CC BY
14
© КОЛЛЕКТИВ АВТОРОВ, 2017 УДК 61(07)
С. М. Аралбай, К. Ж. Абдрахманова, А. Бадел
KОFАМДАFЫ ИННОВАЦИЯЛЫК Б1Л1М БЕРУ УДЕР1С1Н1Ц Д¥РЫС БАFЫТЫ - Б1Л1М БЕРУ САЛАСЫНДАFЫ КЕП1ЛД1К
КaрaFaнды мемлекеттiк медицина университетнщ Казахстан тарихы жэне элеуметтiк-саяси пэндер кафедрасы (К;aрaFaнды, Казахстан)
Макала медицина саласындары элеуметпк б1л1м берудщ рол1 мен тулраны элеуметтенд1ру мэселес1не арналран. Жорары медициналык оку орындарында гуманитарлык пэндерд1 окытудык жака кезкарастары мен эд1стер1, рухани кундылыктардык саламатты ем1р салты Yшiн макызы сипатталран.
Рухани бiлiм мен тулраны элеуметтендiрудiк макызы Yлкен. Мысалы, денсаулык дурыс ойлаура байланысты деген кезкарас бар, себебi ойлаудык бiр бiрiне мYлдем керерар жарымды жэне терю жактары езара тырыз байланысты. Ойлаудык эртYрлi формаларын талдай отырып, рухани-тарихи мурасын, рухани кундылыктарын тYCiне бiлу кажет.
Рухани кундылык - тэрбие, улттык дэстYрлер, тiл мен б^м жиынтыры, ол улттык бiрегейлiктi курайды. Клт сездер: рухани дерт, айкын ой-сана, дене ауруы, имманентт
Адамзат «саналы адам» декгейне жеткеннен бастап б^м беру мэселесi к^ам дамуынык еркениетке умтылысында да, жеке т^алардык элеуметтенуiнде де ек басты макыста ие болатын YДерiстердiк бiрi болып саналады. Бiракта, коFам дамуынык эртYрлi формацияларына байланысты адамзаттык элеуметтенуЫдеп бiлiм беру Yдерiсi тек шектеулi формада Fана керiнiс тауып отырды, яFни кез келген адамнык колы жете бермейтн дYние болып есептелдк Бiлiм беру Yдерiсiнiк каншалыкты пайдалы екендiгiн кезi ашык Fалымдар мен билктщ тiзгiнiк колына устaFaн шаFын топ элиталар ете жаксы тYCiгенiмен, тарих беттерiнен карпайым халыкты жаппай б^ммен сауаттандыруFа олардык соншалыкты асыкпаFандыFын керемiз. Эрине, карапайым халыкты б^ммен каруландырудык арты неге экелiп ^атынды^ын олар ете жаксы тYCiндi. Солай бола турсада адам табиFатынык бiрнэрсенi бiлуге деген кулшынысы, еркiндiкке деген умтылысы, акикаттык мэкгi екендiгiне деген олардык сенiмдерi карсылык таныткандардык кедергшерЫе мYлдем мойын-сунбaуFa алып келдк Кейбiр жаFдайларда танымал Fалымдар ез емiрiн акикат жолына курбан еттте жатырды. Уакыт ете осы жаFдайды жете тYCiнген кейбiр коFам екiлдерi адамдардык коFамдаFы алар орнына жэне олардык ешбiр мэртебесiне карамай тек кукыкта бiлiм алуы мiндеттi екендiгiн, яFни мемлекет экономикасынык негiзгi кезi адами ресурста жатырFандыFын уFынa бастады. Ал адами ресурстык куатты ^шке айналуы эрине, ол улттык, онык iшiнде эрбiр адамнык денсаулыFымен ткелей байланысты болатын. Осыны тYCiнген казак халкы «бiрiншi байлык денсаулык», - деп орынды айткан болатын [5].
