106Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
O'ZBEKISTONDA CHORVACHILIK MAHSULOTLARINI ISHLAB
CHIQARISH HOLATI
Sh. K. Amirov
Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filiali dotsenti
Sh. E. Qurbonova
Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va biotexnologiyalar universiteti v.b.dotsenti, q.x.f.f.d. (PhD)
Sevinch Akaboy qizi Nazarova, Qilichiva Sakinabonu Zafar qizi
Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filiali talabalari
Mazkur maqolada Respublikamizda chorvachilik mahsulotlarini ishlab chiqarishning holati va o'sish ko'rsatkichlari xaqida ma'lumotlar yoritilgan va tahlil qilingan.
Kalit so'zlar. Chorvachilik, qoramolchilik, o'sish, rivojlantirish, chorvachilik mahsulotlari.
In this article,the information about the state of producting the livestock-breeding products and growth indicators in our Republic is covered and analyzed.
Keywords. Cattle-raising,cattle-breeding,growing,developing,livestock products.
Mavzuning dolzarbligi. Chorvachilik tarmoqlarini yanada rivojlantirish, chorvachilik xo'jaliklarini moliyaviy qo'llab-quvvatlash, chorva ozuqa bazasini yanada ko'paytirish, shuningdek, aholining yirik chorvachilik xo'jaliklari va chorvachilik mahsulotlarini qayta ishlovchilar bilan hamkorlikdagi faoliyati asosida o„z xonadonlarida chorva mollarini boqishini tashkil etish va chorva ozuqa bazasiga bo'lgan talabini qondirish va yetishtirilgan chorva mahsulotlarini qayta ishlashni tashkil etish barcha mutaxassislar zimmasiga ulkan ma'suliyat yuklaydi.
Chorvachilikni yanada rivojlantirish uchun Sirdaryo viloyatida sho'r va suvsizlikka chidamli ekin turlari, chorvachilik nasllarini yaratish bo'yicha Xitoyning mazkur yo'nalishdagi etakchi oliygohlari bilan hamkorlik yo'lga
ANNOTASIYA
ABSTRACT
qo'yish, irrigatsiya va melioratsiya tizimlarini modernizatsiya
May 12-13
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
qilishga xitoylik investorlar jalb qilinishi, Xitoy tajribasi yordamida qoramol va parrandachilik ekokomplekslari tashkil qilinishi, sho'r va suvsizlikka chidamli makkajo'xori, sorgo, beda kabi ozuqaga boy ekin navlari ekilishi, intensiv anor, qovun, pekan yong'og'i va baliqchilik plantatsiyalari tashkil qilinishi, meva-sabzavotni saqlash, qayta ishlash va qadoqlash texnoparki tashkil etish, chorvachilik nasllarini yaratish bo'yicha Xitoyning bu yo'nalishdagi etakchi oliygohlari bilan hamkorlik yo'lga qo'yilishi, filiallar tashkil qilinib, qishloq va suv xo'jaligi uchun kadrlar tayyorlanishi hamda er o'zlashtirish, cho'llanish, irrigatsiya va ekologiya yo'nalishida ilmiy-tadqiqotlar olib borilishi rejalashtirilmoqda. Bu esa ushbu sohada faoliyat olib borayotgan barcha mutaxassislar zimmasiga ulkan mas'uliyat yuklaydi.
1-jadval
O'zbekiston Respublikasida chorvachilik mahsulotlarini ishlab chiqarish (2022 yil 1 yanvar)
Mahsulot turi Barcha toifadagi xo'jaliklar Shu jumladan
Fermer xo'jaliklari Dehqon va aholining shaxsiy yordamchi xo'jaliklari Qishloq xo'jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar
Jami % Jami % Jami % Jami %
Go'sht (tirik vaznda), tonna 27259 98 103, 4 159228 116,0 2395920 101,6 170850 122,1
Sog'ib olingan sut, tonna 11629 434 103, 2 632193 111,9 10861417 102,6 135824 114,6
Olingan tuxum, ming dona 81292 77 104, 4 1203410 111,6 5032326 103,2 1893541 103,3
Qirqib olingan jun, tonna 37269 102, 5 4297 107,9 31035 101,7 1937 105,7
Olingan qorako'l terilar, dona 13022 84 104, 0 128718 109,6 1047643 101,4 125923 124,2
Olingan asal, tonna 14698, 4 104, 5 2283,1 115,2 11381,5 102,9 1033,8 101,0
Ovlangan baliq, tonna 17741 7,1 103, 2 90643,8 107,0 10125,0 99,4 76648,3 99,5
Pilla xom-ashyosi, tonna 24300, 15 106, 7 14468,4 5 103,2 - - 9831,70 112,4
Materiallar va metodlar. 2023 yil 1 yanvar holati bo'yicha O'zbekiston respublikasi davlat statistika qo'mitasi ma'lumotlari
May 12-13
363
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introduci^g^mmt^griculture in Uzbekistan
Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishningnazariyva amaliy asoslari
jy
zootexnikaviy va tahliliy usullar yordamida barcha toifadagi xo'jaliklarda ishlab chiqarilgan va yetishtirilgan chorvachilik mahsulotlari hamda ushbu mahsulotlarni yetishtirish bo'yicha yetakchilik qilgan viloyatlar tahlil qilindi.
