CC BY
21
ТДУ 82.09 (575.3) ТКБ 83.3 (0) 9
НИГО^Е БА ^УНАРИ ШОИРИИ БИСОТИИ САМАРКАНДЕ (дар мисоли корбурди санъатцои бадей)
РАЗМЫШЛЕНИЯ О ПОЭТИЧЕСКОМ МАСТЕРСТВЕ БИСАТИИ САМАРКАНДИ (на примере использования литературных искусств)
REFLECTION ON BISA TI SAMARKANDIs POETIC MASTERSHIP (on the example of literary arts usage)
Олимова Шоира Бобохуцаевна, докторант (PhD) кафедраи адабиёти классикии тоцики МДТ «ДДХ ба номи акад. Б.Fафуров» (Тоцикистон, Хуцанд)
Олимова Шоира Бобоходжаевна,
докторант (PhD) кафедры таджикской классической литературы ГОУ «ХГУ имени акад. Б.Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)
Olimova Shoira Bobokhojayevna, doctoral student (PhD) on the department of classical literature under the SEI "KhSU named after acad. B.Gafurov" (Tаjikistan, Khujand) Е-mail: shoirahon.оlimova95@inbox.ru
Вожа^ои калиди: Бисотй, цунар, бадеият, ташбец, талмец, тамсил, муболига, мазмунсозй
Мацола ба баррасии уунари шоирии суханвари нимаи дувуми асри XIV ва аввали асри XV Бисотии Самарцанди бахшида шудааст.Цайд мешавад, ки Бисотии Самарцандй дар ташбеусозй, овардани талмеуот ва истифодаи тамсилот мщорати фавцуллода доштааст. Муаллиф цунари шоирро дар истифодаи гунацои ташбец, монанди ташбеци равшан, ташбеци киноят ё пушида, ташбеци тасвит ва ташбеци акс ё маъкус инъикос намуда, таъкид кардааст, ки Мавлоно Бисотй дар истифодаи вофири ташбеци акс дасти тавоно доштааст. Хамчунин мауорати шоир дар овардани талмеуот ва тамсилот бо мисолуои мушаххас нишон дода шудааст.Хулоса мешавад, ки гайр аз санъатцои баррасишуда, санъатцои дигари шеърй монанди тацнис, ицом, илтифот, муболига ва г. дар осори ин суханвар фаровон ба кор рафтааст, ки ниёз ба таццицоти алоцида дорад.
Ключевые слова: Бисати, искусство, художественность, подобие/аллегория, указание, гипербола, создавать смысл, смыслопроизводство
Статья посвящена анализу поэтического мастерства Бисоти Самарканди - поэта второй половины XIV и начала XV века персидско-таджикской литературы. Отмечается, что Бисоти Самарканди обладал исключительным умением в использовании художественных фигур в своей поэзии. Основное внимание акцентировано на плодотворное использование поэтических фигур ташбех (сравнение), талмех (реминисценция) и тамсил (аллегория). Отмечается искусность поэта в применении разновидностей сравнений, таких как открытое сравнение, скрытое сравнение, равное сравнение, перевернутое сравнение но из всех этих видов он отдавал предпочтение перевернутому сравнению. Демонстрируется высокое мастерство поэта в употреблении указанных фигур на конкретных примерах из его творчества. Автор приходит к выводу, что, помимо рассматриваемых художественных троп, в поэзии поэта широко использовались и другие художественные средства, такие как таджнис, ихам, илтифат, преувеличение и др., которые требуют отдельного изучения.
Key words: Bisati, art, artistry, similarity/allegory, indication, hyperbole, create meaning/production of meaning
The author of the article substantiates the reason and significance of the study beset with the relevant topic. She canvasses the of Bisati Samarkandis similituded mastership in the first part. Proceeding from this consideration, the author made an endeavor to clarify the poefs skills (mastership) in similarities types usage, such as clear, closures. Adducing the result of an analysis the author determines that Mavlono Bisoti is considered to be a master of similarities. The author briefly looks at the use of dictates (talmekh) in another part of the article. The study of usage of similes (tamsil) in Bisati SamarkandVs poetry is the final part of the article. In a nutshell, it is underscored that in the poefs work in addition to the above, other literary arts, such as assimilation, ihom, (iltifot), hyperbole, etc. are found in abundance and require separate study, on the whole.
