НИГОҲЕ БА ТАҲАВВУЛОТИ МАОРИФИ МУОСИРИ АФГОНИСТОН ДАР СОЛҲОИ 2001-2016 Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

ТДУ 378.1(581) ТКБ 66.75

Шарифов Рахмонали Ятимович, д.и.т., профессори Донишгоуи миллии Тоцикистон; Кушо Фахим, докторанти Донишгоуи миллии Тоцикистон (Тоцикистон, Душанбе)

Шарипов Рахмонали Ятимович, д.и.н., профессор Таджикского национального университета; Кушо Фахим, докторант Таджикского национального университета (Таджикистан, Душанбе)

Sharipov Rahmonali Yatimovich Dr. of History, Professor, of the Tajik National University, Е-mail rahmon6060@ mail.ru;Kusho Fahim, doctoral student of the second year of the history faculty under the Tajik National University (Tajikistan, Dyshanbe), Е-mail: fahimkosha171@ gmail.com

Вожахои калиди: Афгонистон, конститутсия, маориф, мактаб, Созмони Милали Муттауид, ЮНЕСКО, ЮНИСЕФ

Мацола ба тавсифи умумии тауаввулоти маорифи Афгонистон дар солуои 2001-2016 бахшида шудааст. Тазаккур меравад, ки цангуои хунин ва бо сиёсатуои гуногун печидаи Афгонистон воцеан уаёти ицтимои ва фаруангии ин кишварро хароб кард, аммо бо ин уама уукумати вацти Афгонистон барои рафъи рукуд ва эуёи зерсохтори низоми маориф талошуои пайваста зоуир менамуд. Таулилуои илми нишон медиуанд, ки дар охири асруои ХХ ва ибидои асри XXI низоми маорифи Афгонистон сол аз сол рушд менамуд. Цайд мешавад, ки низоми маорифи муосир, ба монанди системаи сохтори ва мухолифати дохилии кишвар аз лиуози таърихи зери таъсири мууофизакории суннати (давомнок) ва арзишуои гузашта, рушд намудааст. Ба вижа нуфузи ислом дар низоми таълими анъанавии Афгонистон, ки аз цониби ашхоси диндор эцод шудааст, дида мешуд. Аз ин ру, маорифи муосир бартарафсозии маърифати анъанавиро фарз менамуд ва мутобици шароити муосир амал мекард. Низоми маорифи муосири Афгонистон дар ташаккули зайнуо (омузгорон), намояндагони табацауои миёна ва болоии кишвар, табацаи зукаи кишвар (мулки ва низоми), пешвоён ва фаъолони уизбу созмонуои сиёси ва гайра нацши мууим дорад. Фаъолияти онуо дараца ва мундарицаи таусилоти муосир ва цауонбинии онуоро инъикос мекард.

Ключевые слова: Афганистан, Конституция, Закон об образовании, школа, ООН, ЮНЕСКО, ЮНИСЕФ

В статье описывается общее развитие образования в Афганистане в 2001-2016 гг. Отмечается, что кровавая и сложная борьба за спасение в Афганистане действительно разрушила социальную и культурную жизнь, но продолжающиеся усилия афганского правительства по обращению вспять стагнации социальных институтов ценностей и механизмов человеческой деятельности привели к реальному (объективному) научному анализу в конец двадцатого и двадцать первого веков. Подчеркивается, что в 2001-2016 гг. система образования Афганистана постепенно развивалась, кроме того, как структурная система страны и внутренняя оппозиция она исторически выросла под влиянием традиционного (долгосрочного) консерватизма и ценностей, унаследованных от предков. В частности, влияние ислама, на основе которого строилась традиционная система образования в Афганистане. Следовательно, современность предполагает устранение традиционных знаний и действует в соответствии с современными условиями. Современная система образования Афганистана играла важную роль в формировании зайнов (учителей), представителей среднего и высшего классов страны, класса зука страны (гражданского и военного), лидеров и активистов политических партий и организаций и т.д Их работа отражают уровень и содержание современного образования и их мировоззрение.

Key words: Afghanistan, Constitution, Education Law, School, United Nations, UNESCO, UICEF, student

НИГОХЕ БА ТАХАВВУЛОТИ МА ОРИФИ МУОСИРИ АФГОНИСТОН ДАР СОЛХОИ 2001-2016

ВЗГЛЯД НА ЭВОЛЮЦИЮ ОБРАЗОВАНИЯ В АФГАНИСТАНЕ В 2001-2016 ГГ.

