CC BY
50"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal / ISSN 2181-063X Volume 4 Issue 2 / April 2023
" MUHANDISLIK VA KOMPYUTER GRAFIKASI" FANINI O'QITISHDA
INNOVASION TA'LIM TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH
METODOLOGIYASI
Safar Nabiyevich Sultonov Termiz muhandislik - texnologiya instituti
Annotatsiya: Muhandislik grafikasi darslarida fazoviy tasavvurlarni rivojlantirish, biror buyumning chizmasini yasashga doir va uning berilgan chizmasini o'qishga doir topshiriqlarni bajarishda talabalarga tanish bo'lgan buyumning geometrik shaklini fikran aniq, aqliy hujum qilish yo'li orqali tasavvur qila olish qobiliyatini rivojlantirishdan iborat bo'ladi;
Kalit so'zlar: interfaol, interaktiv, didaktik o'yinlar, proelsiyalashda aqliy hujum, prezentasiya, fazoviy tasavvur qilish qobiliyati va boshqa turlari
METHODOLOGY OF USING INNOVATIVE EDUCATIONAL TECHNOLOGIES IN TEACHING "ENGINEERING AND COMPUTER
GRAPHICS"
Safar Nabievich Sultanov Termiz Institute of Engineering and Technology
Abstract: In engineering graphics classes, the development of spatial imagination, the development of the ability to describe the geometric shape of an object known to students clearly, through brainstorming, while completing tasks related to making a drawing of an item and reading its given drawing;
Keywords: interactive, interactive, didactic games, brainstorming, presentation, spatial imagination and other types
Chizma geometriya va muhandislik grafikasi ta'lim texnologiyasining innovasion modeli - bu belgilangan vaqt va mavjud sharoitda asosiy maqsadi O'zbekiston davlat standartlari asosida chizmalarni chiza olishni amalga oshirish va bashorat qilingan o'quv natijalariga erishishni kafolatlaydigan ta'limning eng maqbul zamonaviy chizmalar shakli, vositasi, usuli, metodikasi va texnologiyasining majmuidir.
Chizma geometriya va muhandislik grafikasi ta'lim texnologiyasining innovasion modeli quyidagi elementlarni o'z ichiga oladi:
• Oddiy geometrik shakllarni aniq ifodalash;
• Chizma geometriya fanidan proeksiyalash usuli materiallarini tanlash hamda uni eng oddiy usulda o'quvchilarga etkazishning yo'llarini aniqlash;
• Chizmaga qo'yilgan har bir nuqta shakllariga qo'yilgan tayanch tushuncha va iboralarni ajratish;
• Chizmani chizish va oqishga qiziqtirish yo'llarining aniq usullari va texnologiyalarini belgilash;
• O'quv jarayonini yakka va jamoa holda tashkil etish;
• O'quv mashg'ulotlari rejasini tuzib chiqish, unga asoslangan holda o'quv faoliyatidan oldindan kutilayotgan natijalarni aniqlash.
• Kutilayotgan natija, chizma geometriya mashqlarini bajarish natijalarga erishish uchun zarur bo'lgan o'qituvchi tomonidan berilgan vazifa va topshiriqlarni bajarishga bog'liq bo'ladi;
O'quv faoliyatida oldindan kutilayotgan hatijalar - bu o'qitish natijasida talaba egallashi va u tomonidan bajarilishi zarur harakatlar bo'lib, bu harakatlar orqali o'qituvchi talabalar tomonidan ozlastirilgan chizma chizish qobiliyatlarini dars mashg'ylotlarida qo'yilgan o'quv maqsadiga mos ekanligini bilishi va haqqoniy xulosalash (boholash) imkoniga ega boladi.
Bunda talabaning dastlabki bilimlari aniqlanadi.Pedagogik texnologiya g'oyasi - qo'yilgan modul maqsadidan kelib chiqib kafolatlangan natijaga ta'lim sub'ektlari birgalikda intilishlari uchun ularning tanlagan interaktiv metodlari dars mashg'ulotlarini ijobiy natijaga olib keladi.
Yangi zamonaviy metodlar - ta'lim oluvchilarning yangi chizmalari bo'yicha birgalikda fkrlashidir, o'qituvchiging talabiga ta'sir qilishi usuli dars masjg'ulotlari olib borishning asosiy qismi bo'ladi.
