CC BY
15
© КОЛЛЕКТИВ АВТОРОВ, 2017 УДК 1(075)
К. А. Темиргалиев, А. Т. Бакирова, Н. А. Мейрамова, Г. А. Мухатаева, Б. Б. Рысбекова
FАЛАМДАНУ УДЕР1С1НДЕГ1 МЭДЕНИ Т¥ТАСТЫКТЫ ЗЕРТТЕУДЩ ДУНИЕТАНЫМДЬЩ НЕГ1ЗДЕР1
КараFанды мемлекеттiк медицина университет Казахстан тарихы жэне элеуметтiк-саяси пэндер кафедрасы (К;араFанды, Казахстан)
Макалада XXI расыр карсакындары нег1зг1 кайшылыктар раламдык проблемалармен т1келей байланысты жэне де олар бYкiл адамзатка, барлык елдер мен халыктарра ортак. Сондыктан, осы мэселелерд1 шешу Yстiнде адамзаттык материалдык жэне мэдени вмiрiн жакындастыру, интернационалдандыруды еске алу керек. Бул процестердщ зор макызы бар, себебi булар расырлар бойы калыптаскан ойлау жYЙесiнiк сипатына взгерiстер енгiзiп, жакаша саяси ойлаудык пайда болуына жеткiзедi, соны кажет етедi. К,ау^т де ^арлы эрi аукымды проблемаларды шешу Yшiн жакаша ойлаудык тапкан жолы жалпылык, жалпыра бiрдей болуы, осыран орай элемдi коррап, болашак тiршiлiктi сактап калу Yшiн кYллi адамзаттык бiрiгiп кYресуi кажет. Сондыктан бул максатты орындау азын-аулак топтардык, бiрер халыктык колынан келмейтiнi айдан анык.
Клт свздер: раламдык, раламданушы, халыкаралык кукык, парадигма, саясат, жYЙелiлiк, дардарыс
Казiргi кезде бiз <^аламдык» немесе <^аламданушы» элемде вмiр CYрiп жатка-нымызды шындап дэлелдеу керек пе. Кетамдык даму со^ы жарты Fасырда тарихты дYниежYЗiлiк Yдерiске айналдырып жалпы планеталык аукымFа жеткенi айкынырак болды. Бурь^ы элемнщ «Кы^и-кабак соFыс» жYЙесi ^рп кезде жака парадигма -Fаламданумен алмастырылды. Бул Yлгiнiк негiзiн кураушы - каржыны, акпаратты жэне технологияларды демократияландыру. Бул ретте Fаламдану мен мэдени бiрегейлiк арасындаFы кауырттылык жака Fасырда аныктаушы кайшылык болып табылады.
Казiр бYкiл адамзат алдында бурын болмаFан аукымды, бYкiлэлемдiк проблемалар койылуда. Олардык iшнде бейб^шшк пен караусыздану, коFамдык жэне элеуметтк даму, кейбiр мемлекет пен аймактардык артта калуын жою, Fылыми-техникалык алFа басу, халык аFарту жэне мэдениет проблемалары, халык санынык всуi, денсаулык сактау, адам-нык жака биологиялык, элеуметтiк жаFдай-ларFа Yйренуi, кор мен энергетика, азык-тYлiк пен табиFат жэне т.б. кYPделi мэселелер бар.
Осы проблемалардык бэрi адамзаттык казiргi жаFдайына, онык болашаFына зор эсер етуде. Ек басты мэселе - бейбпшшк пен карусыздандыру проблемалары болып отыр, себебi дYниежYЗiлiк термоядролык ^ыс -азаматтык бэрiн тугелдей жойып жiберетiн апат. Ол жер бетнде адам вмiрiн, тiршiлiгiн мYлде жок етедi. Сондыктан да адам болашаFы деген проблема философиянык взектi мэселес болып кала бередi, ал оны карастыру, зерттеу взге де аукымды элемдк проблемалардык шешiлуiмен тыFыз байланысты. Бул проблема,
ек алдымен, вндiрiс пен мэдениет салала-рында, саясат жэне идеология аяларында, дYниетанымдак квзкарас пен адамгершiлiкте айкын кврiнедi.