Мавлоно Бисотии Самаркандй аз чумлаи шоирони тaвоновy камшинохтаи Мовароуннахр ба хисоб меравад, ки дар нимаи дувуми асри XIV ва аввали асри XV умр ба сар бypдaacт. У аз шyapои бокадри хавзаи адабии Самарканд будааст. Дар тамоми сарчашмахо оварда шудааст, y аз шогирдони Исмати Бухорой (ваф.840/1437) буд. Мувофики гуфтаи Давлатшохи Самаркандй y хасирбоф буда, дар аввал «Хасирй» тахаллус доштааст. Хоча Исмати Бухорой кобилияти зехнии уро дида: «Хасирй кобили бисоти бузургон аст, туро «Бисотй» тахаллус кардан авлост» [12, с.329], гуфта, сабаби тагйири тахаллуси у шудааст. Ашъори бо тахаллуси Бисотй сурудаи шоир дар доираи як девони хурд то замони мо расидааст, ки нусхахои хаттии он дар китобхонахои машхури дyнë, аз чумла, Париж, Тошканд, Берлин, Техрон ва Точикистон махфузанд. Дар таърихи aдaбиëти форсу точик Бисотиро хамчун шоири зебосухан ва нозyкхaëл эътироф кардаанд. Давлатшохи Самаркандй, ки аз аввалин гуяндаи зиндагиву осори шоир махсуб мешавад, уро ба унвони «адиму-л-мисол» ëд карда, гуфтааст, ки у «аз чумлаи шоирони хушгуй аст ва газалро нозук мегуяд» [12, с.329]. Ахмад Хусайни Муншй - муаллифи тазкираи «Тури маънй» Бисотиро хамчун «тутии шакаристони маънии баланд ва шоири ширинсухан» зикр кардааст[6, с.95]. Вокеан, Бисотй ин маъниро борхо дар осори худ ëдовap шудааст: Fa3m%ou Бисотй чун %асан буд, Аз он дар пояи Салмон навиштанд [11, с.21].
Харчанд Бисотии Самаркандй хамчун шоири сохибдевон ва нозyкхaëл аст, вале мутаассифона то имруз чанбахои гуногуни гaзaлиëти у ба таври алохида баррасй нагардидаанд. Аз руи гуфтаи мухаккик Садрй Саъдиев «то хол касе ба омузиши девони Бисотй ва дар ин асос муайян кардани макоми ин шоир дар шеъру адаби форсй-точикй химмат ва кушиш нанамудааст» [13,с.268]. Дар аввалин кушишхои ин мухаккик зимни баррасии газалдати Бисотй, асосан атрофи мавзуъ ва мундаричаи газалдати шоир таваччух шудааст, вале ба андешаи мо он кори нихой нест. Инчунин, мухаккики мазбур ба таври ичмолй ба хунари тачнисофарихои шоир ишора намуда, гуфтааст: «...гaзaлиëти Бисотй аз назари бадей санъаткорона ва рангин мебошанд» [13, с.278-280]. Дар ин замина, хостем хусусияти бакоргирии баъзе санъатхои бадеиро дар осори ин суханвар баррасй намоем. Пеш аз баррасии ин масъала лозим медонем, ки рочеъ ба хусусиятхои услубй ва бадеии ашъори Бисотй ба як нукта таваччух намоем. Шоир дар ашъори худ аз бузургони пеш аз худ, монанди Салмони Совачй, Хасани Дехлавй, Камоли Хучандй ва Носири Бухорой ëд кардааст ва гохе бар газалхои онхо чун Камоли Хучандиву Носири Бухорой низ чавобия гуфтааст. Масалан, aбëте дорад, ки «Fазал%ои Бисотиро Камол, аз хyд мадон камтар, / Ки парвардаст чун мардум ба оби дида Салмонаш» [11, с.27 б.] «Камтар аз Носир мадон шеъри Бисотй дар цавоб, / «Мекунам даъвивy лофе дар муцобил мезанам» [11, с.29 б]. Ин як тарз хусусияти чавобиягуихои шоирони сабки ирокй аст, ки дар доираи вазну колаби газали тазминшаванда газал суруда, дар мактаъ гуфтахои худро пазируфтатару афзалтар аз асл бaëн мекунанд ва ин равишро дар байтхои каблии Бисотй мушохида карда метавонем. Аз суи дигар, агар нигох кунем, Бисотии Самаркандй бо ëдкapд аз бузургони пеш аз худ ишора менамояд, ки у ба ашъори онон дилбастагии здад доштаву дар услуб, тарзи бaëн, образофаринй, хaëлбофй ва тасвирсозихои пешиниëн хеле бардоштхо намудааст. Хамчунин, зимни мутолиаи газалдети у мушохида намудем, ки Бисотй гайр аз он ки дар сурудани газал идомадихандаи анъанаи пешиндан аст, зимнан ба чанд ибтикорот низ ноил гардидааст, ки аксари онро дар баррасии бадеияти газалдати у хохем дид.
