CC BY
0ISSN 2181-2160
JIFactor: S.2
TA'LIM FIDOYILARI
NODAVLAT NOTIJORAT TASHKILOTLAR INSON OMILI UCHUN
Qodirova MamlakatMo^minovna t, f, n dotsent QDU AmirovMuxammad, QDUtarixyo^nalishi 4 kurs talabasi Cholliev Ogabek, QDU tarix yo^nalishi 4 kurs talabasi
Annotatsiya. Mazkur maqolada nodavlat notijorat tashkilotlarining (NNT) inson omili uchun ahamiyati va ularning ijtimoiy sohalardagi roli ko'rib chiqiladi. NNTlar jamiyatda ijtimoiy adolat, inson huquqlarini himoya qilish, ta'lim, sog'liqni saqlash va ekologik barqarorlikni ta'minlash kabi muhim sohalarda faoliyat yuritadilar. Maqola, NNTlarning davlat va xususiy sektordan ajralib, ijtimoiy o'zgarishlarga erishishdagi roli, shuningdek, ular tomonidan amalga oshirilgan turli dasturlar va loyihalar orqali odamlarning hayot sifatini yaxshilashga bo'lgan hissa haqida muhokama qiladi. Nodavlat notijorat tashkilotlarining ijtimoiy tizimdagi o'rni va ahamiyati haqida keng qamrovli tahlil berilgan.
Kalit so'zlar: nodavlat notijorat tashkilotlari, inson omili, ijtimoiy adolat, inson huquqlari, ta'lim, sog'liqni saqlash, ekologiya, barqaror rivojlanish, ijtimoiy o'zgarishlar, jamiyat.
KIRISH
O'zbekistonda, ayniqsa, so'nggi o'n yilliklaгda NNTlarning rali kuchayib boгmoqda. Ulaг davlatning ijtimoiy siyosatiga ta'siï ko'гsatishda, odamlarning trnmush shaгoitlaгini yaxshilashda va ijtimoiy sohalarda yangiliklar yaratishda faol ishtirok etmoqda. Masalan, "Sog'lom Avlod Uchun" jamg'arnasi yoki "Mahalla" jamoat fondi kabi tashkilotla^ hududlardagi ijtimoiy muammolarni hal qilish, aholining ehtiyojlariga javob berish va aholiga yoráam ko'гsatishda o'z hissalaгini qo'shmoqdalaг. Bu tashkilotlaг ham ta'lim, ham sog'liqni saqlash va ijtimoiy himoya sohalarida muhim loyihalami amalga oshiimoqda.
O'zbekistonda NNTlaг o^ali o'zgaгisЫaг, ayniqsa, qishloq joylaгida sezilarii. Masalan, "Qishloq ayollaгini qo'llab-quvvatlash" dasturlari orqali, ayollarning iqtisodiy va huquqiy bilimlarini oshirish, ularning turmush sharoitlarini yaxshilashga qaratilgan
ISSN 2l8l-2l60 TA'LIM FIDOYILARI ШШ
JIFactor: 8.2
loyihalar amalga oshirilmoqda. Bu kabi tashabbuslar, mamlakatning ijtimoiy rivojlanishiga katta hissa qo'shmoqda.
TADQIQOT METODOLOGIYASI VA EMPIRIK TAHLIL
Inson huquqlaгini himoya qilish va adolatni ta'minlash O'zbekistonning asosiy ijtimoiy siyosat yo'nalishlaridan biгi hisoblanadi. Nodavlat notijorat tashkilotlari ushbu sohada muhim rol o'ynaydi. Ular, ayniqsa, zaif va himoyasiz guruhlarga, masalan, bolalaг, nogiгonlaг, ayollaг va mehnat migгantlaгiga yoгdam ko'гsatishda faol ishtirak etmoqdalaг.