ЖоFарыда айтылFандай, кайта карауFа кажеттiлiк жэне элемдк саясаттык квптеген фундаментальдi тYCiнiгiн нактылайды жэне соFан сэйкес кабылданFан шешiмдердiк взгерiс тiзiмi жэне тэжрибелк козFалыстар казiргi такда айкын байкалуда. Жака кайта каралуFа сонымен катар «туст революциямен» атты уFыммен байланыскан тYCiнiгiнен тэуелдi немесе «жоспарланFан хаос» Шы^ыс Еуропада, ТМД елдерiнде жэне Киыр ШыFыс пен СолтYCтiк Африкада жойкын вттi. БуFан Украинаннык Октустк ШыFыс аймаFындаFы втiп жаткан кубылыстарды да жаткызуFа болады. ЯFни майданFа катысушыларды билiктi жаулап алуы, Кырымнык Ресейге втуi рефернедум негiзiнде вттк Сонымен казiргi такда аFайындылар бiрiн-бiрi влтiретiн соFыс Украинада болып жатыр. Украиндыктар мен орыстар арасындаFы бiрiн-бiрi аFайын санаFан елдер арасындаFы ^ыс [3].
Барлык осы уакиFалар мен кубылыстар бYгiнгi кYнде акаулар тек кана коFамнык заманауи дамуындаFы тарихи материалист идеяларда Fана емес, сонымен катар квптеген белг^ жалпы парадигмаларды тYCiндiру потенциалынык элсiздiгнде екендiгiн айкын кврсеттк ШындыFында да, ешбiр заманауи теория тарихи кубылыстарды толык тYCiндiруге, болжауFа тiптi процесстiк мэнiн айкындауFа каукарсыз екенi белгiлi болды.
УкраинадаFы уакиFалар мэнiнiк халыкаралык кукык аумаFындаFы ерекшелiктердi тYCiндiру мен тYCiну коFамдык Fылымнык вте
макызды жэне кYрделi мiндеттемесi болып табылады. МундаFы мэселе тек кана Кырымнык Ресейге eтуi немесе алынуы жайында, немесе Украинанык окт7стк-шыFысындаFы жаFдайлар жайында Fана емес, сонымен катар жалпы халыкаралык катынастар жYЙесi, халыкаралык кукык, шекара тыныштыFы, аумак турактылы^ы жайындаFы мэселелердi де камтуы кажет. БYгiнгi такда элемдiк саясатта аFымдаFы халыкаралык катынастар мен халыкаралык кукык жYЙесiн бузу YPДiсi жYрiп жатыр немесе ашып айтсак бузылып Yлгердi. Заманауи жаFдайлар каупi тек Ресейдщ халыкаралык катынастарды кайта карауында емес, керiсiнше Ресей мысалында халыкаралык катынас жэне халыкаралык кукыктык со^ы жылдары бiр емес екендiгiн кайта карау. Б^ан А^Ш -тык Ирак жэне АуFаныстандаFы позициясы, НАТО жэне Еуроодак елдершщ Косова мен ЛивиядаFы позициясын жаткызуFа болады. Бул кара тiзiм екУшке орай элi де жалFасуы мYмкiн.
Бiздiк кезкарасымыз бойынша басты себеп халыкаралык катынас жYЙесiнiк кYPделенуiне жол беру, будан белек кептеген баска бiржакты элемнщ курылуы.
Халыкаралык карым-катынас жYЙесiнiк бузылуынык негiзгi себебi болып, баскалардан белек бiрполярлы элемнщ калыптасуы. 6леуметтiк жуйе бузылуына дейiн бYкiл халыкаралык кукык жYЙесi мен каутаздИ екi элемдiк жYЙелердiк тепе-текд^не неганделд^ ал казiр ол жYЙе жойылды. Ертеде коммунистiк жэне нарыктык фундаментализм болса, ал бYгiн осылардык бiрi Fана, яFни езЫщ курылымдык касиелмен басымдылык кeрсететiн нарыктык фундаментализм. Белг^ каржыгер Дж. Соростык айтуы бойынша бул жYЙе тоталитарлык идеологияFа караFанда да ашык коFамFа кеп каутттИн тигiзiп жатыр. Заманауи элемдiк капитализмнщ негiзгi жетiспеушiлiгi болып, 1) нарыктык механизмнщ кез-келген саладан, тiптi онык ол салада орны болмаса да, табыс таба алуы; 2) нарыктык механизмнщ тураксызды^ы мен ерекшелiгi [4].
