CC BY
7O'QUVCHILARDA VOKAL ASARLARINING RIVOJLANISHI: OVOZ
KUCHINI QO'ZG'ATISH
Tohir Ro'ziqul o'g'li Choriyev Temiz davlat pedagogika instituti
Annatatsiya: Vokal asarlar orqali o'zligini kuylash va ifodalay olish qobiliyati o'quvchilarda quvonch keltiradigan, ishonchni mustahkamlaydigan, shaxsiy o'sishni shakllantiradigan qimmatli mahoratdir. Ular professional qo'shiqchi bo'lishni orzu qiladilarmi yoki oddiygina musiqiy iste'dodlarini tadqiq qilishni xohlaydilarmi, vokal asarlarining rivojlanishi juda muhim rol o'ynaydi. Keling, talabalarda vokal asarlarining o'sishiga yordam beradigan asosiy omillarni o'rganaylik.
Kalit so'zlar: vokal ko'nikmalari, ovoz oralig'i va proyeksiyalash, klassik, zamondosh va madaniy vokal asarlari
DEVELOPMENT OF VOCAL WORKS IN STUDENTS: VOICE STRENGTH
INCREASE
Tahir Rozikul oglu Choriyev Temiz State Pedagogical Institute
Abstract: The ability to sing and express oneself through vocal works is a valuable skill that brings joy, builds confidence, and shapes personal growth in students. Whether they dream of becoming a professional singer or simply want to explore their musical talents, vocal development plays a very important role. Let's explore the main factors that contribute to the growth of vocal works in students.
Keywords: vocal skills, vocal range and projection, classical, contemporary and cultural vocal works
To'g'ri texnika va trening: Kuchli vokal ko'nikmalarini rivojlantirish to'g'ri texnika va treningni talab qiladi. O'quvchilar nafasni boshqarish, turish, ovoz oralig'i va proyeksiyalashning ahamiyatini o'rganishlari kerak. Tajribali vokal murabbiylari yoki musiqa o'qituvchilarining yo'l-yo'riqlari bilan talabalar sog'lom vokal odatlarini o'stirishlari va ovozlarining to'liq potentsialini ochish uchun zarur ko'nikmalarga ega bo'lishlari mumkin.
Qurilish repertuari. O'quvchilar vokal asarlarning hilma-xil repertuarini qurishdan manfaatdor. Bu ularni nafaqat turli musiqiy janrlarga duchor qiladi, balki qo'shiqchi sifatida ko'p qirrali va moslashuvchanlikni rivojlantirishga yordam beradi.
Klassik, zamondosh va madaniy vokal asarlarini tadqiq qilish o'quvchilarga musiqiy ufqlarini kengaytirish, o'ziga xos vokal kuchlarini kashf etish imkonini beradi.
Amaliyot va tarbiyaviy: Boshqa har qanday mahorat singari vokal asarlarni o'zlashtirish ham izchil amaliyot va intizomni talab qiladi. Muntazam vokal mashqlari, isinish va reydlar o'quvchilarda vokal mushaklarini mustahkamlash, vokal nazoratini takomillashtirish, texnikasini takomillashtirish imkonini beradi. O'quvchilarni amaliyot odatini o'rnatishga va intizomni saqlashga undash ularning vokal rivojlanishida tobora ilgarilab borishga kuch beradi.
Ishlash imkoniyatlari: O'quvchilarga ko'p ishlash imkoniyatlarini taqdim etish ularning o'sishi uchun juda muhimdir. Maktab xorlarida, vokal ansambllarida, iste'dod ko'rsatuvlarida yoki musiqiy ijodlarda ishtirok etish o'quvchilarga vokal asarlarini namoyish etish va auditoriya oldida ishonch hosil qilish imkonini beradi. Bunday tajribalar sahna mavjudligini shakllantiradi, musiqiy ifodani oshiradi, o'quvchilarda musikaning kuchli hissini shakllantirishga yordam beradi.
