5^hi^iiaiavlatfisdagogikaanivsrsitei^—^^^imonoi^^^iiyaisiisgisd^^iksäisg^^Ämsss^ss^
O QITUVCHI PROFESSIOGRAMMASINING TUZILISHI VA
XUSUSIYATLARI
Zarifa Xudoyorovna Shamirzayeva
Chirchiq davlat pedagogika universiteti Tayanch doktaranti E-mail address: zarifa@gmail.com
ANNOTATSIYA
O'qituvchilik kasbining o'ziga xosligi uning tabiatiga ko'ra insonparvarlik, jamoaviy va ijodiy xususiyatga ega ekanligi, kasbiy kompetentsiya, insonparvarlik yo'nalishi va o'zaro shaxsiy munosabatlar o'qituvchining ideal modeli sifatida tushuniladi.
Kalit so'zlar: Kasbiy-pedagogik bilimlar, qobiliyatlar, ko'nikmalar, butunlik, ilm-fan va zamonaviylik, samaradorlik
ABSTRACT
The uniqueness of the teaching profession is that it is humanitarian, collective and creative in nature, professional competence, humanitarian orientation and interpersonal relationships are understood as the ideal model of a teacher.
Keywords: Professional-pedagogical knowledge, abilities, skills, integrity, science and modernity, efficiency
O'qituvchilik kasbi murakkab, ko'p funksiyali va qirrali. Professiogrammada uning barcha jihatlari, xususiyatlari va shaxsiy xususiyatlari aks ettirilgan boladi. Shunday qilib, Yu. S. Alferov va E. G. Osovskiy birinchilardan bo'lib (1971 yilda) o'qituvchi professiogrammasining tarkibiy qismlarini aniqladi:
- aniq manzil (qaysi mutaxassislik uchun tuzilgan);
- pedagogik faoliyatning asosiy turlarini tavsiflash (o'qitish, tarbiyalash); -o'qituvchining bilim, ko'nikma va malakalari miqdori; jarayonga
qo'yiladigan psixofiziologik talablar va kontrendikatsiyalar;
- kasbiy xavflar;
- malaka oshirish imkoniyati;
- pedagogik mehnat uchun ma'naviy rag'batlantirish ro'yxati;
- ushbu mutaxassislik bo'yicha kadrlar tayyorlaydigan ta'lim muassasalari [1]. V. A. Slastenin professiogramma quyidagi xususiyatlarni o'z ichiga olishi
kerak deb hisoblaydi:
April 23-24, 2024
906
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
Chirchiq davlat pedagogika universiteti Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
1) o'qituvchi shaxsining kasbiy, pedagogik va kognitiv yo'nalishini belgilaydigan xususiyatlar
2) uning psixologik va pedagogik tayyorgarligiga qo'yiladigan talablar;
3) maxsus tayyorgarlikning hajmi va tarkibi;
4) mutaxassislik bo'yicha uslubiy tayyorgarlik mazmuni.
V. A. Slastenin o'qituvchilik kasbining o'ziga xosligi uning tabiatiga ko'ra insonparvarlik, jamoaviy va ijodiy xususiyatga ega ekanligini takidlaydi. [2] I.A. Zimnyaya o'z tadqiqotida kompetentsiyaga asoslangan yondashuv masalalarini ko'rib chiqadi va bolajak o'qituvchini professiogrammasini qurishda uchta asosiy narsani hisobga olish kerakligini aytadi: kasbiy kompetentsiya, insonparvarlik yo'nalishi va o'zaro shaxsiy munosabatlar va bu atama o'qituvchining ideal modeli sifatida tushuniladi
• o'qituvchida bo'lishi kerak bo'lgan asosiy shaxsiy fazilatlar;
• o'qituvchining vazifalarini bajarish uchun bilim, ko'nikma, malaka" [3].
Professiogramma (lot. professio — mutaxassislik, gramma — yozuv).