1. Махорати ташбехсозй. Хануз Шиблии Нуъмонй дар «Шеъру-л-Ачам» гуфта буд: «Бояд донист, ки куввату басте, ки аз ташбеху истиора дар калом пайдо мешавад, аз тарики дигаре мумкин нест пайдо шавад» [9, с.224]. Хамчунин, ба гуфтаи Саид Нафисй «Бузургтарин махорати хар шоире дар ташбехот аст. Шеъри беташбех чун хусни ноороста ва чун гули нопироста аст. Шоири бузург он аст, ки мушаббахи худро ба чизе ташбех кунад, ки дар хама чо ва хар замон битавон ëфт ва хар кас лутф ва шевоии онро дapëбaд» [9,с.444]. Мавлоно Бисотй низ хамчунин шоири бомахорат аст, ки дар истифодаи ташбехот хунармандона кадам задааст.
Дар осори бадеъшиносон [ 1,с. 642; 10,с. 44; 14,с.278; 4,с.106; 19, с.149; 17, с.32; 8, с.230; 2,с.127; 18,с.151; 3,с.62; 15,с.96] ташбех ë вачхи шабах «иборат аст аз он ки чизеро ба чизе монанд кунанд», оварда шудааст. Аз он чумла, ташбехро ба якчанд намудхо чудо кардаанд, ки чандин гунахои онро дар асоси газалдати Мавлоно Бисотй баррасй хохем кард ва дар ин замина хусусияти сабкй ва бозëфтхои ин шоир муайян хохад шуд.
а) Ташбехи равшан (сарех ё мутла^). Одатан дар ин гуна ташбех ëpидихaндaи монандй амсоли чун, монанди, пиндорй, гуй ва пасвандхои осо, ваш, вор, ва гайра макоми асосй доранд. Бо ин гуна ëpидихaндaхо Бисотй газалхои здад дорад, ки чое дилтангии худро аз фироки ëp ба
«мим», ки таносуб ба дахон низ хаст, монанд карда, зулфи уро аз руи хамида ва кач будан ба «дол» шабохат карда гуфтааст:
Танг чун халкаи «мим» аст дилам бе даханат, Зулф имруз дар ин вокиа «дол» аст маро [11, с.5 б].
Ёридихандахои пасвандй низ дар ташбехсозихои шоир ба кор рафтаанд, ки хамон идомаи суннати ташбехсозии шеъри форсист:
Дар чустиву чолокияш рузе, ки чашм андохтам,
Гуфтам, ки ин каллошваш сархайли риндон мешавад [11, с.24 б].
б) Ташбехи киноят ё пушида. Дар ин навъи ташбех маъмулан чизе ба чизе монанд мешавад бе зикри адоти ташбех. Шоир чое гиряи худро ба борон ва манзилгахи дилашро ба вайрона монанд кардааст:
Гиряи ман дид, цаст аз цо, ба дил гуфтам: «Чи шуд?», Гуфт: «Борон тез шуд». Аз хонаи вайрон гурехт [11, с.11 б].