Элемдеп нарыктык механизм iс жYЗiнде есепке келмейтiн мыкдаFан компоненттерден куралады, олар ескеруге келмейтiн мыкдаFан корытынды факторлардык тYп нэтижесi болып табылады. Ол нарыктык карым катынаска т/сетЫ эртYрлi капиталы мен эртурлi кабтет^ эртYрлi акпараты бар миллиондаFан адамдар бар екенн бiлдiредi. Бунда адам т^пл^ элемдегi ек Yлкен компьютер жинактап корыта
алмайтын адам айткысыз кеп акпарат жатыр. Сол себепт болашакта кандай eзгерiс болатынын деп басып айту киын. АйтуFа болатын жайт тек кана элемдiк даму процеанщ ортак кундылыктары мен YPДiстерi. Сондыктан улы саудагер Ф. Хайек экономикалык Fылымды жок деп тужырым-дады [6]. Тiптi ек кернект экономистер болжай алмайтын жYЙелi т^ден эртурлi экономикалык даFдарыстар осы нарыктык жYЙенiк салдарынан туындауы мYмкiн. Дорыта айтканда, нарык - эртYрлi сатыдаFы адамдардык езара карым катынасы мен макро - микроэкономиканык кeрсеткiштерiнен туратын кешендi жYЙе. ЯFни тужырымдасак, Элиоттык толкындар теориясына байланысты тек кана объективт жэне утымды керсет-юштер мен есептеулерден Fана емес, сонымен катар субъективт тYPде де, адамнык психологиясы, кeкiл-кYЙiмен ойын ескере курылу керек. Кем дегенде элi ^нге дейiн нарыктык анализ Yшiн жеткткт куралдар жок. Негiзiнде, бул теория тобырдык мнез-кулкы, яFни социодинамика. ТобырFа адасушылык тэн. Тобыр турFысынан нарык -ол кисынсыз. Заманауи экономика курылымы, барлык инвесторлары утымды объект болып саналатын жэне де олардык саналы iс-эрекеттi макул керуне байланысты калыптасады. ЖоFарыда Ф.Хайек тужырымына сай айтатын болсак, тобыр езн экономикалык агент ретiнде санасыз, яFни тиiмсiз устайды.
Заманауи капитализмнiк таFы бiр ерекшелiгi, барлык капитал формаларынык iшiнде басымдылык кeрсететiн каржы капиталы болып табылады. Бул жерде непзп айтатын, казiргi такда халыкаралык аренада жаhандык нарык каржы болды. Егер 19901998 ж. элемде жалпы элемдк eнiм мен нарык кeлемi бiрнеше пайызFа ессе, кунды ^аз мэмiлелерi куны екi есеге кетершдк
Телекоммуникационды технологиянык дамуынык аркасында миллиардтаFан каржы тэулiк бойы элемнiк бiр бeлiгiнен екiншi бeлiгiне тез арада аударылады. Заманауи халыкаралык каржылык жYЙе компьютер-лендiру мен валюто-каржылык ырыктандыру катынасында халыкаралык декгейде ете тиiмдi болып шыкты. Халыкаралык каржы нары^ынык кыска тарихи уакытында тауар-акша катынасына барлык аймактар мен адамзат iс-эрекеттерi тартылды, мемлекеттер, корпорация арасындаFы Yлес пен кYштерiнiк аракашыктыFы езгерд^ саясат пен экономика, каржы мен eндiрiс, бэсекелестiк пен Fылыми-техника прогресанщ катынасы eзгердi. Шын
мэннде аукымды мэнге ие болуFа Fаламтор аркылы жедел тез TapaFaH каржы акпараттар, эpтYpлi каржы куралдарынык KeMeriMeH жеке капиталдык Yздiксiз козFaлысы: кунды ^аз, акциялар, т.б. каржылык фондтар мен биржалардык кызметi, карызды кеniлдiк ретнде кунды кaFaзды алу аркылы беру жэне акша курсынык ауыткулары эсер еттк
Сонымен катар элемдiк экономикалык жYЙеге, XXf. басы «каржы кетршИ» aтaнFaнымен, eткip кaуiп тeндi. Дегенмен кез-келген eндipушi курылымнан каржылык алыпсатарлык кepнекiленуде, яFни каржылык келiсiм саны накты тауар келiсiмдеp санына кapaFaндa жылдамырак eтуде, бул нэтижеанде жahaндык каржы дaFдapысынa соктырады. АлFaш азиялык каржылык дaFдapыс 1997-1998 жылдары кepiнiс тапты. Тутас «мэдени тутастык пен мемлекет егемендiгiне» кaуiп тeнетiн жaFдaЙFa экеп соFуы да мYмкiн [1].
