CC BY
23RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
O'QUVCHILARNI KASBGA YO'NALTIRISHDA HOZIRGI MEHNAT BOZORI TALABLARI VA KADRLARGA BO'LGAN EHTIYOJNING MUHIM JIHATLARI
Avazbayev A.I.
Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti dotsenti https://doi.org/10.5281/zenodo.7993458
Annotatsiya. Ushbu maqolada o'quvchilarni kasbga yo'naltirishda hozirgi mehnat bozori talablari, kadrlarga bo'lgan ehtiyojning muhim jihatlari muammolari yoritilgan.
Kalit so'zlar: kasb, ehtiyoj, ilmiy tayyorgarlik, raqamlashtirish, texnologik madaniyat, kreativ sifatlar, ijodiy, kommunikativ.
Yangi O'zbekiston sharoitida ta'lim tizimi bilan mehnat bozorining hamkorlikda milliy xo'jalik uchun zarur bo'lgan kadrlar, jumladan, oliy malakali mutaxassislarni talab darajasida tayyorlash va ularni ish joylari bilan ta'minlashga qaratilgan ta'lim xizmatlari zamonaviy modellarini ishlab chiqilishi bu ikkala yo'nalish faoliyatlarini muvozanatlashning muhim dastagi hisoblanadi.
Bu borada O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 20 apreldagi «Oliy ta'lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida»gi PQ-2909-son Qarorida [1] ham kadrlar tayyorlashning mazmunini tubdan qayta ko'rib chiqish, xalqaro standartlar darajasida oliy ma'lumotli mutaxassislar tayyorlashga zarur shart-sharoitlar yaratish masalasi dolzarb vazifa sifatida belgilangan.
Malumki, mehnat bozori uchun zarur bo'lgan ilmiy bilimli, malakali, tajribali, maxsus ko'nikmalarga ega kadrlar ta'lim tizimida tayyorlanadi. Ta'lim insonga muayyan axborotni to'plash, inson shaxsiyati tarkibida axborot mazmunini, ehtiyojlarini va qobiliyatlarini o'zlashtirish va mustahkamlashga imkon beradi [2].
Hozirgi kunda mehnat bozori tomonidan yangi turdagi mutaxassislar - yuqori texnologiyalar sohasida aqliy mehnat qiluvchi ishchilarga ehtiyoj tobora oshib bormoqda. Uning asosida fundamental ilmiy tayyorgarlikning yuqori sifatligi, dunyoqarashning kengligi va yuqori kasb mahorati yotadi. Bu borada olimlar tomonidan ta'lim tizimini rivojlanishi bo'yicha turli qarashlar mavjud. Jumladan, biri "ta'lim rivojlanish va hayot kechirishning asosiy ijtimoiy-genetik mexanizmiga aylanadi" [3] deb hisoblasalar ikkinchisi "ta'limga kasbiy faoliyat va hayot uchun tayyorlash institui sifati emas, balki hayotning o'zini tashkil etish instituti sifatida qarash kerak"[4] desa uchinjisi "mehnat bozorini segmentlash nazariyasiga muvofiq olib borish zarur"[5] deb hisoblaydilar.
Ma lumki, Jahon banki ekspertlari tomonidan muntazam "Jobs & Skills (Kasblar va Ko'nikmalar)" mavzusida global darajada tadqiqotlar amalga oshirilib kelinmoqda. Tadqiqotlar natijalariga ko'ra, xozirgi kunda mehnat bozorida ish beruvchi tomonidan ishchi kuchining kognitiv, ijtimoiy-hissiy, ilmiy-texnik va raqamli texnologiyalardan foydalanish bo'yicha ko'nikmalarga ega bo'lishi zarurligi isbotlangan.
Jumladan, ishchi kuchining yuqorida keltirib o'tilgan sifat ko'rsatkichlarini rivojlantirish orqali mamlakatda samarali bandlikni ta'minlash, uning global raqobatbardoshligi ko'rsatkichini yaxshilash, barqaror iqtisodiy o'sish ko'rsatkichlariga erishishi bilan birgalikda, mehnat bozorida ishchi kuchining tarkibiy jihatdan takomillashuvi ta'minlanadi.
