Научная статья на тему 'НЕОЛОГИЗМЛАР (ЯНГИ ПАЙДО БЎЛГАН СЎЗЛАР) МАВЗУСИНИ ИЛҒОР ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛГИЯЛАР АСОСИДА ЎРГАТИШ (ОНА ТИЛИ, 5-СИНФ МИСОЛИДА)'

НЕОЛОГИЗМЛАР (ЯНГИ ПАЙДО БЎЛГАН СЎЗЛАР) МАВЗУСИНИ ИЛҒОР ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛГИЯЛАР АСОСИДА ЎРГАТИШ (ОНА ТИЛИ, 5-СИНФ МИСОЛИДА) Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

475
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновацион технологиялар / неологизм / интернет / интернет атамалари / четдан кириб келган сўзлар / инглиз тили / янги сўзларнинг оммалашуви

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Диёрбек Рўзмамат Ўғли Турғунпўлатов

Мақолада Она тили дарсларида илғор педагогик технологиялардан фойдаланиб, неологизмлар (янги пайдо бўлган) мавзусини ўргатиш, янги сўзлар ва уларнинг келиб келиши сабабларини янгича усуллар орқали ўтиш ҳақида маълумотлар берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «НЕОЛОГИЗМЛАР (ЯНГИ ПАЙДО БЎЛГАН СЎЗЛАР) МАВЗУСИНИ ИЛҒОР ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛГИЯЛАР АСОСИДА ЎРГАТИШ (ОНА ТИЛИ, 5-СИНФ МИСОЛИДА)»

НЕОЛОГИЗМЛАР (ЯНГИ ПАЙДО БУЛГАН СУЗЛАР) МАВЗУСИНИ ИЛГОР ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛГИЯЛАР АСОСИДА УРГАТИШ (ОНА

ТИЛИ, 5-СИНФ МИСОЛИДА)

Диёрбек Рузмамат уFли ТурFунпулатов

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти талабаси turgunpolatovdiyorbek2002@gmail .com

АННОТАЦИЯ

Маколада Она тили дарсларида илгор педагогик технологиялардан фойдаланиб, неологизмлар (янги пайдо булган) мавзусини ургатиш, янги сузлар ва уларнинг келиб келиши сабабларини янгича усуллар оркали утиш хакида маълумотлар берилган.

Калит сузлар: инновацион технологиялар, неологизм, интернет, интернет атамалари, четдан кириб келган сузлар, инглиз тили, янги сузларнинг оммалашуви.

КИРИШ

Таълимда муваффикиятга эришиш мамлакатни ривожлантиришда асосий омил хисобланади, чинки бу жараён юкори малакали, кенг билим ва тафаккурга эга мутахассисларни талаб этади. Инновациялар замирида эса етук тафаккур ва билим ётади. Шуни англаган холда она тили дарсларини инновацион технологияларни куллаб ургатиш, дарс жараёнини самарадорлигини оширади.

Бугунги кун шиддат билан ривожланиб бораётган бир пайтда бошка сохалар каби илм-фан сохаси хам ривожланишларни, бидимларни янгича карашлар билан урганишни талаб этмокда. Бу эса уз навбатида, хар бир фанга доир янгича методологик принципларни, янгича таълим технологияларини кашф этиш, ривожлантиришни такозо килмокда.

Бугунги кунда мукаммал ишланган дастур, такомиллаштирилган иш режа ва педагогик махорат асосида утказиладиган дарсларда таълим жараёни ва янги мазмун, шаклда булиши учун укувчи билим даражаси, идроки, фикрлаш кобилияти, кизикиши ва ёш хусусиятларини хисобга олган холда янги педагогик технологияларни жорий этиш ва шу асосида комил инсонни тарбиялаш она тили ва адабиёт фанини укитишнинг энг долзарб вазифаларидан булиб колмокда. Педагогик технология укув омилларини яратишга асосланган булиб,

Мау, 2022

495

укувчиларни тезкорликка, укув, укув - ишлаб чикариш фаолиятига жалб этиш имконини бериш лозим. Ушбу талабдан келиб чиккан холда она тили ва адабиёт фанини укитишда илгор педагогик усуллардан фойдаланиш давр талаби хисобланади.

Илгор педагогик технологияларга асосланган замонавий дарс турлари ва шаклларини куллаш, укувчининг таълим жараёнидаги урни, унга янгича муносабатни таъминлаш мазкур жараённи мохирлик ва идрок билан бошкариш демакдир.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Она тили фанининг айрим мавзулари укитувчидан, шунингдек укувчидан хам алохида эътибор ва диккатни талаб этади. Муайян мавзу доирасида урганилаётган муаммонинг энг мухим кирраси, мазмуни урнига унинг шаклий жихатларига купрок эътибор каратилади ва натижада мавзу укувчи томонидан тулаконли узлаштирилмайди.

