CC BY
1ЭОЖ 687.1
0НД1Р1СТ1К МАЦСАТТАГЫ АРНАЙЫ КИ1МДЕРГЕ АРНАЛГАН МАТА
ТYРЛЕРI
МАЖИТОВА ДАНА МЕДЕТЦЫЗЫ
Алматы Технологиялык Университетшщ Дизайн, текстиль жэне киiм технологиялары
факультетшщ студент
ШАЙЗАДАНОВА ГУЛЬНАР СЕЙТБЕККЫЗЫ
Алматы Технологияльщ Университетшщ Дизайн, текстиль жэне кшм технологиялары
факультетшщ ок;ытушысы Алматы, Казахстан
Аннотация: Арнайы кшм-бул жеке цорганыс цуралы. Оныц нег1зг1 фунщияларыныц б1р1-ецбек цаутЫздтнщ цажетт1 децгешн цамтамасыз ету жэне эртYрлi eHdipicmiK ластанудан цоргау. K,ызметкерлердi сапалы жэне сенiмдi арнайы кшммен цамтамасыз ету вндiрiстiк цажеттшк болып табылады.
Ктт свздер: Арнайы кшм, униформа, температура, жумысшы, ылгал, синтетикалыц талшыц, табиги талшыц, nomex мата, Дюпон компаниясы, фурнитура, форма, эстетика, мата, дайвинг.
Арнайы кшм- арнайы униформа, ягни, eндiрiстiк максаттарга арналган жэне коршаган ортаньщ эртYрлi зиянды факторларыньщ эсершен кызметкерлердi коргау Yшiн кызмет ететiн корганыш кшмдерь
Арнайы киiмдер жумыс максатына карай 5 тYрге бeлiнедi:
1. Жумыс киiмдерi жумысшыларды жалпы eндiрiстiк ластанудан жэне eндiрiстеri жецш жаракаттардан коргайды. Олар кeбiнде калыц матадан жасалган кYрте мен шалбар немесе комбинезоннан турады. Мундай жумыс киiмдерi ^шктен, кiрден жэне шацнан коргайды, жууга оцай жэне жумысшылардыц ыцгайлы жумыс iстеуiне мYмкiндiк бередi.
2. Жогары температура жагдайында жумыс iстеуге арналган кшм, ыстыкка тeзiмдi болып табылады, оныц матасы арнайы отка тeтеп бере алатын косылыстармен eцделген. Эртке карсы касиеттерден баска, ол ^бшесе электр догалары мен статикалык электр тогынан коргауды камтамасыз етуге арналган. Мундай киiмдi eрт сeндiрушiлер, мунай-газ кешенiнiц жумысшылары мен энергетиктер киедь
3. Тeмен температура жагдайында жумыс iстеуге арналган жумыс киiмi немесе жай гана кыскы жумыс кшм^ жылуды сактап кана коймай, сонымен катар катал полярлык жагдайларда да тиiмдi жумыс iстеуге мYмкiндiк беретш жогары технологиялык материалдардан жасалган. Мундай киiм жецiл, жылы жэне козгалысты шектемеу керек.
4. Су eткiзбейтiн киiм адамды ылгалдан, сондай-ак юр мен шацнан коргау Yшiн, колайсыз ауа-райында жумыс iстеу Yшiн кажет. Мундай жумыс киiмдерi, су eткiзбейтiн материалдардан жасалган. Тыгыздыкты сактау Yшiн ондагы тiгiстер косымша жабыстырылады, ал турактылык пен берiктiк Yшiн матаныц бетi полиуретанмен жэне нейлонмен жабылган. Су eткiзбейтiн киiмнiц мiндеттi элемент - сiцiргiштiк.
5. Сигнал киiмi жацбыр мен туман сиякты колайсыз ауа райы жагдайында жумыс ютегенде колданылады. Мэселен, жол кызметкерлерi, тургын YЙ-коммуналдык шаруашылык кызметкерлерi жэне патрульдш полиция кызметкерлерi сигналдык киiммен жабдыкталуы керек.
