Научная статья на тему 'ХИТОЙ ИНТЕРНЕТ-ЛЕКСИКАСИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ЙЎНАЛИШЛАРИ ХУСУСИДА'

ХИТОЙ ИНТЕРНЕТ-ЛЕКСИКАСИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ЙЎНАЛИШЛАРИ ХУСУСИДА Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
76
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Интернет-тил / Интернет-лексика / хорижий ўзлаштиришлар / ҳарфли сўзлар / рақамли комбинациялар / internet-language / internet vocabulary / combinations / literal words / numerical combination.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Мухамеджанова, Ш.Б.

Мазкур мақола Хитой Интернет-лексикаси ривожланишини таҳлил килишга бағишланиб, тадқиқ этилаётган мавзунинг долзарблиги хитой тили янги лексикасини таҳлил қилиш лозимлиги билан белгиланади. Тил динамик тизим ҳисобланиб, унда доимо ўзгаришлар юз беради ва янги сўзлар пайдо бўлади. Мақоланинг мақсади – хитой тили Интернет-лексикасини комплекс тарзда кўриб чиқиш ва унинг ўзига хос хусусиятларини баён этишдан иборатдир. Тадқиқотнинг асосий натижалари хитой Интернет-лексикаси ривожланишининг йўналишларини аниқлашдан иборат. Тадқиқот жараёнида Интернет-лексика таркиби аниқланди ҳамда Интернет-тилини вужудга келиш воситалари белгиланди ва тармоқли мулоқот ривожланишининг келажакдаги йўналиши кўриб чиқилди. Тадқиқ этилаётган лексик бирликлар, мезонлар бўйича фоизли таркибини аниқлаш йўли орқали категориялар бўйича тақсимланди. Материаллар хитой тили интернет-лексика луғатини тузишда фойдали бўлиши мумкин.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHINESE INTERNET VOCABULARY DEVELOPMENT DIRECTIONS

This article is devoted to the analysis of the development of Chinese Internet lexicon, and the relevance of the research topic is determined by the need to analyze the new Chinese lexicon. Language is a dynamic system in which constant changes occur and new words appear. The purpose of the article is to comprehensively review the Internet vocabulary of the Chinese language and describe its specific features. The main results of the study are to identify trends in the development of Chinese Internet vocabulary.

Текст научной работы на тему «ХИТОЙ ИНТЕРНЕТ-ЛЕКСИКАСИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ ЙЎНАЛИШЛАРИ ХУСУСИДА»

'Uzbekistan-China: development of R VOLUME 1 | SPECIAL ISSUE 1

cultural, historical, scientific and Q ISSN 2181-1784

economic relations" SJIF 2021: 5.423

XHTOH HHTEPHET-^EKCHKACH PHBO^tfAHHmHHHHr HYHA^Hm^APH XYCYCH^A

d 10.24412/2181-1784-2021-1-131-138 MyxaMeg^aHOBa m.E.

T^fflY, xhtoh ^HnonornacH Ka^egpacu yKmyBHHCH shahnozochka82@ mail.ru

Аннотация. Мазкур мацола Хитой Интернет-лексикаси ривожланишини таулил килишга базишланиб, тадциц этилаётган мавзунинг долзарблиги хитой тили янги лексикасини таулил цилиш лозимлиги билан белгиланади. Тил динамик тизим уисобланиб, унда доимо узгаришлар юз беради ва янги сузлар пайдо булади. Мацоланинг мацсади - хитой тили Интернет-лексикасини комплекс тарзда куриб чициш ва унинг узига хос хусусиятларини баён этишдан иборатдир. Тадцицотнинг асосий натижалари хитой Интернет-лексикаси ривожланишининг йуналишларини аницлашдан иборат. Тадцицот жараёнида Интернет-лексика таркиби аницланди уамда Интернет-тилини вужудга келиш воситалари белгиланди ва тармоцли мулоцот ривожланишининг келажакдаги йуналиши куриб чицилди. Тадциц этилаётган лексик бирликлар, мезонлар буйича фоизли таркибини аницлаш йули орцали категориялар буйича тацсимланди. Материаллар хитой тили интернет-лексика лугатини тузишда фойдали булиши мумкин.