Natijalar va ularning tahlili. 2023 yil 1 yanvar holatiga respublikaning barcha toifadagi xo'jaliklarida yetishtirilgan chorvachilik mahsulotlari to'g'risidagi ma'lumot 1-jadvalda keltirilgan.
2023 yilda jami yetishtirilgan mol va parranda go'shti 2725998 tonnani tashkil qilib, o'tgan yilga nisbatan o'sish sur'ati 3,4 foizga teng bo'lgan. Jami ishlab chiqarilgan go'shtning 159228 tonnasi, yoki 5,8 foizi fermer xo'jaliklarida, 2395920 tonnasi, yoki 87,9 foizi dehqon va aholining shaxsiy yordamchi xo'jaliklarida va 170850 tonnasi, yoki 6,3 foizi qishloq xo'jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarda yetishtirilgan.
Go'sht (tirik vaznda), tonna
Qishloq xo'jalig faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar 6%
Dehqon va aholining shaxsiy yordamchi xo'jaliklari 88%
Fermer xo'jaliklari 6%
Fermer xo'jaliklari
Dehqon va aholining shaxsiy yordamchi xo'jaliklari
I Qishloq xo'jaligi faoliyatini amalj oshiruvchi tashkilotlar
2023 yil 1 yanvar holati bo'yicha, jami 11629434 tonna sut ishlab chiqarilgan. O'tgan yilga nisbatan o'sish ko'rsatkichi 3,2 foizga teng. Jami sog'ib olingan sutning 632193 tonna, yoki 5,4 foizi fermer xo'jaliklarida, 10861417 tonna, yoki 93,4 foizi dehqon va aholining shaxsiy yordamchi xo'jaliklarida va 135824 tonna, yoki 1,2 foizi qishloq xo'jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarda yetishtirilgan.
May 12-13
364
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
Sog'ib olingan sut, tonna
I Fermer xojaliklari
I Dehqon va aholining shaxsiy yordamchi xojaliklari
I Qishloq xo'jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar
2023 yil 1 yanvar holatiga 8129277 ming dona tuxum olingan. Bu o'tgan yilga nisbatan 4,4 foizga ko'p demakdir. Shundan, 1203410 ming donasi, yoki 14,8 foizi fermer xo'jaliklarida, 5032326 ming donasi, yoki 61,9 foizi dehqon va aholining shaxsiy yordamchi xo'jaliklarida hamda 1893541 ming donasi, yoki 23,3 foizi qishloq xo'jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarda yetishtirilgan.
Respublika bo'yicha 2023 yil 1 yanvar holati bo'yicha jami qirqib olingan jun 37269 tonnani tashkil qilgan. Ushbu qirqib olingan junning 4297 tonnasi, yoki 11,5 foizi fermer xo'jaliklarida, 31035 tonnasi, yoki 83,3 foizi dehqon va aholining shaxsiy yordamchi xo'jaliklarida va 1937 tonnasi, yoki 5,2 foizi qishloq xo'jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlardan olingan.
023 yil 1 yanvar holatiga 1302284 dona qorako'l teri olingan. Bu o'tgan yilga nisbatan 4,0 foizga ko'p demakdir. Shundan, 128718 donasi, yoki 9,9 foizi fermer xo'jaliklarida, 1047643 ming donasi, yoki 80,4 foizi dehqon va aholining shaxsiy yordamchi xo'jaliklarida hamda 125923 ming donasi, yoki 9,7 foizi qishloq xo'jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarda yetishtirilgan.
Respublika bo'yicha 2023 yil 1 yanvar holati bo'yicha jami olingan asal 14698,4 tonnani tashkil qilgan. Ushbu olingan asalning 2283,1 tonnasi, yoki 15,5 foizi fermer xo'jaliklarida, 11381,5 tonnasi, yoki 77,4 foizi dehqon va aholining shaxsiy yordamchi xo'jaliklarida va 1033,8 tonnasi, yoki 7,1 foizi qishloq xo'jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlardan olingan.
Respublika bo'yicha 2023 yil 1 yanvar holati bo'yicha jami ovlangan baliq 177417,1 tonnani tashkil qilgan. Ushbu ovlangan baliqlarning 90643,8 tonnasi, yoki 51,1 foizi fermer
May 12-13
365
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
xo'jaliklarida, 10125,0 tonnasi, yoki 5,7 foizi dehqon va aholining shaxsiy yordamchi xo'jaliklarida va 76648,3 tonnasi, yoki 43,2 foizi qishloq xo'jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarda ovlangan.
