CC BY
108
ТА^РГО.КИТОБИЁТ ОБЗОРЫ.РЕЦЕНЗИИ SURVEYS.REVIEWS
УДК 4Т(075) ББК 81.2 тя72
ВОСИТАИ МУЦИМИ ТАКМИЛИ ТАЪЛИМИ АДАБИЁТИ ТОЧИК
НОВЫЙ УЧЕБНИК ПО ПРЕПОДАВАНИЮ ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ
NEW MANUAL FOR TAJIK LITERATURE TEACHING
Х^акимова Шоира Исломовна, н.и.ф., мудири кафедраи методикаи таълими забон ва адабиёти тоцик; Бобоцонова Мадина Хцйдарцоновна, сармуаллимаи кафедраи методикаи таълими забон ва адабиёти тоцики МДТ "ДДХ ба номи академик Б.Fафуров"(Тоцикисmон, Хуцанд)
Хакимова Шоира Исломовна, к.ф.н.,заведующая кафедрой методики преподавания таджикского языка и литературы; Бободжонова Мадина Хайдарджоновна, старший преподаватель кафедры методики преподавания таджикского языка и литературы ГОУ "ХГУ имени акад. Б.Гафурова"(Таджикистан, Худжанд)
Hakimova Shoira Islomovna, c.p.s., Associate Professor, head of the department of methods of teaching Tajik language and literature; Bobojonova Madina Khaydarjonovna, senior lecturer of the department of methods of teaching Tajik language and literature under the SEI «KSU named after acad. B. Gafurov» (Tajikistan, Khujand) Е-мail:xakimova.shoira@mail.ru
Вожа^ои калиди: методикаи таълими адабиёт, китоби дарси, адабиёти тоцик, усулуои таълим, омузгор
Мацола тацризест ба китоби дарсии М. Ахмадов "Таълими адабиёти тоцик ". Цайд мешавад, ки тарзи таълими адабиёт дар мактаби миёна яке аз масъалауои мууими раванди умумии таълим ба шумор меравад. Муаллифон бар он назаранд, ки дар замони муосир вобаста ба талабот ва рушди цауонишавии босуръат, рацобатпазирии кадруо дар соуаи илму маориф ва ба сатуи нав боло бурдани кори таълим дар муассисауои таусилот ба масъалаи усули таълими фанни забон ва адабиёти тоцик низ аз дидгоуи нав бояд наздик шуд. Китоби нави "Таълими адабиёти тоцик " масъалауои мууимтарини таълими таърихи адабиёти форсу тоцик, назарияи адабиёт, тамоюлоти тозаи тарзи тадриси фанни адабиёти тоцик, тадбици технологияи нави таълим дар цараёни таълими адабиёти тоцик уамчун муамммоуои мууими таълими адабиёт дар мактабро мавриди мууокима царор додааст.
Ключевые слова: методика преподавания литературы, учебник, таджикская литература, учитель
Статья представляет собой рецензию к учебнику М. Ахмадова "Преподавание таджикской литературы". Отмечается, что методика преподавания литературы в средней школе является одним из важных вопросов общеобразовательного процесса. Авторы считают, что в современном мире в связи с быстрым развитием глобализации, конкурентоспособности научно-педагогических кадров и модернизацией образовательного процесса в образовательных учреждениях подход к преподаванию таджикского языка и литературы в средних школах также должен быть соответствующим. В новой книге "Преподавание таджикской литературы" обсуждаются наиболее важные вопросы преподавания истории таджикской литературы, теории литературы, новых тенденций в преподавании таджикской литературы, а также внедрения новых технологий в процесс преподавания таджикской литературы.
Key words: literature teaching methodology, textbook, Tajik literature, teaching methodology, teacher
The article provides a review to M. Akhmadov's manual so called "Tajik Literature Teaching". It is underscored that the method of teaching literature at high school is considered to be one of the
important issues beset with the general educational/comprehensive process. In conformity with the authors^opinion that in the modern world by virtue of the rapid development of globalization, competitiveness of scientific-pedagogical personnel and the educational process modernization in educational establishments, the approach to the Tajik language and literature teaching at secondary schools should abe appropriate as well. The new book entitled "Teaching Tajik Literature " discusses the most important issues concerned with teaching the history of Tajik literature, theory of literature, new trends towards teaching Tajik literature, the introduction of new technologies in the process of teaching Tajik literature as important ones targeted to school literature, upon the whole.
Корхои тадкдкотй собит менамоянд, ки имруз вобаста ба талабот ва рушди чахонишавии чомеаи муосир, ра;обатпазирии кадрхо дар сохаи илму маориф ва ба сатхи нав боло бурдани кори таълим дар муассисахои тахсилот ба масъалаи усули таълими фанни забон ва адабиёти точик низ аз дидгохи нав бояд наздик шуд. Мундаричаи таълими фанхои мазкур хамчун объекти омузиш бояд сатхи баланди дониши хонандагонро таъмин кунад ва воситаи ташаккули тафаккури назариявй ва амалии хонандагон бошад. Тарзи таълими адабиёт дар мактаби миёна яке аз масъалахои мухими чарапёни умумии таълим ба шумор меравад(З). Дар партави талаботи мазкур руйи кор омадани китоби дарсии тозанашри дотсенти кафедраи методикаи таълими забон ва адабиёти точики Донишгохи давлатии Хучанд М. Ахмадов Таълими адабиёти точик: ;исми 2.-Хучанд: Нури маърифат, 2016.-380с шоистаи таваччух аст.
