik mahsulotlari qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishidan alohida ishlab chiqarilishi va qayta ishlanishi uchun yangi tashkiliy tuzilmalarni yaratish zarur[5].
Bizningcha, umumjahon oziq-ovqat havfsizliga bo'yicha Rim declaratsiyasida qayid etilgan "oziq-ovqat havfsizligi" tushunchasining muhim elementlari sifatida oziq-ovqatga jismoniy(miqdoriy)va iqtisodiy jihatdan erishish, oziq-ovqat mustaqilligi, ishonchlilik va barqarorlik kabilarni asos qilib olgan holda unga ijtimoiy jihatlarni qo'shish muhim.
Oziq-ovqat havfsizligi turli darajalarda taminlanadi. Shunung uchun u turli shakllarda namoyon bo'ladi. Bizningcha, oziq-ovqat havfsiz-ligini ta'minlash darajalarini quyidagicha isohlash maqsadga muvofik:
Yuqori darajada ta'minlangan oziq-ovqat xavfsizligi -qishloq ho'jaligi va oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish aholining zaruriy minemal iste'mol darajasidan yuqori bo'lib,faqat mamlakat ishlab chiqaruvchilari tomonidan ta'minlanadi hamda eksport qilinadi ;
Ta'minlangan oziq-ovqat havfsizligi-qishloq ho'jaligi va oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish davlatning ichki ehtiyojlarini asosan qondiradi va iste'mol aholining zaruriy minemal darajasidan yuqori bo'lib,mamlakat ishlab chiqaruvchilari tomonidan ta'minlanadi;
Qo'shimcha tarzda ta'minlangan oziq-ovqat havfsizligi - qishloq ho'jaligi va oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish davlatning ichki ehtiyojlarini to'liq qondirmaydi,iste'mol aholining zaruriy minimal darajasidan yuqori bo'lishi uchun xorij mamlakatlardan oziq-ovqat mahsulotlari qisman import qilinadi;
Oziq-ovqatga qaramlilik-qishloq xo'jaligi va oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish davlatning ichki ehtiyojlarini qondirmaydi, iste'molning zaruriy minemal darajasi xorij (uchinchi)mamlakatlardan oziq-ovqat mahsulotlarini import qilish asosida ta'minlanadi.
Mamlakat oziq-ovqat xavfsizligiga tashqi tahdidlar mamlakat tashqarisida,shu jumladan jahon va global miqyoslarda hamda qo'shni va hamkor mamlakatlarda yuzaga keladigan va unga xavf tug'diradigan ijtimoyi-iqtisodiy va siyosiy va siyosiy jarayonlar,omillar hamda voqealiklarda namayon bo'ladi.
Shu bilan birga, an'anaviy bo'lib qolgan intensiv boshqaruv usullari nafaqat mahsulotni ishga tushirish hajmining eng katta o'sishiga to'sqinlik qiladi, balki ekologik vaziyatni keskin yomonlashtiradi va qishloq xo'jaligi mahsulotlarini o'z ichiga oladi. Qishloq xo'jaligining muammolari asosan pestitsidlarning o'zgarishi bilan bog'liq. Intensiv qishloq xo'jaligi kontseptsiyasi o'z - o'zidan tugadi va qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishini optimallashtirish halokatli tabiiy muhitni muhofaza qilish va resurslardan oqilona foydalanish bilan birgalikda amalga oshirilishi aniq bo'ladi. Hozirgi vaqtda qishloq xo'jaligida ishlatiladigan bir qator kimyoviy moddalar ishlab chiqarishda izchil nazoratni amalga oshirish qiyin. Inson organizmi uchun zararli moddalarning keng tarqalishini oldini olish xavfsiz oziq -ovqat maxsulotlarini ishlab chiqarishni yo'lga quyish bu sohada mutaxasislarni tayyorlash ,ularni egallayotgan sohasi bo'yicha mutahasis qilib chiqarish xam insoniyat salomatligi millat salmatligi yo'lida muhim qadam xisoblanadi. Mutaxasislarni ayniqsa oziq -ovqat texnologiyasida, eng katta xavf mutagen yoki kanserogen ta'sirga ega bo'lgan kimyoviy qo'shimchalardir.
Oziq - ovqat mahsuloti tarkibida tabiiy kelib chiqadigan mutagenlar; oziq - ovqat xom ashyo konservantlar bo'lishi mumkin. Natijada, aholining genetik xavfliligini ta'minlash va shunga mos ravishda oziq - ovqat mahsulotlarining genotoksikligini baholash bugungi kun uchun eng dolzarb vazifalardan biridir
Aholining oziq - ovqat ta'minotini tubdan yaxshilamasdan, mamlakatning inqirozdan chiqishiga, mamlakatning ijtimoiy - iqtisodiy siyosatining muvaffaqiyatiga ishonish kerak. Bozor
0 n 0 O IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L 0 AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
iqtisodiyotini shakllantirishda samarali qishloq xo'jaligi mexanizmini yaratish va uning ishlashi, bizning ffkrimizcha, agrosanoat majmuasida ilmiy - texnik taraqqiyotni tezlashtirmasdan, uning texnologik qayta qurilishisiz, yetarli darajada isloh qilinmasdan va jahon hamjamiyatining ekologik standartlariga mos kelmaydi.