Таянч суз ва иборалар: Интернет-тил, Интернет-лексика, хорижий узлаштиришлар, уарфли сузлар, рацамли комбинациялар.

Annotation. This article is devoted to the analysis of the development of Chinese Internet lexicon, and the relevance of the research topic is determined by the need to analyze the new Chinese lexicon. Language is a dynamic system in which constant changes occur and new words appear. The purpose of the article is to comprehensively review the Internet vocabulary of the Chinese language and describe its specific features. The main results of the study are to identify trends in the development of Chinese Internet vocabulary.

Keywords: internet-language, internet vocabulary, combinations, literal words, numerical combination.

Х,ар бир тилда илмий-техник жараёнлар вактида, унинг турли сох,аларида узгаришлар юз беради. Анча сезиларли узгаришлар тилнинг лексик тузилишида

кузга ташланади: доимий янгиланиш ва бойиб бориш, жамият хаётидаги катта узгаришларнинг акс этиши, йирик хажмдаги янги тил бирликларини пайдо булиши. Инсон хаётида янги буюмларни вужудга келиши окибатида, уни нуткда белгилаш муаммоси, узаро маданий коммуникацияни куллаб-кувватлаш ва ривожлантириш учун уни бир тилдан иккинчисига таржима килиш вужудга келади.Интернет пайдо булиши билан хитой жамиятида, жумладан, хитой тилида хам жуда куп узгаришлар юз берди. Интернет таъсирида хитой тилида Интернет-тил шаклланди.

Бугунги кунда интернетдаги мулокот тили доимий узгариб бориб, янада куп янги сузлар билан бойимокда. Хитой ва гарб маданиятининг кушилиш жараёни, компьютер технологияларининг такомиллашуви, Интернетнинг асосий мулокат коммуникацияси сифатида таркалиши ва "ижтимоий тармок" форматида мулокот учун дастурларнинг вужудга келиши муносабати билан хитой тилида, дастлаб айнан тармок коммуникациясида пайдо булган янги лексик бирликлар фаол ишлатила бошлади. Шу муносабат билан, интернет тили кандай килиб хитой тилига таъсир этаётганлиги тадкикот мавзусининг долзарблигини намоён этади.

Хитой тилидаги интернет-лексикасида бошка тиллардан, айникса, инглиз ва япон тилларидан узлаштирилган жуда куп сузлар мавжуд. Интернет-лексикаси хитой тилининг омонимлиги хусусияти ва мавжуд сузларнинг янги маъноларни пайдо булиши сабабли хосил булади.Интернет-лексикаси харфлар билан ёзиладиган жуда куп микдордаги сузлар ва суз бирикмаларидан ташкил топган;

Хитой тили Интернет-лексикаси - бу асосан жуда мураккаб лексика.

Бундай ёндошувда тадкикот максади хитой тилида интернет-лексиканинг вужудга келиши ва ривожланишини куриб чикиш хисобланади.Хитой интернет-тили лексик бирликларини куриб чикиш ва унинг шаклланишининг узига хос хусусиятларини белгилашдан, интернет-лексикаси кандай килиб хитой тилининг узини ривожланишига таъсир этишини аниклашдан,мулокот тилининг ривожланиш йуналишини очиб беришдан иборат.

Хрзирги вактда жуда куп олимлар хитой тилида интернет-лексикани ривожланиши ва унинг таъсирини тадкик этишга катта эътибор каратмокдалар. Тадкик этишга ёндашиш методологияси интернет-лексика ривожланишининг асосий йуналишини, тармокдаги мулокатнинг асосий воситаси сифатида англаш учун имкон беради. Масалан,Синьхуа интернет-тил лугати ёрдамида

хитой тилидаги замонавий интернет-лексикани аниклашга хамда уни вужудга келиш йулларини белгилашга эришилди.

