Научная статья на тему 'НОК БАРГЛАРИ ПИГМЕНТЛАРИГА КАЛМАРАЗ (ПАРША) ВА МОНИЛИОЗ КАСАЛЛИГИНИНГЗАРАРИ'

НОК БАРГЛАРИ ПИГМЕНТЛАРИГА КАЛМАРАЗ (ПАРША) ВА МОНИЛИОЗ КАСАЛЛИГИНИНГЗАРАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

163
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фотосинтетик пигмент / хлорофилл-а / хлорофилл-b / биоиндикатор / калмараз / монилиоз

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — А. А. Пулатов

Ушбу мақолада нок боғларида кенг тарқалган калмарааз ва монилиоз касалликлари зарарининг нок баргларида фотосинтетик пигментларнинг камайишига таъсири ўрганилди. Барча ўрганилган наъмуналарда хлорофилл-b пигменти энг юқори 4,36 мг/г (№1) кўрсатгичга эга бўлди. Шунингдек, нокнинг калмараз касаллиги таъсирида баргларда хлорофилл-а ва b пигментларининг миқдори соғлом барглардаги пигментларга нисбатан 0,05 мг/г ва 0,5 мг/г гача камайганлиги аниқланди. Худди шундай монилиоз касаллиги зарари натижасида ҳам нок баргларида хлорофилл-а ва b пигментларининг миқдори соғлом барглардаги пигментларга нисбатан 0,39 мг/г ва 0,58 мг/г гача камайганлиги маълум бўлди

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — А. А. Пулатов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «НОК БАРГЛАРИ ПИГМЕНТЛАРИГА КАЛМАРАЗ (ПАРША) ВА МОНИЛИОЗ КАСАЛЛИГИНИНГЗАРАРИ»

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-FANYUTUQLAR^

НОК БАРГЛАРИ ПИГМЕНТЛАРИГА КАЛМАРАЗ (ПАРША) ВА МОНИЛИОЗ КАСАЛЛИГИНИНГЗАРАРИ

А. А. Пулатов

Академик М.Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-

тадкикот институти таянч докторанти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада нок богларида кенг таркалган калмарааз ва монилиоз касалликлари зарарининг нок баргларида фотосинтетик пигментларнинг камайишига таъсири урганилди. Барча урганилган наъмуналарда хлорофилл-b пигменти энг юкори 4,36 мг/г (№1) курсатгичга эга булди. Шунингдек, нокнинг калмараз касаллиги таъсирида баргларда хлорофилл-а ва b пигментларининг микдори соглом барглардаги пигментларга нисбатан 0,05 мг/г ва 0,5 мг/г гача камайганлиги аникланди. Худди шундай монилиоз касаллиги зарари натижасида хам нок баргларида хлорофилл-а ва b пигментларининг микдори соглом барглардаги пигментларга нисбатан 0,39 мг/г ва 0,58 мг/г гача камайганлиги маълум булди.

Калит сузлар: фотосинтетик пигмент, хлорофилл-а, хлорофилл-b, биоиндикатор, калмараз, монилиоз.

Кириш. Маълумки, усимликлар турларининг баркарор ривожланишининг асосий курсаткичи уларнинг яшаш мухити омилларининг сифати хисобланади. Атроф-мухит сифат курсаткичлари усимликларда биоиндикаторларнинг кенг доирадаривожланиши билан белгиланади. Усимликларда биоиндикаторларнинг микдори канча куп булса, уларда органик моддаларнинг хосил булиши шунча юкори булади [2]. Шу билан бирга усимликларда фотосинтетик пигментларнинг хам урни бикдёсдир, биргина хлорофилл-b пигменти ёруглик йигувчи асосий регулятори булиб, ёруглик окимининг юкори интенсивлигида усимликлар учун потенциал хавфли булган ортикча ёруглик энергиясини таркатишда иштирок этади. Бошка томондан, хлорофилл-b ёруглик етишмаслиги шароитида ва фотосинтетик комплексларни тезда кайта ташкил этишда катнашадиган мухим пигмент хисобланади [5].

