4Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^hjrchiqdavlat^edagGgika^niversiteti^^^^^^^Za
NEMIS TILIDA CHET TILLARIDAN O'ZLASHGAN SO'ZLARDA BO'G'IN
MUAMMOSI
Gulmira Sherzod qizi Ergasheva
E-mail : ergashevagulmira0202@gmail .com Ilmiy rahbar: Furqat Shuhratvich Mirvaliyev
ANNOTATSIYA
Maqolada nemis tilidagi chet tilidan o'zlashgan so'zlarda bo'g'in muommosi muhokama qilinadi, nemis tili vakillari ongida ushbu so'zlarning bo'g'in xosil qilishda paydo bo'ladigan muammolar ushbu maqolada ochib beriladi.
Kalit so'zlar: lug'aviy birlik, so'z o'zgaruvchanligi, so'z boyligi, fonetika, tovush, bo'g'in, tasvir, lingvistik ong, til, artikulyatsiya, bo'g'in yasash doirasi, chet tiliga oid so'zlar, olinma so'zlar, so'z o'zlashishining sabablari, so'z talaffuzi va imlosi.
THE PROBLEM OF SYLLABLE IN WORDS BORROWED FROM FOREIGN
LANGUAGES IN GERMAN
ABSTRACT
The article discusses syllable circulation in words borrowed from a foreign language in German, the problems that arise in the minds of representatives of the German language in the syllable dressing of these words are revealed in this article.
Keywords: vocabulary unit, word variability, vocabulary, phonetics, sound, syllable, image, linguistic consciousness, language, articulatsya, syllable-making circle, foreign language words, derived words, reasons for word mastery, word pronunciation and spelling.
Til - jamiyat taraqqiyoti bilan bog'liqdir. Ma'lumki, ko'pchilik odamlar zamonaviy dunyo ichida bir nechta tillarda gaplashadi, ya'ni ular ikki tilli yoki ko'p tilli deb yuritiladi. Dunyoda sodir bo'layotgan madaniy jarayonlar albatta tadqiqotga hissa qo'shadi bir nechta xorijiy tillar o'z navbatida aloqa, madaniy almashinuv biznesni osonlashtiradi. Xalqaro muloqot tili ingliz tilidir. So'zlashuvchilar soni bo'yicha ingliz tili dunyoda ikkinchi o'rinda turadi (taxminan lmilliard). Yevropada ijtimoiy rivojlanishning zamonaviy tendentsiyalari birinchi o'nlikka kirgan nemis tili rolining oshishiga hissa qo'shadi. Statistikaga ko'ra, har yili 15-18 million odamni nemis tilinio'rganishni boshlaydilar. Nemis tilida Lotin va fransuz tilidan tashqari italyan tilidan o'zlashgan so'zlarning ham salmog'i ham anchagina. Bunga asosiy sabab XV asr va XVI asrning birinchi yarmida Italiyada gumanizm (feodallikka qarshi kurash) va
April 23-24, 2024
707
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^hjrchiqdavlat^edagGgika^niversiteti^^^^^^^Za
kapitalizm rivojlandi. Bu esa Italiyani yetakchi davlatga aylantirdi. Italyan tilidan nemis tiliga moliya, harbiy va san'at sohasidagi so'zlar o'zlashgan. Opera. Konzert, Bank, Soldat, Granate kabi boshqa so'zlar kirib kelgan.
Ma'lumki, har bir tilning lug'at tarkibi boyib borishining bir qancha yo'llari mavjud. Ana shunday yo'llarning biri bu boshqa tillardan so'zlar o'zlashishidir. Bugungi kunda bu jarayonni boshidan o'tkazmagan, faqat ichki imkoniyatlari bilan rivojlangan til mavjud emas. Malum bir tilning hozirgi davr rivojida avvalo boshqa davlatlar bilan ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy aloqalar, fan-texnika taraqqiyoti asosida boshqa bir tilga tegishli bo'lgan so'zlar o'zlashishi kuzatilmoqda. Har bir tilninng o'z rivojlanish tarixi mavjud va bu jarayonda boshqa tillardan so'zlarning kirib kelishi kuzatilgan. Nemis tilining rivojlanish tarixiga nazar tashlaydigan bo'lsak, nemis tili rivojlanish tarixi 4 ta davrni o'z ichiga qamrab oladi. Bular quyidagilar:
Althochdeutsch-qadimgi nemis tili (770-1050)
Mittelhochdeutsch-o'rta davr nemis tili(1050-1350)
Frühneuhochdeutsch-nemis tilining uyg' onish davri (1350-1650)
Neuhochdeutsch-hozirgi nemis tili
Nemis tili so'z xazinasi asosan 4 xil yo'l bilan kengayib boradi.