ЖоFapыдa aйтылFaндapды ескере отырып элемдiк экономикада улттык мемлекет курылымы мен peлi тYбегейлi eзгеpедi. Элемдк шаруашылык жYЙесiнде eсушi peлдi трансулттык кYштеp - Т¥¥ мен Т¥Б аткаруда, халыкаралык мемлекеттiк жэне мемлекеттк емес уйымдар егемен мемлекеттердщ, эаресе элсiз эpi кiшi мемлекеттердщ шю жэне сырткы саясатына елеулi ыкпалын тигiзуде. Ka3ipri такда трансулттык ^штер ескi улттык егемендiлiк тYCiнiгiн жойды. Т¥¥ курылымы барлык мемлекеттщ экономикалык ке^стИне енуде. 6лсiз мемлекеттердщ экономикалык, Fылыми-техникaлык, коммерциялык жэне курылымдык-инвестициялык саясатын улттык Yкiмет емес трансулттык ^штер калыптас-тыруда. Туракты iшкi саясатка сонымен катар мемлекетаралык жэне халыкаралык институттар эсер етедi.
Баска гезбен айтканда, кaзipгi заманда, улы сырткы ^штер эсеpiнен жэне эpекетiнен элемде жака элемдiк кауым калыптасты, онда осы сaлaдaFы дэстYpлi халыктык мемлекеттер кызметi эсеpлi кiшipейдi, ал кабылданатын халыктык дэpежедегi шешiмдеpге элемдiк акторлардык тiкелей эсеpi кYннен-кYнге eсiп жатыр. Сондыктан бipде-6îp халык экономикасы шаруашылыктык белсендi катысуынсыз дами алмайды.
Осыдан фундаментальдык политэконо-микалык категориялар кайта карастырылды, яFни улт, мемлекет, улттык мYДде, улттык суверенитет, халыкаралык кукык ^идасы жэне тaFы баскалары, заманауи жака шын eмipде, Faлaмдык жэне акпаратты -
коммуникационды процесстер эсернен пайда болып, заманауи кaпитaлизмдi eзгеpтiп, OFaн жака еpекшелiктеp ендipдi. Мэселен, белгiлi финансист Д. Сорос айткандай, капиталдык барлык тYpiнен заманауи капитализмде каржылык капитал бYгiнгi ^нде негiзгi орынды алды. Осыдан халыкаралык майданда закды тYPде ек аукымды нарык финанстык болды. Жэне бул элемдк экономикaдaFы фундaметaльдi процесстер, халыкаралык процесстерге эсер етт кана коймай, сонымен катар элемдiк кауымнык жака архитектурасын калап, онык aнaлизiн заманауи кауы^а аса кажет еттi [4]. Эаресе ^амдык YДеpiстi жака кауымдык eмip трансформация контекстiнде пайымдау саласында, категориялык аппаратын кайта карау жэне нактылау, яFни, осы жака Yдеpiстеpдi зеpттеудiк жака методологиясын куру. Бул ^иданык контекстiнде, бiздiк кeз карасымыз, «Уолл Стрит джорнал» журналы уйымдастыруымен 18 топ жас кeшбaсшы-ларнык 2009 жылFы дaFдapыс жайлы Yш сыни сурак бойынша eткiзiлген « Ой-талкы» нэтижесiн кepсету орынды болады. ТaлкылaFaн сурактары:
• Кандай ек деструктивт саяси кaтелiк дaFдapыскa экелдi?
• Кандай pеттеушi шешiм жYЙеге ек кaтеpлi соккы беpдi?
• Кай аймакта нарыкка ек Yлкен соккы эсер еттi?