Арнайы киiм - казiргi eнеркэсiптегi кeркем кeрсеткiш (Сурет-1). Бiрiншi ерекшелш -эстетика, тэртiп, тэрбие, ягни жумыс ютеу барысында жумыста бiр киiм, ал жумыстан YЙге кайтканда баска киiм болуы кажет. Екiншiсi - бул эрине тэжiриебелiгi, арнайы кшм Yлгiлерiн жасаганда, функционалдык катарыныц ерекшелiктерi кeрсетiледi: накты ажыратылган
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
калталар тYрлерi, керкемдш тYрлерi немесе накты ыцгайлылыгы. Yшiншiсi - эмбебап форманы колдану барысында, фирманыц тацбасы мыкты психологиялык кYш бередi жэне жумыска деген жауапкершшп жогарылайды.
Сурет 1- Арнайы киiм тYрлерi
Арнайы киiмдер - берш эрi тeзiмдi болуы шарт. Осыныц барлыгын камтамасыз ету Yшiн жштершщ кажетп айкаспасы, маталык непздщ дурыс Yйлесiмiн жэне кажетп фурнитураны тацдау керек. Эрине, дайын буйымныц колданылуы кезiнде тiгу сапасы, барлык талаптарга сэйкестiгi, байланыстыру тэсiлi, тацдалган фурнитура осыныц барлыгы тiгiн жштерше тэуелдi. Дегенмен, тiгiстерi Yзiлетiн болса оны кайта тiгуге болады, ал егер материалыныц бYтiндiгi бYлiнетiн болса, онда оны тYзету киын, эрi тYзеткен жагдайда буйым бастапкы калпын жогалтып кана коймай, сонымен катар корганыштык касиетш де жогалтуы мYмкiн.
Киiмдердi eндiру Yшiн пайдаланылатын маталарды к¥рамы бойынша жасанды, табиги жэне синтетикалык деп Yш топка беледь Жасанды маталардыц талшыктары табиги материалдардан жасанды жолмен eндiрiледi, мысалы , агаштан вискоза алынады. Ал табиги мата табиги талшыкты материалдардан алынады, мысалы, жYн, зыгыр, макта. Синтетикалык маталар адам еркение^ мен жогары технологиялардыц eнiмi болып табылады, олардыц талшыктары химиялык eнеркэсiптiц нэтижесi болып табылатын полимерлерден алынады.
Негiзгi жумыс мамандыктарыныц киiмiн тiгу Yшiн толык табиги жэне аралас маталар, сондай-ак осы маталардыц тYрлi Yйлесiмдерi колданылады. Ец алдымен, арнайы киiмдi пгу Yшiн колданылатын барлык маталар мшдетп сертификаттаудан eтедi жэне сэйкестiк сертификаттары бар.
Синтетикалык жэне табиги талшыктарыныц оц жэне терiс касиеттерi бар ( Сурет 2).
Макта талшыктары тамаша гигиеналык касиеттерге ие, алайда механикалык кeрсеткiштерi eте тeмен, сонымен катар ол шiруге бейiм. Ал ец мацызды кемшiлiгi -бояудыц нашар тeзiмдiлiгi.
Синтетикалык талшыктарда жогарыда аталган кемшiлiктер жок, ягни осы талшыктардан жасалган маталар жаксы механикалык сипаттамалары бар (жогары берiктiгi мен формага тeзiмдiлiгi, шiруге тeзiмдiлiгi, устамдылыгы, бояудыц берштш мен берiктiгi), бiрак бул ретте гигиеналык кeрсеткiштерi eте нашар жэне электрленуi жогары.
Сурет 2- Матаныц физика- механикалык касиеттерi
Дюпон компаниясы 30 жыл бурын Номекс талшыгын ойлап тапкан, казiргi тацда бул талшыктан мыцдаган отка тeзiмдi жэне термотуракты маталар шыгарылуда. Талшык ешкандай химиялык eцдеу немесе баска коспалардыц эсерiнен eцделген талшык емес.