A LOOK AT THE E VOL UTION OF EDUCATION IN AFGHANISTAN (2001-2016)

The article describes the general development of education in Afghanistan in 2001-2016.The bloody and complex struggle for survival in Afghanistan has really ruined social and cultural life, but the continuous efforts of the Afghan government to overcome the stagnation of the revitalization of the infrastructur e of social institutes of values and the mechanism of human activity require a real (objective) scient ific analysis at the end of the XX and XXI centuries. Afghanistan's education system has grown over the years. The modern education system, like the composite system and the internal opposition of the country, its historical growth is under the influence of traditional (continuous) traditional conservatism (antiquity) and the values of the past. Especially the influence of Islam, which has established the traditional education system of Afghanistan by religious people. Seen at the beginning of the XXI century. Therefore, the contemporary contemporary incorporates the eliminations of traditional knowledge and adapts and acts in accordance with contemporary conditions. Afghanistan's modern education system plays an important role in the formation of Ziains (educators), representatives of the middle and upper classes of the country, the country's Zooka class (civilians and military), leaders and activists ofpolitical parties and organizations, and so on. Their activities reflect the degree and content of modern education and their worldview.

Низоъхои пуршиддат ва тулонии солхои 70-уми асри ХХ ва ду дахсолаи асри XXI дар Афгонистон боиси харобии сохахои хдёти иктисодй ва ичтимоиву фархангй гардид. Кушишхои пайдарпайи хокимияти ва;т барои баромадан аз бухрон ва эхёи ниходхои муосир равона карда шуда, арзишхо ва фаъол кардани механизмхои кишрхои чомеа тах;и;и вокеии илмии чомеаи кишварро та;озо мекард [25,с.33]. Бе рушди маориф ва пур;увват намудани ба ниходхои омузишй пешрафта давлатро тасаввур намудан гайри имкон астДамчунин омузиш ва тах;и;и таърихи маорифи Афгонистон аз он чихат мухим аст, ки доирахои хукмрони ва;ти мамлакат хокимияти худро вориси ;онунии дахсолаи демократияи солхои 1964-1973 ва ба пурагии давра то соли 1978 махсуб медонист[2,с.12]. Аз холати бухрони шадиди сиёсй, ичтимоию иктисодй берун кашидани кишвар талошхои зиёдеро такозо дошт.Аз чумла, солимгардонии вазъи сиёсй ва ичтимоию иктисодй аз сатхи саводнокии ахолии кишвар низ пайвастагй дошт.

Аз ин ру тахлили вазъи низоми маорифи муосири Афгонистон, хамчун низоми мураккаб бо назардошти аносири зиддиятноки дохили ихтилофхои чомеа ташкил ва тахаввулоти таърихии он пайваста зери таъсири сохторхои анъанавй ва кухнапарастии ичтимоию сиёсй, маънавй, маданй, меъёрхо ва арзишхо ба амал омадааст, во;еан дар чомеаи кишвари исломй, таъсири пур;увват дорад[16, с.36].Дар шароити онруза низ шумораи зиёде аз рухониён ва муллохо барои устувории низоми анъанавии маориф кушиш ба харч медиханд. Натичааш он аст, ки шумораи масчидхо ва мадрасахо дар Афгонистон ба зиёда аз 60 хазор расида ва дар му;оиса бо шумораи мактабхои, ки шумораи онхо дар соли 2016 ба 17600 мерасад, мавриди ;иёс аст. Ин низом бо тагирпазирии зиёд мачбур буд, ки унсурхои маорифи анъанавиро дар бар гирифта, онро дигаргун кунад ва ба талаботи замони муосир мутобик карда шавад[15,с.17].