Hissiy ifodalash va talqin qilish: Vokal asarlari o'quvchilarga his-tuyg'ularni ifodalash va hikoyalarni musiqa orqali hikoya qilish uchun platforma beradi. O'quvchilarni lirika va melodiyalarning hissiy chuqurligini tadqiq qilishga chorlash ular ijro etgan musiqa bilan aloqani rivojlantirishga yordam beradi. Ularga talqin san'atini o'rgatish ularning his-tuyg'ularni haqqoniy yetkazish qobiliyatini tarbiyalaydi, tinglovchilarni vokal asarlari bilan asirga oladi.
Fikr-mulohazalar va qo'llab-quvvatlash: Talabalarda vokal asarlarini rivojlantirish uchun o'qituvchilar, vokal ustalari va tengdoshlarning konstruktiv fikr-mulohazalari va qo'llab-quvvatlashi juda muhimdir. Muntazam baholashlar, ovozli ko'ngilochar sessiyalar va hamkorlikdagi reydlar yaxshilash sohalarini aniqlash va yanada rivojlantirish uchun yo'l-yo'riq ko'rsatish orqali o'sishni osonlashtiradi. Ijobiy va tarbiyalovchi muhit o'quvchilarni vokal qobiliyatlarini tadqiq qilish va ilgari surishda davom etishga undaydi.
Vokal xonandasi avvalo, ovozini yo'qotmaslikka harakat qilishi kerak. Ovoz yo'qolgan taqdirda uning qayta tiklanguniga qadar vokal mashg'ulotlarini ya'ni qo'shiq aytishni to'xtatib turishi lozim. Bo'g'ilgan ovoz o'z tabiiy holatiga qaytishi murakkab jarayon bo'lganligi bois, mahoratli qo'shiqchi intonatsion xatolardan qochishi, buning uchun ovozini taranglashtirishga (tomoqqa kuch berishga) majbur bo'ladi. Ovoz yaxshilanmaguncha, bunday yo'lni qo'llamaslik lozim. Agar siz ma'lum bir qo'shiqni qayta-qayta kuylasangiz miya bu harakatni saqlab qoladi. Bu jarayon muskul xotirasini tiklash deb ataladi. Mazkur jarayonda muskul aniq javob qaytarishga va kelajakda avtomatik ishlashga odatlanadi. Musiqiy asar ijrosini o'rganish paytida diqqatni jamlab, ko'p xatolarga yo'l qo'ymaslikka intilish lozim. Umuman olganda, murakkab mashqlarni xato bilan bajargandan ko'ra, osonroq mashqlarni bexato bajarish afzalroqdir. Agar berilgan ovoz mashqi 3 martada ham xato bilan bajarilsa,
talaba qo'rquvdan ijodiy nazoratni yo'qotib, mashqni davom ettira olmaydi. Talaba vokal mashqlarini tartib bilan, yengil bajarashi kerak. Bu jarayondagi muhim qoida kuylash chog'ida hech qachon qisiq va noqulaylik holatda bo'lmaslik kerak. Agar birorta tovush noto'g'ri kuylansa, yoki noqulaylik sezilsa ovozingizning o'zidan biror jihatni noto'g'ri bajarayotganingizni his qilasiz. Har doim hissiyotlaringizga ishoning. 1 Mashg'ulot paytida musiqiy asarni ijro qilishdagi bosh va gavdaning asosiy holatlari: kuylash chog'ida gavdaning to'g'ri, tabiiy, erkin birmuncha yoyilgan, qo'llar bo'sh qo'yiladi. Boshni to'g'ri, erkin tutish, pastga tushirmay va baland ko'tarmaslik kerak. Yuz va bo'yin mushaklari kuchlanmasligi, oldinga qarab turish lozim. Talabaga dastlabki mashg'ulotlar uchun sodda, tovush hosil qilish jarayonida diqqatni jalb qilish imkonini beradigan mashqlarni tanlash lozim. Oldinda turgan ijroga ichki tayyorgarlik bilan bir qatorda yaxshi hirgoyi, ya'ni mushak tizimini ishchi holatga keltirish zarur. Mashg'ulot paytidagi hirgoyi sportchining chigal yozdi mashqlari kabidir. Amalda o'z ishini hurmat qilgan har bir xonanda har kuni hirgoyi qilishni majburiy deb bilishi