Эрине, толык канды бiлiм алу мYмкiндiктерiне кез келген коFам кол жетюзе алмады. Онык себептерi ете кеп, мысалы: кейбiр мемлекеттер табиFи ресурстарFа бай бола турFанымен тYкке т^ысыз, маFынасы жок саяси идеологиялардык курсауынан шыFа алмаса, ал баскалары халкына тегiн бiлiм берудiк пайдасы шаш етектен екендiгiн тYCiнгенiмен бiрак, оларFа емiр CYрiп отырFан мемлекеттернщ табиFи ресурстары айтар-лыктай мYмкiндiк бермедi. Эрине, бул ете кYPделi мэселе. Мемлекетаралык саяси мэдениеттiк неганде дипломатиялык шебер-лiктi пайдалана отырып бул мэселен шешпесе онык арты сау акылFа сыймайтын жан-жалдарды тудыруы так калдырмайтын дYние болатын. Сондыктанды, екi дYние жYЗiлiк ^ыс осынык куэсi болмак. СоFыс орын алFан жерде адами кундылыктар аяк асты болып, салауатты емiр салты кезден булбул ушады.
Эрине, мемлеке^з Кекес Yкiметi курамында болFан жылдары бiлiм беру Yдерiсi тегiн болFандыFын, сонымен катар кекестiк саяси-идеология одак халыктарын жаппай сауаттандыруFа бет бурFандыFын мойын-дауымыз керек. Солай бола турсада Кекес Yкiметiнiк Fумыры узакка бармады. Себебi, сол кездегi баскарушы элитанык орны толмас кателiктерiнiк бiрi улт мYДдесiмен, улттык рухани кундылыктрымен мYлдем санаспауында жатырFан болатын [3]. Кекестк саяси идеологиянык бас-аяFы жок мазмунсыз Fылымы, салауатты емiр салты улттык болмысты сомдаудаFы рухани кунды-лыктардык сураныстарын канаFаттандыра алмады. Сонымен катар ерказ aлынFaн бiлiмдердiк кейбiр идеялары улттык ойлау мэдениетiнiк азуына, рухани жан дYниесiнiк
кYЙзелiсiне алып келдк Осы арадан бiлiм беру удер1анщ сапасы мен пайдасы онын тегiн немесе акылы болуында емес, мазмунында жатырFандыFын керуге болады. Б^м беру Yдерiсiнiн мазмуны каншалыкты бай болып, улттын рухани кундылыктары бойынша сураныстарын канаFаттандыра алFан болса, ^ан сай сол мемлекеттщ болашыFы, ондаFы емiр сYрiп отырFан эрбiр азаматтын денсаулыFы соншалыкты жоFары денгейде орын алады. Осы максатта бiлiм беру Yдерiсiнiн мазмунын ашып керсете отырып, онын медицина саласымен тыFыз байланыста екендiгiне токталу.
Жалпы адам болмысына тэн аурудын Yш тYрi болатынды^ы ерте заманнан-ак белгiлi бола бастады. Олардын катрына: тэн ауруын, жан ауруын жэне рухани ауруды жаткызуFа болады [8]. Бул Yш аурудын тYрi бiр-бiрiмен езара тыFыз байланыста болып кана коймай, олардын емще бiр-бiрiне тiкелей тэуелдi болып келедк KоFамдаFы еркениеттiн орын алуына байланысты бул Yш ауруFа карсы керсетшетн емнiн шаралары мен нэтижелерiде эртYрлi денгейде езгерiп отырады. Кейбiр заманнын талабы адамзатты рухани аурудан к¥ткаруFа кебiрек кYш жумсаса, ал кейбiр заманда рухани ауруFа мYлдем кез жума карап, басты назарды тэн немесе жан ауруларына кебiрек аударып, рухани ауру адам сансынан мYлдем тыскары калып жатады. Расында, бYгiнгi танда медицина саласы осы Yш аурудын iшiндегi тэн жэне жан ауруына барынша кеп кенiл белуде. Kазiрп танда жана технологиялардын дамуы медицина саласына Yлкен секiрiстер экелт кана коймай, сонымен катар заманында шешiмi жок касiретке айналFан кептеген аурулардын бетiн кайырды деуге болады. Бiрак мэселе онымен женiлдеген жок, керiсiнше, арта тYCтi. Медицина, фарма-калогия, химия Fылымдарынын каркындап дамуы тек пайдалы Fана дэрi-дэрмектердi тудырып коймай, адам аFзасына керi эсеры тигiзетiн дэрi-дэрмектердiн жэне аурулардын жана турЫ алып келдi. «Ауру астан», деп халкымыз айткандай сапалы таFамдардын орнын ендiгi жерде эртурлi жасанды дэри дэрмектер мен генетикалык модифиция-ландырылFан енiмдер ауыстырды. Осы арада ойдын сау акылда тууы ол жеген тамаFынын сапасы мен тазалы^ына тiкелей байланысты екендiгiн умытпаFан жен. Сондыктанда, ислам мэдениетi халал таFамды жеудi талап етедi. Себебi, каннын тазалыFы жеген таFамынын тазалыFына ткелей байланысты болмак. Осыдан келiп, таза каннан таза ой туады.