O'zbekiston hukumatining inson huquqlari bo'yicha yiгik tashabbuslaгi bilan bnga, ko'plab NNTlaг mamlakatda huquqlami himoya qilishda faoliyat olib boгmoqda. Misol uchun, "O'zbekiston Respublikasi Inson Huquqlari Bo'yicha Milliy Ma^azi" yoki "Ezgulik" jamiyati kabi tashkilotlar, inson huquqlarini himoya qilish, fuqarolik jamiyatini rivojlantirish va ijtimoiy adolatni ta'minlashda o'zlarining faoliyatini kuchaytiгmoqdalaг. Ular, masalan, ta'lim olish huquqi, mehnat huquqlari, tenglik va adolatni ta'minlashda keng jamoatni jalb qilishga harakat qilmoqda.
Bundan tashqari, O'zbekistonda bolalaг mehnatini kamaytirish va jinsiy tenglikni ta'minlash maqsadida bir nechta NNTlar, xususan, "Biz birga" tashkiloti va "Xotin-qizlar qo'mitasi" oгqali, tuгli dastuгlaгni amalga oshriganlan Ushbu tashkilotlaг o'z faoliy atida o'quv dasturiari, tгeninglaг, huquqiy maslahatla^ yoгdamchi tibbiy xizmatlaг oгqali aholining bilimini oshirishga va jinsiy tenglikni ta'minlashga qaratilgan loyihalar olib boradilar.
Ta'lim sohasida nodavlat notijorat tashkilotlarining o'mi O'zbekistonda muhimdiг. Ta'limga kiгish imkoniyatlarini kengaytiгish, o'qituvchilaming malakasini oshiгish, hamda iqtisodiy jihatdan zaif oilalardan chiqqan bolalarga ta'lim olish imkoniyatlarini yaratish kabi masala^ ustida faoliyat olib borilmoqda. Bu tashkilotlar ayniqsa, o'qituvchilaiga va yoshlami pгofessional tayyoгgaгlikdan o'tishlariga yoгdam beгadigan dastuгlaгni amalga oshirmoqdalar.
O'zbekistonda NNTlaг tomonidan tashkil etilgan tuгli ta'lim loyihalaгidan biгi "Yosh^ o'гtasida kasb-hunar ta'limini rivojlantirish" dasturidir. Bu dastur orqali yoshlar uchun yangi kasblarga tayyorlash, ularni malakali mutaxassis sifatida rivojlantirish maqsad qilingan. Misol uchun, "Yosh^ ittifoqi" yoki "O'zbekistonda yosh^ va bolalaг o'qish
ISSN 2181-2160 TA'LIM FIDOYILARI Bffi
JIFactor: 8.2
markazlari" kabi NNTlar o'quv kurslari, treninglar va malaka oshirish dasturlari orqali o'quvchilarga turli sohalarda kasb-hunar bilimlarini berib, ularni mehnat bozori uchun tayyorlaydilar.
Shuningdek, NNTlar tomonidan tashkil etilgan "Kichik ilm-fan va texnologiya" dasturi, o'z navbatida, yoshlarni innovatsion sohalar bo'yicha o'qitish, ilmiy tadqiqotlar olib borish va ilg'or texnologiyalarni ishlab chiqish bilan shug'ullanadi. Bu dastur, ayniqsa, qishloq joylaridagi bolalar va o'smirlarga ta'lim olish imkoniyatlarini kengaytiradi.
Sog'liqni saqlash sohasida NNTlar O'zbekistonda ham sezilarli o'rin tutadi. Ko'plab ijtimoiy tashkilotlar sog'liqni saqlashning eng muhim sohalarida, masalan, yuqumli kasalliklarning oldini olish, tibbiy xizmatlarning sifatini oshirish, aholi orasida sog'l om turmush tarzini targ'ib qilishda faol ishtirok etmoqdalar.
2020-yildagi COVID-19 pandemiyasi davrida, ko'plab NNTlar yordam ko'rsatishda o'z hissalarini qo'shdilar. Masalan, "Sog'lom Avlod Uchun" jamg'armasi va "O'zbekistonda Sog'liqni Saqlashni Rivojlantirish" jamg'armalari tibbiy asbob-uskunalar, himoya vositalari va dori-darmonlar bilan ta'minlash uchun bir nechta xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda ishladilar.