maqsadga muvofiq. Hirgoyi uchun mashqlar vokalistlar uchun ovoz funksiyasini yaxshi sozlovchi muvaffaqiyatli asarlar sanalanadi. Xonanda yaxshi mashq qilgan bo'lsa, hirgoyi kam vaqt egallashi mumkin. Katta tanaffuslardan so'ng hirgoyi ko'proq vaqt egallaydi. Tajribali professional ijrochining funksional imkoniyatlari yuqori hisoblanadi. Shuning uchun asar ijrosiga kirishish davri minimal, ayrim professionaler hirgoyi qilmasdan ham sahnaga chiqa oladilar. Biroq har bir xonanda hamisha o'z ovozini "sinash", ya'ni uni ijroga "tayyor" holatga keltirishga intiladi. Bu ayniqsa murakkab asarlarni birdan kuylash kerak bo'lgan paytda zarur. Vokal ijrochiligida hirgoyi harakati ikki yoqlama xarakterga ega. Bir tomondan, hirgoyi natijasida (инертность) juftlik bartaraf etiladi va nerv jarayonlarining zarur faolligiga erishiladi. Boshqa tomondan, hirgoyi xarakteri, mashqlar sur'ati xonanda o'z oldiga qo'ygan vazifalar va mexanizmlarini ishga tushiradi, mashqlar tempi, ijro ritmi, dinamik, xarakteri kerakli stereotiplarini ishga kiritadi. Vokal asarlari ijrochiligini o'rgatish metodikasida hirgoyi qismiga alohida katta e'tibor qaratiladi. Biroq, ikki tushunchani farqlash lozim: hirgoyi ovoz apparatini qizdirish, ya'ni organizmga umumiy ta'sir va xirgoyi ovoz kiritish texnikasini ishlash. Vokal pedagogikasi amaliyotida ba'zan shunday aralashtirish kuzatiladi. Dastlabki mashqlar murakkab vazifalardan holi bo'ladi. Mashqlarning birinchi qismi turli o'rganuvchilar uchun tom ma'noda hirgoyi ya'ni, chigal yozdi bo'lishi kerak. Keyinroq texnik ijro vazifalarini qo'yadigan hirgoyiga o'tiladi. Talaba ovoz apparati ishida sinfda foydalangan koordinatsiyadan mustaqil kuylashda foydalanishning ishonch hosil qilgandan keyingina yosh xonanda mustaqil hirgoyi qilish mumkin. Ishlash (o'rganish) vaqti xonandalarda turlicha bo'ladi. Juda uzoq xirgoyi qilish kerak bo'lgan individuallar bor. Ular qancha ko'p kuylasa, ovozi shunga jaranglashadi. Boshqalari aksincha sifatlarga ega. Har bir xonanda o'z ovoz apparati xususiyatlarini bilishi zarur. Pedagog shuningdek, har bir
o'rganuvchining ishlash vaqtini hisobga olishi, darsning ratsional qurilishiga xizmat qiladi. Ishlagan vaqti va hirgoyi qilish darsdan darsga o'zgarib boradi. Bunga kun tartibi, vokal yuklama tartibi, organizmning umumiy tonusi va psixik kayfiyat kabilar sabab bo'ladi.
Xulosa qilib shuni ta'kidlash kerakki, o'quvchilarda vokal asarlarining rivojlanishi ko'p tomonlama sayohat bo'lib, u to'g'ri texnik, turli xil repertuarlar, izchil amaliyot, ishlash imkoniyatlari, hissiy ifoda va qo'llab-quvvatlovchi fikr-mulohazalarni o'z ichiga oladi. Ushbu jihatlarni tarbiyalash orqali tarbiyachilar va ustozlar o'quvchilarga o'z ovozlarini kashf etish, o'ziga xos iste'dodlaridan foydalanuvchilar uchun kuch berishlari va musiqiy imkoniyatlar dunyosini ochishlari mumkin. Bu ehtiros yoki potentsial karyera yo'li bo'ladimi, vokal asarlarining rivojlanishi o'quvchilarga bir umr davom etishi mumkin bo'lgan transformatsiyali va boyituvchi tajribani taqdim etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Mirzayeva N.A. Xonandalik uslubiyoti asoslari. Ma'ruzalar matni. Toshkent. 2008. 48 b.