Пайдо булиш усули буйича интернет-лексика лексик бирликларининг тавсифини тузиш ёрдамида, ягона принцип буйича турли ходисаларни бирлаштирувчи тизимларни тузиш оркали Интернет-лексиканинг лексик бирликларини тартибга солишга муяссар булинди. Интернет-лексиканинг суффиксация ва префиксация каби лексик бирликларини вужудга келишининг бундай усулларини тадкик этишда, биз Интернет-тилнинг лексик бирликларини пайдо хосил килиш моделларини аниклаш учун моделлаштириш услубидан фойдаланиш максадга мувофик. Мисол учун, 2946 лексик бирликлардан иборат "Синьхуа" Интернет-тили лугатининг тахлил килиш ишларида, бу бирликлардан 827 та лексик бирликларни харфли сузлар (28.2 %) ташкил килиши, 482 та лексик бирликларни ракамли сузлар ва суз бирикмалари (16,3 %), 1637 тасини иероглифлар билан ёзилган лексик бирликлар (55,6 %) ташкил этиши аникланди.

Хитой тилининг интернет-лексикасининг энг катта кисмини иероглифларида ёзилган сузлар ташкил килади.Иероглифларда ёзилган 1637 та сузлардан 94таси - бир бугинли сузлар (5,7 фоиз), 776таси - икки бугинли сузлар (47,4 фоиз), 767таси - уч ва ундан ортик бугинли сузлардан (46,9 фоиз) иборат. Иероглифларда ёзилган лексик бирликлар орасида куп бугинли сузлар устунликка эга.

Охириги вактларда хитой тилининг интернет-лексикасида M ju каби равиш даражасидан фойдаланиш жихатлари учраб турмокда, масалан:

Ш.Ш- ju jûong - жуда хафа, гамгин

ШШ^- ju giàoxiào - жуда кулгили

ШМй- ju piàoliang - жуда чиройли

Ш bào

bào qiànghàn - жуда купол, курс

Ш^- bào xiào - жуда кулгили

ШЗМ- bào qiàng - жуда кучли

Мазкур равишлар интернетда етарли даражада кенг таркалган.Гапимиз тасдиги сифатида мисоллар бериб утамиз. Масалан,ундов сузлардан фойдаланишга мойиллик хам ортиб бормокда, масалан:

133

^ - qië - эътиборсизлик, нафратланиш: - Qië, zhë

zhбng rënshuí lihui уа! - Ким бунака одамларга эътибор беради!

^ - Мп - кийин ахволга тушиб колишни англатади: '^ШЗтШЗ^Ш

- Нап, zai qëtmg уй Ьао 1aoshT 1а! - Эх, караокеда укитувчига дуч келиб колдим!

Ундан ташкари, модал юкламанинг купинча кулланилиши кузатилади, масалан, dT: - Yuan1ai shi zhëge yangzi dT! - Мана канака

экан!

Грамматик коидаларга кура, мазкур dT юкламаси купинча Й de ва

de урнида ишлатилади. Хитой тили интернет-лексикасида лексик бирликларининг хосил булишида суффиксация ва префиксация ходисаси сермахсул хисобланиши аникланиб, улар хитой тили интернет-лексикасида барча лексик бирликларининг хосил булишининг 67 фоизини ташкил этади.

