CC BY
3Philological Studies 21, 2, (2023)
Стручен труд
UDK: УДК 811.163.3'374 DOI: https://www.doi.org/10.55302/PS23212344t
НЕШТО ЗА РЕЧНИЦИТЕ ОД ИНСТИТУТОТ ЗА МАКЕДОНСКИ JАЗИК
Лидща Тантуровска
Институт за македонски ja3UK „Крсте Мисирков " - Скоп/е Универзитет „Св. Кирил и Методу" во Скоп)'е, Скоп)'е, РС Македонщ'а
Клучни зборови: лексикографща, македонски ]азик, Институт за македонски ]азик „Крсте Мисирков", jy6mej.
Резиме: Целта на 0B0j труд е да се претстави дел од лексикографската работа на Институтот за македонски ]азик „Крсте Мисирков" - Скопле, по повод на неговиот jy6Krej - 70 години од неговото основаае. Пудовна точка претставува Речникот на македонскиот ]азик со српскохрватски толкувапа, ко] беше и остана повеке од речник.
ON THE DICTIONARIES OF THE INSTITUTE FOR MACEDONIAN LANGUAGE
Lidija Tanturovska
Institute for Macedonian Language "Krste Misirkov", Skopje Ss. Cyril and Methodius University in Skopje
Key words: lexicography, Macedonian language, Institute for Macedonian language "Krste Misirkov", jubilee.
Summary: The purpose of this paper is to present part of the lexicographical work of the Institute for the Macedonian Language "Krste Misirkov" - Skopje, on the occasion of its jubilee - 70 years since its foundation. The starting point is the Dictionary of the Macedonian language with Serbocroatian1 interpretations, which was and remains more than a dictionary.
Со оглед на фактот што годинава се слави jy6raej - 70 години од основааето на Институтот за македонски ]азик „Крсте Мисирков", сметаме дека е убав повод да се навратиме и да се потсетиме на
1 During the period of the SFRY's existence, the official language was Serbocroatian.
лексикографската работа во Институтот, што, впрочем, претставува и една од основните негови де^ости, а поповна точка, се подразбира, ке биде Речникот на македонскиот ]азик со српскохрватски толкувата.
Сосема на почеток, ке се потсетиме на дефиницщата на лексемата речник, преземена од Толковниот речник на македонскиот ]азик (https://makedonski.gov.mk/), каде што има наведено две значена: речник, мн. речници м.
1. а) Книга, публикацща што ги содржи зборовите на еден ]азик, обично средени по азбучен ред, со толкувааа на истиот ]азик или со превод на друг или на неколку ]азици (толковен, едно]азичен, преводен, дво]азичен, повеке]азичен речник). Толковен речник на македонскиот ]азик. Македонско-англиски речник.
б) Спецщализирана публикацща што содржи дел од зборовниот фонд на еден ]азик, зборови и изразни средства што се карактеризираат според посебноста на нивната употреба или според намената, целта на публикацщата (терминолошки, дщалектен, фразеолошки, правописен, етимолошки речник и др.). Мал етимолошки речник. Интенци]ален речник на македонските глаголи.
2. а) Целокупност, сите зборови на еден ]азик, вокабулар. б) Нещ дел од таа целина, зборови на определена сфера на употреба или зборови со кои се служи едно лице, автор, писател или лица што се поврзани според определена карактеристика. Писател со богат речник. Речникот на учениците е сиромашен. Уличен речник. То] употребува непристоен речник. Таа има богат речник. Активен речник. I речнички, речничкиот прид. Основен речнички состав. Речнички единици. Речничко богатство. I речниче, мн. речничиаа ср. дем.
Од понуденото, конкретно, нас не интересира првото значеае. Ако погледнеме наназад, ке забележиме дека интересот и потребата за речници се ]авуваат уште пред нашата ера, како во Александриската школа (во II и III век пр. н. е.) така и во Индиската граматичка школа (во IV век пр. н. е.).
Се смета дека на]стариот македонски глосар, ко] е пишуван со грчка азбука, потекнува од XVI век2.
2 Се чува во Ватиканската библиотека, како дел од ракопис од костурскиот кра] и содржи околу 300 зборови.