Китоби дарсии мавриди назар идомаи китоби хамноми муаллиф аст, ки хануз солхои 2012 ва 2018 чоп шуда буд(1). Китоби аввал фарогири мохият, мухтаво ва мухимтарин масъалахои методикаи таълими адабиёт, амсоли асосхои назариявии усули таълими адабиёт, аз таърихи таълими адабиёт, мундарича ва низоми таълими фанни адабиёт, омузгор ва дарси адабиёт, роххои омузиши асари бадей, тахлил ва тафсири осори бадей буда, хдмчун дастури чавобгу ба талаботи имрузаи таълими фанни адабиёт мавриди бахрабардории омузгорони мактабхои тахсилоти умумй ва донишчуёни факултетхои филологй ;арор ёфта буд.
Китоби дуюм идомаи манти;ии китоби аввал аст, дар нух боби он масъалахои мухталифи усули таълими адабиёти точик дар макотиби миёна мавриди баррасй ;арор гирифтааст. Муаллиф дар асоси осори методии ватаниву хоричй бо такя ба тачрибахои бехтарин омузгорони муассисахои тахсилоти умумй, инчунин тачрибаи беш аз 45 - солаи хеш дар мактабхои тахсилоти умумй, Донишкадаи вилоятии бозомузии омузгорон, Донишгохи давлатии Хучанд усулхои босамар ва чолиби таълими фанни адабиётро пешниход кардааст. Маводи ин китоб таълими чинсхои адабй (осори хамосй, гиной, сахнавй), таърихи адабиёт, назарияи адабиёт, накди адабй, мавзуъхои обзорй, шархи холи адиб ва кор бо матни асари бадеиро дар бар мегирад. Х,ар кадом аз мавзуъхои мазкур ба таври мушаххас хонандаро бо масъалахои асосй, раванди таълиму тахлил, истифодаи усулхои пурмахсули омузиш ошно месозад ва хар кадом фасл арзиши аслии илмиву методй ва амалиро дорост.
Маълум аст, фанни адабиёти точик дар баробари фанхои дигар ;оидаву ;онунхои ба худ хос дорад, ки онхоро назарияи адабиёт меомузад. Аз масъалахои назариявии адабиёт огох нагардида, хонандагон наметавонанд тахлили асархои бадеиро ухда кунанд ва бо назокати онхо сарфахм раванд. Боби панчуми китоби мавриди назар роху василахои ба хонандагон таълим додани масъалахои назариро нишон медихад. Ин боб аз кисматхои ма;сад ва вазифахои таълими назарияи адабиёт, вазъи таълими масъалахои назариявй, таълими масъалахои назариявй дар курси хониши адабй, таълими осори шифохии мардумй ва унсурхои шеър, назарияи курси таърихи адабиёт, шархи воситахои тасвири бадей, таълими сохтори асари бадей, сохти шеъри точикй, сачъ, сабкхо, жанрхои адабй ва таълими методхои адабй фарохам омадааст.
Аз он чумла, дар перомуни максад ва вазифахои таълими назарияи адабиёт муаллиф чунин андеша меронад, ки "маълумоти назариявй аз адабиёт дар шинохтану фахмидани сохт ва мундаричаи асари бадей, баходихй ба он ва дар айни замон дар ташаккулёбии чахоншиносии хонандагон ба хайси тахкурсй хизмат мекунад. Хонандагон бо такя ба донишхои назариявии хеш асари бадеиро тахлил мекунанд, масъалахои бахсноки онро мухокима ва нихоят, хусусиятхои гоявии асарро муайян месозанд. Дар асоси маълумоти назариявии асоснок хонандагон ба фикру андеша ва рафтору кирдори ;ахрамонхои асари бадей сарфахм мераванд, ба ;ахрамонхо бахо медиханд ва махорати эчодии нависандаро идрок месозанд.
Инхо дар навбати худ имкон фарохам меоранд, ки хонандагон чахонбинии адиб ва мав;еи уро дар чамъият муайян созанд" (178).
