0Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
NEMIS TILINING MORFOLOGIK O'ZGARISHI
Zaynab Zinali qizi Hasanova
Chirchiq davlat pedagogika universiteti, talaba Ilmiy rahbar: p.f.f.d.(PhD) Z.A.Shirnazarova Chirchiq davlat pedagogika universiteti hasanovazaynab80@gmail.com
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada nemis tilining morfologik o'zgarishlari, grammatikasi haqida so'z yuritilgan. Tilning kelib chiqishi, tarkib shaklu shamoili millat uchun muhimdir.
Kalit so'zlar: Chet tillar, grammatika, morfema, lug'at, sintaktik, semantik, fonologik, morfologik, til, shaxs.
ABSTRACT
this article talks about the morphological changes and grammar of the German language. The origin of the language, the form of content is important for the windy nation.
Keywords: Foreign languages, grammar, morpheme, vocabulary, syntactic, semantic, phonological, morphological, language, personality.
Hozirgi kunda mamlakatimizda chet tilllar keng ko'lamda rivojlanmoqda. Jumladan, nemis tili yurtimizda o'z o'niga ega va keng tarqalgan chet tillar guruhiga kiradi. Nemis tili mamlakatimizda maktablarda ikkinchi chet tili sifatida o'rgatiladi, universitetlarda esa asosiy yoki ikkinchi til sifatida o'qitib kelinmoqda. Nemis tilini o'qitishda turli xil metodlar va bundan tashqari turli adabiyotlarga murojaat qilinadi. Nemis tili grammatikasi maktab darsliklaridan boshlanadi. Lekin biz shuni unutmasligimiz lozimki tilni qanchalik ko'p o'rganilsa ham oxiriga yetib bo'lmaydi. Til ijtimoiy jarayon hisoblanadi. Grammatikani 0 dan o'rganib kelish jarayonida ularning turlarga bo'linganiga guvoh bo'lasiz. Yillar davomida tilni bosqichma bosqich o'rganishda davom etasiz. Universitet bosqichida nemis tili grammatikasi, paydo bo'lish jarayoni chuqurroq o'rgatiladi. Men nemis tilining morfologik o'zgarishi mavzusini yoritib berishni ma'qul topdim. Til taraqqiyotiga nimalar kiradi?
Tibbiyot va rivojlanish psixologiyasida tilni rivojlantirish bolalik davridagi til ko'nikmalarini rivojlantirishdir. Tilni rivojlantirish bir tomondan tovushlar, lug'at va
532
Chirchik State Pedagogical University Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Chirchiq davlat pedagogika universiteti
qdaVatpdagog
Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
■
grammatikani o'rganish, ikkinchi tomondan esa fonetikani rivojlantirishni o'z ichiga oladi.
Tilshunoslikda morfologiya nima?
Morfologiya (yunoncha "morphe.....shakl" va "logos" "ta'lim, so'z'')
tilshunoslikning so'z shaklini o'rganadigan fan. U tilda so'zlarning grammatik shakli qanday o'zgarishini o'rganadi. Biz bilishimiz kerak bo'lgan eng kichik morfologiya birligi morfemadir. So'z shakllari kamida bitta morfemadan iborat bo'lib, eng kichiki ma'noni anglatadi. Birlik: bu bir (yoki bir nechta) turg'un tovushlarni o'z ichiga olgan tovushlar ketma-ketligi ma'nolariga ega bo'lib, undan keyin boshqa mayda bo'lakka ajratib bo'lmaydi. Leksik morfemalar mustaqil ravishda turishi mumkin. Grammatik morfemalar doimo bog'langan. Eslatma: Bo'g'in chegaralari odatda morfema chegaralari bilan bir xil holatda bo'lmaydi. Til o'zgarishi qanday sodir bo'ladi?
Tilning o'zgarishi fonologiya, morfologiya, sintaksis, semantika kabi barcha til darajalarida sodir bo'ladi va eng muhimi, til o'zgarishi ham til aloqasi orqali yuzaga keladi. Tildagi o'zgarishlarning sabablari doimo izohlanadi. Til o'zgarishining qanday turlari mavjud? Turli darajalarda til o'zgarishi: Fonologik: tovush o'zgarishi yoki ovoz o'zgarishi. Morfologik: so'z shaklidagi o'zgarishlar. Morfologik o'zgarish. Leksik: lug'atga ta'sir qiluvchi o'zgarishlar. Sintaktik: Gap tarkibidagi o'zgarishlar. Semantik: ma'no o'zgarishi.
Morfologiya yuqorida qayd etilgan komponentlardan tashkil topgan. U ularni toifalarga ajratadi. Turli xil so'z shakllari (shuningdek, sintaktik so'zlar, matndagi so'zlar) leksema (shuningdek: leksik so'z, leksika kirishi) shaxs tomonidan shakllarga morfologiyani tartibga solish uchun paradigmaga qaraladi. Paradigmadagi mos shakllarni tushunish va kerak bo'lganda (sinkretizm shakllarning qulashi). Ushbu turli xil so'z shakllarini morfosintaktik xususiyatlarga ko'ra tasniflash va flektiv paradigmada birlashtirish mumkin.
Flexion morfologiyaning kichik sohasini ifodalaydi va quyidagi sohalarni o'z ichiga oladi: Deklensiya va kelishik hamda qiyoslash. Fe'llar son (sg., pl.), shaxs (1, 2, 3), zamon (shu jumladan hozirgi, o'tgan zamon)
Modallar (indikativ, subjunktiv), Nisbatlar (faol, passiv) konyugatsiyalangan. Fe'l barcha zamonlarda mavjud va gapga o'z ta'sirini ko'rsatadi. Ismlar (otlar, sifatlar, olmoshlar va artikllar) hol va raqamga ko'ra saralanadi. Sifatlar ham so'zlarni o'zgarishida o'z ta'sirini ko'rsatadi.
533
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^hirchiqdavlat^edagogikiiniVlililM
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, nemis tilini o'rganish davomida uning nafaqat tarixi, balki har bir so'zning asosi va qanday ma'no anglatishi juda katta ahamiyatga ega. Nemis tilini o'rganish jarayonida shularga guvoh bo'lish mumkinki uning ko'p asrlik tarixi va sinonimlarga boyligi e'tiborga loyiq. So'zlarning morfologik o'zgarishi nafaqat gapga balki yangi so'zlar yasalishiga ham olib keladi. Bir gap bilan aytganda tilni yillar davomida tadqiq qilgan holatda o'rganish mumkin. Shundagina, tilning mazmun mohiyatini anglab borish mumkin. Til ijtimoiy jarayondir unda yangi so'zlar, grammatikada esa yangi qoidalar paydo bo'ladi. Chet tillarni o'rganish, yangi dunyoni kashf qilishdagi bir qadamdir.
REFERENCES
1. "Einführung in die Sprachwissenschaft" Prof.Dr.Nanna Fuhrhop 19-25
2. „Sprachwandel" Gerrit Kentner 14-16
3. „Tilshunoslikka kirish" Z.Xolmanova 56-57
4."Umumiy tilshunoslik" S.Usmonova 76-77
534