Барча усимликлар дунёсида, шу билан бир каторда мевали дарахтлардахам пигментлар комплекси куёш энергиясини богланишлар оркали кимёвий энергиясига

394

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-FANYUTUQLAR^

фотосинтетик йул билан айлантирувчи асос булиб хизмат килади.Усимликларда асосий фотосинтетик пигментлар хлорофиллар ва каротиноидлардир. Улар усимликларнинг барглари, новдаларива бошка яшил кисмларида кенг таркалган булади [4]. Мевали дарахтларда ва бошка усимлик турларида пигмент комплексининг микдори унинг тузилишига, атроф-мухит шароитларига ва ташки мухит омилларигабогликдир [1, 6]. Фотосинтетик пигментларнинг микдорий ва сифат таркибидаги узгаришлар усимликларнинг физиологик холатининг мухим биокурсаткичлари булиб, атроф-мухитдаги турли хил омиллар таъсирида адаптив шакилда узгариб туради [3].

Мевали дарахтларда юкори стресс омиллар таъсирида пигмент тизимида узгаришлар юз беради, бу уларнинг ташки мухит омилларига турли хил касаллик ва зараркунандалар зарарига богликдир. Хрзирги вактда мевали дарахтларда фотосинтетик пигментларни урганишдахамда фотосинтетик пигментларни улчаш усуллари жуда долзарбдир. Бу тадкикотлар оркали мевали дарахтларда органик моддаларнинг хосил булиши ва уларнинг усиб ривожланишида бу моддаларнинг ахамияти тадкик килинади.

Тадкикот материаллари ва усуллари. Тадкикотларимиз учун Академик М.Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий тадкикот институти нок богларидаги нав ва дурагайларидан фойдаланилди. Тадкикотларимизда нокнинг калмараз (парша) ва монилиоз касаллиги билан касалланган баргларидан хамда соглом баргларидан наъмуналар олиб келиниб лаборатория шароитида пигментларнинг микдори тахлил килинди.

Наъмуна сифатида олиб келинган нок баргларидан пигментлар микдорини (mg/l, mg/gr) аниклаш учун"ЬАМБВА 265" (PerkinE1mer,USA)yO спектрофотометиридан фойдаланилди. Тадкикотлар "LAMBDA 265" (РегМпЕ1тег,ША)УФ спектрофотомети услубий курсатмалари асосида Академик М.Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий тадкикот институти "Усимликларни химоя килиш ва карантин" лабораториясида амалга оширилди.

Тадкикот натижалари. Нок богларида калмараз ва монилиоз касаллиги билан касалланган нок дарахти баргларида пигмент комплекси таркибий кисмларининг физиологик тахлиллари олиб борилди. Калмараз ва монилиоз касаллиги билан касалланган нок барглари тадкикот далаларидан 900 ва 1000 оралигида новданинг юкори кисмидан уч ёки туртта барг колдрилиб пастки кисмидан наъмуна сифатида узиб келинди. Олиб келинган барглар (соглом ва касалланган) лаборатория

395

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-EANYUTUQLAR^

шароитида 50 грамм микдорда аналитик тарозида улчаб олиниб, майдалаб чикилди. Соглом ва касалланган баргларидаги хлорофилл-а ва Ьпигментларини ажратиб олиш учун 5 мл микдоридаги 96% ли спиртда эритиб олинди.

Тайёр булган хлорофилли эритмасини спектрофотометр кюветаларига 4 мл микдорда солиниб "LAMBDA 265" (PerkinElmer, USA) УФ спектрофотомети услубий курсатмалари асосида пигментлар улчам узунликлари аникланди (расм).

Маълумотлари шуни курсатдики, монилиоз ва калмараз касаллиги билан касалланган хамда соглом барглар таркибидахлорофилл-а пигментлари микдори1,80 (№4) дан 2,21 (№1) мг/г мутлак курук моддагача булган кийматлар оралигида, хлорофилл-b пигменти эса3,09 (№4) дан 4,36 (№1) мг/г оралигига тенг булди. Монилиоз ва калмараз касаллиги билан касалланган нок дарахтларнинг баргларида хлорофилл-а микдори узаро якин булиб, 1,82 ва 1,80мг/гташкил этди. Шунингдек, барча урганилган соглом ва касаллик билан зарарланган баргларда хлорофилл-b пигменти устунлик килди. Барча тахлил килинган наъмуналарда хлорофилл-b пигментининг таркиби хлорофилл-а пигментинингтаркибидан урта хисобда 51% юкорилиги аникланди. Хлорофилл-Ьпегменти учун белгининг узгарувчанлик диапазони 3,09 мг/г дан 4,36 мг/г гача булган кийматлар оралигида эканлиги аникланди (жадвал).

