4ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
O'QUVCHILARDA EKOLOGIK TARBIYA ELEMENTLARINI SHAKLLANTIRISHDA TAQQOSLASH METODIDAN FOYDALANISH
METODIKASI
F. U. Babakulova
Chirchiq davlat pedagogika universiteti Biologiya yo'nalishi 2-bosqich talabasi
M. R. Asqarova
Chirchiq davlat pedagogika universiteti Biologiya kafedrasi o'qituvchisi
askarovamiribon@ gmail. com
ANNOTATSIYA
Ushbu maqola o'quvchilarda ekologik tarbiya elementlarini taqqoslash metodi yordamida samarali ozlashtirish mumkinligi va ekologik tarbiyani qay jihatdan muhimligi haqida malumot beradi.
Kalit so'zlar: ekologik tarbiya, taqqoslash metodi, antropogen omil, biogen
omil.
This article provides information on how students can effectively learn the elements of environmental education using the method of comparison and how important environmental education is.
Keywords: environmental education, comparison method, anthropogenic factor, biogenik factor
Ekologiya bu tirik organizmlar yashab turgan muhit va undagi omillardir majmuasidir. Ushbu maqolada ekologik muammolarni hal etishda taqqoslash usulidan foydalanish metodlari va ularning
ABSTRACT
KIRISH
November, 2023
ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
samaradorligi haqida fikr yuritiladi. Biz bilamizki, pedogogik jihatdan biror ishni to'liq va samarali bajarilishi uchun o'sha vazifa inson ongiga singdirilgan bo'lishi zarur. Bu ishni uzoq yillar va davomli amalga oshirish uchun o'quvchilar ongiga ekologik tarbiya elementlari to'gri singdirilgan bo'lishi lozim [1]. Fan-texnika taraqqiyoti jadallashgan sari insonning atrof muhitga bo'lgan munosabatlari ham faollashib, u tabiat boyliklaridan ko'proq olishi va ularni insoniyat ehtiyojiga sarf qilishi kuchaygan sari, ming yillar davomida barqaror bo'lib kelgan ekologik muvozanat buzilib, inson va tabiat o'rtasidagi munosabat murakkablashib, tabiiy muhit falokat yoqasiga kelib qoldi. Insonning tabiiy boyliklardan haddan tashqari ortiqcha foydalanishi oqibatida sayyoramizning qiyofasi o'zgarib bormoqda [3].
MATERIAL VA METODIKA
Taqqoslash metodi - ta'lim tizimlari, pedagogik nazariya va amaliyotdagi umumiy va farqli jihatlarni, shuningdek, qonuniyatlar va tendensiyalarning namoyon bo'lishini aniqlaydi. Taqqoslash metodi ta'lim tizimlaridagi umumiylik va o'ziga xoslikni, pedagogik nazariya va amaliyotning o'xshash va farqli tomonlarni, qonuniyatlar va tendensiyalarning universal va spestifik jihatlarini ajratish imkonini beradi. Misol uchun bu metodni ekologik tarbiya jihatidan ko'rib chiqadigan bo'lsak, ikki davlatning ekologik jihatdan holatini o'zaro solishtirishimiz mumkin. Aytaylik, Bangladesh va Shvetsariyani misol tariqasida olib ko'rsak. Bangladesh dunyodagi eng ifloslangan mamlakatlar reytingiga kiradi, chunki u juda jiddiy ifloslanish holatiga. Ruxsat etilgan darajalarga nisbatan havo sifati juda past o'rtacha 97.10 ifloslanish ko'rsatkichga ega. Ushbu ulush miqdori Bangladeshda yashovchi 166 milliondan ortiq aholining sanoat chiqindilari natijasida kelib chiqqan. So'nggi yillarda ushbu mamlakat sanoat sektori keskin o'sib bormoqda. Issiqxona gazlarining katta chiqindilarini keltirib chiqaradigan ko'plab fabrikalar, ayniqsa to'qimachilik sanoati ulushiga to'g'ri leladi.