Interaktiv metodlar ta'lim sub'ektlari (o'qituvchi va talaba) ning birlashgan xatti-harakatida hamayon bo'ladi.
An'anaviy o'qitishda o'qituvchining asosiy diqqat e'tibori talabaga o'tilgan mavzu chizma geometriya yoki proeksion chizmalarni chzmachilik qurol asboblaridan foydalanib aynan bitta chizmani to'liq chizib ko'rsatish asosida yangi bilimlarni berishga qaratilgan bolib, bunda turli metodlarni ishlatadi va o'qituvchi o'zi ko'proq chizib korsatish yo'li bilan ma'ruza qiladi.Misol tarzida :
Topshiriq: Ixtiyoriy vaziyatdagi to'g'ri chiziq AB(A'B', A"B") kesmasining haqiqiy uzunligini toppish quydagicha chizilib bajarib ko'rsatiladi.
Chizmada kesmaning berilgan proyeksiyalari orqali uning haqiqiy uzunligini topish bosqichma-bosqich chizib ko'rsatilgan.
1-bosqich: A nuqtaning chizmasini yasash uchun proyeksiyalar o'qlari sistemasida 0x o'qiga 10 mm, 0y o'qiga 10 mm va 0z o'qiga 5 mm o'lchamlarni qo'yiladi va Ax, Ay va Az nuqtalari topiladi bu nuqtalardan 0x, 0y va 0z proyeksiyalar
I ícclT^^^^H ^66 http://oac.dsmi-qf.uz
o'qlariga o'tkazilgan perpendikulyarlaming kesishish nuqtalari A nuqtaning A', A" va A"'proyeksiyalarini hosil qiladi, ya'ni A(A', A", A"') nuqtalari topiladi.
B nuqtaning chizmasini yasash uchun proyeksiyalar o'qlari sistemasida 0x o'qiga 80 mm, 0y o'qiga 40 mm va 0z o'qiga 35 mm o'lchamlarni qo'yamiz va Ax, Ay va Az nuqtalari hosil bo'ladi. Bu nuqtalardan 0x, 0y va 0z proyeksiyalar o'qlariga o'tkazilgan perpendikulyarlarning kesishish nuqtalari B nuqtaning B', B"va B"' proyeksiyalari hosil bo'ladi, ya'ni B(B', B", B'^nuqtalari topiladi.
2-bosqich: H, V va W tekisliklaridagi (A'B')( A" B") (A"' B'>uqtalari tutashtirilib to'gri chiziqning proyeksiyalari topiladi.
3-bosqich: H, V va W tekisliklaridagi kesmalarning (B) (B") (B"') uchidan perpendikulyar chiziq o'tkaziladi va 90 gradus belgisi qo'yiladi.
va (Bz) orasidagi masofa AZ o'ichab olinib gorizontal proyeksiyadagi (A' B') kesmaning (B'J uchidan o'lchab AZ masofa qo'yiladi.
4-bosqich: 0y koordinata o'qinidan (Ay) va (By) orasidagi masofa AY o'lchab olinib frontal proeksiyadagi (A" B") kesmaning ( B") uchidan
olinib profil proyeksiyadagi
(A"' B"') kesmaning (B") uchidan
o'lchab AX masofa qo'yiladi.
7-bosqich: H, Vva Wproyeksiya tekisliklaridagi Hproyeksiya tekisligida (A'Bo ), V proyeksiya tekisligida (A"Bo) , W proyeksiya tekisligida (A"' Bo) nuqtalari tutashtiriladi.Tutashtirilgan to'g'ri chiziq kesmasi, to'g'ri chiziq proyeksiyasining haqiqiy uzunligi bo'ladi va o'xshashlik belgisi qo'yiladi.
O'qituvchi tomonidan har bir nuqtani topish chizziqlarni chzishni cizmada ko'rsatilganidek bosqichma-bosqich chizish metodlari asosida chizib korsatilsa yaxshi natijali bo'ladi.Chizma yakunlashda chizmaga ishlov berilib chziq turlariga ajratib asosiy yozuv joylari toldirilib chizmaga yakun yasaladi.