№тех- метааромидтi, параамидтi жэне антистатты талшыктардан туратын жогары технологиялы материал. №тех мата курамыныц аркасында жогары механикалык берштшк пен термиялык турактылыкты коргау касиеттерiне ие. Ецбек каушаздш институтыныц зерттеу нэтижесi бойынша макта маталы отка тeзiмдi маталардыц кызмет ету уакыты орта есеппен 1 жылга тец.
Nomex матасыныц артыкшылыктары:
• Термиялык кауiптiлiктен ец жаксы корганыс.
• Жогары жайлылык. №тех матасы отка тeзiмдi макта матасына караганда жогары температура мен от жалынынан жаксы коргайды. Жецiл мата жогары жайлылыкты камтамасыз етедi, бул эаресе ыстык ауа райында eте мацызды. Мата талшыктыц бiрегей формасыныц аркасында - гигроскопиялык, гигиеналык, ауа жэне бу eткiзгiштiк касиеттерiне ие;
• Жогары Yнемдiлiк. Nomex ттт 200-рет жуганга дейiн корганыштык касиетш, тeзiмдiлiгiн, eлшем турактылыгы мен сырткы тYрi мен формасын сактайды ( ал макта маталык отка тeзiмдi арнайы киiмдер 50- рет жуылганнан кейiн-ак eзiнiц механикалык берiктiлiгiн жэне формасын жогалтады). Сэйкесiнше, Nomex матасыныц кызмет етушщ узакка тeзiмдiлiгiнiц аркасында шыгыны да аз болады;
• Жогары сешмдшк. Дюпон - eндiрiс кауiпсiздiгi саласында кeшбасшы компания болып саналады. Номекс маталары мен талшыктары казiргi Европалык жэне Ресейлiк стандарттарга толыктай сэкестендiрiлген. Nomex маталарынан тшлген арнайы киiмнiц аса жогары
термотурактылык касиет, жайлылыгы мен узакка тeзiмдiлiгi 40 жыл бойы салалык стандарт болып келе жатыр.
Nomex матасынан тшлген арнайы киiм - ерт болган жагдайда адам eмiрi мен денсаулыгын сактайды. Матасы - отка жангыш жэне балкыгыш емес, керiсiнше жогары температура кезiнде тутастыгын сактап, токсиндi газдар мен тYтiндердi бeлмейдi. Бул, адамга ерт аймагынан тез арада кетш калуына мYмкiндiк бередi. №тех матасы ерекше касиетшщ аркасында арнайы кшм адамды 2-шi жэне 3-шi кYЮ дережесiнен, баска маталардан дайындалган арнайы киiмдерден жаксырак коргайды ( Сурет- 3).
Дайвинг - бастапкыда спорттык киiм тiгу Yшiн жасалган трикотаж тYрi болды, кейiннен суга тYсудiц касиеттерiн багалап, оны арнайы кшмдер тiгу Yшiн колдана бастады. Материал тегiс, тыгыз, жумсак, жанасуга жагымды, серпiмдi жэне пiшiнiн жаксы устайды ( Сурет- 4).
Мата тозуга тeзiмдi, тыгыз, берiк, кыскармайды, бозармайды, созылмайды. СYЦгуiр заты канша жылга созылганына карамастан, пiшiнi, тYсi жэне бетi жаца болып калады - тiзеде пиллинг немесе «кетршштер» болмайды. Гигроскопиялык - материал ылгалды жаксы сщiредi жэне eткiзедi. Ауа етюзпштш - тершщ парниктiк эсер жасамай тыныс алуына мYмкiндiк бередь ^арапайымдык - матаны жуу оцай, тез кебедi жэне Yтiктеудi кажет етпейдi.ТехнологияFа сэйкес, матаныц курамында вискоза 65% курайды, калган бeлiгi полиэфирден (30%) жэне эластаннан немесе ликрадан (5%) турады.