Кон крарт на XVIII и во текот на XIX век, во Македонща се ]авуваат т.н. речници разговорници, од кои е на]познат Четири]азични-кот од москополскиот поп Даниил, ко] опфака грчки, романски, македонски и арабански зборови. Има две изданща, од 1794 и од 1802 година, а речникот е печатен со грчка азбука. Македонската паралела е претставена со охридскиот говор. Во 1841 година, во Солун, Теодосща Синаитски ги препечатува грчкиот и македонскиот текст, кон кои додава турска паралела. Подоцна ово] речник е препечатен на кирили-ца. Два вакви речници разговорници издава и Торги Пулевски: Речник од четири ]азици (Белград, 1873) и Речник од три ]азици (Белград, 1875). Во втората половина од XIX век, со собирааето на македон-ските народни умотворби, се поттикнува работата врз бележеаето на лексиката, па така, во Зборникот (Загреб, 1861) на браката Миладинов-ци е об]авен еден мал речник на непознати зборови. Такви речници, како додаток кон собирачката македонска книжевност, се ]авуваат и во делата на Марко Цепенков (Македонски народни умотворби, Скоще, 1972) и на Кузман Шапкарев (Избрани дела од Кузман Шапкарев, Скоще, 1976).
Потребата од составуваае речник на македонскиот ]азик останува актуелна и понатаму, што може да се види од заложбите на Крсте Петков Мисирков и на Димитрща Чуповски, кои особено ]а истакнуваат неа.
Неминовноста за составуваае речник на македонскиот ]азик доага до израз за време на Втората светска во]на кога почнува да се собира лексички матерщал. Со оглед на фактот што годинава славиме ]убиле] - 70 години од основааето на Институтот, нека ни биде дозволено да се навратиме на улогата и на значеаето на првите лексикографски трудови, сработени и об]авени во Институтот. Да поченеме со ред: По ослободувааето, во 1945 година, доага на свет една скромна но бележита книшка со наслов Правопис на македонскиот ]азик3, во ща се фиксирани нормите за понатамошниот развиток на македонскиот литературен ]азик, што беше и предлошка за обработка на македонската граматика4, поткрепена со издаваштвото на учебници по македонски ]азик. Во то] период, како важна задача што остана нереализирана е лексиколошко-лексикографскиот дел за да може да се заврши „една етапа во работата на изучувааето на
3 Македонскиот правопис со правописенречник од Бл. Конески и Кр. Тошев.
4 Во 1950 год., се жуави Македонската граматика од Крум Тошев, во 1952 година - првиот дел од Граматика на македонскиот литературен ]азик во Блаже Конески и A grammar of the Macedonian Literary Language од Хорас Лант итн.
македонскиот литературен ]азик" (Предговор, PMJ, том I стр. III), што ке се реализира со об]авувааето на Речникот на македонскиот ]азик со српскохрватски толкувата (1961 - 1966). Накусо можеме да кажеме дека првиот том од ово] Речник го содржи матерщалот од буквите од А до Н, подоцна, во 1965 година е излезен вториот том, во чщ состав е обработен матерщалот од буквите О и П, а во 1966 година - третиот том, во ко] е вклучен матерщалот од буквите од Р до Ш. Работата над матерщлот за речникот, како што пишува во Предговорот на првиот том од Речникот, е почната во 1951 година и е организирана од Спецщалната комисща за македонски речник во состав: Блаже Конески, д-р Михаил Петрушевски и Крум Тошев. Како што понатаму стои во Предговорот, зборовите се ексцерпирани од современите литературни, научни и публицистички дела, од народните умотворби, од одделни лексички прилози во работи посветени на македонските дщалекти итн. Секако дека ексцерпцщата продолжува и во 1950 година и во текот на обработката5, особено и со зборови од разговорниот ]азик, со што се заокружува опфатеноста на сите сфери од употреба на македонскиот ]азик.
Со основааето на Институтот за македонски ]азик „Крсте Мисирков" (1953 год.), во Скоще, работата над речникот ]а презема Институтот „како една од своите на]важни задачи". Самата обработка над речникот е започната во 1955 година, а матерщалот за првата книга од Речникот е обработен од тогашните асистенти на Институот за македонски ]азик: Тодор Димитровски, ко] ги има обработено буквите Г, Г, З и S, Благсуа Корубин, ко] ги има обработено буквите А, Б, Е, J, Л, М и Н, Тра]ко Стаматоски, буквите В, Ж и К, а првата обработка на буквите Д и И ]а има извршено Борис Марков. Како и секо]а почетна работа и работата над првиот македонски речник е врзана со ред тешкотии. Кон тоа, ако се додаде и природната катастрофа6, тогаш е разбирливо пролонгирааето на об]авувааето на следните два тома. Како што е наведено во Педговорот на вториот том: „Се предвидуваше работата врз Речникот на македонскиот ]азик да се заврши до крарт на 1963 година. Мегутоа, катастрофалниот земртрес што го погоди Скоп]е на 26. VII 1963 година попречи да се исполни таа намера. Матерщалот на Речникот, за срека, не беше оштетен и веднаш по зем]отресот, беше пренесен во Титов Велес7, каде што се
5 Предговор, Речник на македонскиот ]азик со српскохрватски толкувааа, том I, стр. III.