Суз ясалишида аффиксация масаласи буйича дунё тилшунослигида, хусусан, узбек тилшунослигида хам куплаб тадкикот ишлари амалга оширилган. Хусусан, хитой тилида аффиксациянинг рули, суз ясалиши тизимидаги урни ва махсулдорлиги аниклаш масаласида хам хитой, хориж ва узбек хитойшунослари томонидан изланишлар олиб борилган. Хусусан, Лу Чживэй1, Чжан Цзин 2 , ВанЧао Юань 3 каби хитой тилшунослари, В.И.Горелов, А.Л.Семинас, А.А.Хоматова каби рус хитойшунослари мазкур масаланинг асосан, хитой тили лексикологияси доирасида тадкик этишган. Узбек хитойшуносларидан С.А.Хашимова хитой тилида аффиксация масаласини монографик планда тадкик этган булса, С.А. Носирова томонидан мазкур суз ясалиш усулининг ижтимоий-сиёсий терминологияда тутган урни юзасидан тадкикот ва тахлилларни амалга оширган, С.Т.Мустафаеванинг хитой тилшунослик терминлари тадкикига багишланган монографиясида аффиксация хитой тили лингвистик терминлари ясалишида махсулдорлиги юзасидан иккинчи уринда турадиган усул сифатида эътироф этилган.

Хитой тили интернет-лексикасида лексик бирликларининг суз ясовчи барча суффикслари орасида Ш - zй суффикси энг махсулдор хисобланади:

1 Lu Zhiwei. " Beijing, 1957. - 160 ye.

2 Zhang Jin. "Ju, cizu, juzi". - Haerbing, 1984. - 220 ye.

3 ^Шл.МШШШ^Ш. Beijing.2003. - 64 Ж.

"Синьхуа" Интернет-тили лугатида бундай суффиксга эга сузлар барча суффиксация йули билан хосил буладиган сузларнинг 46 фоизини ташкил этади. Мазкур суффиксга эга сузларнинг ишлатилишига мисол келтирсак:

Ш Щ Ш - luökäozü - бирон бир дастлабки тайёгарликсиз имтихонга

борувчилар.

Махсулдорлик буйича кейинги уринда Щ kè суффикси туради: "Синьхуа"

интернет-тили лугатида бундай суффиксли сузлар 34 фоизни ташкил этади.

Мазкур суффиксга эга суларнинг ишлатилишига мисол:ЭД^ - cèkè - одамлар

фикрини билиш максадида чатлар ва форумларда мухокама килиш учун мавзу уйлаб топадиган одам.

Хитой тили интернет-лексикасида лексик бирликларини хосил килиш учун

{Ж tï - суффикси ишлатилади (17%). Мазкур суффикс тармок мулокатидаги

маълум услубни билдиради, масалан, - mitàngti тармок мулокати услуби

булиб, унда сузловчи купинча турли хилдаги юкламалар, сузларни ишлатади,

купинча смайликлар ёзади ва хоказо. (^Ш mitàng - асал).

Ундан ташкари, ^ dàng - каби суффикслар учраб туради (10 %), масалан,

PS ^ PS - Photoshop дастуридан купинча фойдаланадиган одамлар.Щ qûn каби

суффикс хам (2 %) ишлатилади, масалан, QQ Щ QQ - QQ дастуридаги гурух чати хисобланади.

Лугатда префиксация воситасида суз ясаш суффиксацияга нисбатан анча кам учрайди ва бундай сузлар Лугатда келтирилган барча лексик бирликларнинг 37 % ташкил этади. Энг махсулдор префикс Ш bèi ва Е хисобланади. Ш bèi префикси вазиятнинг чорасизлигини, иложсизлигини ифода этишда ишлатилади, масалан:

^^^ - bèijiuyè - узи хохламаган лавозимга ишга жойлашиш. Е префикси куйидаги сузларда учрайди: Е -Echänpin - электр товарлари, электроника

E ШЖ -Ejiaoshi - мультимедия жихозларига эга хона.

Хитой тилининг интернет-лексикаси бошка тиллардан, асосан инглиз ва япон тилларидан узлаштирилган сузлар билан бойиб бормокда. Масалан:

QQ Ш - ham - инглизча "honey"- ёкимли, дилбар

QQ^-hapi - инглизча "happy" - бахтли

- kawayT - японча "**" kawaii - ёкимли, дилбар

- nani - японча "nani" -нима? Сузидан.

Бундай усулда хосил булган сузлар 19 % ташкил этади.