40 *
Сурет 3- Nomex матасынан жасалган арнайы кшм
су кабаттары
дене жылуы салкын тен,в
дене жылуынын сэулелену1
Сурет 4- Дайвинг матасынан жасалган арнайы киiм TYpi
Дайвинг - тeмен температурада жуылатын - 30°С карапайым мата. Су ыстык болса, зат сырткы тYрiн жогалтуы мYмкiн. Дайвингтi жуу оцай, колыцызбен кез келген жугыш затпен аздап шайыцыз. Айналдыру циклiн пайдаланбаган дурыс - кептiру алдында заттыц агып кетуiне жол берщз. ^лецкеде кептiру жаксы, eйткенi тiкелей ^н сэулесi курылымды бузуы мYмкiн.Жуу кезшде агарткыштар мен хлор бар заттарды колдануга тыйым салынады, дегенмен, тшт ауыр дактарды карапайым унтакпен жууга болады.
Дайвинг матасыныц тYрлерi:
• Микродайвинг
ТYрлi киiмдердi тiгу Yшiн колданылатын жука материал: колготки, леггинстер, дене костюмдер^ юбкалар, кeйлектер, жэне т.б.. Микродайвинг матаныц сэндiк кiшi тYрлерiн камтиды: креп-дайвинг (ж1бектей бет бар), дайвинг (басылган eрнекпен) . Кейде бул материал корольдш деп аталады.
• 1^атты дайвинг
Арыктататын эсерi бар тыгыз, калыц мата. Бул спорттык курал-жабдыктар Yшiн оцтайлы материал: гимнастикалык колготкалар, комбинезондар, жYзушiлерге арналган купальниктер, гидрокостюмдер жэне т.б. Дайвинг жYнi (арткы жагында када бар) кыскы спорт тYрлерiне арналган керек-жарактарды тiгу Yшiн колданылады, мунда тамаша ретке келтiру гана емес, сонымен катар жылулык кажет.
Дорыта келгенде, арнайы киiмдер барлык жумысшыларга кажет болгандыктан, оны тацдар алдында юкерлш жэне функционалдык катарын еске алган жeн. Арнайы кшмге eндiрiсте тапсырыс берер алдында казiргi заманга сай сэндi болуымен катар ыцгайлылыгы мен корганыштыгына кeбiрек ^щл бeлуiмiз керек.
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Кокеткин П.П. Одежда. Технология - техника, процессы- качество: справочник. - М., 2001.- 230 с.
2. Амирова Э.К., Сакулина О.В.Изготовление специальной и спортивной одежды. М.: Легпромбытиздат. 1985.
3. Ласточкина В.А. Качество материалов гарантирует качество готового изделия // Стандарты и качество. - 1974. - 3
4. Бузов Б.А., Алыменкова Н.Д. Материаловедение в производстве изделий легкой промышленности. Швейное производство. 4-е изд. М.:Академия, 2010.
5. Бершев Е. Н., Горчакова В. М., Курицина В. В., Овчинникова С. А.
6. Физико-химические и комбинированные способы производства не- тканных материалов. -М.: Легпромбытиздат, 1993. - 352 с.
7. Бершев Е. И., Куриленоко А. И., Курицина В. В.,
8. Ганцов Ш., Беседин А. Н. Товароведение пушно-меховых товаров. - М.: Экономика, 1997. -156 с.
9. Борзунов И. Г., Бадалов К. И., Гончаров Прядение хлопка и химиче- ских волокон. -М.:Легпромбытиздат, 1986. - 392с.
10. Кокеткин П. П. Механические и физико-химические способы соединение деталей швейных изделий. - М.: Легпромбытиздат, 1983. - 200 с.
11. Кирюхин С. М., Додонкин О. В. Качество тканей. М.: Легпромбы- тиздат, 1986. -200 с.
12. Шпитцер К. Печатание текстильных материалов. М.: Легкая и пищевая промышленность, 1984. - 100 с.