Низоми маорифи асрии мамлакат дар тарбияи зиёиёни имруза, намояндагони таба;ахои миёна ва болой, рохбарон, ходимони фаъоли хизб, созмонхо, иттиходхои чамъиятй ва сохтори чомеаи шахарвандй на;ши халкунанда дошт. Фаъолияти рушди ичтимой ва сиёсии онхо аз бисёр чихат сатху мазмуни маориф ва чахонбинии муосирро инъикос мекард[21,с.26]. Тах;и;и таърихии мушаххаси низоми маорифи Афгонистон имкон медихад, ки тамоюл ва хусусиятхои мухими ихтилофи сохторхои анъанавй ва муосирро дар шароити мушаххаси таърихй нишон додааст. душворй ва далелхои бухронй, иштибох ва амали фочиавии онхо дарк ва фахмида шавад. Омузиши амалй ва назариявии рушди маорифи асрй имкон медихад, ки унсурхои ахамиятнок ва офаранда муйян гардида дар шароити асри XXI омухта ва такмил дода шаванд[15, с.44].Тах;и;и комплексии низоми маориф дар чомеаи Афгонистон ба вучуд овардани лавхаи мукаммали рушду тахаввул ва густариши он дар шароити имруз барои доирахои давлатй, чамъиятй ва илмии кишвархои хамсоя монанди ^умхурии Точикистон ва дигар давлатхои узви Иттиходи давлатхои муста;ил бо назардошти робитахои зичи хам худудй ва хам умумияти этникии маънавй ди;;атчалбкунанда мебошад[2, с.9].

Раванди душвори тавлид, ташкил ва рушди маорифи асрии Афгонистон дар мисоли мамлакати а;ибмонда нишон медихад, ки ахамияти минта;авй ва умумии таърихй доштааст[24, с.5].

Сабабхои асосии боздоштани рушди низоми маорифи Афгонистон гайр аз низоъхои сиёсии дохилй ва заифии бахши ичтимой ва и;тисодй инчунин дар унсурхои анъанавии фархангии чомеа чустан лозим аст. Махфй нест, ки Афгонистон кишвари аграрй буда, танхо 10% ахолии ин

мамлакат дар бахши саноат банд хастанд. Афгонистон давлатест, ки дар он ;авм ва хал;иятхои зиёд зиндагй мекунад, ки хар яке аз онхо барои мавчудият ва нигохдоштани фарханги 6умии худ мyбориза мебаранд. Хдмчунин заъфи рушди маорифи асрй бо решахои ами;и таърихй дар ;аъри чомеаи анъанавй чойгир аст, ало;аманд мебошад[23,с.16].

Барои хар як давлат мутахассиси касбй дар низоми идорй, махкама, хокимияти ичроия, и;тисодиёт, васоити ахбори омма, омузгорон зарурат аст, ки Афгонистон низ истисно нест, ки бо мутахассисон таъмин намудани ин сохахои мухими стратегидоштаи давлат бояд шароити мусоидро мухайё кунад[23,с.31].