Расм.

Нокнинг калмараз ва монилиоз касалликлари билан касалланган ва соглом баргларида хлорофилл а ва b пигментларининг микдорий узгариши.

(LAMBDA 265 (PerkinElmer, USA) УФ спектрофотометр, 2022 йил)

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING

RI^OJLAäiSmiS^iiMlmmmYmmmäimSL

Жадвал.

СоFлом ва касалланган нок баргларида хлорофилл а ва b пигментларнинг микдори,

мг/г

№ Барглар Хлорофилл-а, мг/г Хлорофилл-b, мг/г Хлорофилл-а+b, мг/г Нисбати, a:b

1 Соглом барг 2,21 4,36 6,57 0,50

2 М.К.З.Б. 1,82 3,78 5,60 0,48

3 Соглом барг 1,85 3,59 5,44 0,51

4 К.К.З.Б. 1,80 3,09 4,89 0,58

Уртача 1,92 3,70

Изох: М.К.З.Б- монилиоз касаллиги билан зарарланган барглар; К.К.З.Б.-Калмараз касаллиги билан зарарланган барглар;

Хулоса. Шундай килиб, нок дарахтларида калмараз ва монилиоз касалликлари таъсирида асосий фотосинтетик пигментлар микдори соглом баргларга нисбатан бирмунча камайганлиги тадкикотларимиз аникланди. Биргина калмараз касаллиги таъсирида баргларда хлорофилл-а ва b пигментларининг микдори соглом барглардаги пигментларга нисбатан 0,05 мг/г ва 0,5 мг/г гача камайганлиги урганилди. Худди шундай монилиоз касаллиги зарари натижасида хам нок баргларида хлорофилл-а ва b пигментларининг микдори соглом барглардаги пигментларга нисбатан 0,39 мг/г ва 0,58 мг/г гача камайганлиги маълум булди. Бундан куриниб турибдики нок дарахтида калмараз касаллигига нисбатан монилиоз касаллигининг зарари окибатида фотосинтетик пигментлар микдорининг купрок камайиши ва унинг натижасида усимликда мухдм физиологик жараёнларнинг сустлашишига, баргларда органик махсулотларнинг кам тупланишига олиб келиши тадкикотларимизда исботланди.

REFERENCES

1. Андреев Д.Н. Биоиндикация состояния окружающей среды по относительным показателям флуоресценции хлорофилла // Вестник Московского государственного университета леса - Лесной вестник. - 2014. -Т. 18. - № 5. - С. 6-9.

2. Гатина Е.Л. Антропогенная трансформация ботанического разнообразия на территории Пермского края // Проблемы региональной экологии. - 2009. - №5. - С. 160-165.

3. Головко Т.К. Пигментный комплекс растений природной флоры Европейского Северо-Востока / Т.К. Головко, И.В.

397

ytadq^

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN

Далькэ, О.В. Дымова, И.Г. Захожий, Г.Н. Табаленкова // Известия Коми научного центра УрО РАН. - 2010. - №1 (1). - С. 39-46.

4. Ладыгин В.Г. Современные представления о функциональной роли каротиноидов в хлоропластах эукариот / В.Г. Ладыгин, Г.Н. Ширшикова // Журн. общ. биологии. - 2006. -Т. 67. - С. 163-189.

5. Тютерева Е.В. Хлорофилл b как источник сигналов, регулирующих развитие и продуктивность растений / Е.В. Тютерева, В.А. Дмитриева, О.В. Войцеховская // Сельскохозяйственная биология. - 2017. - Т. 52, №5. - С. 842855.

6. Pogson B.J. The roles of carotenoids in photosystem II of higher plants / B.J. Pogson, Н.М. Rissler, Н.А. Frank // Photosystem II: the light-driven water: plastoquinone oxi doreductase / Eds. Wydrzynski T., Saatoh K. Dordrecht: SpringerVerlag, 2005. - P. 515-537.

Google Scholar

Respublika anjumani

15-iyun, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.