Muayyan kasbning xususiyatlarining tavsifi, shu jumladan ushbu sohada o'zini namoyon qiladigan mutaxassisga qo'yiladigan talablar (asosan psixologik xususiyatlar). Butunlik. Faoliyatning kasbiy jihatdan muhim sifatlarini tahlil qilish shaxsning psixofiziologik, aqliy, axborot va aqliy jihatlarida amalga oshirilishi kerak.
Ilm-fan va zamonaviylik. Professional profilni yaratish jarayonida eng so'nggi tadqiqotlar va zamonaviy vositalardan foydalanish kerak.
Samaradorlik. Natijada, raqobat muhitida qo'llaniladigan muammoning amaliy yechimi topilishi kerak.
O'qituvchining shaxsiyati uchun E. A. Klimov, V.A. Slastenin professiogrammalarni ishlab chiqishgan. V. A. Krutetskiy [4] o'qituvchi ega bo'lishi kerak bo'lgan kasbiy ahamiyatga ega shaxsiy fazilatlar va ko'nikmalarning quyidagi tuzilishini taklif qiladi:
1-blok. Gumanistik dunyoqarash (gap o'qituvchi-pedagogga xos bo'lgan e'tiqod va ideallar haqida ketmoqda; faqat ma'lumotli kishilar bilim oladi; tarbiyachining umumiy madaniyati yuqori va yuksak axloqiy fazilatlarga ega bo'lishi maqsadga muvofiqdir, eng muhimi).
2-blok. O'qituvchilik faoliyatiga ijobiy munosabat (biz shaxsning pedagogik yo'nalishi, pedagogik moyillik o'zini o'qituvchilik faoliyatiga bag'ishlashning barqaror istagi va istagi bolmaganlar haqida bormoqda; o'z ishiga befarq bo'lgan kishi yaxshi o'qituvchi bo'la olmaydi; bolalarni yoqtirmaydigan yoki umuman o'qituvchilik faoliyatini yoqtirmaydigan o'qituvchilar).
907
April 23-24, 2024
3-blok. Pedagogik qobiliyatlar (tabiiy shartlarga asoslanib, kasbiy pedagogik bilimlar, qobiliyatlar, ko'nikmalar, boshqacha aytganda - pedagogik qobiliyatlar) ma'lum sharoitlarda amalga oshiriladi ) - bu individual psixologik xususiyatlar va kasbiy ahamiyatga ega bo'lgan shaxsiy fazilatlarning umumlashtirilgan majmui. Pedagogik faoliyat talablariga javob berish, unda yuqori natijalarga erishishni ta'minlash, o'qituvchining ushbu faoliyatni o'zlashtirishdagi muvaffaqiyatini aniqlash.
4-blok. Kasbiy-pedagogik bilimlar, qobiliyatlar, ko'nikmalar (gap o'qitilayotgan fan va o'qitish texnologiyasi sohasidagi bilimlar haqida ketmoqda) [4].
Kasbiy standart deganda biz faoliyat subyektining sifatlariga (kompetentligiga) qo'yiladigan talablar tizimini tushunamiz, ular o'zlarining yaxlitligi bilan ma'lum bir pozitsiyani egallash imkoniyatini belgilaydigan va faoliyatdagi muvaffaqiyatni belgilaydi (V.D. Shadrikov) [5]. Kompetensiya faoliyat bilan bog'liq va u faoliyat predmetini tavsiflaydi. Kompetentsiya bilim, ko'nikma, qobiliyat va shaxsiy fazilatlarga zid emas. Muayyan sharoitlarda bilim, ko'nikma, qobiliyat va shaxsiy fazilatlar kasbiy kompetentsiya nuqtai nazaridan ko'rib chiqilishi mumkin. Kasbiy standartlar mualliflari o'qituvchining ajralmas xususiyatlarining quyidagi tuzilishini taklif qiladilar:
1. O'qituvchining shaxsiy fazilatlari
l.l.Talabaning kuchli va imkoniyatlariga ishonish.
1.2.O'quvchining ichki dunyosiga qiziqish.
