CC BY
0UDK: 37.012.8
O'QUV JARAYONINI MODELLASHTIRISHNI TAKOMILLASHTIRISH
To'xtayeva Ferangis Furqatovna Magistr "Toshkent irrigatsiya va qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti" Milliy tadqiqot universiteti, e-mail: nigortoxtayeva@gmail.com
Annotatsiya. O'quv jarayonini modellashtirishni takomillashtirish usulini to'liq o'rganib, jarayonini boshqarish, pedagogik o'lchovlar asosida boshqarish algoritmlarini ishlab chiqish natijasida talabaning mashg'ulot jarayonida bilimlarni to'liq o'zlashtira olishiga bo'lgan harakatining kuchayishining namoyon bo'lishi.
Аннотация. Проявление повышенного стремления учащегося к полноценному усвоению знаний в процессе обучения в результате исчерпывающего изучения метода совершенствования моделирования учебного процесса, разработав алгоритмов управления его процессом на основе педагогических измерений.
Abstract. As a result of fully studying the method of improving the modeling of the educational process, working out management algorithms based on the pedagogical measurements the manifestation of the student's acts to fully master the knowledge during the training process.
Tayanch so'zlar. o'quv jarayoni, modellashtirish, algoritm, obyekt , pedagogik modellashtirish, elektron qo'llanmalar.
Ключевые слова. Учебный процесс, моделирование, алгоритм, объект, педагогическое моделирование, электронные пособия.
Key words. Slope planes, Pareto optimal method, Expert method, Delphi method, artificial and natural horizontals
Kirish. O'zbekistonda kadrlar tayyorlash Milliy dasturi mustaqillik sharofati bo'lsa, uni amalga oshirishning asosiy ilmiy metodik omillaridan biri yangi pedagogik texnologiyadir. Pedagogik texnologiyaning predmeti - ta'lim-tarbiya jarayonini optimal loyixalash, modellashtirish tizimi, mexanizmi. Ya'ni pedagogik qonuniyatlarga asoslangan ta'lim-tarbiya tizimini samarali , ommabop mexanizmidir. Pedagogik texnologiya ommabopligi ilmiy asoslanganligi bilan individual mahoratdan farq qiladi. O'quv jarayonini takomillashtirish maqsadida yaratilgan barcha uslub, shakl va modellar faqat o'z egasi qo'lidagina yuqori samara beradi. Zamonaviy sharoyitlarda axbarot texnologiyalarining jadal rivojlanishi boshqa yangi ta'lim muhitini yaratishni zaruratini paydo qildi. O'zbekiston Respublikasi Sobiq Prezidenti I.A.Karimov "Bugungi kunda oldimizga qo'yilgan buyuk maqsadlarimizga, ezgu niyatlarimizga erishishimiz, jamiyatimizning yangilanishi, hayotimizning taraqiyoti va istiqboli, amalga oshirilayotgan islohotlarimiz va rejalarimizning samarali taqdiri, avvalambor zamon talablariga javob beradigan yuqori malakali, ongli mutaxasis kadrlar tayyorlash muammosi bilan chambarchas bog'liqligini anglab etmoqdamiz"- deb takidlaydi.
O'zbekistonning ta'lim modeli eng zamonaviy talablarga javob beradigan ta'lim muassasalarini barpo etish bilangina cheklanib qolmasdan, ushbu model avvalambor, sifatga, ya'ni o'qituvchilar, o'quvchilar, talabalar, o'quv dasturlari va pirovard natijada bilimlar sifatini oshirishga asoslangandir. Bundan tashqari, globallashuv bilan bog'liq ehtiyojlar ham hisobga olingan holda ishlab chiqilgan mazkur ta'lim modeli O'zbekistonnning Osiyoda, umuman, jahon hamjamiyatida munosib o'rin egallashini ta'minlash vositasi bo'lib xizmat qiladi. Endigi, biz pedagoglarning vazifasi zamonaviy texnik ta'minotga ega ta'lim muassasalarida talablar
darajasida innovasion ta'lim texnologiyalari asosida yoshlarimizga ta'lim-tarbiya berishdan iborat bo'lmog'i lozim. Buning uchun har bir pedagog o'z ustida mukammal ishlashi, zamondan orqada qolmasligi, o'qitishning innovasion texnologiyalarini puxta bilishi va o'z faoliyatida joriy etishi zarur. Hozirgi kunda eski an'anaviy uslubdagi darslar yoshlarimiz ehtiyojini qondirmaydi, ular bunday darslarni tinglagisi kelmaydi.