Shuningdek, O'zbekistonda sog'liqni saqlash sohasida samarali xizmatlarni ko'rsatishda NNTlar "Erta tashxis va profilaktika" kabi dasturlarni ishlab chiqdilar. Bu dasturlar orqali odamlar o'z sog'liklarini tekshirish, kasalliklarni erta aniqlash va davolash imkoniyatlariga ega bo'ldilar.
Misol uchun, "Sog'lom turmush" jamiyati, qishloq joylarida va shaharlarda aholining sog'liqni saqlash bo'yicha bilimlarini oshirish, sog'lom ovqatlanish, fizikalaviy faoliyat va giyohvandlikka qarshi kurashish kabi masalalar bo'yicha keng miqyosda seminarl ar va treninglar o'tkazmoqda.
Bugungi kunda ekologik muammolar global miqyosda jiddiy ahamiyatga ega bo'lib, nodavlat notijorat tashkilotlari ushbu sohada ham faoliyat yuritmoqda. Atrof-muhitni himoya qilish, barqaror rivojlanishni ta'minlash, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish kabi maqsadlar bilan tashkilotlar turli ekoprogrammalarni ishlab chiqadilar.
Shuningdek, NNTlar ekologik tarbiyani targ'ib qilish, jamiyatda ekologik ongni shakllantirish va tabiiy ofatlar yoki ekologik falokatlar yuzaga kelganda yordam ko'rsatish
ISSN 2181-2160 TA'LIM FIDOYILARI ШШ
JIFactor: 8.2
orqali ham muhim rol o'ynaydi. Bu kabi tashkilotlar jamoatni tabiiy resurslarni tejashga, chiqindilarni kamaytirishga va yashil energiya manbalaridan foydalanishga chaqiradilar.
XULOSA VA MUNOZARA
Nodavlat notijorat tashkilotlarining O'zbekistondagi гoli katta va muhim. UlaT ijtimoiy tizimda davlat va xususiy sektomi to'ldimvchi, foyda olishni maqsad qilmaydigan, balki jamiyatning turli qatlamlarining ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan tashkilotlardir. Ularning faoliyatlari orqali jamiyatda adolat, tenglik, huquq va imkoniyatlarni ta'minlashda, ekologik baгqaгoгlikni saqlashda va ijtimoiy ba^ra^km ta'minlashda katta o^gans^^ yuz bermoqda. Bunday tashkilotlarning ishtirokida jamiyatda salbiy holatlar kamayib, yangi ijtimoiy modella^a yo'l ochilmoqda.
Shunday qilib, NNTlar nafaqat muayyan sohalarda faoliyat yuritib, davlat siyosatiga ta'sn ko'гsatishda, balki keng miqyosdagi ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik o'zgarishlami amalga oshiгishda ham ta'siгli vosita bo'lib xizmat qiladi. Ularning davlat, xusus iy sektor va xalqaro tashkilotlar bilan hamkorligi jamiyatda yuzaga kelgan yangi talablar va eh^ojla^a samarali javob beгish uchun zarnr Bu tashkilotlaг o'z faoliyatlaгini davom ettñgan holda, O'zbekistonni ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanish yo'lida muvaffaqiyatli olib borishda davom etadilar.
ADABIYOTLAR ROYXATI
1. G'ulomov, M. (2020). O'zbekistonda nodavlat notijorat tashkilotlarining rali va ularning faoliyatini tartibga solish. Toshkent: O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat boshqaruvi akademiyasi nashriyoti.
2. Ravshanov, A. (2019). Jamiyatda ijtimoiy adolat va NNTlar O'zbekiston tajribasi. Tashkent: "Ijtimoiy Fikr" nashriyoti.
3. Mamatov, S. (2021). O'zbekiston Respublikasidagi nodavlat tashkilotlarining inson huquqlari sohasidagi roli. Toshkent: "O'zbekiston Yuridik Akademiyasi" nashriyoti.
4. Sharipov, M. (2018). O'zbekistonning ijtimoiy sohalarida nodavlat notijorat tashkilotlarining o'mi. Tashkent: O'zbekiston Milliy Univerateti nashriyoti.
5. Shodiyev, K. (2022). O'zbekistonda ijtimoiy xizmat^ va NNTlar Tashkilotlai va imkoniyatlar. Toshkent: "Darakchi" nashriyoti.