Интернет-лексика хитой тилининг омонимиклиги туфайли хам тулиб бормокда. Бундай усулда хосил булган сузлар 14 % ташкил этади. Масалан:

ШЩ сузи ЙРШ - youxiang сузи урнига ишлатилади (почта кутиси)

Ш^ banzhu сузи -^i banzhu урнига ишлатилади (модератор).

Шундай килиб, мазкур тадкикот ишида хитой тили интернет-лексикаси ривожланишидаги куйидаги йуналишлари аникланди:

Хитой тили интернет-лексикасидаги лексик бирликларнинг аксариятини куп бугинли сузлар ташкил этади.

Хитой тили интернет-лексикасидаги лексик бирликларнинг хосил булишининг энг махсулдор воситаси префиксация ва суффиксация хисобланади.

Тармокдаги мулокат тилига етарли даражада купгина бошка тиллардан, айникса инглиз ва япон тилларидан узлаштиришлар кириб келган.

Замонавий интернет-лексика хитой тилининг омонимиклиги туфайли юзага келган.

Тармокдаги мулокат жараёнида равиш даражаларини, ундовни ва юкламаларни ишлатишга мойиллик пайдо булди.

Интернет тилининг замонавий лексикасини жуда катта микдордаги харфли сузлар ва ракамли комбинациялар ташкил этади.

Хулоса килиб айтиш мумкинки, хитой тилининг суз бойлиги, дунёнинг бошка тиллари сингари, тилнинг ички имкониятлари ва чет тилидан узлаштирилган сузлар билан тулдирилмокда. Айникса сунгги йилларда ХХР да мунтазам нашр этилаётган неологизм лугатлари ва узлашма сузлар лугатлари бунининг исботидир.4 Хитой олимлари Интернет-тилда лексик бирликларни

4Словарь буквенных слов китайского языка. Шанхай: Шанхай цышу чубаньшэ, 2001. (Ш^^ ^ЙЗФ^Ж^Ш, 2001). Словарь неологизмов современного китайского языка. Шанхай: Шанхай цышу чубаньшэ, 2009. (Ш^ШпШШгпМЛ. Ш, 2009). Словарь неологизмов китайского языка

2014 года. Пекин: Шанъу иньшугуань, 2015. (2014 ШпШШп. ^Ж: Ш^Р^Ш, 2015). Цэнь Цисян. Словарь иностранных заимствований китайского языка. Пекин: Шанъу иньшугуань, 2015. ШД^^Ь^^ШЛ. i

Ж: Ш 2015)

пайдо булиш вазиятини "доимий портлаш" сифатида таърифлайдилар. Зеро бу ходиса ижтимоий хаётнинг турли сохаларида, табиий ва ижтимоий илм-фанда, таълимда, кундалик турмушда ва хоказоларда юз бермокда .5 Турли хисобларга кура, хар йили 700-800та янги лексик бирликлар пайдо булиб, охириги йигирма беш йил мобайнида тахминан 20 минг янги сузлар вужудга келди, бирок, улар аслида камрок булиши мумкин, чунки бу сузларнинг бир кисми - бу маъноси узгарган эски сузлардир.6 Янги сузлар ва иборалар учун яратилган хитой лугатлари одатда 4700дан 10000гача лугат маколаларини киритган.7

Е.С.Жолобова, А.Л. Семенас, А.А. Хаматова, Ли Шуцзюань, Янь Лиган ва М.В. Меркуловаларнинг кузатишларича, охириги вактда хитой тили Интернет-лексикасида харфли сузлар, ракамли комбинациялар ва бошка тиллардан узлаштирилган сузларни ишлатишга майллик кузатилмокда.

Мазкур муаммо хозирги кунгача долзарб булиб, купгина олимларининг ишларида хамда илмий-публицистик журналларда ёритилиб келинмокда.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Lu Zhiwei. Hanyude goucifa. - Beijing, 1957. 160 ye.