Чунон ки ба мушохида мерасад, Бисотй дар ин навъ ташбех ба тозачуихо кушиш намуда, гохе «рухсори чун мохи махбубаашро ба оинаи ахли назар» монанд кардааст: Мохи рухсори ту оинаи ахли назар аст, К-он чи аз худ талабидем, аз у пайдо шуд [11, с.15 б].
Ё чои дигар «хол аз фуруги рух оташпараст гаштану гирифторони зулфи уро барбод додан»-ро зебо ва хунармандона офаридааст:
То холат аз фуруги рух оташпараст гашт, Савдоиёни зулфи туро сар ба бод шуд [11, с.16 б].
Шоир дар навбати дигар тани худро аз мехнаткаши рохи ишк будан ва аз дарди фирок логаргаштаи худро ба «риштаи борик» монанд карда, хамчунин тахаммулпазир ва мехнатпазир будани онро зебо офаридааст:
Мекашад мискин танам умрест бори мехнатат, Рости, ин риштаи борик, бин, бисёрдошт [11, с.14 б].
Fайр аз он ки шоир дар ин намуди ташбех образхои ташбехшаванда ё ташбехкунандаи марбут ба маъшук ё холоти ошикро ба кор гирифтааст, хамчунин мушохида хам мешавад, ки бо истифода аз он гановатмандии ашъори худро бо ифодаи «меваи ширин» низ инъикос кардааст. Масалан:
Ашъори Бисотист, ки серобу латиф аст,
Чун меваи ширин, ки биёри зи Хуцандаш [11, с.28 б].
в) Ташбехи тасвит. Аз руи гуфтаи Атоуллох Махмуди Х,усайнй дар ин намуд ташбех «монанд кунад ду чизро ба як чиз ва тарики машхури у он аст, ки як чизро аз худ ва як чизро аз максуд бигиранд ва хар дуро ба як чиз монанд кунанд, чунонки:
Ашки ману руи туст чун гул,
%оли ману зулфи ту чу сунбул» [19, с.151].
Махорати сухангуии Бисотй дар истифодаи ин намуди ташбех чунин зохир мешавад, ки у дар навбати аввал хусни ёраш ва иш;и худро ба афсона монанд намудааст ва баъд ин афсонаро ба киссаи Лайлию Мачнун ишора карда, санъати талмехро низ дар корбурди ташбехи тасвит истифода кардааст:
Пеши хусни ёру ишки мо ба цуз афсона нест, Он хикоятхо, ки бар Лайливу Мацнун бастаанд [11, с.17 б].
г) Ташбехи акс ё маъкус. Он аст, ки чизеро ба чизе монанд кунанд ва боз акс кунанду дуюмро ба аввал ташбех кунанд чунон ки:
Дар бустон дахонаш чун гунча гашт пинхон, Монанди он дахон шуд гунча зи шарм пинхон [19, с.152].
Аз назари мухаккикон хадди баркамоли ин намуди ташбех дар газалиёти Шайх Камоли Хучандй ба мушохида мерасад. Ба андешаи устод Бадриддин Максудов «...шоирони то ахди Камол, масалан, кади ёрро маъмулан ба сарв ва руи уро ба мохтобу офтоб ташбех мекарданд ва гайра... Аммо дар шеъри Камол мебинем, ки аксари ташбехот навъе аз ташбехоти аксанд... Камол дар сохтани ташбехот, хоса ташбехоти хилофи омад махорати калон нишон додааст ва онро метавон яке аз чихатхои мухимми сабки хоси у донист» [5,с.121-129]. Минбаъд, устод Абдуннабй Сатторзода низ ба ин мазмун ишора кардаанд [16, с.8-9]. Муайян гардидааст, ки Мавлоно Бисотй хам шоире бахраёфта аз мактаби адабии Шайх Камоли Хучандист ва у хам дар истифодаи ташбехи акс бисёр хунарманд аст. Масалан, шоир даъвии баробарй кардани
сарвро дар 6устон ва дар охир шарманда шyдани Уро пеши комати мадбубааш хеле зебо тасвир кардааст:
Сарви бустони ба шамшоди цади y дар чаман %амсари%о кард бисёреву дар поён гурехт [11, с.11б].