Муаллифи бориксанч дар боби нухуми китоб дар бобати кор бо матни асари бадей, масъалахои таълими матни асари бадей, усулхои кор бо матн дар курси хониши адабй, навъхои кор бо матни асари бадей - хониши асари бадей, лугатомузй, сохтани накшаи матн, накли мазмуни матн, тахлили матни асари бадей, навиштани тавсифнома ба кахрамони асари бадей, корхои мустакилона ва намунаи кор бо матни ашъори гиноиро нишондодааст, ки барои тавсеаи дониш, такомули чахонбинй, пайдо шудани малака ва устувор гардидани махорати нутки хаттиву шифохии хонандагон накши устувор дорад. Аз он чумла, дар перомуни истифодаи шакли тестии таълим муаллиф чунин менигорад: "Дар катори корхо бо матни асари бадей дар дахсолахои охир навъи дигар мавкеи шоиста пайдо кардааст, ки он бо номи санчиши тестй маълум аст. Ин тарзи кор бо матн, ки ба хотири мустахкам кардани донишхои додашуда ва санчидани сатхи дониши хонандагон ба рох монда мешавад, якчанд мухассанот дорад: он хонандагонро дар синф фаъол мегардонад, барои мукоиса кардани масъалахои гуногуни адабй, санадхо, симои кахрамонон ва хусусиятхои ин ё он асари бадей шароит мухайё мекунад. Санчишхои тестй дар сахех донистани маънои вожахои калидй мадад мерасонад, ба хотири дурусттар шинохтани кофияву радиф, санъатхои шеърй ва анвои он, номхои таърихй, чугрофй, шахсиятхои мазхабй, асотирй ва дигархо истифода карда мешавад (2,372).
Пас аз овардани намунаи саволхои тестй муаллиф доир ба мавкеи истифодаи санчишхои тестй чунин андеша баён месозад: "Вале инро хам бояд дар назар дошт, ки харчанд санчиши тестй барои санчидани дониши хонандагон кори омузгорро хеле сабук мегардонад ва дар фаъол гардидани хонандагон мусоидат дорад, хамеша аз он истифода кардан дуруст нест. Дар холати доимй истифода кардани ин навъи кор бо матн хонандагон аз манфиати чанд чихати дигари таълим, аз кабили, хониши бадеии матн, накли пайвастаи мазмуни матн ва умуман, инкишофи нутки шифохиву хаттй, муносибати эчодй ба омузиши матн, дар хотир нигох доштани санадхои мухим ва монанди инхо то андозае бебахра мемонанд. Аз ин ру, бехтар он аст, ки санчиши тестй бо навъхои дигари кор бо матн тез-тез иваз карда шавад." (2,374)
Бояд тазаккур дод, ки огахии комили муаллиф аз масоили адабиётшиносй, таърихи адабиёти точик ва методикаи таълими он чанбаи илмиву назарии китобро пуркувват гардонидааст. Дар нух боби китоб ;азияхои мухими назария ва амалияи таълими адабиёти точик ба таври мукаммал гузориш ёфтаанд ва кисмате аз онхо ба гунаи да;и;у мучаз бори аввал манзур мегардад.
Хдмаи мавзуъхои китоб дар мачмуъ як низомро ташкил намудаанд, ки дар он принсипи пайдарпайй ва системанокии таълим риоя гаштааст ва масъалахои халшуда дар вобастагй бо барномаи таълимии фанни адабиёти точик ва дар асоси Стандарти давлатии фан гузориш ёфтаанд.
Китоби "Таълими адабиёти точик"- и М.Ахмадов барои тадриси босамари фанни усули таълими адабиёти точик дар факултетхои филологияи точик заминаи мусоид фарохам хохад овард. Инчунин барои муха;;и;они таълими адабиёт, омузгорони забон ва адабиёти точик, донишчуёну толибилмон дар тадриси фанхои тафсири шеър ва тахлили матни асари бадей маводи арзишманд манзур менамояд.
Мутмаинем, ки китоби мазкур барои бехтар аз пештар ба рох мондани таълими фанни усули таълими адабиёти точик дар донишгоххову омузишгоххои омузгорй ва таълими фанни адабиёт дар муассисахои тахсилоти миёнаи умумии кишвар ва берун аз он накши бориз мегузорад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Ахмадов, М. Таълими адабиёти точик (Кисми I). Китоби дарсй барои донишчуёни факултетхои филологии мактабхои олии Точикистон / М. Ахмадов. -Хучанд: Нури маърифат, 2018.- 252 с.
2. Ахмадов, М. Таълими адабиёти точик (^исми 2). Китоби дарсй барои донишчуёни факултетхои филологии мактабхои олии Точикистон /М.Ахмадов.-Хучанд:Нури маърифат, 2018.- 336 с.
3. http://library.ziyonet.uz/ru/book/71622
4. http://maorif.tj/asosi/kitoboi-dars
5. file:///C:/Users/Admin/Downloads/texnologiyai_navi_talim_va_metodikai_talimi_adabiyoti_toc
hik_vasoiti_talimj-uslubj. .pdf
REFERENCES:
1. Ahmadov, M. Tajik Literature Teaching (part 1). Manual for the students who study at Philological faculties attached to the Tajik Universities /M.Ahmadov. - Khujand: Light of Enlightenment, 2018. - 252 p.
2. Ahmadov, M. Tajik Literature Teaching (part 2). Manual for the students who study at Philological faculties attached to the Tajik Universities /M.Ahmadov. - Khujand: Light of Enlightenment, 2018. - 336 p.
3. http://library.ziyonet.uz/ru/book/71622
4. http://maorif.tj/asosi/kitoboi-dars
5. file:///C:/Users/Admin/Downloads/texnologiyai_navi_talim_va_metodikai_talimi_adabiyoti_toc
hik_vasoiti_talimj-uslubj. .pdf