l.So'z yasash orqali;
2.Boshqa tillardan so'z olish orqali;
3.Ma'no o'zgarish orqali;
4.Yangi frazeologizmlarni yasash orqali;
Ingliz va nemis tillari bir-biridan farq qiladi, ammo shunga qaramay ular o'rtasida o'xshashlik mavjud. «Er schwamm in dem tiefen Wasser»Pastki nemischa jumlada "U suvning chuqur joyiga suzdi" deb bersak. Ingliz tilida «He swam in the deep water» misolida tillar o'rtasidagi yaqinlikni ilg'ab olish qiyin emas. Nemis tilida bo'g'in tarix davomida unlilar kuchli o'zgarish tendensiyasini namoyon etgan. Ular turli xil o'zgarishlarga duch kelishdi:
■ sifat o'zgarishlari tovush sifatiga ta'sir qiladi (masalan: [o]>[a:]);
■ miqdoriy o'zgarishlar cho'ziq tovushlarni qisqa yoki qisqa uzun tovushlarni (masalan: i>i:) qiladi;
■ bog'liq o'zgarishlar ma'lum pozitsiyalar yoki fonetik shartlar bilan cheklangan;
■ fonetik sharoitdan qat'iy nazar mustaqil o'zgarishlar sodir bo'ladi.
XV - XVI asrlarga kelib italyanchan faqatgina savdo - sotiq sohasida emas, balki urush - jang, musiqa va san'at, adabiyot, siyosat va huquq, ijtimoiy hayot, sport, texnika va ovqat sohalarida ham so'zlar kirib kela boshlagan. XX asrga kelib, II jahon urushidan so'ng g'arbiy Germaniyada ingliz tilidan so'zlar o'zlashishi yanada kuchaygan. Bundan tashqari, Amerika ingliz tilidan, ispanchadan, portugalchadan, afrikanchadan, turkchadan, arabchadan, hindchadan ham so'zlar o'zlashgan. Bu so'zlarning
April 23-24, 2024
708
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
Chirchiq davlat pedagogika universiteti Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
o'zlashishiga eng muhim sabab - savdo - sotiq, tor siyosat sohasini xalqaro miqyosda rivojlanishidir. Boshqa sababi esa, predmetlarning qayta ishlangan turi chet tilidan o'zlashgan so'zlar bilan nomlashga bo'lgan ehtiyojdir. Bu o'zlashgan so'zlar bilan nomlanish ehtiyoji ichki til sabablari bilan bog'liqdir. Hozirgi davrda Germaniyada nemis tilidagi so'zlardan ko'ra ko'proq ingliz tilidagi so'zlarni ishlatish aholi uchun odat bo'lib qoldi. Germaniyaning katta - katta shaharlarida ko'ngilochar majmualarda yoki katta vokzal va aerportlarda inglizcha ifodalarni uchratish mumkin.
Bundan tashqari nemis tiliga quyidagi tillarning ta'siri natijasida nemis tili so'z hazinasiga o'zlashgan so'zlar kirib kelgan: Slavyan tili ta'siri ostida: Peitsche - aus dem „bic"; Pflanze - aus dem latein. platna; Fenster -latein. Grek tili ta'siri ostida: - Chor. Fransuz tili ta'siri ostida: XVI-VII
asrdan boshlab nemis tili so'z hazinasiga fransuz tilidan yangi so'zlar kirib kela boshladi . Buning natijasida nemis tuliga fransuz tilidan 1200 ga yaqin so'z kirib kelgan; Möbel, Mode, Adresse, Mama, Papa, Toilette.
Ingliz tili ta'siri ostida: Wirtschaft, IT-Bereiche, Sport (inline, bungee, jumping), Musik (pop, rock), Politik (summit, statement), Leistung Management, Arbeit Job, Randesvous Date, Kraft Power, Chef Boß, Haushalt Budge. Italyan tili ta'siri osti da: Piano, forte, pianissimo; Bank-Begriffe kabi. Urg'uli bo'g'inlarda unlilar orasidagi qarama-qarshiliklar ehtiyotkorlik bilan saqlangan va yangi o'ziga xos xususiyatlar kiritilgan, shuning uchun urg'uli unlilar soni ko'paygan. Urg'usiz o'rinlarda unlilar orasidagi asl qarama-qarshiliklar zaiflashgan va yo'qolgan, qisqa va cho'ziq unlilarning farqi neytrallashgan.