Respublika bo'yicha 2023 yil 1 yanvar holati bo'yicha jami olingan pilla xom-ashyosi 24300,15 tonnani tashkil qilgan. Ushbu olingan pillaning 14468,45 tonnasi, yoki 59,5 foizi fermer xo'jaliklarida va 9831,70 tonnasi, yoki 40,5 foizi qishloq xo'jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlardan olingan.
Xulosa. Respublikamizda ishlab chiqarilgan chorvachilik tarmog'idan olingan mahsulotlarni yetishtirishda o'tgan yilga nisbatan jami yetishtirilgan go'sht 3,4 foiz, jami sog'ib olingan sut 3,2 foiz, olingan tuxum 4,4 foiz, qirqib olingan jun 2,5 foiz, olingan qorako'l terilar 4,0 foiz, olingan asal 4,5 foiz, ovlangan baliq 3,2 foiz, pilla xom-ashyosi 6,7 foiz o'sish kuzatilgan. Bu ko'rsatkich fermer, dehqon va shaxsiy yordamchi xo'jaliklarida hamda qishloq xo'jalik faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar kesimida jami yetishtirilgan go'sht 16,0; 1,6; 22,1; jami sog'ib olingan sut 11,9; 2,6; 14,6; olingan tuxum 11,6; 3,2; 3,3; qirqib olingan jun 7,9; 1,7; 5,7; olingan qorako'l terilar 9,6; 1,4; 24,2; olingan asal 15,2; 2,9; 1,0; ovlangan baliq 7,0; 3,1; 9,3; pilla xom-ashyosi 3,2; 12,4 foiz o'sishgan bo'lsa, ovlangan baliq dehqon va shaxsiy yordamchi xo'jaliklarida hamda qishloq xo'jalik faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarda 0,6 va 0,5 foiz kamayish kuzatilgan.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-5017-sonli "Chorvachilik tarmoqlarini davlat tomonidan yanada qo'llab-quvvatlashga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi qarori. 3 mart 2021 y.
2. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Sirdaryo xalq deputatlari viloyat kengashidagi nutqi. 2023 yil 7 aprel
3. O'zbekiston Respublikasi davlat statistika qo'mitasi ma'lumotlari. 2023 y.
4. Bakhtiyarovna, Suyunova Z., and Amirov S. Kuzibaevich. "The Importance of Microclimate Indicators in the Dairy." International Journal of Innovations in Engineering Research and Technology, no. 1, 2020, pp. 1-6.
5. Kholbekova, M. B., &Amirov, S. K. (2022). IMPORTANCE OF MICROCLIMATE INDICATORS IN THE COWSHED. Current approachesandnewresearchinmodernsciences, 1(4), 63-66.
6. Tuychievna, A. M., Kuzibaevich, A. S., Kurbanova, S. E.,
Abdurafievich, M. K., &Tajievich, G. S. (2022). The use of
May 12-13
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
г
technological measures in improving the body growth and morphofunctional properties of the udder of cows. Journal ofPharmaceuticalNegativeResults, 87. СИММЕНТАЛ ЗОТЛИ ТУРЛИ ИШЛАБ ЧЩАРИШ ТИПДАГИ БУКАЛАРНИ ДАВРЛАР БУЙИЧА ОЗЩЛАНТИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ ЧС Садикова, ШК Амиров, ЗК Эгамбердиева - AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA ..., 2022
8. Ilyasova, J., Amirov, S., &Eshmuratova, S. (2022). QORAQALPOG'ISTONGA IMPORT QILINGAN MONBELYARD ZOTLI QORAMOLLARDAN SAMARALI FOYDALANISH. Eurasian Journal ofAcademic Research, 2(6), 1084-1087.
9. Ч. С. Содикрва, Ш. К. Амиров, & Ш. Н. Мадрахимов (2022). ТУРЛИ ИШЛАБ ЧЩАРИШ ТИПЛАРИГА МАНСУБ СИММЕНТАЛ ЗОТЛИ БУКАЧАЛАРНИНГ УСИШ ВА РИВОЖЛАНИШИ. Academicresearchineducationalsciences, TSAU (Conference ), 535-540.
10. Kuzibaevich, A. S., &Zulfiqorovich, J. O. (2021). Dependence of Clinical and Morphological Indicators of Blood of Cows on the Seasons. International Journal ofInnovative Analysesand Emerging Technology, 1(5), 116-120.
11. Javkharov, O., Amirov, S., &Abdulsaidov, B. (2021, August). MILK PRODUCTIVITY OF SWISS COW BREED: https://doi. org/10.47100/conferences. v1i1. 1375. In RESEARCH SUPPORT CENTER CONFERENCES (No. 18.06).
12. Жавхаров, О. З., Амиров, Ш. К., &Эгамбердиева, З. К. (2020). СОГИН СИГИРЛАР РАЦИОНИДА АМИНОКИСЛОТА-ВИТАМИНЛИ ОЗУКАВИЙ АРАЛАШМАДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ САМАРАДОРЛИГИ. In Инновационные подходы в современной науке (pp. 141-151).
May 12-13