Талаботи зарурй он аст, ки шуури муосир (модернизасияшуда ва ратсионалй)-и таба;аи камшумори ашхоси маълумотнок ва шуури оммавии шахшудамондаи аксари ахолии Афгонистон фаъол карда мешуд. Заъфи ашхоси камсавод боиси зиёд ва фаъол гардидани диндорон, таъсири зиёди рухониён бахусус муллохои рустоиро гардид[15,с.12] .Дар ин маврид ниходхои ичтимой ва зерсохтори асосии он муассисахои таълимй: ибтидой, мутавассита, сонавй, маслакй ва олй ки дар тарбияи касбии насли чавон сахмгузор аст, пуркувват карда мешуд [20,с.27]. Дигар омили а;ибмонй дар рушди низоми маорифи асрй дар Афгонистон ин чойгиршавии номутаносибии муассисахои маълумоти олй дар вилоятхои мамлакат буд.Дар натичаи чойгиркунонии номутаносиб дар низоми маориф аз руи нишони минта;авй солхои тулонй бо;й монад ва то имрузхо ба тартиб дароварда нашудааст, ки дар ибтидо афроди сиёсии рохбарикунанда мактабхои олиро дар пойтахт шахри Кобул бунёд намудаанд. Дар навбатии дувум дар назардошта буда, ки мактабхои олй дар шахрхои Кдндахор, Балх ва Хирот чойгир карда мешуданд[21, с.44]. Ин амал солхои зиёд идома ёфт. Вале имрузхо мактабхои олии хусусй харчанд бо кадрхои болаёкат таъмин нестанд дар бештари вилоятхои Афгонистон фаъолият доранд[21, с.16]. Бояд таъкид кард, замони мавриди пажухиш ки дар Афгонистон аз нигохи сохтори сиёсй чумхурии буд, раванди гирифтани маълумоти анъанавии динй то имрузхо идома дошта, аз ин ру дарк намудани гузариш аз маълумоти анъанавй ба маълумоти муосир на танхо ахамияти тах;и;отй, балки ахамияти амалй низ дорад[24,с.28]. Мавриди зикр аст, ки яке аз дигар асароти манфии тахаввулоти сиёсй дар чомеаи Афгонистон низоми золимй ва вахшатбори "Толибон" аст, ки дар сохаи маориф садди рохи тахсили занон ва духтарон дар мактабхои ибтидой ва гирифтани тахсилоти олй гардидаанд. Аз ин ру бештар инти;одхои чомеаи чахонй ва сокинони Афгонистон бар хукумати "Толибон" на танхо дар барномахои сиёсии онхо буд, балки дар бахшхои таълиму тарбияро фаро мегирифт. Фаъолияти сиёсй зери созмонхои СММ дар эчоди сохторхои идории кишвар муаррифй ва чобачо кадрхои Афгонистон на;ши таъин кунанда дошт[7,с.17]. Дар ин бобат хамкории созмонхо ва ниходхои байналмилалй бо Афгонистон барои таъмини амният ва исти;рори сулх барои бехбудии давлати поядор та;вияти хокимияти миллй ва на;ши рохбарии афгонхо дар кишвар якчояшавй ба паймонхои чахонй барои сулх мувофи;атномахо ва протоколхо ба хадафи маъмурият ва пешбурди фаъолонаи сиёсати хоричй дониста мешавад. Хдмчунин химоят аз созмону муассисахо ва ниходи байналмилалй, талош барои бартараф шудани тахдид аз чониби чомеаи чахонй дар конфронсхои байналмилалии мохи январи соли 2010 Дар Лондон, мохи июли хамон сол дар шахри Кобул ва мохи июни соли 2012 дар шахри Токио, ки дар робита ба Афгонистон баргузор гардиданд, дар мавриди эчоди амнияту осоиш ва оромй, та;вияти ниходхои демократй ва таъмини устувории хокимияти махаллй мухим дониста мешаванд[14,с.41].

Таъкид бояд кард, ки самарахо ва натичахои ин хама тахаввулоти сиёсй дар кишвари Афгонистон хамла ба мактабхо бахши дигари аз силсилаи амалиётхои алайхи афроди гайринизомй буд, ки мутаасифона дар солхои охир борхо такрор шудааст. Дар бисёр холат мавзуи дорупошии захрй, яъне бехуш кардани духтархо дар мактабхо низ мисол шуда метавонад. Соли 2010 бархе хамлахои мусаллахона ба муаллимон ва шогирдон ва казияи тезпошй аз чониби гурухи харосатгаронаи "Толибон" дар мактабхои шахри ^андахор сурат гирифт[18,с.10]. Дар натичаи ин хамлахои терорристии соли 2016 сесад нафар донишомуз ва муаллимон дар ну;оти мухталифи Афгонистон чони худро аз даст доданд[2,с.12].

Хамчунон дар чараёни ин хамлахои ифротгарой сеюним миллион кудак ба сабаби ноамнй аз тахсил махрум шудааст. Бо гузориши вазорати маориф дар соли 2016 сеюним миллион шогирд дар Афгонистон аз бахраи омузиш махрум хастанд, ки 75% аз онхоро духтарон ташкил медоданд. Худуди 1200 мактаб дар бахшхои гуногуни кишвар бо сабаби ноамнй аз фаъолият боз монда, тиб;и тахлилхо дар саросари кишвар дар соли 2016 чахорсад мактаб баста шудааст, хамчунон бинобар изхороти сухангуи вазорати маориф худуди 300 мактаб низ кушода

шудааст[20,с.33]. Мавриди зикр аст, ки дар солимгардонии вазъи маорифи Афгонистон дар солхои мавриди тах;и; ёрии созмонхои байналмилалй низ мухим аст. Пас аз он, ки дар Афгонистон идораи давлати мува;;атй дар соли 2001 таъсис дода шуд, Шурои амнияти СММ б ар ои таъмини амнияти ;уввахои (ISAF) ро эчод кард[15,с.12].