Хусусан, она тили дарсларида неологизм - янги пайдо булган сузлар мавзусини ургатиш жараёнида аксарият худди шу холат кузга ташланади. Мавзуни ургатишда, укитишда укитувчи томонидан купинча бир томонлама маълумот берилиши натижасида укувчилар мавзунинг мохиятини англаб етмайдилар. Окибатда уларнинг билимларида бушликлар юзага келади. Масалан неологизм - янги пайдо булган сузлар хакида гапирилганда, асосан, уларнинг кайси тилдан узлашгани, кандай маъно англатиши эътибордан четда колдирилади. Аслида неологизм тушунчасининг мохияти унинг янги суз сифатида каралишида эмас, балки кайси тилдан узлашгани, кандай тартибда истеъмолга кириб келгани билан изохланади. Она тилимиз жуда сузга бой булиб, унинг каттагина катламини узлашма сузлар ташкил килади. Бу сузлар араб, форс-тожик, рус, инглиз тилларидан узлашган.

Куйида неологизм - янги пайдо булган сузларнинг ана шу жихатини хисобга олган холда укувчилар узлаштиришидаги бушликларни бартараф этишга доир баъзи иш тажрибаларимиз билан уртоклашамиз. Неологизм - янги пайдо булган сузлар мавзуси 5-синф дарслигида берилган. Мазкур мавзунинг мохияти англаб етилса, аслида унчалик узлаштирилиши кийнчилик тугдирмайди. Аммо айрим укитувчиларнинг узлари неологизмни англамасдан, кайси тилдан, кай тартибда узлашганига эътибор каратмасдан, шунчаки янги суз сифатида ургатилиши мавзунинг мохияти укувчилар томонидан тушунилишини

Мау, 2022

496

кийинлаштиради. Бу мавзуни укитишда укитувчидан мохиятни англаш, педагогик махорат, чиройли нутк, яъни укувчилар диккатини жамлаган холда содда тил билан тушунтиш талаб этилади. Мавзуни мультмедиали укув материаллари ёрдамида тушунтириш укувчига замонавий коммуникация воситалари ёрдамида етказиш юкори самара беради. Бунда укувчилар факат мавзуга оид билимларни узлаштириб колмасдан, балки узининг аклий ва ижодий салохиятини хам замонавий хаёт фаолиятига мувофик тарзфа ривожлантириб боради.

Замонавий укитиш услублари асосида неологизм мавзусини тушунтириш юкори самара беради деб уйлайман, чунки бундай укитиш услублари аклий ва ижодий салохиятини шакллантирувчи фаол методлар булиб, укувчиларнинг мавзуни шунчаки пассив тарзда кабул килишига йул куймайди. ^изиктириш оркали узаро хамкорликда ишлаш, биргаликда харакат килишга ургатади, фаолликка йуналтиради. Бундай замонавий методларда киска вакт ичида узлаштириш курсаткичларини оширувчи укувчиларнинг тулаконли иштирокини таъминловчи турли технологиялардан фойдаланилади.

5-синф дарслигида берилган янги пайдо булган сузлар мавзуси топширик билан бошланган. Бу топширикни бажаришда куйидагиларни тавсия этаман: аввало, топширик укувчиларга огзаки бажартирилиши, сунг проектор воситасида тасвир оркали берилиши максадга мувофик. Экранга неологизмларга оид сузлар мусика ёрдамида навбати билан чикарилади. Янги сузлар учун алохида куй, уларнинг маъноси учун хам алохида куй танланади. Бу ноодатий усул машгулот жараёни ва мавзуга укувчиларнинг диккатини тортишда кул келади. Сунг янги сузлар маъноси билан бирга экранга чикарилади ва янги суз, унинг маъноси укувчиларга расмлар асосида тушунтирилиб, бугунги кинда янгилик маъносини саклаб келаётган сузлар неологизмлар эканлиги укувчиларга айтиб утилади. Масалан, чат сузи инглизча chatter - "валдирамок", "вайсамок", "алжирамок" сузларидан олинганлиги расм оркали курсатилади. Бундай мисоллардан бир нечтаси расмлар оркали курсатилиб, янги суз ва унинг маъноси изохланади. Мавзу машклар билан давом эттирилади. Дарсликдаги 295-машк "Зукколар бахси" тарзида ташкил этилади. Синф икки гурухга булиниб, машкдаги олинма сузларни аниклайдилар ва маъносини изохлаб бериши шаклида бажартирилади. Машкларни бажаришда "шахмат" усулидан фойдаланиш хам кул келади. Бу усулда ок катакларга янги сузлар, кора катакларга уларнинг маъноси ёзилади. Шунингдек, дарс