Ananaviy o'qitishning maqsadlari: auditoriya talabalari tominidan belgilangan bilimlarning qanday chizib o'zlashtirilayotganligiga e'tabor qaratadi, chizishga yaxshi tushunmagan, chiza olmayotgan va o'zlashtirmagan talabalar bilan ishlaydi,
talabalarning xatolarini tuzatish va ularning chizayotgan holatini doimiy kuzatishdan iborat bo'ladi.
Hozirgi kunda shiddat bilan rivojlanayotgan zamonaviy ta'lim tizimida o'qitishni tashkil qilishning yangi shakllari vujudga keldi.O'qitishni tashkil qilishning yangi shakiiaridan biri ananaviy oqitishning asosi (AutoCAD) yordamida kompyuter grafikasiga yo'naltirilgan yondishuv hisoblanadi.
Talabalarga chizma chizishga yo'naltirilgan yondoshuv ta'lim tizimida faqat o'qitish muhim deb qaramasdan, balki shaxsni rivojlantirishni, o'qitishda talabaning bilim, ko'nikma va malakalarini, kompetensiyaviy yondoshuv asosida individual qobiliyatlarini va shaxsiy sifatlarini hisobga olish zarurligi e'tirof etiladi. Shaxsga yo'naltirilgan o'qitishda bilim berishning bosh maqsadi - har bir talabaning shaxsiy qobiliyatini aniqlash orqali ularning bilimini rivojlantirishdan iborat bo'lib, kelajakda o'z kasbini ustasi bo'lib etishishga undaydi.
Shaxsga yo'naltirib o'qitishda o'qituvchi dialogni uyushtiruvchi koordinator vazifasini bajarib, talabalarning maksimal faoliyat ko'rsatishi uchun kerakli shart-sharoitlarni yaratadi. O'qituychi talabalarga buyruq bermasdan, ularga hamkor sifatida muomila qiladi. Shaxsga yo'naltirilgan o'qitishning maqsadlari: har bir talabaning shaxsiy qiziqishini hisobga olish, talabalar tomonidan musta'qil topshiriqlarni bajarish shakllarini taklif qilish orqali o'qituvchi har bir talaba bilan alohida shug'ullanadi, ularning yo'l qo'ygan xatolarini o'zlariga to'grilab chzish tavsiya etilib, o'zini o'zi baholash kompitensiyasi shakllanadi.
Bunda ko'rinadiki, noananaviy dars o'zining pedagogik maqsadlari bo'yicha ananaviy darsdan farq qilar ekan. Muhandislik va kompyuter grafikasi fani oliy o'quv yurtlarida o'qitishni samarali tashkil etish uchun, avvalombor, o'qitish jarayonini oldindan rejalashtirish lozim boladi. Buning uchun oliy o'quv yurtlarida "Muhandislik va kompyuter grafikasi fani nima uchun o'qitiladi", "qanday o'qitish kerak" degan savollarning kun tartibiga qo'yilishi yangi kompitentlikka erishish uchun maqsadga muvofiq bo'ladi.
Muhandislik va kompyuter grafikasi fanida har bir darsni rejalashtirish va dars ishlanmalarini tuzib chiqishda o'qitish maqsadlarini oldindan aniq belgilab olish asosiy o'rin tutadi.
Ma'lumki, maqsad oldindan belgilangan natijaga erishish mahsuli bo'lib, u ta'lim jarayonida uning sub'ektlari (o'qituvchi va talaba) ning birgalikdagi faoliyati yakunida rejalashtirilgan bilim, malaka va konikmalarni egallashlarining oldindan kafolatlanishidir.
Zamonaviy interaktiv ta'lim texnologiyasi ta'lim jarayonida o'zida mujassanlashtirgan zamonaviy ta'lim texnologiyasi hisoblanadi. Zamonaviy interaktiv ta'lim texnologiyasiga asoslangan holda oliy o'quv yurtlarida muhahdislik va komp'uter grafikasi faniga o'qitishda samaradorlikka erishish uchun:
I icclT^^^^H 369 http://oac.dsmi-qf.uz
• O'qituvchi har bir talabaning fikri va qiziqishiga e'tabor qaratish natijasida dars jarayonining samaradorligiga asosiy mezon sifstida qarash;
• Auditoriyadagi talabalarning layoqatini rivojlanishiga erishish;
• Dars mashg'ulotlarini insohparvarlashtirish va erkin fkrlashni yuzaga chiqarish, o'z-o'zini rivojlantirish kommunikativligini shakllantirish;
• Talabani tabaqalashtirishda ularning psixologik, shaxsiy xususiyatlari hamda qobiliyatlarini hisobga olish;
• Talabalar har bir harakatida ularning shaxsiy qiziqishlarini ta'minlash lozim bo'ladi .