Барои ба эътидол овардани низоми маорифи Афгонистон созмонхои байналмилалй махсусан Бунёди байналмилалии омузиши кудакони вобаста ба СММ-ЮНИСЕФ аз тари;и таъмини ёрии техникй химояти молй ба хотири дастгирии рушди маориф кумак намудааст. На;шаи стратегии панчсола дар самти маориф, ки онро давлат тахия намудааст, дар амалй намудани он кумакхои молй ва техникй аз чониби ЮНЕСКО расонида шудааст, на;шаи номбурда ба сурати возех нишон медихад, ки масъали дастрасй ба маориф ва сифати онро баробар бо хадафхои инкишофии муосир мушаххас мегардид[10,с.21].Новобаста ба ин дар сохаи маориф мушкилоти зиёде бо;й буд.Нарасидани китобхои дарсй, норасоии муаллимони мутахассис дар Афгонистон, камбуди бинохои таълим ва гайрахо мушкилоти умдаи сохди маорифи ин кишвар дониста мешуд. Хдмин тавр чихатхои мусбат ва манфии маорифи Афгонистонро дар солхои 2001-2016 метавон чунин хулоса кард: Баъд аз тахким ва исти;рори давлати Афгонистон санадхои меъёрии ху;у;й алалхусус ^онуни асосй мувофи; бо арзишхои миллй ва давлатй тахия ва тасди; шудааст. Соли 2009 дар заминаи ^онуни асосй, ^онуни маориф тачдиди назар гардидааст. Хдмчунон санадхои меъёрии ху;у;ии танзимкунандаи сохаи маориф бо дар назардошти стандартхои байналмилалй тачдиди назар шуданд. Дар асоси ^онуни маориф шумули хонандагон ба муассисахои таълимй ба таври ичборй ва ройгон ба рох монда шуда буд. Fайр аз ин як ;атор муассисаи таълимии хусусй тахти назорати маориф ба фаъолият огоз кардад, бо фарохам сохтани низоми ;онунгузорй, кафолати сармояи хоричии Вазорати маориф бо як ;атор созмони байналмилалй созишномахо ва тафохумномахо ба имзо расонда, ки сохаи маорифро маблаггузорй намуданд[22,с.9]. Давлат ва Вазорати маориф барои бартарфсозии норасоии муассисахои таълимй ва таъмиру бар;арорсозии мактабхои хароб шуда имкони и;тисодй надорад. Аз ин ру ба имзо расонидани созишномахо ва тафохумномахо бо як ;атор созмонхои байналмилалй аз ;абили: ЮНИСЕФ, ЮНЕСКО, Бонки чахонй, USAID ва гайра чихати дарёфти маблагхои ;арзй ва гарант барои бартарфсозии мушкилоти мавчуда ивдом намуда буданд. Кисме, ки дар соли 2001 дар кишвари Афгонистон 3400 муассисаи таълимй вучуд доштанд, вале дар соли 2016 таъдодашон ба 17600 муассисаи таълимй расидааст. Бо кумакхои созмонхои байналмилалй Вазорати маорифи Афгонистон чихати такмили ихтисоси муаллимон ва кормандони сохаи маориф бо таъсиси муассисахои тарбияи муаллим ва аз тари;и созишномахои расмй бо миёни Вазорати маориф ва Вазорати тахсилоти олии кишвар аз соли 2001 то соли 2016 барномахои такмили ихтисосро татби; ва амалй намудааст. Дар чараёни солхои таълимии тахлилшаванда бо 297 муассисаи тарбияи муаллим тавассути 20302 устоди муассисаи тарбияи муаллим ва 11850 муаллим мактабхои меёнангй дарсхои омузишии такмили ихтисоси хешро бар асоси барномахои стротигии миллии маориф ва лохияхои ин Вазорат фаро гирифта шуда буд[18,с.22].Дар натичаи талошхои Вазорати маориф ва чалби институтхои маблагдех сатху сифати таълиму тарбия дар макотиби Афгонистон сол ба сол ру ба бехбудй овард. Махз дар заминаи бунёду бар;рорсозй, таъмини пойгохи моддию техникии муассисахои таълимй ва таъмини хонандагон ба маводи дарсй ва истифода аз шеваву методхои дарсии замонавй дар сатху сифати таълиму тарбия тагйироти чашмгир ворид гардида буд [22,с.13].