Ё ин ки:
Ба хицлат сарви бустони чу цаддат дар чаман бинад, Бичинад доман аз %астй, ба поят шармсор афтад [11, с.15 б].
Тимсоли сарв ба комат ва офтоб бо руй дар газалиёти Бисотй доираи васеъ дорад, ки аз пуркор6урдии ин намуди ташбед гуводй медидад:
Сарв аз ту баргирифт хиромон баромадан,
Ме^р аз ма^и цамоли ту тобон баромадан [ 19, с.36 б].
Хдмчунин, дар ташбеддои аксии Бисотй мушодида гардид, ки мох, дар дар ду долат, яъне дам дар пуррагй пеши чамоли маъшук ва дам айни дилол будан назди абруи y очиз аст. Чунин намунаи зеборо дар яке аз рубоидои у дида метавонем: З-он шаб, ки цамар муцобили рyи ту шуд, З-он шаб х,ама шаб муцовири куи ту шуд. Мекост чунон зи тоби ме^ри ту, ки рост Чун рyи ту буд, %амчу абрyи ту шуд [11, с.50 б].
Бисотй дар мавриди дигар «буи зулф мушкро бар оташи савдо нишондан» ва «комати болову расо сарвро аз по нишондан»-ро хеле зебо ва шоирона офаридааст: Бри зулфат мушкро бар оташи савдо нишонд, Цоматат боло намуду сарвро аз по нишонд [ 11, с.19 б].
Дар чои дигар афзунии нархи шакарро аз ширии дадони маъшуки ва падидоии бозори фитнаро аз чашмони у дониста, гуфтааст:
Нархи шакар зи цанди да^онат зиёд шуд, Бозори фитна зи ду чашмат кушод шуд [11, с.16 б].
Шоир годи дигар гулро пеши чамолу гунчаро назди дадони мадбубаш очиз дониста, гуфтааст:
Aгар сарви марорyзе суи бустон гузор афтад,
Гул аз рашки узори y ба тарфи ц^йбор афтад [11, с.15 б].
Дигар аз тозагуидои шоир дар ин намуди ташбед он аст, ки долати табиии гул, ки маъмулан сурху зард аст, аз шармсорй пеши рухи гулгуни маъшук донистааст: Гулро басе, ки дод цамоли ту инфиол, Га% сурх мебарояду га% зард мешавад [11, с.24 б].
Х,амин тавр, Бисотии Самаркандй дар корбурди ташбеди саред дамоно идомадидандаи суннати тасвирсозидои ниёгон аст. Аммо, дар баробари ин, кушишдои тозагуии уро дар намуддои ташбеди киноя ва машрут шодид гардидем, ки намунадои онро каблан ишора кардем. Инчунин, мадорати бештари шоирро аз истифодаи фаровони ташбеди акс муайян намудем, ки аксар вакт ба муболигат пайвандад дам, дусни суханаш накостааст, балки ба он рангу зебоии дигар бахшидааст ва ин дама аз дунари суханофарии у дарак медиданд.
2. Чрйгоди талмех дар газалиёти шоир. Х,амон тарз, ки бадеъшиносон арз кардаанд талмед «ишорат кардан ба вокеадои таърихй, асотирй, киссаву афсонадо» [3,128; С.15,126].мебошад. Мавлоно Бисотй низ вокеадои таърихй, киссаву ривоят ва достондои таърихиро бо тарзи хоси суханофарии худ дар ашъораш инъикос намудааст. Зимни мутолиа дар газалдои у талмед ба кадрамонони достондои форсй, монанди Фардод ва Ширин; симодои асотирй, мисли Ч,оми Ч,ам, мулки Ч,ам; муъчизадои пайгамбарон, аз кабили Мусо, Хизр, чашмаи дайвон ва гайра мушодида гардид, ки дар зер намунадои ондо оварда мешаванд:
а) Талмех ба ^ахрамонони достонхои форси
Пеши ме^натам бошад ба бустон заррае,
Он чи аз савдои Ширин бар дили Фардод рафт [11, с.11 б].