Hozirda o'quv jarayonini mukammalshtirish bo'yicha ko'plab modellashtirish algaritmlarida islohotlar olib borilmoqda. Model (lat. modulus - o'lchov, me'yor) - biror obyekt yoki obyekt lar tizimining obrazi yoki namunasidir. Modellash uslubidan hozirgi zamon fanida keng foydalanilmoqda. U ilmiy tadqiqot jarayonini engillashtiradi, ba'zi hollarda esa murakkab obyekt larni o'rganishning yagona vositasiga aylanadi. Mavhum obyekt , olisda joylashgan obyekt lar, juda kichik hajmdagi obyekt larni o'rganishda modellashtirishning ahamiyati katta. Modellashtirish uslubidan fizika, astronomiya, biologiya, iqtisod fanlarida obyekt ning faqat ma'lum xususiyat va munosabatlarini aniqlashda ham foydalaniladi.
Muammoning o'rganilganlik darajasi. O'quv jarayonini modellashtirishga bo'lgan talab kundan kunga oshib bormoqda. Bunga asosiy sabab o'quv jarayoniga bo'lgan kuchli talabdir. Masalan sakson daqiqalik o'quv jarayonini olsak, unda o'qtuvchi talabalarga katta hajimdagi murakkab mavzuni tushuntirish va singdirishdan tashqari ular bilan o'tgan va bugungi mavzudagi takrorlashlarni suhbat yoki boshqa o'quv usullari orqali o'tkazish, talabalarning o'quv ko'nikmalarini oshirish, muammoli vaziyatlar o'tkazish, zamonaviy texnalogiyalardan unimli foydalanish, talabalarni guruhga bo'lib raqobat hisini kuchaytirish. Bularning barchasini o'quv jarayonini modellshtirish orqali amalga oshirish mumkin. Bugungi kunda talabaning yangi mavzuni to'liq bir hil me'yorda o'zlashtirishi asosiy muammollardan biri bo'lib kelmoqda.
Maqsad. O'quv jarayonini modellashtirishni takomillashtirishning asosiy maqsadi -modellashtirish usulini to'liq o'rganib o'quv jarayonini boshqarish, pedagogik o'lchovlar asosida boshqarish algoritmlarini ishlab chiqish bo'lib, natijada talabaning o'quv jarayonida bilimlarni to'liq o'zlashtira olishiga bo'lgan harakatining kuchayishidir va uning vazifalari:
- o'quv jarayonida modellashtirish usullarini o'rganib chiqish;
- psixologik o'lchovlarni o'quv jarayonida qo'llash usullarini ishlab chiqish;
- o'quv jarayonlarini barcha komponentlarini o'rganib chiqish uni boshqarish algoritmlarini ishlab chiqarishdan iborat.
Modellashtirish - bilish obyekt lari (fizik hodisa va jarayonlar) ni ularning modellari yordamida tadqiq qilish, mavjud predmet va hodisalarning modellarini yasash va o'rganishdir.
Pedagogik modelashtirish jarayoni-innovasion texnalogiyalar, ta'lim texnalogiyasi va innovasion ta'lim kabi tarkiblardan iborat .
-Innovasion texnologiyalar-bu zamonaviy sharoitda bolaning shaxsiy rivojlanishidagi dinamik(kuchli) o'zgarishlar tufayli ijobiy natijaga erishishga qaratilgan usullar, usullar, o'qitish usullari, ta'lim vositalari tizimi. Zamonaviy ta'lim texnologiyalaridan foydalanish ta'lim jarayonining moslashuvchanligini ta'minlaydi, talabalarning bilim qiziqishini, ijodiy faolligini oshiradi;
-Ta'lim texnologiyasi-muayyan harakatlar ketma-ketligini va bir qator maqsadlarga erishishni nazarda tutuvchi o'quv jarayonini tashkil etish va amalga oshirish bo'yicha chora-tadbirlar tizimi; belgilangan maqsadlarga eng samarali erishishni ta'minlaydigan ta'lim shakllari, usullari, texnikasi va vositalari tizimi bo'lgan o'quv dasturlarida nazarda tutilgan ta'lim mazmunini amalga oshirish jarayoni;
Innovatsion ta'limta'lim modeli, asosan, ijodiy qobiliyatlarni maksimal darajada rivojlantirishga va ixtiyoriy ravishda tanlangan "ta'lim traektoriyasi" (soha, yo'nalish, daraja, ta'lim ketma-ketligi, ta'lim muassasasining turi va boshqalar) va kasbiy faoliyat sohasi asosida shaxsning o'z-o'zini rivojlantirishga kuchli turtki yaratishga qaratilgan.