6 Во 1963 година се случи катастрофален земртрес во Скоп|е, поради што беа пролонгирана работата и издавааето на Речникот.
7 Станува збор за Велес.
чуваше во Градскиот архив. Требаше да поминат повеке месеци дури се создадоа услови за довршуваае на Речникот." По создавааето услови, матерщалот од вториот и од третиот том се изработени од (тогаш веке) научните соработници: Тодор Димитровски, ко] се ]авува како автор на матерщалот од буквата П, Блаща Корубин, ко] е автор на буквите О, Т, К, У, Ч, Ц и Ш, и Тра]ко Стаматоски, ко] го изработил матерщалот од буквите Р, С, Ф, Х, Ц. Буквите О и П се влезени во вториот том, а останатите букви - во третиот том. Во последниот, третиот том, на десетина страници се дадени географски и други имиаа, како и зборови изедени од нив (имиаа на жители). Со ово] прилог, се отвораат нови области во проучуааето на македонистиката: правопи-сот и зборообразувааето, кои подоцна ке имаат сво]а реализаци]а преку завршени трудови. На кра]от од третиот том, на десет страници (597 - 606) има и Дополнение (на зборови од речиси сите букви од А до Ш), кое е подготвено од Кирил Конески, тогашен асистент во Институтот. Од временска дистанцща, со сигурност можеме да потврдиме дека об]авувааето на Речникот во то] период ]а пополни празнината во македонскиот ]азик, како во рамките на лексикологщата и на лексикографщата, така и, воопшто, во македонскиот ]азик. Секако дека со по]авува&ето на Речникот се стабилизира речничкиот фонд на македонскиот литературен ]азик. Ако се погледне низ страниците на Речникот, се забележува присуството на голем бро] ди]алектни зборови, на архаизми (пред се од народната поезща и проза), на интернацио-налнизми, на термини (за поширока употреба во културната средина) итн., со што не му се дава строго нормативна форма, што е забележено и во Предговорот. Мегутоа, токму тогаш на македонскиот ]азик му беше потребен токму таков речник. Особено сакаме да го истакнеме прилогот Об]асненща (IX-X), ко] се наога на почетокот од првиот том на Речникот, веднаш по Предговорот, а во ко] постсуат об]аснувааа поделени во седум точки. Првата точка, ко]а е насловена „Азбука", ]а содржи македонската азбука, во ко]а се укажува на редоследот на буквите во азбуката, а се дадени и некои фонетско-фонолошки карактери-стики, како на пример: „Буквите к и г не идат никогаш во почетокот на зборот пред и" или „Буквата s го обележува зучниот парник на ц („остро з"): see-зда, swd итн.", како и „Во македонскиот литературен ]а-зик нема зборови што почнуваат со т" и сл. Втората точка е насловена „Акцент" и во ово] дел е истакнато дека акцентот во Речникот, се бележи само онаму каде што има отстапуваае од третосложното акцентираае, карактеристично за македонскиот стандарден ]азик, и тоа, главно, ка] тугите зборови. Дадени се и примери со кои се пока-жува „местеаето на акцентот на третиот слог од крарт" ако до]де до
промена на збор, Koj „нараснал за нещ слог". Третата, четвртата, петтата и шестата точка се резервирани за зборовните групи: за именките, за придаките, за прилозите и за глаголите. Во об]аснувааата се гледаат основната морфолошка структура дадена накусо преку фор-мите на овие зборовни групи од македонскиот ]азик и морфофонолош-ките промени што настануваат од различни ]азични причини. Се наведуваат правилата и начинот на ко] се презентирани едносложните, двосложните и повекесложните именки со граматичките категории; потоа се истакнуваат употребата на формата за женски род raj придав-ките ако се работи за подвижен вокал; формите на прилозите ако е честа нивната употреба, а за глаголите се подвлекува дека се претста-вени со формата за трето лице еднина сегашно време, со што се покажува во ща од трите групи спага глаголот. Како карактеристики на македонскиот ]азик се истакнуваат: поголемото изведуваае на несвршените глаголи од свршените префиксирани и од други, изведувааето на глаголските именки од таките несвршени глаголи и големата продуктивност на некои префикси raj глаголите, сето тоа во споредба со српскохратскиот ]азик. Во последната точка, насловена „Стилски ознаки", се дадени ознаките на различните сфери на употреба на зборовите. На пример, за зборовите што се употребуваат во разговорниот стил, ознаката е (razg.), за дщалектните зборови -(dijal.), а за застарените или зборовите излезени од употреба се наведу-ва дека се обележени со ознаката (arh.). Со ознаката (fraz.) во составот на единицата се наведува дека „примерот или примерите што следат по неа претставуваат фразеолошки изрази", што како по]ава има голе-мо значеае не само за Речникот туку и за македонската фразеологща.