May, 2022

497

машгулотининг кизикарли утиши ва жонли утиши, укувчилар нуткини ривожлантириш учун "Ким зукко?" ва "Ким топкир?" уйинини утказиш хам яхши самара беради. Бунда укувчиларни икки гурухга булиб, муайян вакт ичида кайси гурух куп интернетга оид янги пайдо булган сузларни топиши топширик сифатида берилади. Дарс сунгида эса укувчилар мавзуни кай даражада узлаштиргани текширилиб, уйга вазифа берилади. Мавзу укувчилар иштирокини таъминловчи турли технологиялардан фойдаланиб утилади.

Узбек тилига араб, форс-тожик, рус, инглиз, немис тилларидан жуда куп сузлар узлашганлиги хаммамизга маълум. Бу сузларни тилимизда бошка тил атамаларига мукоболи булмагани сабабли уларни шундайлигича ёки айрим узгаришлар билан тилимизга кабул киламиз. Бу тиллар орасида айникса инглиз тили етакчи уринни эгаллайди. Инглиз тилидан узлашган сузларга, терминларга хаётимизнинг деярли хар жабхасида дуч келамиз. Иктисодий, маданий, маърифий, спорт сохаси, интернетга тегишли куплаб атамалар инглиз тилидан утган. Оммавий ахборат воситалари, телефон, интернет янги сузларни таргиб килишда етакчи мавкега эгадир. Бундай воситалар оркали кириб келган янги сузлар халкка тез етиб боради ва истеъмолга киритилади. Айникса, тилимизда компьютер, интернетга оид атамалар: аккаунт, блогер, аватарка, файл, чат, мем, хештег, веб-сахифа, дайжест, сайт, телеграм, инстаграм, твиттер (Twitter), фейсбук (Facebook) каби сузлар борки, бу сузлар маъносини билмасдан ишлатамиз. Тилимизга бу сузлар шу кадар узлашганки, улардан уз суз ясовчи кушимчаларимиз оркали янги атамалар хам хосил кила бошладик. Масалан, компьютер сузига -чи кушимчасини кушиб, компьютерчи янги шахс отини хосил килдик. Хрзирда бу суз халкимиз томонидан кенг истеъмолда.

ХУЛОСА

Неологизмларни урганар эканмиз, тилимиз накадар бой ва ранг-баранг эканлигини курамиз. Унинг бой катламидаги узлашган сузларнинг бизга мавхум жихатлари куп. Шундай экан уз тилимизни саклаб колиш, уни узок вакт халкимиз учун хизмат килишини таъминлаш, халкаро хамжамиятга тилимизнинг имкониятларини курсатиш уни халкаро микёсга олиб чикиш учун биз булажак она тили ва адабиёт фани укитувчилари узимизнинг зиммамиздаги келажак авлод олдидаги масъулиятли вазифамизни чукур англаган холда тилимиздаги барча узлашма сузларнинг этимологияси хакидаги тушунчаларни ёш авлод калби ва онгига сингдириб бормогимиз лозим. Зеро бугунги укувчилар эртанги кун

May, 2022

498

пойдеворларидир. Хулоса килиб айтганда она тили фанида неологизмларни, умуман фанни укитишда мавзу мохдятини укувчиларга етказиш катта ахамиятга эга. Замонга хамнафас тарзда кириб келаётган ва илм-фан хамда техниканинг илгор тенденцияларини узида акс эттираётган, уларнинг янада тараккий этиши, жамият хаётига янада купрок хисса кушишини таъминлаётган инновацион гояларни она тили дарсларида куллаш, ёш авлодни замонавий илгор тажрибалар асосида укитиш юкори даражадаги самарадорликни беради ва уларни баркамол шахс сифатида камол топтиради.

REFERENCES

1. Она тили таълимида дидактик уйинлардан фойдаланиш. Academic research in educational sciens. 2022, №3 (5), 267-273.

2. Махмудов Н. ва бошк. Она тили. Умумий урта таълим мактабларининг 5-синфи учун дарслик. Гафур Гулом номидаги нашриёт матбаа ижодий уйи -Тошкент: 2020, 124-125-б.

3. Низомова М. Дарсларда ноанъанавий усуллардан фойдаланиш. "Тил ва адабиёт таълими" журнали, 2020-йил, 6-сон, 14-б.

4. Абдуллаева О.О. Адабиёт дарсларини ташкил этишда интерфаол методлардан фойдаланиш. Студенческий вестник, 16 (161). Часть 7, 2021 г.

5. Эркабоева Н. Узбек тилидан маърузалар. Тошкент: 2020.

6. www.ziyonet.uz

May, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.