1.3.Boshqa qarashlarni qabul qilishga ochiqlik (o'qituvchining g'oyaviy bo'lmagan fikrlashi)
1.4.O'qituvchining umumiy madaniyati.
1.5.Emotsional barqarorlik.
1.6.O'qituvchi faoliyatiga ijobiy e'tibor qaratish. O'ziga ishonch.
2. Pedagogik faoliyatning maqsad va vazifalarini belgilash.
2.1.Dars maqsadlarini pedagogik vazifaga aylantira olish.
2.2.O'quvchilarning yosh va individual xususiyatlariga muvofiq pedagogik
maqsad va vazifalarni qo'ya bilish.
3.O'quv faoliyatiga motivatsiya.
3.1.Faoliyatda muvaffaqiyatni ta'minlash qobiliyati.
3.2.Pedagogik baholash orqali motivatsiya kompetensiyasi.
3.3.O'quv vazifasini shaxsiy ahamiyatga ega bo'lgan vazifaga aylantirish qobiliyati.
4. Axborot kompetensiyasi.
4.1.O'qitish fanidan kompetentsiya.
4.2.O'qitish metodikasi bo'yicha kompetentsiya.
April 23-24, 2024
908
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
ichirchiaiavlat££dago§ika.aniv£rsit£t^—^^^^ai^i^^isiäi^is^ak^iäisä^^iämsss^^
4.3.Faoliyatning subyektiv sharoitlarida kompetensiya (talabalar va o'quv jamoalarining bilimlari).
4.4.Axborotni mustaqil izlay olish qobiliyati.
5.Oqituvchilik faoliyati dasturlarini ishlab chiqish va pedagogik qarorlar qabul
qilish.
5.1.O'quv dasturini ishlab chiqish, darslik va o'quv to'plamlarini tanlash qobiliyati.
5.2.Turli pedagogik vaziyatlarda qaror qabul qila olish. 6.Oquv faoliyatini tashkil etish kompetensiyalari. 6.1.Subyekt-subyekt munosabatlarini o'rnatish kompetensiyasi.
6.2.Pedagogik vazifa va faoliyat usullarini tushunishni ta'minlash kompetensiyasi.
6.3.Pedagogik baholash kompetensiyasi.
6.4.Talabaning axborot faoliyatini tashkil etish kompetensiyasi.
6.5.Oquv jarayonini tashkil etishning zamonaviy vositalari va tizimlaridan foydalanish kompetensiyasi.
6.6.Aqliy faoliyat usullari bo'yicha kompetentsiya.
Xulosa qilib aytganda, professiogramma - bu kasbiy mehnat faoliyati xususiyatlari va undan kelib chiqadigan kasbiy ahamiyatga ega bo'lgan shaxsiy fazilatlarning tizimlashtirilgan, ilmiy asoslangan umumlashmasi.
Kasbiy professiogramma quyidagi xususiyatlarni o'z ichiga olishi kerak: o'qituvchi shaxsining kasbiy, pedagogik va kognitiv yo'nalishini belgilaydigan xususiyatlar; uning psixologik-pedagogik tayyorgarligiga qo'yiladigan talablar; maxsus tayyorgarlik hajmi va tarkibi; mutaxassislik bo'yicha uslubiy tayyorgarlik mazmuni.
REFERENCES
1. Алферов, Ю. С., Осовский Е. Г. К вопросу о профессиограмме учителя / Ю.
2. Сластенин В.А. Педагогика Учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений / В. А. Сластенин, И. Ф. Исаев, Е. Н. Шиянов; Под ред. В.А. Сластенина. - М.: Издательский центр "Академия", 2002. - 576 с.
3. Зимняя И.А. Ключевые компетенции - новая парадигма результата образования. [Электронный ресурс]. URL: http://www.rsuh.ru/article.html?id=50758
4. Крутецкий В.А. Психология. М., 1986. 336 с.
5. Шадриков В.Д. Проблемы системогенеза профессиональной деятельности. — М., 1982.
April 23-24, 2024
909