Qurilish va Ta 'lim ilmiy jurnali 3-jild, 3-son https://jurnal.qurilishtalim.uz
130
O'quv jarayonini modellashtirish-o'quv jarayonidagi muammolar va uning yechimini o'zida aks etadi.
-Chizmachilik, chizma geometriya va muhandisli grafikasi, mashinasozlik, grafik tasvirlash, konstruksiyalash, kompyuter grafikasini loyihalsh va amaliy geometriya kabi fanlarda fazoviy tasavvur juda kuchli bo'lishi lozim. Buning uchun talabalarni yangi metodlar va innovasion programmalar bilan o'qitish lozim. Lekin hozirgacha talabalarda zamonaviy texnalogiyalarni o'rganish, Internet yoki kompyuter kabi etishmovchiliklar muammo bo'lib kelmoqda. Buning uchun o'qtuvchi talabalari uchun internetsiz ishlaydigan elektron qo'lanmalar yaratishi lozim va bu qo'llanmalarni telefon orqali ochish imkonyati bo'lishi lozim.
Qo'lanma oddiy electron darslikga o'xshamasligi kerak, masalan unda talabalar mavzuni yaxshi tushunishlari, o'z savollariga javob olishlari, turli xil mavzuga oid testlarni echishlari, uni muhokama qilishlari, har bir chizmaning bir necha usulda echilishi va uni echilishining eng optimal usullari, chizma bo'yicha mantiqiy savollar va ularning javoblari chizmalar orqali bir necha variantlarda berilgan bo'lib, uning to'g'ri variantlarini toppish va mavzuni chuqur o'rganish usuli, ya'ni har bir mavzu chizmalari ostida alohida-alohida so'zlar bo'lib ular: "bilib oldim", "bilmagan edim" va "bilardim" usullariga bo'linadi.
Ularning har biri o'z funksiyasiga ega, masalan agar 1-o'rganish usulini bossak (bilib oldim)unda siz bilib olgan yangi malumotlaringiz haqida qo'shimcha ma'lumot va chizmalar va shu mavzu bo'yicha testlarni echish orqali uni mustahkamlaysiz.
2-usul bo'yicha(bilmagan edim) siz aynan tushunmagan chizmangiz bo'yicha ko'p malumotga ega bo'lib u bo'yicha test savollari sizda 80 %ni tashkil etadi bunga sabab sizda takrorlanish kuchayishi va uni yanda chuquroq tushunushga intilish.
3-usul bu bilardim usuli bo'lib siz bunda yangi bosqichdagi murakkab masalalarga duch kelasiz va uni echish yo'llarini o'rganasiz, bu usuldan maqsad yangi mavzuni juda chuqur isloh qilshdir. Bunda ham mavzu bo'yicha to'liq 100% lik test olinadi. Bunda turba sayt programmasidan yoki Auto Play programalardan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Asosiy qism. Chizmachilik, chizma geometriya va muhandisli grafikasi, mashinasozlik, grafik tasvirlash, konstruksiyalash, kompyuter grafikasini loyihalsh va amaliy geometriya kabi fanlarda fazoviy tasavvur juda kuchli bo'lishi lozim. Buning uchun talabalarni yangi metodlar va innovasion programmalar bilan o'qitish lozim. Lekin hozirgacha talabalarda zamonaviy texnalogiyalarni o'rganish, Internet yoki kompyuter kabi etishmovchiliklar muammo bo'lib kelmoqda. Buning uchun o'qtuvchi talabalari uchun internetsiz ishlaydigan elektron qo'lanmalar yaratishi lozim va bu qo'llanmalarni telefon orqali ochish imkonyati bo'lishi lozim.