2. Umarov M. Estrada va ommaviy tomoshalar tarixi. Darslik. Toshkent. Yangi avlod asri. 2009. 304 b.
3. Qahharov N.V. Vokal asoslari. O'quv qo'llanma. Toshkent. Iqtisod-moliya. 2008. 314 b.
4. Omonullayeva D. Estrada xonandaligi. O'quv qo'llanma. Toshkent. 2007. 110.
5. Karimjonovich, K. U. (2021). Sherna bakhshi's work and its place in sherobod school of friendship. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 25(4), 1341313417.
6. Karimjonovich, X. U. B. (2022). Important importance of elementary theory of music in the field of music education. TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI, 200-204.
7. Khurramov, U. K. (2021). Processes of formation of performance traditions in folk instruments. Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari, 9, 186192.
8. Хурамов, Великобритания (2019). СТАНОВЛЕНИЕ, РАЗВИТИЕ И ИСТОРИЯ ГАРМОНИИ. Теоретическая и прикладная наука , (12), 77-82.
9. Karimjonovich, X. U. B. (2023). QADIMIY KUYLAR VA ULARNI TASHKIL ETUVCHI QISMLAR. Scientific Impulse, 1(7), 74-81.
10. Musurmonqulovna, B. F., & Khurramov, U. (2022). ARTISTIC INTERPRETATION OF WORKS FOR THE PIANO IN THE WORKS OF YOUNG COMPOSERS OF THE XXI CENTURY. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 10(4), 95-97.
11. Xuramov, U. B. K. (2022). MUSIQA ASARLARIDAGI DAVRIYA TURLARI. Oriental Art and Culture, 3(4), 198-204.
12. Xuramov, U. B. K. (2022). FORTEPIANO IJROCHILIGIDA GAMMA YORDAMIDA MAQOM USULLARINI O'RGATISH METODLARI. Oriental Art and Culture, 3(4), 607.
13. Irnazarov, O. Y (2022). HISTORY AND STAGES OF DEVELOPMENT OF THE ART OF BAXSHI. Евразийский журнал академических исследований, 2(3), 314-319.
14. Yuldoshovich, I. O. (2023). URMA ZARB CHOLG'ULARNING KELIB CHIQISH TARIXI VA QO'LLANILISHI. ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ, 19(8), 46-50.
15. Yolandevych, I. O., & TerDP, K. K. M. (2023). PERFORMANCE OF DAP INSTRUMENT OF SURKHANDARYA REGION AND ITS PECULIARITIES.
16. Yuldashevich, I. O. THE PERFORMANCE GROUP OF MUSICAL INSTRUMENTS, THE EMERGENCE OF THE" DOIRA" MUSIC FROM MUSICAL INSTRUMENTS.
17. Musurmonqulovich, O. U. B. (2022). Buyuk akbarshohning yoshligi. Ijtimoiy fanlarda innovasiya onlayn ilmiy jurnali, 31-35.
18. Musurmonqulovich, O. U. B., & Abdurayimovna, T. D. (2023). "BOBURNOMA" ASARIDA MUSIQAGA OID VOQEALAR. ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ, 19(8), 54-57.
19. Musurmonqulovich, O. U. B. (2022). AKBARSHOHNING SAN'ATGA BO'LGAN E'TIBORI. Новости образования: исследование в XXI веке, 1(4), 495499.
20. Raxmatullaev, X. S. (2023). MESOPOTAMIYA (IKKI DARYO ORALIGI) MUSIQASI. Академические исследования в современной науке, 2(9), 102-113.
21. Raxmatullaev, X. S. (2023). THE EPIC OF ERGENEKON OR THE RETURN OF THE TURKIC PEOPLES. Science and innovation in the education system, 2(1), 15-20.
22. Raxmatullaev, X. S. (2022). BLIND SON OR INFANT SON? HEROIC EPIC OF TURKISH PEOPLES THROUGH THE EYES OF THE WORLD. Scientific Impulse, 1(5), 1588-1592.