Бо кумакхои созмонхои байналмилалй Вазорати маорифи Афгонистон чихати такмили ихтисоси муаллимон ва кормандони сохаи маориф бо таъсиси муассисахои тарбияи муаллим ва аз тари;и созишномахои расмй миёни Вазорати маориф ва Вазорати тахсилоти олии кишвар аз соли 2001 то соли 2016 барномахои такмили ихтисосро тадби; ва амалй намуда буд. Дар чараёни солхои тахлилшаванда бо 297 муассисаи тарбияи муаллим тавассути 2302 устод 110850 муаллим дарсхои омузшии такмили ихтисоси хешро бар асоси барномахои стротегии миллии маориф ва лоихахои ин Вазорат фаро гирифта буд[10,с.21].

Бо далели идома ёфтани тахдидхои амниятй норасоии муассисахои таълимй, камбудии маводи омузишй ва муаллимони маслакй (тахассусй), бахусус аз таба;аи занон дар сохаи маориф мушкилихои зиёде ба назар мерасид. Дар соли 2016 тиб;и гузориши Вазорати маорифи Афгонистон 11,5 миллион шогирд сабти ном шуданд, ки 9,38 миллиони онхо ба таълим фаро гирифта шудаанд ва 2,12 миллионашон гайрихозир хастанд, яъне дарвозахои мактабхояшон бар асари норомй банд шудаанд. Аз ин бармеояд, ки фаъолияти созмонхои байналмилалй, бахусус созмонхои байналмилалии сулххох дар дастрасии кудакон ба маорифи асрй ва рушду

инкишофи сохаи маорифе, ки чомеаи АфFOнистон интизор дошт, натоичи дилхох ба даст наомадааст[16,с.2].Норасоии муассисахои таълимй ва зери хаймаву хонахои кироя, синфхонахои вайрону валангор ба тахсил фаро гирифтани шогирдон мушкилии дигари маориф ба хисоб мерафт. Дар ин самт як ;атор лоиха бо созмонхои байналмилалй тахия ва имзо гардиданд, вале чараёни татби;и онхо мушкилоти зеринро ба миён овард. Сари ва;т пардохт накардани маблаFхои му;арраргардидаи созмонхои байналмилалй, раванди тулонии омодагихои корй, камбудии зарфияти техникй дар барномахо, надоштани кормандони техникй, вазъи и;лимй, масоили ху;у;иву адлиявй ва амниятй, дар мухлати муайяншуда амали нагардидани лоихахои татби;шаванда ва Fайра[16,с.12]. Бо талошхои чиддии Bазорати маориф ва созмонхои байналмилалй номгуи зиёди китобхои дарсй ба табъ расидаанд, вале хануз хам норасоии китобхои дарсй дар муассисахои таълимй мушохида мегардид. Дар муассисахои таълимии давлатй китоб ба шакли ройгон ба хонандагон дастрас мегардид. Аммо дар фарчоми сол хонандагон китобхоро ба таври комил ба мактаб барнамегардонанд. Беназоратии масъулин ва волидайн боис мегардад, ки китобхои дарсй фарсуда ва сол ба сол теъдодашон кам гардида, чихати бознашри китобхо мушкилоти бузургеро барои Bазорати маориф ва хонандагони солхои баъдй ба бор меоварад. Ин раванд ба сатху сифати дониши хонандагон таъсири манфй гузошта буд[20, с.13].Аксарият созмонхои байналмилалй мутоби;и созишномахои имзогардида фаъолият накарданд. Махсусан, лоихахои баимзорасида ва маблаFхои чудогардида пурра ба манфиати маориф сарф нагардидабуд[16,а7].

Хамин тавр тахлили умумии мавзуии маорифи асрии АфFOнистон дар ибтидои асри XXI имкон медихад, ки чихатхои заиф ва мусбати раванди гузариш ба маорифи замонавй муайян карда шуда, на;ши низоми маорифи асрй дар таъмини ягонагии сиёсй ва ;авмии мамлакат муайян карда шавад. Омузиши таърихи сиёсати давлат дар сохаи маориф рушди мархила ба мархилаи он имкон медихад, ки вазъи маънавии чомеа дар пурагй ба раванд додани тачриба мувофи; аз як насл ба насли дигар арзёбй карда шавад.