Qo'lanma oddiy electron darslikga o'xshamasligi kerak, masalan unda talabalar mavzuni yaxshi tushunishlari, o'z savollariga javob olishlari, turli xil mavzuga oid testlarni echishlari, uni muhokama qilishlari, har bir chizmaning bir necha usulda echilishi va uni echilishining eng optimal usullari, chizma bo'yicha mantiqiy savollar va ularning javoblari chizmalar orqali bir necha variantlarda berilgan bo'lib, uning to'g'ri variantlarini toppish va mavzuni chuqur o'rganish usuli, ya'ni har bir mavzu chizmalari ostida alohida-alohida so'zlar bo'lib ular: "bilib oldim", "bilmagan edim" va "bilardim" usullariga bo'linadi.
Ularning har biri o'z funksiyasiga ega, masalan agar 1-o'rganish usulini bossak (bilib oldim)unda siz bilib olgan yangi malumotlaringiz haqida qo'shimcha ma'lumot va chizmalar va shu mavzu bo'yicha testlarni echish orqali uni mustahkamlaysiz.
2-usul bo'yicha(bilmagan edim) siz aynan tushunmagan chizmangiz bo'yicha ko'p malumotga ega bo'lib u bo'yicha test savollari sizda 80 %ni tashkil etadi bunga sabab sizda takrorlanish kuchayishi va uni yanda chuquroq tushunushga intilish.
3-usul bu bilardim usuli bo'lib siz bunda yangi bosqichdagi murakkab masalalarga duch kelasiz va uni echish yo'llarini o'rganasiz, bu usuldan maqsad yangi mavzuni juda chuqur isloh
qilshdir. Bunda ham mavzu bo'yicha to'liq 100% lik test olinadi. Bunda turba sayt programmasidan yoki Auto Play programalardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Turbo Site electron o'quv qo'llanmani yaratish bosqichlari;
1-rasm.
Birinchi rasmda turba sayt korsatilgan va uning yonida unga tegishli papkalar ochilgan.
2-rasm.
2-rasmda saytda qanday qilib ishlashning birinchi bosqichlari ko'rsatilgan.
3-rasm.
3-rasmda Saxifa foni uchun o'zimizga qulay bo'lgan shablon tanlash ishlari bajirilgan.
4-rasm (turba sayt saxifasi).
Bunda(4,5-rasm) Sahifani o'zimiz xohlagandek dizayanlarda bezatib foydalanishimiz mumkin.
5-rasm.
6-rasm (bosh saxifa).
2-§. Asosiy geometiik tushunchalar va shakllar
Geometriyaning asosiy tushunchalaridan b shakl (figura) lardir.
Tarif.
Har qanday tartibda joylashgan nuqtalar to'plami geometrik shakl (figura) deyiladi. Geometrik shakliarni tashkil qiiuvchi nuqtalar to'plami bir riechta va cheksiz ko'p
MSm
MUNDARIJA
rnaBHaii
CHIZMA'GEOMETRIYA Sh. Mutator
2-5. Asosiy qeometriKtushurchalarva shaMlar
TESTLAR
SLAYD
Geometrik shakllar juda ko'p. Ammo shulardan eng asosiylari to'g'ri chiziq va tekisiikdir. Nuqtalar, to'g'ri chiziqlar va tekisliklar orasida ma'lum munosabat o'rnatilgan bo'lib, buni yotishlilik yoki tegishlilik deb yuritiladi. Masalan, A nuqta a to'g'ri chiziqqa tegishli -Aea; A nuqta P tekislikka tegishli - AeP; a to'g'ri ~ ishli - a eP va xokazo.
leicrpoH h biri%20yne6 h w<2/p ublic_htm l/page2.html fj
7-rasm(mavzular). 6 va 7-rasmda ko'rsatilganidek har bir so'z o'z funksiyasiga ega.
TESTLAR
Teklslikda yotuvchi to'g'ri chiziqlami ham ikki turga - va xosmas larga ajratish mumkin
• to'g'ri
• xos
• Cheksiz
1,Har qanday tartibda joylashgan nuqtalar to'plami deyiladi.