Жас аналитиктердщ элемдiк каржы жYЙесiн дaFдapыскa экелген мэселеелер туралы ойларын эp-тэpлi топтардык жауабына сэйкес келесi фaктоpлapFa жинaуFa болады:
• нарык eзiн реттей алатыны туралы жэне нэтижелi eзiн-eзi жeндей алатыны туралы, сонымен катар eзiмен бipге алып келетiн шарасыз бузылыстapFa сенбеушiлiк;
• камтамасыз етшмеген жекiл акша узак уакыттык келiсiмге негiзделiп беpiлуi, тэуекел Yшiн сыйлык акы мeлшеpi нeлге тек болды;
• кYмэндi мэлiмет ipiктеуге непзделген математикалык модельдеуге деген, нэтижеанде парасатты мaFынaнык орнын баскан, дЫге жакын сенiмдiк;
• элемдiк нарыкта шынайы катер пайда болFaндa OFaн карсы iс-эpекет жасамау, сонымен катар бул кателкт мойынадамау жэне гармеу;
• жака каржы аспаптарынык аса киынды^ы, OFaн косaктaлFaн киpaуFa ынталылык.
«Ой-талкы» тэжipибелiк нэтижесi -кaзipгi уакытта элем экономикалык парадигманык непзп eзгеpiсiн кажет етедi
жэне жака жаhанды каржы жуйеан курура жол iздеу кажеттiгi туралы карида.
Жас кешбасшылардык кезкарасымен келiспеу киын. Олардык кезкарас шынай-ылыры - заманауи элем, корам, экономика дамудык жака, тураксыз жэне езгергiштiкпен ерекшеленетiн, сатыра еттi. Осы ерекше-лiктердiк эсернен эр тYрлi саладары болжамсыз кубылыстардык аныкталуы. Осы Yдерiстерге назар аударып, «Жаhанды дардарыс. Шектен тыс айкындык» кiтабынык авторы: «Элемде зерттелмеген ^ш эрекет етедi. Сыртынан Караганда бэрi езгермей, дурыс сиякты керiнедi. Шынында тYCiнiксiз заттар болып жатады. 1^мюн бYгiн не ертен керiнбеген бiра к макызды езгерiстер айкындалып, бiздiк емiрiмiздi езгертедi. Бiрак егерде бiз айсбергтiк жасырын аймарын жылдам зерттемесек, бiр уакытта ол езi шырады, бiрак тым кеш болады».
Онык Казакстанра да катысы бар, себебi онык элем экономикасына енуi оны баска кептеген мемлекеттер сиякты элемдк экономикалык дардарыска кiруiне себеп болды. Сондыктан Казакстанда баска дардарыстан зардап шеккен мемлекеттер сиякы, дардарыстан шырудык тиiмдi жолдарын iздеуде. Бул жардайда басшылардык реформалау жэне модернизация кезнде тиiмдi жэне колайлы колданран принциптердi еске алсак болады. Бiрiншiден - тэртт, максатты накты кою жэне демагогиядан бас тарту, екiншiден-максатка жету Yшiн колданылатын куралдардык мукият анализу колданылран куралдармен кYштiк минимизациясы. Yшiншiден -бул жардайлардык шешiмi бар куралдардык жэне ^штщ мобилизациясын кажет ететндИн тYCiну. Аукымды мемлекеттiк мэселелердiк шешiмi жинактылыксыз, мобилизациясыз жэне нэпсiсiн тыюсыз мYмкiн еместiгiн тYCiну. Нэтиже ретшде езiн кажетсiздiгiн жэне бiлiксiздiгiн керсететн институттар мен тулралардан жYЙенiк кабылдамауы. Тертiншiден - бул олармен орнаткан катак тэртiп, эйтпесе модернизация жардайында онык тиiмдiлiгiн камтамасыз ете алмайды - бул реформалаумен жоспардык кке асуындары ек макызды курал [2].
Каутт де ^арлы spi аукымды мэселелеpдi шешу Yшiн жакаша ойлаудык тапкан Heri3i жалпылык, жалпьта бipдей болды, ce6e6i элемдi коpFan, болашак тipшiлiктi коpFan калу Yшiн кYллi адамзаттык 6ipirin кYpесyi кажет. Ал бул максатты орындау азын-аулак топтapдык, 6ipep халыктык колынан келмейтiнi анык.