б) Талмех ба симохои асотирй:
Касон, ки %амчу Бисотй лабу рухат диданд, %адисиравзаиризвону Цоми Ч,ам накунанд [11, с.21 б].
Мулки Цам ёбам, Бисоти, гар шавад Хоки куи майфурушон мафрашам [11, с.31 б].
в) Талмех ба муъчизахои пайгамбарон ва пешвоёни исломй: Мо чу Мусо даст дар фитроки дин хохем зад, Курии онон, ки дил дар ганци Корун бастаанд [11, с.17 б].
Ба хатти сабз давлатномаи Хизр
Ба гирди чашмаи хайвон навиштанд [11, с.21 б].
Пеши он кисса чи мегуи ба оби зиндаги,
Эй Хизир, аз чашмаи хайвон намеояд хаёт [11, с.7 б].
3. Истифодаи тамсил ва ирсоли масал. Ба андешаи аксари бадеъшиносон [18,191; с.3,123] тамсил хамон ирсоли масал аст. Аммо муаллифи китоби «Зеби сухан ё илми бадеи порсй» Саййид Махмуди Нишот кушиш намудааст, ки тафовути ин ду санъатро баён намоед. Ба андешаи у дар ирсоли масал мисраи шоир ончунон мавриди назар ва писанд ояд, ки хукми зарбулмасал пайдо кунад. Вай тамсилро усулан ба илми баён марбут донистааст [8,с.363]. Дар газалиёти Бисотй назар ба тамсил ирсоли масал истифодаи касир дорад, ки ин огохии зиёди шоирро аз ифода ва таъбирхои мардумй шаходат медихад. Чунонки, дар чое гуфтааст: Омад аз ташвиши борон, хона дар чашмам гирифт, Ин сухан бо он масал монад, ки аз борон гурехт [11, с.11 б].
Дар ин байт масали «аз борон ба новдон (тарнов) гурехтан» [21, с.302]. истифода шудааст, ки новдон ишора ба чашми ашкбори шоир мебошад. Чунин масал дар адабиёти мо собикаи истифода дорад, ки аз чумла Низомии Ганчвй гуфтааст: Кунун дар хатархои цон омадем, Зи борон суи новдон омадем [21, с.302].
Бисотй дар чои дигар масали «душманро хакир набояд доштан» [11,с.133]-ро низ ба кор бурдааст:
Окибат дидам азизонро, ки хораш дошти,
Рост гуфтанд, ин ки душманро набояд хор дошт [11, с.14 б].
Дар баробари ин, Мавлоно Бисотй тамсилхои зеборо низ ба кор бурдааст. Яке аз намунаи онхо «тира шудани чашм аз осеби муй» мебошад, ки таносуб байни миён ва муй хунармандона тасвир ёфтааст:
То дида дид шакли миёнат, надид хец,
Тира шавад хароина чашме, ки му гирифт [11, с.9 б].
Бисотии Самаркандй, ки дар хама газалхояш чун симои бехтарини ошик, ва гирифтори дарди маъшук намудор аст ва дар истифодаи таъбиру иборахои халкй низ онро мушохида намудан мумкин аст. Масалан, «сар ба осмон расидан»-ро аз давлати васли зебо офаридааст: Гар икболат дихад рузи в-агар давлат бувад ёри, Танам хоки дараш гардад, сарам бар осмон афтад [11, с.15 б].
Бояд гуфт, ки баррасии бадеияти газалиёти Мавлоно Бисотии Самаркандй ба он хадде
доманадор аст, ки наметавон дар як навишта ба он нукта гузошт, зеро гайр аз санъатхое, ки дар
боло баррасй шуданд, шоир дар истифодаи дигар санъатхо, монанди тачнис, ихом, ташхис,
илтифот, муболига ва гайра зиёд рагбат намуда, хунарнамой кардааст. Масалан, дар боби
муболигат чунон тасвирхои чолиб ва муассир дорад, ки хонандаро ба вачд меорад:
Сиришкам хандаи он гунчалаб дид,
Чунонаш завк шуд, к-аз ханда галтид [11, с.26 б]. iiiiii
Ди канд шикасти шакарат кард ба мардум, Аз хашм чунонанд, ки имруз хурандаш [11, с.27 б].