Sekinlashgan integratsiya tushunchasi universitetlar va vazirliklardan keng amaliyotga to'liq joriy etilmagan. Tabiiy va xavfsiz ishlab chiqarishni tashkil etish, quyidagi omillarni har tomonlama optimallashtirmasdan amalga oshirilmaydi:
> genetik omil - ifoslantiruvchi moddalarni minimal miqdorda to'plash, tuproq unumdorligini tiklash va saqlash bilan yuqori mahsuldorlik va sifatni ta'minlaydigan ekin, tur va nav tanlashni o'z ichiga oladi;
> ekologik omil - ekinlar va navlar uchun maqbul bo'lgan tabiiy-iqlim zonasi, relef va tuproqni tanlashni, ifloslantiruvchi moddalarning to'planishini bartaraf etishni o'z ichiga oladi;
> texnologik omil - bu, birinchi navbatda, agrotsenotik yondashuvni amalga oshirish, monokulturalarni polikulturalar bilan almashtirish, nav aralashmalari, ko'p qatorli navlarni joriy etish, mahsulotlardan maqsadli va oqilona foydalanish;
> qishloq xo'jaligi mahsulotlarini qayta ishlash korxonalarining chiqindilari va qo'shimcha mahsulotlarini kompleks qayta ishlash va xavfsiz utilizatsiya qilish;
> ishlab chiqarish omili - yumshoq, ekologik toza va resurslarni tejaydigan texnologik jarayonlar, xavfsiz qo'shimchalar va qadoqlash materiallaridan foydalanish.
Shu bilan birga, bugungi kunda dalalarda, xomashyoni qayta ishlash va saqlash jarayonida qo'llanilayotgan kimyoviy moddalarning hali ham salmoqli miqdori, shuningdek, ularning xom ashyo va atrofdagi tabiiy muhitdagi qoldiq miqdori hisobga olinsa, hech bir jiddiy olim kafolat bera olmaydi. bunday xom ashyoning xavfsizligi va shunga mos ravishda yakuniy mahsulot . Zamonaviy analitik usullar hali bunday o'lchovlarga ruxsat bermaydi. Shuning uchun bugungi kunda eng yaxshi variant - bu "sabab yaratmaslik" tamoyiliga tayanadigan ekologik toza dehqonchilik. Ya'ni, dastlab "urug?lik - tuproq - meva - mahsulot - iste'molchi" zanjirini oltinchi nazorat ostiga qo'ying.
Shu bilan birga, qishloq xo'jaligi fanini va oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish fanini yanada rivojlantirish zarur, albatta.
21-asrda dunyoda yuqori sifatli, xavfsiz va umumiy foydalanish mumkin bo'lgan oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishni ko'paytirish tamoyillari va usullarini strategik o'zgartirishga faqat agrofitotsenozlardan samaraliroq foydalanishga asoslangan qishloq xo'jaligini moslashuvchan boshqarish sohasida erishish mumkin. tabiiy muhitning tuganmas va ekologik toza resurslari, shuningdek, texnogen faktlar.
Oziq-ovqat xavfsizligiga ta'sir ko'rsatish darajasi sifatida qishloq xo'jaligi ekinlarining mineral o'g'itlarga bo'lgan ilmiy talabini ishlab chiqish hamda mineral o'g'itlardan tabaqalashtirilgan holda foydalanish lozim. Shuningdek, yetishtirilayotgan qishloq xo'jalik mahsulotlariga qo'llaniladigan kimyoviy vositalar reglamentlarini tartibga solish va qo'llashni nazorat qilish hamda mahsulotni iste'molga chiqarishda uning tarkibidagi nitrat, pestitsidlar va og'ir metall tuzlari qoldiq miqdorlarini laboratoriya tahlillaridan o'tkazish tizimini shakllanti- rish maqsadga muvofiq. Oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlashda asosiy tarmoq bo'lgan qishloq xo'jaligining rivojlantirilishi ko'p jihatdan suv resurslari qay darajada mavjudligiga va ulardan oqilona va samarali foydalanishga bog'liq. Shu boisdan ham suv resurslari mamlakat oziq - ovqat xavfsizligini ta'minlashda muhim omil bo'lib xizmat qiladi. Shunday ekan, suvning qat'iy hisob -kitobini joriy etish, sug'orish tarmoqlarining texnik, sug'oriladigan yerlarning meliorativ holatini
0 n 0 O IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L 0 AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
yaxshilash, tizimda avtomatlashgan boshqaruv va kuzatuv tizimini yaratish, qishloq xo'jaligi
mahsulotlari yetishtirishni diversifikatsiyalashga alohida e'tibor qaratilishi lozim.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasining Qonuni. Fermer xo'jaligi to'g'risida (Yangi tahrirda) // Xalq so'zi.
2. Богатырев, А.Н. Экология, питание, человек/А.Н. Богатырев, А.А. Кухаренко. - М., 2004. - 190 с.
3. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. Oziq-ovqat ekinlari maydonlarini optimallashtirish va ularni yetishtirishni ko'paytirish choratadbirlari to'grisida. 2008 yil 20 sentyabr.
4. Основы управления инновация- ми в пищевых отраслях АПК/А.Н. Богатырев [и др.]. -М.: NK МГУПП, 1998. - 844 с.
5. prezident.uz