Халкымызда осыFан байланысты тектiлiк деген уFым калыптаскан, яFни тектiлiк ол адамнын байлыFына, шыFу тегiне емес, осы канынын тазалыFы мен дурыс ой тудыра алуына байланысты айтылFан уFым [4]. Заманында бул мэдениеттi бiздiн бабаларымызда тек куптап кана коймай, сол дэстурдi тэжiрибе жYзiнде устанFандыFын керемiз. ¥лтымыз адам айтса нанFысыз ерекше демократиялык коFамды калыптастыруы осынын жемiсi болар. ЯFни, казiргi ^амымызда орын алып отырFан кептеген элеуметтк езектi мэселелер, яFни алкоголизм, нашакорлык, жетiм балалар мен карттардын караусыз калуы, девиантты жэне деликвенттi мщез-кулыктардын шектен тыс орын алуы тэрiздi т.б жаFымсыз эрекеттер тэуелсiздiгiмiзден айырылFанша мYлдем орын алмаFандыFын керемiз.
Жалпы денсаулыктын басы дурыс ойланудан баталады. Себебi, ойлану адамFа Fана тэн имманентт кубылыс болмак. Бiра к, ойдын позитивт жэне негативтi тYрлерi болмак. Ал адамнын табиFаты впрк айтуFа, бiреуге жамандык жасауFа жэне осы тэрiздi эрекеттердi тудыратын зулым ойлармен емiр CYруге Y3iлдi-кесiлдi жаралмаFан. ОFан дэлел ретiнде халкымызда мынадай керемет ой бар, яFни адам тэн енбектi демалыссыз аткаруFа жаралмаFан, сондыктанда аFзалардын бар-ЛЫFЫ белг^ бiр биологиялык тэртiптiн негiзiнде элареген кезде токтап, демалып болFан сон кайта жанданып жумыс аткарады. Бiрак, адам аFзасында бiр орган мYлдем демалыссыз жумыс аткарады, яFни ол - жYрек болмак. ЖYрек дурыс ой, адал ю-эрекет, кетерiнкi кенш-^й жэне пэк сезiм тэрiздi позитивт эрекеттердiн аркасында демалыс табады. Осылайша адам организiмi мен табиFат жэне ^ам арасындаFы Yйлесiмдi езара байланыстарынын нэтижесiнде салауатты емiр салты калыптасып, медицина саласынын жумысы онFа басады. Ол Yшiн медицина Fылымы ойдын курылысына Fана емес, сонымен катар табиFи болмысына, мэнiне кеп назар аудару кажет.
Жалпы адамзатка тэн ойланудын екi-ак формасы бар. Булар, абстрактылы жэне нактылы ойлау формалары. 6з заманында кептеген философ Fалымдар, эсiресе кейiнгi Кенес ОдаFы дэ^рЫде емiр CYрген Fалымдар ойлаудын бул ею формасын тек сынFа Fана алып коймай, екеуiн мYлдем белт карастыруFа тырысты. Эрине, бул сау акылFа конымсыз дYние, бiрак олардын осындай эрекетке барFандыFы ол шындык болып кала бермек. Ойды осылайша белт-жарудын акыры
адамдардык 6ip затты немесе 6ip дененiде eKire бeлiп карауына алып келдi. Бул кекарастык салдары 6ip дeнeнi eKire белт карастырып кана коймай, оларды 6ip 6ipiHe карсы койды немесе 6ip жактылыкпен карастыруFа тырысты. бзшщ даму барысында медицина Fылымыда осындай эрекеттерге бой алдырFан болатын. Сонык сeбeбiнe токталсак.