Како и во сещ друг речник, така и во ово], се дадени скратениците што се употребуваат, кон кои се приклучени и споменативе ознаки. Во шеесетината скратеници се вброени оние за зборовните групи, како на пример: adj8 (за придака), adv (за прилог), interj (за извици) итн., за граматичките категории: aor. (аорист), f (за именки од женски род) итн., потоа стручни области од типот: bot. (ботаника), geogr. (географща), istor. (исторща), mat. (матматика), med (медицина) итн.
Речникот на македонскиот ]азик со српскохратски толкувааа спага во речниците средни по обем, ко] содржи околу 65 000 лексички единици. Ова се потврдува со броевите што се наведени на кра]от од сите три тома: во првиот том е регистрирано дека има 29 359, во
8 Скратувааата се преземени онака како што се напишани во Речникот (некои се точка на крарт, а некои се без точка.)
вториот - 17 799 и во третиот - 17 364 заглавни зборови. На кра]от од третиот том е даден и прецизниот бро] за вкупниот бро] заглавни зборои, ко] изнесува 64 522 заглавни зборови.
Факт е дека Речникот на македонски ]азик со српскохрватски толкувата изврши дво]на улога. Сето досега што го кажавме е подведено под првичната улога на Речникот, што можеме да ]а сведеме на постулатот дека во македонскиот ]азик, пред се, се пополни лекси-колошко-лексикографската сфера. Мегутоа, овде треба да се нагласи дека заглавните зборови се дадени на македонски ]азик, а толкувааата се на српскохрватски ]азик9. Со вториот дел од ово] исказ, што, секако, се гледа и во вториот дел од насловот на Речникот - „[...] со српскохрватски толкувааа", Речникот ]а вршеше втората функцща, што беше навестена уште во Предговорот од првиот том: „[...] то] треба да изврши уште една важна културна улога, како прирачник што ке им го олесни достапот кон македонската литература на лугето од другите ]угословенски народи."
Од денешна гледна точка, слободно можеме да кажеме дека според околностите кога е создаден, ово] Речник ]а изврши културно-историската улога. Нраскинлива алка на Речникот на македонскиот ]азик со српскохрватски толкувааа е Обратниот речник на македонскиот ]азик, чщ составувач е Владимир Миличик, чии редактори се: Кирил Конески и Александар Цукески, а е издание на Институтот за македонски ]азик „Крсте Мисирков" (Скоще, 1967). Иако се „скоро сите зборови од РМJ" и иако има извесни разлики во споредба со него (пред се, поради природата на Речникот), Обратниот речник претста-вува индекс на Тритомниот речник. Тоа било и една од целите што си ги поставил и самиот автор, ко] ]а наведува потребата на современото лингвистичко истражуваае за зголемениот бро] на обратните речници или како што се наречени - „индекси а терго".
Како што е наведено во Предговорот, Речникот е подготвен комщутерски10 и од денешен аспект, може да се каже дека во то] период е направен прогресивен чекор во лексикографщата, ко] потоа е пример за други обратни речници што се направща, како во Институтот за македонски ]азик „Крсте Мисирков"11 така и во македонисти-ката, воопшто.
9 Службен ]азик во СФРJ беше српскохрватскиот ]азик.