Jahon amaliyoti tahliliga ko'ra, aksariyat mamlakatlarda ta'lim xizmatlarini sifatini oshirish, mehnat bozoridagi mavjud ish o'rinlari uchun har taraflama mos keluvchi ishchi
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
kuchini shakllantirish amalga oshirilayotgan islohotlarning ustuvor yo'nalishlari qatoridan o'rin egallaydi. Jahon banki ma'lumotlariga ko'ra, bugungi kunda 15 yoshdan katta bo'lgan dunyo aholisining 18,0 foizi (750 mln. kishi) bazaviy savodxonlik (o'qish-yozish, qo'shish-ayirish, ko'paytirish-bo'lish) darajasiga ega emas.
Jumladan, aksariyat bozor iqtisodiyoti shakllanayotgan va rivojlanayotgan mamlakatlar guruhida ish beruvchilar tomonidan yollanma ishchilarning etarli darajadagi kasbiy ko'nikma va malakalarga ega emasligi bilan birgalikda, talim tizimidagi xodimlarning innovatsion salohiyati past ekanligi ta'kidlab o'tilgan[3]. Ushbu holat mehnat bozorida ishchi kuchiga bo'lgan talab va ishchi kuchi sifati o'rtasidagi keskin tafovutlar mavjud ekanligidan dalolat beradi.
Bugungi kunda mehnat bozoridagi vaziyatlarda quyidagilarni ya'ni umumtalim maktabi bitiruvchilarini kasblarni togri tanlashida muammolar borligini hamda yoshlar har doim ham o'zlari olgan ta'lim yo'nalishi bo'yicha ishga joylasha olmayotganligini korishimiz mumkin.
Maktab o'quvchilari o'z imkoniyatlaridan, mehnat bozoridagi yangi tendentsiyalardan kelib chiqib, kelajak kasbini real tanlashi juda qiyin. Bundan tashqari, bugungi kunda bu tendentsiyalarni hech kim bilmasligi sababli, hamma narsa juda tez o'zgarmoqda - ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatdan tortib, aniq bozor talablarigacha.
Xulosa. Oquvchilarni kasb tanlashga yo'llashda maktabdagi mas'ullar o'quvchilarga shaxsiy va professional o'z taqdirini o'zi belgilashga o'rgatishlari zarur. Malumki, insonning o'z taqdiri va hayotiy ma'nosi g'oyasida hal qiluvchi rol, shaxsning o'zini o'zi belgilashida etakchi omil hisoblanadi. Shuningdek o'quvchilarning asosiy qadriyatlarga nisbatan o'z pozitsiyasiga ega bo lishi, ulardan biri ta'lim faoliyatining chuqur ma'nolarini tushunishidir. "Ta'lim insonga yordam beradi" jamiyatda o'z o'rnini belgilashda, uning mustaqil va mas'uliyatli mutaxassis sifatida rivojlanishini ta'minlaydi. Bugungi kunda o'qituvchi bilim manbai sifatida doimiy yangilanib turadigan axborot muhiti bilan raqobatlasha olmaydi. Shuning uchun kasb tanlashga yo'llash jarayonida oquvchilarda axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan keng foydalanish ko nikmalarini shakllantirib boorish. Bu borada, yuqori sifatli ma'lumotlar, elektron va masofaviy ta'lim, ochiq Internet manbalari, Onlayn kurslar nazarda tutiladi. Oquvchilar bugungi kunda "Raqamli ta'lim muhiti" etakchi kadrlarni qayta tayyorlashni amalga oshirishda vosita ekanligini bilishlari va undan to'g'ri foydalanishlari zarur.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 20 apreldagi «Oliy ta'lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida»gi PQ-2909-sonli Qarori.// O'zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari to'plami. -T.: 2017. -B.39.
2. Rejapov Xayrillo Xikmatullayevich. Kadrlar tayyorlash tizimi va mehnat bozorining iqtisodiy aloqalarini rivoshlanish yo'nalishlari. - t.: 2022, 3(151)
3. Субетто А.И. манифест системогенетического и циклического мировоззрения и Креативной Онтологии / А.И.Субетто - Толяти, 1994. - С. 30
4. Гордиенко А.А. Социокултурные основания эволюции образования будущего // Современное образование: проблемы и перспективы. - 1995. - С. 5-19.