Ойлаудык бул eKi формалары арасынан тарихи сабактастыкты керуге болады. Сонымен катар, ойлаудык бул eKi формасынык мэнi бiр бiрiнe мулдем уксамайтындыFында, дей турFанмeн олар бiр бiрiмeн калай болFандада езара ты^ыз байланыста болуы кажет. Олардык басын бiрiктiрeтiн куш ол бiздiк сау акылымыз болмак. Шэкэрiм Кудайберд1улы айткандай сау акыл - эрбiр затты, iс-эрeкeттi карстырFанда бiр жактылыкка бой алдырмай, акикаттык астарында ой корытындылау [6]. Сондык-танда, Fылыммeн айналысу барысында бiржактылыкка, сыкарезулкке салыну ол элeумeттiк мэсeлeлeрдiк шиелеысуЫе, онык акыры коFамнык салауатты толык канды eмiр суре алмауына зор ыкпалын тигiзeдi.Тарихи сабактастык Y3iлгeн жерде адам тэн мен жаны сырт кезге сау болып кернгеымен раухани ауруFа шалдыFады. Kазiргi медицина осы мэселеге кеп кекш аударуы кажет. БYгiнгi такда кeкiнeн етек алып оты^ан ЖИТС, наркомания, алкоголизм, жYЙкeнiк бузы-луынан орын алатын жаннык эртYрлi аурулары рухани дeкгeйiмiздiк кенжелеп калуынан орын алуда. Сонымен катар, осы тэрiздi аурулардык катары ^амымызда девиантты мщез-кулыктардык кYрт есуЫе жэне онык арты дeликвeнттi кылмыска алып кeлeтiндiгi тYCiнiктi жаFдай [1].
Рухани аурудык басты eмi ол рухани кундылыктарды игеру болмак. Рухани кундылыктардык катарына: тэрбие, салт-дэстур, эдeт-Fурып, тiл тэрiздi улттык болмысты калыптастыратын бiлiмдeрдiк жиынтыFын жаткызуFа болады. Рылыммен осы кундылыктардык арасында езара байланыс жэне тарихи сабактастык болу Yшiн гуманитарлык Fылымдар кемеке келедк Бiрак бYгiнгi такда гуманитарлык Fылымдардык бeдeлi жаратылыстану Fылымдарынык адында жоктык касында деуге болады. ХХ1 Fасыр бул технократтардык Yстeмдiк еткен ^амы. Егер осыны ескерер болсак гуманитарлык Fылым-дар жаратылыстану Fылымдарынык ыкпа-лынан асалмайтын, басыбайлы кызмeтшiсi ретшдеп функцияны аткармай баFыт-баFдар бeрiп отыратын ролге ие болуы кажет едк
Адам тэнiдe осыFан уксас кYЙдi кешуде. ЯFни, тэн мен жаннык материалдык сураныстарынан асалмай ез бойына рухани кундылыктардык нэтижeсiндe шeшiлугe тиют барлык керек емес ауруларды жинап алды. Рухани ауруды емдеуге жаратылыстану Fылмдарынык каукары элсiз болатын. Себеб^ барлык жаратылыстану Fылымдарынык табиFаты ез бойына ойланудык накты формасын кeбiрeк кажет eтeдi. Бул дeгeнiкiз колда бар накты деректерге, окиFаларFа, эртYрлi статисти-каларFа CYЙeнe отырып элеуметтк мэсeлeлeрдi шешу, аурулардык eмiн табу. Кез келген объект, ол - музтау тэрiздi. Музтаудык сырткы керЫю каншалыкты Yлкeн болса, онык непзп eкi есе бeлiгi тeкiз астында жасырынып жатырFан болатын. Осы тэрiздi элeумeттiк мэселелер мен коFамFа Yрeй тудырып отырFан аурулардык нeгiзгi ею есе бeлiгi бiздiк тeкiз тэрiздi рухани элeмiмiздe жасырынып жатырFан болатын. Жаратылыстану Fылым-дары рухани элeмiмiзгe бойлап баруы мYмкiн, б1рак эрбiр Fылымнык саласы одан тек езЫе керек идея мен дeрeктeрдi Fана алып шыFа алады. Сeбeбi, Fылымнык басты эдiс-куралы, ол - анализ болып табылады, яFни кез келген объект^е, мэселеге талдау жасай отырып, кателкт аныктау жэне оны колдан келгенше жою, емдеу. Бiздiк мЫде^з элeумeттiк мэсeлeлeрдi шeшiп немесе ауруды емдеп кана кою емес, онык жан-жакка тараFан, терекге бойлаFан тамырын ауыздыктау. Ол Yшiн бiлiм берудеп макызды эдiс синтезбен кeбiрeк жумыс жасау керек. ЯFни, аныкталFан объек^мен жумыс жасау барысында барлык Fылымды, онык iшiндe гуманитарлык Fылымды жумылдыра бiлу кажет. Синтез эдiсi езЫе кеп жаFдайда ойлаудык абстрактылы формасын кажет етедк Синтез эдiсi аркылы абстрактылы ойлау ол гуманитарлык Fылымдардык басты куралы болмак. Осы арада гуманитарлык Fылымдар жаратылыстану Fылымдары мен улттык болмысты кураушы бiлiмдeр жиынты^ы арасындаFы катынастарды бiр бiрiмeн байланыстырып туратын функцияны аткару керек.