10 Користен е комщутер IBM 620, а матерщалот од РМ „ е обрнат" во Ком]утерскиот центар на Западниот вашингтонски државен колец, Белингхам, во Вашингтон, во учебната 1965-1966 година.
11 На пример, речникот на д-р О. Иванова: Обратен речник на презимиаата raj Македонците, ИМ! „Крсте Мисирков", Скоп|е, 2007.
Особено треба да се истакне фактот дека по завршувааето на работата на Тритомниот речник, во 1966 година, се организираше понатамошната работа во Институтот. Тогаш се формирани петте одделенща што требаше да покриваат исто толку значащи области на македонскиот ]азик: Одделението за современ ]азик, Одделението за лексикологща и лексикографща, Одделението за дщалектологща, Одделението за ономастика и Одделението за исторща на македонскиот ]азик. Ако се погледне издавачката де]ност, ке се забележи дека од работата над проектите, произлегоа речници со непроценлива важност за македонскиот ]азик во чща обработка се вклучени научните работници од Институтот: Правопис на македонскиот литературен ]азик со правописен речник, под ред. одбор: Б. Видоески, Т. Димитров-ски, К. Конески, К. Тошев, Р. Угринова-Скаловска, Скоще 1970, 610 стр., Речник на македонската народна поези]а, том I (А-Г), ред. Т. Димитровски, Скоще 1983. 452 стр. (група автори), Речник на македонската народна поези]а, том II (Д-S), ред. Т. Димитровски, Скоще 1987, 506 стр. (група автори), Речник на македонската народна поещ'а, том III (И-К), ред. Т. Димитровски, Скоще 1993, 529 стр. (група автори), Синтаксичко-генеративен речник на македонските глаголи, Пробна свеска, Бл. Корубин. Скоще 1979, 99 стр., Интен-ци]ално-синтаксички речник на македонските глаголи, том I (А-Ж), ред. Бл. Корубин, Скоще 1992, 639 стр. (група автори), Интенци]ално-синтаксички речник на македонските глаголи, том II (З-К), ред.: Бл. Корубин и Сн. Велковска, Скоще 1997, 476 стр. (група автори), Интенци]ално-синтаксички речник на македонските глаголи, том III (Л-О), ред.: Бл. Корубин и Сн. Велковска, Скоще 2000 (група автори), Интенци]ално-синтаксички речник на македонските глаголи, том IV (П), ред.: Бл. Корубин, Сн. Велковска, Скоще 2001, 400 стр. (група автори), Интенци]ално-синтаксички речник на македонските глаголи, том V (Р-С), ред.: Бл. Корубин, С. Велковска, Скоще 2001, 456 стр. (група автори), Интенци]ално-синтаксички речник на македонските глаголи, том VI (Т-Ш), ред.: Бл. Корубин, С. Велковска, Скоще, 302 стр. (група автори)12; Речник на презимитата ка] Македонците, том I (А-Л) ред.: Тр. Стаматоски, Скоще: 1994, 768 стр. (група автори), Речник на презимитата каj Македонците, том II (М-Ш) ред.: Тр. Стаматоски, Скоще: 1994, 768 стр. (група автори), Олга Иванова, Речник на топонимите во областа по сливот на Брегалница, Скоще: 1996, 778 стр., Толковен речник на македонскиот ]азик, том I (А-Ж),
12 По об]авувааето на Речникот, тимот ]а доби наградата „13 Ноември", во 2002.
гл. редактор: К. Конески, ред.: Сн. Велковска, К. Конески, Ж. Цветковски, Толковен речник на македонскиот ]азик, том II (З-К) гл. редактор: К. Конески, ред.: Сн. Велковска, К. Конески, Ж. Цветковски, Институт за македонски ]азик „Крсте Мисирков", Скоще 2005 (група автори), Толковен речник на македонскиот ]азик, том III (Л-О), гл. редактор: К. Конески, ред.: Сн. Велковска, К. Конески, Ж. Цветковски, Институт за македонски ]азик „Крсте Мисирков", Скоще 2006 (група автори), Толковен речник на македонскиот ]азик, том IV (П), гл. редактор: К. Конески, ред.: Сн. Велковска, К. Конески, Ж. Цветковски, Институт за македонски ]азик „Крсте Мисирков", Скоще 2008 (група автори); Речник на црковнословенскиот]азик од македонскаредакци]а, т. I (Вовед, а-б), гл. уредник З. Рибарова, Скоще 2006 (група автори), Речник на црковнословенскиот ]азик од македонска редакци]а, т. II, св. 8, св. 9, гл. уредник З. Рибарова, Скоще 2006 (група автори); Речник на грчко-црковнословенски лексички паралели, М. Аргировски (ред.), Н. Андрщевска, А. Гуркова, Скоще 2003; Олга Иванова, Обратен речник на македонските презимита, Скоще 2006; Речник на лични имита во македонското народно творештво, Скоще 2008 (група автори).