Дар солхои мавриди тад;и; бо вучуди мушкилоти айниву зехнй маорифи АфFOнистон ру ба бехбуд нихода буд. Мушкилоти мавчудаи сохаи маориф зина ба зина ва мархила ба мархила халли худро меёфт. Аммо, бояд ;айд кард, ки вазъи маорифи АфFOнистон, пас аз ба сари ;удрат омадани Толибон дар мохи августи 2021, ба куллй таFЙир ёфт, ки доираи бахси ин мавзуъ тад;и;и алохидаеро та;озо мекунад.

ПАЙНАВИШТ:

1. Ачмир, Fyлом Мухаммад. Ч,анг алайхи маориф/М.F.Ачмир.-Пишовар, 2004.- 213c.

2. Андешманд,Мухаммад Икром.Маорифи асрии АфFOнистон.- ^бул, 2011,- 403 c.

3. Аймо;, Хабибуррахмон. Таърихи маорифи АфFOнистон./ X. Аймо;.- Kобyл, 2008,- 464 с.

4.Асрат, Мухаммад Хусайн. Bазъияти таълиму тарбия дар АфFOнистон/ М.Х. Асрат.- Kобyл, 2010.-38 с.

5.Ахмадй, Bардак. Сайри таърихии маорифи АфFOнистон/B.Ахмaдй.- ^бул, 2016.-343 с.

6.Bафой Шокир. Бузургтарин руйдодхои се дахаи ахир дар АфFOнистон/ Ш. Bафой.- Пишовар, 2007.-250 с.

7.Bахдат, Соди;. АфFOнистон пас аз хаводиси 11 сентябр/ С. Bахдат.- ^бул, 2005.-155 с.

8.Bазорати маориф. Конуни маорифи Ч,умхурии исломии АфFOнистон, тачдиди дувум.- Kобyл, 2007.- 88 с.

93азорати маориф. Гузориши пешрафти ичрооти солонаи маори]/ Kобyл, 2016.-54 с. ЮЗазорати маориф. Тафохумномаи хамкорй миёни Bазорати маориф ва Бонки чахонй//Маориф. 2002.-4 август(№ 244).

11.Bазорати адлияи аморати исломии АфFOнистон//Pисолат.- 2001.- № 796. -С.13.

12.Гупол, Шармо. Муовини ЮНЕСИФ дар АфFOнистон, дар ^нфронси матбуотии дафтари СММ дар АфFOнистон аз 20.4.2009 [манбаи электронй] https://unama.unmissions.org/sites/default/files/old_dnn/UNAMA/Press%20Conferences/UNAMA %20PRESS (санаи истифодабарй: 07.08. 2019).

13.Kомгор, Мухаммад Ч,амил. Таърихи маорифи АфFOнистон/М.Ч,.Kомгор.-Kобyл, 2008.- 222c.

14.Fафyрй, А.С.Нигохе ба хадафхои хасмонаи Толибон дар АфFOнистон/А.С.Faфyрй.- Пишовар, 2005.- 62c.

15.Расулй, Навоб. АфFOнистон ва кумакхои чахонй/Н.Расулй.- Пишовар, 2005.- 81c.

16.Расулй, Навоб. АфFOнистон ва кумакхои чахонй/Н.Расулй.-Пишовар:Ал-Азхар, 2016.- 81c.

17.Махдй, Дуогуй. Руйдодхои панч дахсолаи ахир дар Афгонистон/Д.Махдй.-Пишовар, 2004.53 3 с.

18.Мисбоххуллох, Абдулбо;й. Афгонистон пас аз 11 сентябр/ А. Мисбоххуллох.- Кобул, 2014.168 с.

19.Насимй, Хдфиз. Гушаи аз чараёноти омузиш ва парвариш дар Афгонистон/^. Насимй// Ирфон.- 2016.- №143-С.12.

20..Ноти;й, Fаффор. Афгонистон дар давраи хукумати мува;;атй.- Кобул, 2007.- 72c.

21.Сарв;ад, Абулхасан. Муруре бар низоми вахшии Толибон дар Афгонистон.- Машхад, 2010.-120c.