November, 2023
ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
TADQIQOT NATIJALARI
Eng tezkor natijasi nafas olish va yurak-qon tomir kasalliklarining ko'payishi. Mamlakat iqtisodiy jihatdan rivojlanayotgan bo'lsa-da, odamlar salomatligi to'g'risida uzoqroq istiqbolni ko'rish kerak. Shuning uchun atrof-muhitni muhofaza qilishning eng qat'iy siyosatini o'rnatish zarur.
1-rasm.Shvetsariyaning musaffo havoli hududlari.
2-rasm. Bangladesh havosining sanoat chiqindilari bilan
ifloslanishi.
November, 2023
342
Shubhasiz, yetakchi va dunyodagi eng toza mamlakat bu - Shveysariya. Buni mamlakatga har yili va tozaligidan bahramand bo'lish uchun eng ko'p sayyoh tashrif buyurishi tasdiqlaydi. Ajablanarlisi, toza muhit sog'lom va tinch hayotni ta'minlaydi va bu shveysariyaliklarning o'rtacha umr ko'rishlari davomiyligi bilan tasdiqlanadi.
Yuqoridagi misoldan ko'rinib turibdiki, ekologiyani qanday ahvolda saqlanishi bu biogen omillargagina emas antropogen omillarga ham o'zaro aloqador. Ekologik jihatdan tarbiyani to'g'ri shakllantirishda taqqoslash metodi eng samarali usuldir. Yuqorida ko'rgan misolimiz singari ikki obyekni o'zaro taqqoslash inson miyasida chuqur taasurot izini qoldiradi va ekologik tarbiya elementlarini tez va to'gri shakllantishga imkon beradi. Bu esa pedagogik metod va pedagogning yutuqli tamoyili hisoblanadi.
Taqqoslash metodida yanada samarali natija olish maqsadida o'quvchilarning ko'z o'ngida bo'layotgan jarayonlar, voqealar, malum hududlarni o'zro taqqoslash ham mumkin. Misol uchun O'zbekiston R espublikasidagi ekologik jihatdan eng toza Zomin va ekologik jihatdan eng ifloslangan Toshkent shahrini keltirish mumkin. Ularga ta'riflarni quyida ko'rib chiqamiz: Zomin bog'i 1976 yilda tashkil etilgan bo'lib, uning hududlari dengiz sathidan 1000-4030 metr balandlikkacha cho'zilgan.
ISSN: 2181-1385
ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
Bu yerning o'ziga xosligi - archalar bilan qoplangan o'rmonlaridir. Davolanishga keluvchilarning aksari - allergik va nafas yo'llarida kasalligi bo'lgan bemorlar [5]. Havosining tozaligi, archazor o'rmonlar, yangi qurilgan arqon yo'li, sharshara, 700 yillik boboyong'oq va o'ziga xos tabiat manzaralari keluvchilarni o'ziga rom etadi.
Bu yer O'zbekiston boyicha ekologik jihatdan eng toza hudud bo'lganligi sababli "O'zbekiston Shveytsariyasi - Zomin" degan atama bilan ham qo'llaniladi. Bu yerning tub aholisi ham ekoligik jihatdan birmuncha soglomdir [5].
Toshkent shahri hozirgi kunga kelib, aholi sonining ortishi, ishlab chiqarish sarfining kengayishi, transport va texnikalarning soni va faoliyati oshib ketganligi sababli ekologik jihatdan yuqori darajadagi buzilish holatlari yuzaga kelgan. Bu borada statistic ma'lumotlarni keltirib o'tadigan bo'lsak, 07.11.2023 sanadagi holatga binoan, Toshkent shahri havoning iflosligi boyicha IQAir reytingida Mumbay va Karachidan ham oldinga otib, dunyoda 5- orinni egalladi [4].
November, 2023
344
Toshkent shahrining bu holatga kelishi sababi yuqorida aytilanidek, aholi sonining ortishi bilan bogliq quyida bunga tegishli faktlarni ko'ramiz [4].