Zamonaviy darslarni ta'lim asosida dars mashg'ulotlarini tashkil etish shartlari quydagicha:
- Talabaning musta'qil va erkin fkrlash hamda ijodkorligini rivojlanishi uchun qarama-qarshiliksiz va eng qulay (optimal) o'z kasbini etakchisi bo'lish uchun sharoitlarni yaratib berish;
- Talabaning yangi tartibdagi qobiliyatlarini ro'yobga chiqarish;
- Talaba shaxsini teng huquqli deb qabul qilish, ya'ni talabaning kasbini eng navatori, bo'lishiga motivasion qiziqishlariga, yangi bilimlarga munosobatlarini e'tiborga olish, talabaning chzmalarni chiza olish qobiliyat bilimi, tafakkuri va imkoniyatlariga ishonish.
- Ta'lim texnologiyasini qo'llashda talabalarning "muhandislik va kompyuter grafikasi" fanidan olgan yangi bilim va ko'nikmalarni malakalariga aylantirishning ijobiy natijalarini va talaba umumiy madaniyatining o'sib borishini oldindan aniqlash;
- Har bir talabaning yosh psixologik- fiziologik xususiyatlarini hisobga olish
- Talabaning o'quv dasturlari asosida o'qitish ta'sirini talaba fikrining rivojlanishi va o'zgaruvchanligini uning shaxsiy imkoniyatlari darajasiga moslashtirish;
- Talabaning musta'qil bilim egallay olishi, anglashi, rivojlanishi yo'lida doimiy yordam ko'rsatish va uni shunga ishontirish;
- Har bir talabada bo'lishi mumkin bo'lgan rivojlanish istiqbollari va o'z kasbiga qiziqish nolatini aniqlash, ularni holisona nazorat qilish hamda tashxiz qoyish va oz vaqtida to'g'ri yo'naltirish;
Haqiqatdan ham, Prizidentimiz tomonidan oliy o'quv yurtlarida ta'lim jarayonini zamonaviylashtirish sohasida olib borilayotgan sa'y-harakatlariga muvofiq har bir fanni o' qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarni komunikativ yondoshuv asosida dars mashg'ulotiga tadbiq qilishning asosiy yoli ta'lim samaradorligini oshirishga to'sqinlik qilayotgan eskicha o'qitish tizimidan voz kechishdan iboratdir. Shundan kelib chqib, texnika yo'nalishidagi oliy o'quv yurtlarida "muhandislik va kompyuter grafikasi"fani bo'limiga oid har bir dars
I [ccñ^^BI 370 http://oac.dsmi-qf.uz
mashg'ulotlarining loyihalarini komunikativ yondoshuv sohasida pedagofik texnologiya tamoyillari asosida ishlab chiqish va ta'lim jarayoniga joriy qilish bugungi kunning talabidir.
Foydalangan adabiyotlar
1. E.I.R o'ziyev, A.O.Ashtrboyev. M uhandislik grafikasini o'qitish mctodikasi. —T.: «Fan va texnologiya», 2010, 248 bet.
2. Babanskiy Yu, K.metodika prepodavaniya cherchenie v sredney shkole.1968-199 st.
3. A.A.Allanazarov.O.R.Boboxonov S.N.Sultonov O.N.Qarshiyev Muhandislik va kompyuter grafikasi uslubiy ko'rsatma. 2022y-118 bet.
4. A.A.Allanazarov.O.R.Boboxonov S.N.Sultonov O.N.Qarshiyev Muhandislik va kompyuter grafikasi uslubiy qo'llanma. 2023y-151 bet.
5. KabardinO.F. Metodicheskie osnovi fizicheskogo eksperementa. V shkole.1985.2.C.3-9.
6. Pyo'rishkin A.B. fizika o'qitish metodikasi asoslari -T O'qituvchi.1990.-320
bet.
7. Yusupov A.Yusupov R.Fizikadan savol va masalalar to'plami-T-O'qituvchi 2000.-646.