Институтот, воопшто, е препознатлив по лексиколошко-лекикографската работа. Од крарт на дваесеттиот век, кога Република Македонща стана независна и самосщна држава, се зголеми печатарската де]ност, па така порасна и брорт на об]авени речници13. Понатаму се по]авща проектите: Речникот на синоними во македонскиот ]азик, под раководство на Симона Груевска-Мацоска, Речник на антонимите во македонскиот ]азик, под раководство на Лидща Тантуровска и Речник на колокви]ализмите, под раководство на Елена Joванoва-Груj овска.
Како дел од работата на проектот Речник на антонимите во македонскиот ]азик, во 2019 година излезе од печат Индексот на антоними во македонскиот ]азик од Лидща Тантуровска и Снежана Петрова-Цамбазцова, издание на Институтот.
Во последнава деценща се ревидираше Правописот на македонскиот ]азик (две изданща, 2015/2017), во ща беа вклучени 48 спецщалисти, од кои голем бро] беа од научниот кадар вработен во Институтот. Набрзо беше ставен на интернет и е достапен бесплатно.
Исто така, прегледан беше и матерщалот од Толковниот речник на македонскиот ]азик1А, ко], исто така, од 2021 г., е достапен
13 Се издаваат речници (на]многу до]азични) подготвени институтционално или, пак, приватно, од одделни автори).
14 Во 2003 година, тимот на Толковниот речник на македонскиот ja3UK ]а доби државната награда „11 Октомври".
бесплатно на онла]н платформа, како Офици/ален дигитален речник на македонскиот ]азик. Толковниот речник на македонскиот ]азик, како што е познато, е еджуазичен, описен речник на македонскиот стандар-ден ]азик. Во него е опфатен и е опишан лексикографски на]употре-буваниот фонд на ]азикот, ко] содржи околу 100 000 зборови.
Мегутоа, треба се подвлече фактот дека во сите речници, без разлика од каков вид се, е вграден Речникот на македонски ]азик со српскохрватски толкувата, со што се потврдува констатацщата дека работата над првиот македонски речник навистина претставуваше „[...] школа во ко]а се стекна опит што корисно ке послужи во натамошната разработка на македонската лексикографща."
Од сето кажано, по ко] знае ко] пат, може да се констатира дека Речникот на македонски ]азик со српскохрватски толкувата останува како дело со непроценлива вредност не само од културно-историска гледна точка туку и од гледна точка на лексиколошко-лексикографската традицща. Затоа, без нико] да ни забележи, по ово] повод - 70 години од Институтот за македоцнски ]азик „Крсте Мисирков" - Скоще, можеме да се кажеме дека Речникот на македонскиот ]азик со српскохрватски толкувата беше и остана повеке од речник.
Литература
Институт за македонски ]азик „Крсте Мисирков" - Скоще (1953 -1923) http://imj.ukim.edu.mk/ [Institut za makedonski jazik Krste Misirkov - Skopje (1953 - 1923) http://imj.ukim.edu.mk/] Правопис на македонскиот ]азик. 1998. Скоще. [Pravopis na
makedonskiot jazik. 1998. Skopje] Правопис на македонскиот ]азик. 2017. Скоще. https://pravopis.mk/ [Pravopis na makedonskiot jazik. 2017. Skopje. https://pravopis.mk/] Речник на македонскиот ]азик со српскохрватски толкувата. Ред. Блаже Конески. I—III. 1961-1966. Скоще. [Rechnik na makedonskiot jazik so srpskohrvatski tolkuvanja. Red. Blazhe Koneski. I-III. 1961 - 1966. Skopje] Толковниот речник на македонскиот ]азик. Ред. Кирил Конески. I-VI. 2003 - 2014. Скоще. https://makedonski.gov.mk/ [Tolkoven rechnik na makedonskiot jazik. Red. Kiril Koneski. I - VI. 2003 -2014.]