2. Zhang Jin. Ju, cizu, juzi. - Haerbing, 1984. 220 ye.

3. Beijing.2003. 64 M.

4. Словарь буквенных слов китайского языка. Шанхай: Шанхай цышу чубаньшэ, 2001. (Ш^ ВДгЗД. ±Ш: 2001)

5. Словарь неологизмов современного китайского языка. Шанхай: Шанхай цышу чубаньшэ, 2009. (ШШ^ШШ^ЗД. 2009)

6. Словарь неологизмов китайского языка 2014 года. Пекин: Шанъу иньшугуань, 2015. (2014 ШШЩги. Ш^ШШ, 2015) Цэнь Цисян.

7. Хашимова С. А. "Особенности образования существительных при помощи аффиксов в современном китайском языке (на примере суффиксов М, ^, Щ,^." Актуальные вопросы современной науки и образования. 82-85с.

8. Семенас А. Л. Особенности лексических заимствований в китайском языке // Вопросы языкознания. 1997. № 1.

9. " ШФ^М" Xinhua изохли лугати. https://zidian.911cha.com/zi65cf.html

5 Семенас А. Л. Особенности лексических заимствований в китайском языке // Вопросы языкознания. 1997. № 1. С. 48.

6 Семенас А. Л. Особенности лексических заимствований в китайском языке // Вопросы языкознания. 1997. № 1. С. 50.

7 Семенас А. Л. Особенности лексических заимствований в китайском языке // Вопросы языкознания. 1997. № 1. С. 57.

10. L.A .Sultanova Composition as A Way of Forming the Terms of Medical Instruments and Surgical Devices in Modern Chinese

11. Sh. B. Mukhamedjanova LINGUISTATICAL STUDY OF CHINESE INTERNET LEXICOLOGY http://dx.doi.org/10.21474/IJAR01/12496

12. Omonov, Q. S., Rikhsieva, G. S., & Khalmurzaeva, N. T. (2021). THE ORIGIN OF AN OFFICIAL TURKIC STYLE AND ITS PLACE IN THE DEVELOPMENT OF A WRITTEN LITERARY LANGUAGE. CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PHILOLOGICAL SCIENCES (2767-3758), 2(08), 45-49.

13. Gosmanovna Ibatullina, D., Rafisovna Alikberova, A., & Abdullayevna Nasirova, S. (2019). Modern Linguistic Trends in the Japanese Language. Journal of Research in Applied Linguistics, ^(Proceedings of the 6th International Conference on Applied Linguistics Issues (ALI 2019) July 19-20, 2019, Saint Petersburg, Russia), 500-505.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

14. Hulkar, M. (2019). INTERACTIVE METHODS OF PEDAGOGICAL PROGRAMS IN TRAINING Oriental Languages. Uzbekistan Journal of Oriental Studies, 7(2), 146-155.

15. Hashimova, S. A., & Nasirova, S. A. (2021). FEATURES OF FORMING OF ANIMATED NOUNS WITH THE AFFIXES IN MODERN CHINESE LANGUAGE. Journal of Central Asian Social Studies, 2(04), 1-10

16. AMANOV, K. (2015). THE MATTER OF DIVIDING AGES IN HISTORY OF TURKIC OFFICIAL METHOD. Turkish Studies (Elektronik), 10(12), 57-68.

17. Насирова, С. А. (2019). Языковая политика в Китае: идентификация общественно-политической терминологии. In Китайская лингвистика и синология (pp. 384-387).

18. Mirzaxmedova, H. (2020). TERMS MADE FROM THE ORIGINAL IRANIAN VOCABULARY IN PERSIAN. Philology Matters, 2020(1), 137-145.

19. Хашимова, С. (2020). НЕКОТОРЫЕ ГРАММАТИЧЕСКИЕ И СЕМАНТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ УДВОЕНИЯ В ЯПОНСКОМ ЯЗЫКЕ. In Страны. Языки. Культура (pp. 334-338).

20. Nadira, K. (2017). The problem in translation from Japanese to Uzbek in the novel" A Wild Sheep Chase"-Focusing on Politeness. Literary Imagination, 19(3), 760-771.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.