23. Raxmatullaev, X. S. (2022). THE GREATEST EPIC OF THE TURKIC PEOPLES IS MANAS. Scientific Impulse, 1(5), 1593-1598.
24. Raxmatullaev, X. S. (2022). ANOTHER LOOK AT THE TURKISH HEROIC EPIC. Scientific Impulse, 1(5), 1585-1588.
25. Raxmatullaev, X. S. (2023). OSIYO, AVSTRALIYA, SHIMOLIY VA JANUBIY AMERIKA QITALARIDA TARIXGACHA BOLGAN DAVRLARDA MUSIQA. Академические исследования в современной науке, 2(9), 114-120.
26. Raxmatullaev, X. S. (2023). MUSIQANING KASHF QILINISHI HAQIDAGI NAZARIYALAR. TARIXGACHA BOLGAN DAVR. Solution of social problems in management and economy, 2(4), 70-75.
27. Raxmatullaev, X. S. (2023). ERAMIZGACHA BOLGAN DAVRLARDA QADIMGI MISR MUSIQASI. Академические исследования в современной науке, 2(9), 97-101.
28. Rustamova, I. K., Abdullayev, R. A., & Xolmirzayeva, M. F. (2020). Study of depression and anxiety prevalence in patients undergoing acute myocardial infarction. Вестник Казахского национального медицинского университета, (2-1), 628-629.
29. Sadullayevna, J. M. (2023). HXON MAMADALIYEVNING IJODIY MEROSI.
30. Sadullayevna, J. M. (2023). AN'ANAVIY XONANDALIK IJROCHILIGI ASOSIDA TALABALARDA TAFAKKUR VA IDROKNI YUKSALTIRISHNING PSIXOLOGIK-PEDAGOGIK ASOSLARI.
31. Sadullayevna, J. M. (2023). О 'ZBEK AN'ANAVIY QO ' SHIQCHILIGIDA FATTOHXON MAMADALIYEVNING IJODIY MEROSI. ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ, 22(5), 112-115.
32. Nuriddinovich, M. H. (2023). HISTORY AND DEVELOPMENT PROCESSES OF CHORAL ART.
33. Uktamovna, E. D. (2023). FORM, METHODS AND MEANS OF FORMING CHILDREN'S MUSICAL ABILITY. ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ, 19(8), 58-62.
34. Pardayevna, H. N. (2023). UMUM TA'LIM MAKTABLARI "MUSIQA MADANIYATI" DARSLARINING MAZMUNI. ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ, 19(8), 63-66.
35. Pardayevna, H. N. (2023). UMUM TA'LIM MAKTABLARI "MUSIQA MADANIYATI" DARSLARINING MAZMUNI. ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ, 19(8), 63-66.
36. Akramovna, S. S. (2023). ISSUES OF ACOUSTICS AND PERFORMANCE SKILLS IN DUTOR DRUM.
37. TO, T. C. I. P. P. Khojageldiyeva Mahfuza Ergash qizi.
38. Ходжагельдыева, М. Э., & Машрабалиева, Б. М. (2022). ИСТОРИЯ ПРОИСХОЖДЕНИЯ СЛОВА" ДУТАР" И СПОСОБЫ ЕГО ИСПОЛНЕНИЯ. Экономика и социум, (6-2 (97)), 919-923.
39. Pardayevna, H. N. (2022). The role of club activities in the development of students' musical abilities in general education schools. Journal of Pedagogical Inventions and Practices, 10, 13-15.
40. Amanovich, K. E. (2022). TRADITIONAL SINGING AND TRADITIONAL MUSIC SKILLS. Евразийский журнал права, финансов и прикладных наук, 2(2), 206-210.
41. Khojageldiyeva, M. E., & Sayfiddinova, S. A. (2022). THE HISTORY OF THE ORIGIN OF THE WORD DUTAR AND METHODS OF ITS PERFORMANCE. Экономика и социум, (4-2 (95)), 211-214.
42. Khojageldiyeva, M. E., & Nabiyeva, K. H. (2022). THE IMPORTANCE OF APPLICATION OF MODERN PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN THE EDUCATIONAL PROCESS. Экономика и социум, (4-2 (95)), 207-210.