Кез келген окытушынык мiндeтi студeнттiк ойлай мэдениетнде синтез эдiсiмeн жумыс жасауды, яFни езгеде салаларды бiрiктiрe отырып мэселен жан-жакты шешуге тэрбиелеу. Ол ушн студeнттiк ойлау мэдeниeтi бай болу кажет. Ойлау мэденетт дамытудык ек бiр басты куралы ол абстрактылы уFымдармeн жумыс жасай алуында, яFни олардык мэнiн тYсiнe бiлуiндe. Абстрактылы уFымдардык катарына: Кудай, eмiр CYPугe
кайрат беретн эртYрлi акыз ертегiлер, еркiндiк, махаббат, намыс тэрiздi адами кундылыктар юредк Егер сэби бала кYнiнде акыз-ертеплерге сусындап еспесе, ол балада арманда болмайды. БYгiнгi жастардык суецидке жи урынуы олардык арманы мен сенiмi таусылFандыFын керсетедi. Арманы, сенiмi жэне Yмiтi тэрiздi уFымдар адамдар бойынан жойылFан кезде медицина декгей каншалыкты жоFары болFанымен оларFа кайрат беруге дэрменаз болып келедi. Адам ендИ жерде тэн мен жаннан т^ан, бiрак бойында ешбiр адами кундылыктардан журдай тiрi елiкке айналады. Медицина ^i елiкке емiр сыйлауы мYмкiн, бiрак бакыт сыйлай алмайды. Сондыктанда, Елбасымыздык 2030 страте-гиялык баFдарламасы акызбен астарласып, яFни тау шынын мекендеп, тазалыкка бой Yйреткен, езi шапшан, жауына Yрей тудыратын канатты барыска текеуiде содан болатын [7].
Корыта айтканда медицина саласы адамнык рухани кундылыктарына, улт болмысына аса назар аударып еркениетке умтылуы кажет. Ол Yшiн улттык болмысын калыптасть^ан бiлiмдермен тарихи сабак-тастык болуы кажет. Тарихи сабактастыктык басты куралына барлык гуманитарлык Fылымдарды жаткызуFа болады. 6з кезегiнде гуманитарлык Fылымдар баска елдердщ немесе жаратылыстану Fылымдарынык жака идеяларын, жака кезкарастары мен жYЙелерiн усынар алдында улт болмысымен, д^мен жэне олардык ойлау мэдениетiн бiрiншi орынFа койып ескерiп, санасып отыруы кажет. Тек осы баFытта Fана жумыс iстегенде Елбасынык езi айтканда «Мэкплк Ел» идея-сын толык канды жYзеге асыра аламыз [2].
ЭДЕБИЕТ
1 В Казахстане стало больше ВИЧ-инфицированных [Электронный ресурс]. Режим доступа: http://www.31.kz/video/show/ id/14260/show/ib
2 Казакстан Республикасынык Президент Н. Э. Назарбаевтык «Казакстан жолы -2050: бiр максат, бiр мYДде, бiр болашак» Жолдауы. - Астана, 2013. - 23 б.
3 Казахстан тарихы кене заманнан бупнге дейiн: 5 томдык /Бас ред. алка: М. Х. Асылбеков. - Алматы: Атамура, 2010. - 751 б.
4 «Казакстан»: ¥лттык энцклопедия /Бас ред. Э. Нысанбаев - Алматы: «Казак энциклопедиясы» бас редакциясы, 1998. - VIII том. - Б. 123.