Зи тобу таб ба хар навбат, ки он сарви равон ларзад, Барояд аз дилам охе, кимохи осмон ларзад [11, с.21 б].
Дар мачмуъ, гуфта метавонем, ки Бисотй хамчун газалсарои мумтози замони худ кариб дар хамаи анвои ташбех кувваозмой намуда, дар аксари онхо ба тозагуихо ва тозапардозихо мушарраф гардидааст. Истифодаи зиёди талмех ва тамсил низ ифодагари онанд, ки газалхои у дорои бадеияти баланданд. Мавчудияти санъатхои бадеии дигар монанди тачнис, ташхис,
идом, илтифот, муболига ва гайра водор месозанд, ки минбаъд низ атрофи ин мавзуъ таваччуд
шавад, то бозёфтдои тозаи ин шоири мумтоз руи кор оянд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Ватвот, Рашидуддин. Девон / Бо мукаддима ва мукобала ва тасдеди Саид Нафисй. - Тедрон: Шодобод, 1339. - 738 с.
2. Гураконй, Мудаммаддусайн Шамсулуламой. Ибдоу-л-бадоеъ / Бо эдтимоми Хусайн Ч,аъфарй. - Тедрон, 1377. - 560 с.
3. Зеднй, Туракул. Санъати сухан/Т.Зехнй. - Душанбе: Адиб, 2007. - 400 с.
4. Кошифй, Хусайни Воиз. Бадоеъу-л-афкор фй саноеъи-л-ашъор / Бо кушиши Чдлолуддини Газзозй/КД.Воиз. - Тедрон, 1369. - 377 с.
5. Максудов, Бадриддин. Рузгор ва осори Камоли Хучандй/Б.Мак;судов.-Душанбе,1994. - 363 с.
6. Муншй, Адмад Хусайн. Тури маънй / Мукаддима ва тасдеду таъликоти Адмади Нуъмонй. -Дедлии нав: Исфанд, 1385. - 494 с.
7. Нафисй,Саид.Мудити зиндагй ва адволу ашъори Рудакй/С.Нафисй.-Тедрон:Ибни Сино, 1341.
8. Нишот, Саййид Мадмуд. Зеби сухан ё илми бадеи порсй/Н.С.Махмуд. - Тедрон, 1347. - 459 с.
9. Нуъмонй, Шиблй. Шеъру-л-Ачам. - Ч,.3. - Душанбе: ДДОТ, 2015. 576 с.
10.Родуёнй, Мудаммад Умар. Тарчумону-л-балога / Ба тасдед ва эдтимоми Адмади Оташ. -Тедрон: Интишороти Асотир, 1362. - 263 с.
11.Самаркандй, Бисотй Девон. Нусхаи хаттии № 2926-и китобхонаи давлатии Берлин. -117 с.
12.Самаркандй,Давлатшод.Тазкирату-ш-шуаро/Тадияи Мухлиса Нуруллоева/С.Давлатшшох,.-Хучанд,2015.- 544 с.
13.Саъдиев, С. Маркази адабии Самарканд дар шодроди таърих/С.Саъдиев.- Тошканд: Узбекистан миллий энциклопедияси, 2012. 400 с.
14.Розй, Шамси ^айс.ал-Муъчам /Бо кушиши Урватулло Тоиров.-Душанбе: Адиб, 1991. - 464 с.
15.Сатторзода, Абдунабй. Такмилаи бадеъи форсии точикй (дар заминаи навиштадои пешиниён ва имрузиён)/А.Сатторзода. - Душанбе: Адиб, 2011. - 381 с.
16.Сатторзода, А. Лутфи сухани Камол ё мукаддимае бар дунари шоирии у /А.Сатторзода// Фаслномаи илмй-адабии Камоли Хучандй №4 (8). - Хучанд: Ношир, 2016. - С. 5-15.
17.Точ ал-Халовй, Алй Мудаммад. Дакоику-ш-шеър /Ба тасдед ва давошиву ёддоштдои Саййид Мудаммад Козими Имом. - Тедрон: Донишгоди Тедрон, 1341д.ш. - 128 с.