Bunday metodik misollardan foydalanishning asosiy sababi, inson ongi ozi yashab turgan bir vaqtdagi bolgan voqea va hodisalarni oson eslab qoladi va buning pedagokka foydali jihati shuki, atrofdagi jarayonlardan olingan xulosa orqali ekologik tarbiyani shakllantirish boshqa metodikalarga nisbatan samaraliroq natija korsatadi [6].
XULOSA
Xulosa o'rnida shuni ta'kidlash joizki, ekologik tarbiyani har bir insonda bo lishi va uni to gri shakllantirilishi bu bizning kelajak avlod uchun qilgan eng buyuk xizmatimizdir.
REFERENCES
1. P.S.SULTONOV EKOLOGIYA VA ATROF-MUHITNI MUHOFAZA QILISH ASOSLARI «MUSIQA» nashriyoti Toshkent 2007
2. H.T. Tursunov, T.U. Raximov EKOLOGIYA Toshkent "NIF MSH" 2020
November, 2023
345
ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
3. M. Asqarova "EKOLOGIK TA'LIM TARBIYANI OLIB BORILISHI: SINGAPUR TAJRIBASI" European Jornal of interdisciplinary Reseearch and Development 9 2022.
4. Ахмадалиев, Б. Ж., Абдувалиев, Б. А., Крдирова, З. Н., Нугманова, К. И., Каримов, Р. А., & Зайлобидинов, Н. У. TOMATO MOSAIC TOBAMOVIRUS ИНФЕКЦИЯСИГА СПЕЦИФИК АНТИЗАРДОБ ОЛИШ ВА ТИТРИНИ АНЩЛАШ. ЁШ ОЛИМЛАР АХБОРОТНОМАСИ.
5. Yakubjonova, S. T., Norboboyeva, Т., & Saidmurotov, S. X. (2021). "O'SIMLIKLARNING HAYOTIY SHAKLLARI" MAVZUSINI O'QITISHDA HAMKORLIKDA O'QITISH TEXNOLOGIYASIDAN FOYDALANISH SAMARADORLIGI. Academic research in educational sciences, 2(2), 1012-1017.
6. Норбобоева, Т., & Каримов, Г. (1978). Красильные растения-эдификаторы Узбекистана. Эколого-биологические особенности важнейших сырьевых растений в культуре. Ташкент, 139-148.
7. Zakirov PK, Norboboeva T. Quantitative composition of dominant species of vegetation of Central Asia. InDoklady Akademii nauk UzSSR= 1974.
8. Рамазонов БР. Противоэрозионные меры борьбы на склоновых землях и предгорных районах, процесы дезертификации. Academic research in educational sciences. 2021;2(5):410-9.
9. Ramazonov BR. Plant world of the drained bottom of the Aral Sea. Current ecological state of the environment and scientific and practical aspects of rational nature management. InIII International Scientific and Practical Internet Conference/Compilation NA Shcherbakova/FSBSI" Caspian Research Institute of Arid Agriculture", p. Salty Loan.-2018. S 2018 (pp. 716-718).
10. Fayziev V, Kadirova Z, Chirkov S, Jurayeva U, Vakhabov A, Javlieva D. Study of some biological properties necrotic isolat of potato virus x and phylogenetic analysis. International Journal of Psychosocial Rehabilitation.
2020;24(9):455-62.
November, 2023
11. Fayziev VB. Kartoshka x virusi antigeni asosida turli immunologik usullar va ifa variantlari sezgirligini aniqlash. Academic research in educational sciences. 2021;2(1).
12. Zulxumor Shuxradovna Mirzayeva, & Voxid Baxromovich Fayziev (2021). O'QUVCHILARDA MUSTAQIL TA'LIMINI TASHKIL ETISH YO'LLARI. Academic research in educational sciences, 2 (5), 362-366. doi: 10.24411/2181-13852021-00899.
13. https://azkurs.org/mavzu-pedagogika-fanining-ilmiy-tadqiqot-metodlari-reia-kirish.html?page=2
14. https ://rost24.uz/oz/news/1045
15. https://yuz.uz/uz/news/dunyodagi-eng-toza-mamlakatlar-ontaligi
November, 2023 Multidisciplinary Scientific Journal
347