5 Казакша макал-мэтел: Денсаулык. [Акпарат кезi]. - https://www.zharar.com/kz/
6 Кудайбердиев Ш. Шы^армалары / блекдер, дастандар, кара сездер/. Алматы, 1988.- 339 б.
7 Назарбаев Н. «Казакстан-2030» Ел Президентнщ Казакстан халкына Жолдауы. -Алматы: Б^м, 1998. - 92 б.
8 Наукастар не себептi тэуттен емделiп кетiп жатыр? [Акпарат кез^. -http://asylarna.kz/ maqala/maqalainfo/44
REFERENCES
1 There are more HIV-infected people in Kazakhstan [Electronic resource]. - Access mode: http://www.31.kz/video/show/id/l4260/show/ib
2 The Messages of the President of the Republic of Kazakhstan N. A. Nazarbayev to the people of Kazakhstan «Kazakhstan way-2050: Unified goal, common interests, common future». - Аstana, 2013. - 23 р.
3 History of Kazakhstan from ancient times to the present day: 5 volumes /Ed. М. H. Аsilbekov. - Аlmaty: Аtаmurа, 2010. - 751 p.
4 «Kazakhstan»: National encyclopedia / Ed. A. Nisanbaev - ^mati «Kazakh encyclopedia», 1998. - V. VIII. - P. 123.
5 Kazakh Proverbs and sayings: Health. [Electronic resource]. - https://www.zharar.com/kz/
6 Kudaiberdiev S. H. Compositions / poems, epos, prose/. - Аlmata, 1988.- 339 p.
7 Nazarbaev N. «Kazakhstan-2030» Messages of the President to the people of Kazakhstan. - Bilim, 1998. - 92 p.
8 Why do so many people turn to psychics and they become better? [Electronic resource]. -http://asylarna.kz/maqala/maqalainfo/44
Поступила 05.04.2017
S. M. Aralbai, K. Zh. Abdrakhmanova, A. Badel
CORRECT DIRECTION OF THE INNOVATIVE EDUCATIONAL PROCESS IN THE SOCIETY IS A GUARANTEE IN THE HEALTHCARE SPHERE
Department of history of kazakhstan and social-poiitical disciplines of Karaganda state medical university (Karaganda, Kazakhstan)
The article is devoted to the role of social education of the society and the socialization of the individual in the field of medicine, describes the latest views and methods of teaching the humanities in higher medical schools, the importance of spiritual values for a healthy lifestyle.
Of no small importance is spiritual education and the socialization of the individual. For example, there is a point of view that health depends on right thinking, since there are positive and negative aspects of thinking that are completely different from each other, but are closely interrelated. By analyzing different forms of thinking, one must see the spiritual-historical continuity, understand spiritual values.
Spiritual value is the totality of such values as upbringing, national traditions, language and the totality of knowledge forming a national identity.
Key words: spiritual illness, healthy mind, bodily disease, mental illness, immanent
С М. Аралбай, К. Ж. Абдрахманова, А. Бадел
ПРАВИЛЬНОЕ НАПРАВЛЕНИЕ ИННОВАЦИОННОГО ОБРАЗОВАТЕЛЬНОГО ПРОЦЕССА В ОБЩЕСТВЕ - ГАРАНТИЯ В СФЕРЕ ЗДРАВООХРАНЕНИЯ
Кафедра истории Казахстана и социально-политических дисциплин Карагандинского государственного медицинского университета (Караганда, Казахстан)
Статья посвящена роли социального образования общества и социализации личности в сфере медицины, описаны новейшие взгляды и методы преподавания гуманитарных наук в высших медицинских учебных заведениях, важность духовных ценностей для здорового образа жизни.
Немаловажное значение имеет духовное образование и социализация личности. Например, существует точка зрения, что здоровье зависит от правильного мышления, так как есть положительные и отрицательные стороны мышления, которые совершенно не похожи друг на друга, но при этом тесно взаимосвязаны между собой. Разбирая разные формы мышления необходимо видеть духовно-историческую преемственность, понимать духовные ценности.
Духовная ценность - это совокупность таких ценностей, как воспитание, национальные традиции, язык и совокупность знаний, формирующих национальную идентичность.
Ключевые слова: духовная болезнь, здоровый разум, телесная болезнь, душевная болезнь, имманентный