• chiziq 9 nuqta
• geometrik shakl
Tekislik. Tekislik ustida cheksiz ko'p va to'g'ri chiziqlar mavjuddir. 9 nuqtalar
• tekisliklar
9 qiyshiq chiziqlar
MUNDARIJA
Boshsaxifas
CHIZMA GEOMETRIYA Sh. M urate V
2-§. Asosiy geometrik tushunchalarva shakllar
TESTLAR
SLAYD
8-rasm (test).
TESILAR
Tekislikda yotuvchi tog'ri chiziqlarni ham ikki turga - va xosmas larga ajratish inumkin
® to'g'ri О xos О Cheksiz
IHarqanday tartibda joylashgan nuqtalarto'plami deyiladi.
О chiziq (•' nuqta
О geometrik shafcl
MUNDARIJA
Bosh sax if as
CHIZMA GEOMETRIYA. Sh. Muratov
2-§- Asosiy geometrik tushunchalar va shakllar
TESTLAR
Тест завершен!
Всего вопросов: 3 Правильных ответов: О
П ройти еще раз
9-rasm.
9-rasmda ko'rsatilganidek testlar echilib bo'lganidan so'nga ularni tugatish tugmasini bosib qanchalik tog'ri echilganini tekshirishimiz mumkin.
Bosh saxrfas
CHIZMA GEOMETRIYA. Sh Muratov
2-§ Asosly geometrik tushunchalar va shakllar
TESTLAR
SLAYD
Video
Darsdan tashqari qiziqarli vazrfalar
10-rasm (Slayd).
Elektron o'quv qo'llanmaning boshqa o'quv qo'llanmalardan avzalligi shundan iboratki buerda talabalar kompyuterdan emas bevosita qo'l telefonidan ishlab o'qtuvchi rahbarligida topshiriqlarni bajaradi.
O'quv jarayonini modellashtirish usuli orqali uni boshqarish algaritmlarini ishlab chiqish mavzusini tanlashimdan maqsad aynan muhandislik grafikasini o'qitish jarayonini boshqarish va talabalarning shu fanni o'zlashtirish samarasini oshirish dolzarbligidadir.
Xulosa. Pedagogik modelashtirish jarayoni-innovasion texnalogiyalar, ta'lim texnalogiyasi va innovasion ta'lim kabi tarkiblardan iborat ularni o'quv jarayonida modellashtirishni takomillashtirishning asosiy maqsadir. Modellashtirish usulini to'liq o'rganib o'quv jarayonini boshqarish, pedagogik o'lchovlar asosida boshqarish uning algoritmlari bulib xisoblanadi.
ADABIYOTLAR
1. A. N. Dahin. "Pedagogikada modellashtirish", jurnal №1(3) "Idei i ideali" m.
2010 g.
2. M.E. Bershadskiy,. Ta'lim texnologiyasining didaktik va psixologik asoslari / M.E. Bershadskiy, V.V. Guzeev. - M.: Pedagogik qidiruv, 2003. - 256 s.
3. Testlar, V.A. Treningning "qattiq" va "yumshoq" usullari / V.a. testlari // Pedagogika. - 2004. - No 8. - S. 35-39.
4. Gusinskiy, E.N. Pedagogika falsafasiga kirish / E.N. Gusinskiy, Yu.I. Turchanino - va. - M.: logos, 2001. - 224 s.
5. Monks, V.M.O'qituvchining muallifning (o'z) metodik tizimini loyihalash / V.M. Monaxov, t.k. Smykovskaya // ShK. texnologii. - 2001. - No 4. - S.48-64.
6. Turkin, V.T.Zamonaviy pedagogika fanlarida moderasiyaning falsafiy muammolari: ta'lim, tarbiya / V.t. Turkin. - Oryol: Izd-vo og'pi, 1998. - S. 14-19.
7. Shamova, T.I. Adabièt maktabida ta'lim-tarbiya jarayonini boshqarish / t.I. Shamova, t.M. davydenko. - M.: Tsentr, 2001. - 384 s.
8. You tube. Artur Sharipov. Sozdanie elektronnogo uchebnika na Turbo sayt.
9. https//brulloworfei.ru/turbosite/