22.Нангёлай, Софй. Асноди таърихии се дахаи ахири Афгонистон.- Пишовар, 2005.- 90c.

23.Сафия, Пупал. Толибон душмани маориф.-Пишовар, 2016.- С. 61.

24.Самадй, Ахмад Фувод. Тахавуллоти сиёсй дар Афгонистон.- Пишовар, 2008.- 215c.

25.Субранг, Сурайё.Натичахои манфии тахаввулоти сиёсй дар Афгонистон//^у;у;и башар.-2010.№ 4.-С. 18.

26.https://www.vsemirnyjbank.org/ru/news/feature/2014/01/31/expanding-opportunities-education-kabul-afghanistan

REFERENCES:

1. Ajmir, Ghulam Muhammad. War on Education. - Pishovar, 2004. - 213 p.

2. Andeshmand, Muhammad Ikrom. Century Education in Afghanistan. - Kabul, 2011, - 403 p.

3. Aimak, Habiburrahman. The History of Afghan Education / H. Aimak. - Kabul, 2008, - 464 p.

4. Asrat Muhammad Husayn. Situation of Education in Afghanistan/ M.H.Asrat. - Kabul, 2010.-38 p.

5. Ahmadi, Wardak. Historical Tour of Education in Afghanistan. - Kabul, 2016. - 343 p.

6.Vafoi Shakir. The Biggest Events of the Last three Decades in Afghanistan / Sh. Vafoi.- Pishovar, 2007. - 250 p.

7. Vahdat, Sodiq. Afghanistan after 9/11 Vahdat. - Kabul, 2005. - 155 p.

8.The Ministry of Education. Education Law of the Islamic Republic of Afghanistan, Second Revision.- Kabul, 2007. - 88 p.

9. The Ministry of Education. Annual Performance Report for Education. - Kabul, 2016. - 54 p.

10. The Ministry of Education. Memorandum of Cooperation between the Ministry of Education and the World Bank // Education. 2002.-4 August (№ 244).

11. The Ministry of Justice of Islamic Emirate of Afghanistan // Mission. - 2001. - № 796. - P.13.

12. Gupol Sharmo, UNICEF Deputy Country Director for Afghanistan, at the press conference of the UN Office in Afghanistan on 20.4.2009] electronic source] https://unama.unmissions.org/sites/default/files/old_dnn/UNAMA/Press%20Conferences/UNAMA % 20PRESS (date of appeal: 07.08. 2019).

13. Komgor Muhammad Jamil. The History of Afghan Education. - Kabul, 2008. - 222 p.

14.Ghafuri, A.S. A Look at the Taliban's Hostile Targets in Afghanistan. - Peshawar, 2005. - 62 p.

15. Apostle, Nawab. Afghanistan and Global Aid / N.Rasuli. - Pishovar, 2005. - 81 p.

16. Apostle, Nawab. Afghanistan and Global Aid / N.Rasuli. - Excerpt: Al-Azhar, 2016. - 81 p.

17. Mahdi Duogui. Events of the Last five Decades in Afghanistan/D.Mahdi. - Pishovar, 2004. - 533 p.

18. Misbahullah, Abdul Baqi. Afghanistan after September 11 / A. Misbahullah. - Kabul,2014. -168 p.

19. Nasimi, Hafiz. Corner from the Process of Education and Upbringing in Afghanistan / H. Nasimi // Cognition. - 2016. - №143. - P. 12.

20.Speaker, Gaffor. Afghanistan during Provisional Government. - Kabul, 2007. - 72 p.

21.Sarvqad, Abulhasan. A Review of Taliban's Brutal Regime in Afghanistan.-Mashhad,2010.- 120 p.

22. Nangyolai, Sofi. Historical Documents of the Last three Decades of Afghanistan. - Peshawar, 2005. - 90 p.

23.Safia, Pupal. Taliban Are the Enemy of Education. - Pishovar, 2016. - P. 61.

24. Samadi, Ahmad Fuwad. Political Evolution in Afghanistan. - Peshawar, 2008. - 215 p.

25. Subrang, Surayo. Negative Consequences of Political Developments in Afghanistan // Human Rights. - 2010.№ 4. - P. 18.

26.https: //www.vsemirnyjbank.org/ru/news/feature/2014/01/31/expanding-opportunities-education-kabul-afghanistan