18.Хумой, Ч,алолуддин. Фунуни балогат ва санооти адабй/Ч,Думой. - Тедрон, 1389. - 264 с.
19.Хусайнй, Атоуллод Мудаммад. Бадоеъу-с-саноеъ / Бо сарсухан, тавзедот ва тадрири Радим Мусулмонкулов./А.МДусайнй.- Душанбе: Ирфон, 1974. - 222 с.
20.Ч,амшедй, Юсуф. Фарданги амсоли форсй/Ч,.Юсуфй. - Тедрон (бидуни соли нашр).
21.Шафеъй, Хамид. Амсоли шеъри форсй. Ч,.1.Д.Шафеъй. - Тедрон, 1351. - 611 с.
REFERENCES:
1. Watwat, Rashiduddin. Devon / With introduction and confrontation and correction by Said Nafisi. - Tehran: Shohobod, 1339. - 738 p.
2. Gurakoni, Muhammad Hussain Shamsululamoi. Ibdou-l-badoe7 Courtesy of Hussain Jafari. -Tehran, 1377. - 560 p.
3. Zehni, Turakul. Art of Speech. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2007. - 400 p.
4. Kashifi, Hussain Wazir. Badoe'u-l-afkar fi sana'i-l-ash'ar / under the editorship of Jaloliddin Gazzoli. - Tehran, 1369. - 377 p.
5. Maksudov, Badriddin. Kamoli Khujandi's Lifestyle and Creations. - Dushanbe, 1994. - 363 p.
6. Munshi, Ahmad Hussain. Meaning / Introduction and corrections by Ahmad Nu'mani. - New Delhi: Isfand, 1385. - 494 p.
7. Nafisi, Said. Rudaki's Environment and Poetry. - Tehran: Ibn Sino, 1341.
8. Nishot, Sayyid Mahmud. The Beauty of Persian Speech or Art. - Tehran, 1347. - 459 p.
9. Nu'mani, Shibli. She'ru-l-Ajam. - V.3. - Dushanbe: TPSU, 2015. - 576 p.
10. Rodioni, Muhammad Omar. Tarjumatu-l-baloghat / Revised and enlarged by Ahmadi Otash. -Tehran: Asotir, 1362. - 263 p.
11. Samarkandi, Bisoti. Devon. Manuscript № 2926 of the Berlin State Library. -117 p.
12. Samarkandi, Davlatshoh. Tazkiratu-sh-shuaro / under the editorship of Mukhlisa Nurulloeva. -Khujand, 2015. - 544 p.
13. Saadiev, S. Samarkand Literary Circle on the Road of History. - Tashkent: The Uzbek National Encyclopedia, 2012. - 400 p.
1 4. R ozi, Sh ams i Kays. al-Mu'jam / under the editorship of Urvatullo Toirov. - Dushanbe: Man-of-Letters, 1991. - 464 p.
15. Sat torzoda, Abdunabi. Tajik-Persian Art Improvement (on the basis of ancient and modern writings). - Dushanbe: Man-of-Letters, 2011. - 381 p.
16. Sattorzoda, A. The Grace of KamoFs Speech or an Introduction to his Poetry // Scientifico-Literary Manuscript of Kamol Khujandi №4 (8). - Khujand: Publisher, 2016. - P. 5-15.
17. Taj al-Khalawi, Ali Muhammad. Daqiqu-sh-sher / Revised and enlarged by Sayyid Muhammad Kozimi Imam. - Tehran: Tehran University, 1341. - 128 p.
18. Humayun, Jaloliddin. Rhetoric's Subjects and Literary Arts. - Tehran, 1389. - 264 p.
19. Hussaini, Atoullah Muhammad. Badoe'u-s-sanoe" / With introduction, commentary and editorship of Rahim Muslimkulov - Dushanbe: Cognition, 1974. - 222 p.
20. Jamshedi, Yusuf. Persian Parables Dictionary. - Tehran,
21. Shafi'i, Hamid. Patterns of Persian Poetry. - V.1. - Tehran, 1351. - 611 p.