5. Doeringer P., Piore M., Internal Labour Markets and Manpower Analyses Lexington, Mass, 1971; Standing G. Unemployment and Labour Market Flexibility. ILO, - Geneva, 1986. - P. 19-20.
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
6. Ibragimov, X., & Sh, A. (2008). Pedagogika nazariyasi (darslik). T.: Fan va texnologiya, 288.
7. Ибраимов, Х. И. (2018). Креативность как одна из характеристик личности будущего педагога. Наука, образование и культура, (3 (27)), 44-46.
8. Хонимкулова, М. Х. К., & Ибраимов, Х. И. (2018). Необходимость изучения иностранных языков: теория и практика. Вопросы науки и образования, (27 (39)), 8083.
9. Ibragimovich, I. K. (2020). Theoretical and methodological basis of quality control and evaluation of education in higher education system. International journal of discourse on innovation, integration and education, 1, 6-15.
10. Ибраимов, Х. И. (2019). Теоретические аспекты социально-психологической адаптации студентов-первокурсников к обучению в вузе. Вопросы науки и образования, (26 (75)), 12-16.
11. Ибраимов, Х. И. (2018). Коммуникативная компетентность как механизм профессионального саморазвития будущего педагога. Проблемы педагогики, (2 (34)), 7-10.
12. Ibragimov, X., & Abdullaeva, S. H. (2008). Theory of pedagogy. Science and Technology.
13. Ибрагимов, Х. И. (2020). Организация самостоятельной работы студентов в условиях цифровизации вузовского образования. Наука и образование сегодня, (7 (54)), 74-75.
14. Ibragimovich, X. I. (2021). O 'ZBEKISTON OLIY TA'LIM TIZIMIDA KREDIT-MODUL TEXNOLOGIYALARINI QO 'LLASHNING O 'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL, 209-214.
15. Ibragimov, X. I., Yo'ldoshev, U. A., & Bobomirzayev, X. (2009). " Pedagogik Psixologiya" O'quv qo'llanma. O'zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashiriyoti Toshkent.
16. Ибраимов, Х. И. (2019). Педагогические и психологические особенности обучения взрослых. Academy, (10 (49)), 39-41.
17. Атауллаев, Ф. Ф. У., & Ибраимов, Х. И. (2019). Понятие профессионально-коммуникативной компетентности будущих учителей в психолого-педагогических исследованиях. Вопросы науки и образования, (1 (42)), 70-74.
18. Ibragimovich, I. K. (2018). Intensive methods of teaching foreign languages at university. Вопросы науки и образования, (27 (39)), 78-80.
19. Ibragimovich, I. K., Kholboevna, I. F., Amrilloevich, I. A., & Rakhmonovich, U. S. (2021). PEDAGOGICAL ABILITIES OF A TEACHER, STRUCTURE AND
DEVELOPMENT. (48(12).
20. Ибрагимов, Х. И. (2021). ПЕДАГОГИКА И ВОСПИТАНИЕ. Экономика и социум, (1-1 (80)), 608-611.
21. Ibragimov, X. I., & Salimova, Z. K. (2021). Relevance of english language science and teaching structure. ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH, 10(4), 883887.
22. Ibragimov, X. I., & Salimova, Z. K. (2021). Intensive in teaching english characteristics of application of methods. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(4), 1588-1594.
23. Rahmanovich, O. A., Yusufovich, E. H., Dilshodqizi, S. S., Almasovna, S. A., & Ibragimovich, H. I. (2020). Linguistic features of compound words in english and Uzbek languages. European Journal of Molecular and Clinical Medicine, 7(2), 925-932.
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
24. Bahtiyorova, F. Н. USING FOLK LITERATURE IN THE PRIMARY ENGLISH AS A FOREIGN LANGUAGE CLASSROOMS.
25. Ибраимов, Х. И. (2018). НЕЙРОПЕДАГОГИКА КАК НОВОЕ ПРИКЛАДНОЕ НАПРАВЛЕНИЕ В ПЕДАГОГИКЕ. In INTERNATIONAL SCIENTIFIC REVIEW OF THE PROBLEMS OF PHILISOPHY, PSYCHOLOGY AND PEDAGOGY (pp. 6-10).
26. Ibragimovich, I. H., & Ghazzali, I. Increasing the Classical Activity of Future Teachers as a Pedagogical and Psychological Problem. JournalNX, 98-102.