Uzoq va qisqa unlilarni qat'iy farqlash german guruhining muhim xususiyati sifatida qaraladi. Qisqa va uzun unlilarning kontrasti ularning o'zgarishining turli yo'nalishlari bilan quvvatlanadi. Uzun unlilar qisqaroq va diftongizlanishga moyil bo'lsa, qisqa unlilar ko'pincha ochiqroq bo'lib o'zgargan. Bu o'zgarishlarni eng qadimgi unli o'zgarishlarda ko'rish mumkin:
a) Qisqa [o] german tilida yanada ochiq unli [a] ga o'zgartirildi: (masalan: Noctem (IE) - narhts (Got.), Nacht (Ger.);
b) cho'ziq unlilarning qo'shilishi teskari yo'nalishda davom etdi: IE long [a:] [o:] ga toraydi (masalan: Mater (IE) - modor (OE) ). Natijada german tillarida na qisqa [o], na uzun [a:] bor edi. Keyinchalik bu tovushlar turli manbalardan pay do bo'ldi.
v) urg'uli tovushning sifati ayrim hollarda keyingi tovushga bog'liq. Ushbu tamoyilning eng erta namoyon bo'lishi sinish (sindirish) deb nomlanadi va 2 juft unli "ei", "u-o" ga tegishli. Ildiz bo'g'inidagi IE "e" nemischa "i"da o'z tengini topadi, agar undan keyin "i" yoki "j" yoki burun [n] (Umlaut) bo'lsa (masalan: Ventus (L.) -shamollar () Goth.), shamol (OE); Medius (L.) - o'rta (OE)).
709
April 23-24, 2024
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
Chirchiq davlat pedagogika universiteti Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
d) "zlashmalarda [u] tovushi "u" yoki burun undoshidan keyin nemischa [u] ga aylandi, nemischa [o] tilida o'z tengdoshini topadi (masalan: Sunus (Lith.) -sunu (OE): Hurnan (Kelt). .) - shox (OE);
e) barcha IE tillarida unli gradatsiyaning alohida turi (Ablaut) mavjud. Uning kelib chiqishi taxminan bir asr davomida muhokama qilingan. Ildizning gradatsiya bilan ajralib turadigan 3 ta varianti stress holatiga bog'liq. Ablautning ikki turi mavjud: miqdoriy (turli unlilarning o'zgarishi, asosan [e]>[a], [e]>[o]) va sifat (bir va bir xil unlining sifat jihatidan o'zgarishini bildiradi: normal, normal, uzaytirilgan, qisqartirilgan). IE tillarida gradatsiyaning asosiy turi "e-o-nol (unli tovushning yo'qligi)" almashuvi bilan ifodalanadi. To'liq stress eng yuqori darajani ("o"), zaiflashgan stressni -o'rtacha darajani ("e") va stresssiz holatni - nolga (masalan: ctol-stelyu- stlat) olib keladi. Yana bir olim Wilhelm Bondzio quyidagicha fikr yuritadi. "O'zlashma so'zlar o'zining ma'nosi bilan to'laligicha boshqa chet tiliga o'zlasha oladi. Sekin astalik bilan o'zlashayotgan so'z o'zlashtirayotgan til sistemasiga tashqi tomonlama (Fleksiya, Talaffuz, Yozilish jihatdan ham) moslashib boradi" Masalan; dt. Fenster aus lat fenestra Yana bir nemis tilshunos Gluck ham asarlarida „Entlehnung" ga ya'ni o'zlashmalarga quyidagicha tarif bergan. O'zlashma deganda bir tildan boshqa tilga so'z, morfema yoki sintaktik goho ba'zida grafematik strukturalarning kirib kelishi tushuniladi. O'zlashmalar yo til innovatsiyalarining vositasidan darak beradi yoki aniq til uchun kerak bo'lgan ifoda talabini yopadi. Umuman olganda o'zlashmalar ko'p tillilik yoki til konktinining natijalaridir.
REFERENCES
1. Stedje A. Deutsche Sprache gestern und heute. 6. Aufl. München, Wilhelm Fink Verlag, 2000.
2. Polenz P. Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart. Bd.19. Und 20. Jahrhundert. Berlin/New York: Walter de Gruyter Verlag, 1999
3. Duden: Fremdwörterbuch. Dudenredaktion. Mannheim, 2005.
4.https://www.wissenschaftaktuell.de/artikel/Hitzewellen_werden_deutlich_haeufiger_1 771015590784.html
710
April 23-24, 2024