ЭДЕБИЕТ
1 Берентаев К. Б. Экономика Казахстана и вызовы ХХ1 века //Сб. науч. тр. /Под. ред. Б. К. Султанова. - Алматы: КИСИ при Президенте РК,1999. - С.158
2 Булекбаев С. Б., Хайруллаева В. Х. Феномен сознания в философии: новый взгляд /С. Б. Булекбаев, В. Х. Хайруллаева. -Алматы, 2012. - С. 52-60.
3 Бурханов К. Н. Казахстанский путь в диллеме: восток или запад /К. Н. Бурханов, С. Б. Булекбаев. - Астана, 2010. - С. 7-65.
4 Сорос Дж. Кризис мирового капитализма. Открытое общество в опасности.
- М: ИНФРА-М, 1999. - 272 с.
5 Философия социальной синергии и образа инновационного мышления //http:// www.allbest.ru
6 Хайек Ф. А. Пагубная самонадеянность. - М., 1992. - 49 с.
REFERENCES
1 Berentaev K. B. Jekonomika Kazahstana i vyzovy XXI veka //Sb. nauch. tr. /Pod. red. B. K. Sultanova. - Almaty: KISI pri Prezidente RK,1999.
- P. 158
2 Bulekbaev S. B., Hajrullaeva V. H. Feno-men soznanija v filosofii: novyj vzgljad /S. B. Bulekbaev, V. H. Hajrullaeva. - Almaty, 2012. -P. 52-60.
3 Burhanov K. N. Kazahstanskij put' v dil-leme: vostok ili zapad /K. N. Burhanov, S. B. Bulekbaev. - Astana, 2010. - P. 7-65.
4 Soros Dzh. Krizis mirovogo kapitalizma. Otkrytoe obshhestvo v opasnosti. - M: INFRA-M, 1999. - 272 p.
5 Filosofija social'noj sinergii i obraza inno-vacionnogo myshlenija //http://www.allbest.ru
6 Hajek F. A. Pagubnaja samonadejannost'.
- M., 1992. - 49 p.
Поступила 13.03.2017
K. A. Temirgaliyev, A. T. Bakirova, N. A. Meiramova, G. A. Mukhatayeva, B. B. Rysbekova WORLD VIEW BASES OF RESEARCHES OF CULTURAL INTEGRITY IN THE PROCESS OF GLOBALIZATION Department of history of Kazakhstan and social-poittical disciplines of Karaganda state medical universtty (Karaganda, Kazakhstan)
The article outlines the main contradictions of the twenty-first century, which are directly related to global problems, and they are common to all mankind, countries and peoples. Therefore, in order to solve these problems, taking into account internationalization, it is necessary to bring the material and cultural life of mankind closer together. This
process is important, because it changes the nature of the centuries-old system of thinking, which leads to the emergence of a new political thinking. For solving the global problems of our time, new thinking highlights the generality of consciousness as base of all, because to preserve the future mankind must fight together. And the fulfillment of this goal can not be carried out only by certain groups or by separate nations.
Key words: global, globalizing, international law, paradigm, policy, systematicity, crisis
К А. Темиргалиев, А. Т Бакирова, Н.,А. Мейрамова, Г. А. Мухатаева, Б. Б. Рысбекова МИРОВОЗЗРЕНЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ИССЛЕДОВАНИЙ КУЛЬТУРНОЙ ЦЕЛОСТНОСТИ В ПРОЦЕССЕ ГЛОБАЛИЗАЦИИ Кафедра истории Казахстана и социально-политических дисциплин Карагандинского государственного медицинского университета (Караганда, Казахстан)
В статье изложены основные противоречия двадцать первого века, которые напрямую связанные с глобальными проблемами, они являются общими для всего человечества, стран и народов. Поэтому, чтобы решить эти проблемы, учитывая интернационализацию, надо сблизить материальную и культурную жизнь человечества. Этот процесс важен, поскольку он изменяет природу многовековой системы мышления, что и приводит к возникновению нового политического мышления. Для решения глобальных проблем современности новое мышление основой всего выделяет общность сознания, потому что для сохранения будущего человечеству необходимо бороться вместе. А выполнение этой цели не может осуществляться лишь только определенными группами или же отдельными нациями.
Ключевые слова: глобальный, глобализирующий, международное право, парадигма, политика, системность, кризис
