ӨНДІРІСТІК ҚАЛДЫҚТАРДЫ ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫН ЖАСАУДА ҚОЛДАНУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ Текст научной статьи по специальности «Экологические биотехнологии»

УДК 574.2

0НД1Р1СТ1К ЦАЛДЬЩТАРДЫ Ц¥РЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫН ЖАСАУДА

ЦОЛДАНУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

РЫСБАЙ ЭСЕМАЙ ГАНЩЫЗЫ

студент 6В05201 «Экология» ББ, Ш.Уалиханов ат.Кокшетауский университет^ Казахстан

БАЯЗИТОВА ЗУЛЬФИЯ ЕРЗАТОВНА

б.г.к., профессор «Тау-кен ici, курылыс жэне экология» кафедрасы, Ш.Уалиханов ат.Кокшетауский университет^ Казахстан

Аннотация. Мацалада вндгргс цалдыцтардыц цоршаган ортага тиг1зетт Kepi эсер1 жонтде жазылган. Жумыс барысында mY3^eH цалдыцтарды цайта вцдеу технологиясы усынылды. Кокшетау цаласы бойынша, «Кокшетау жылу» ШЖК МКК ку.л-цож цалдыцтарын цурылыс материалдарды ондipудe цолдану технологиясы царастырылды.

TyrnHdi свздер. Yйiндiлep, цоршаган орта, ластану децгеш, ку.л-цож цалдыцтары, ондipiс цалдыцтар, цурылыс материалдар.

Адам баласыньщ кез-келген шаруашылык ю-эрекет эp-тYpлi калдыктармен биосфераны ластайды, бул халыктыц денсаулыгы мен eMiprne, флора мен фауна турлершщ кыскарылуына, коршаган ортадагы тепе-тецдшке кауып-катер тудырады. Кен Yйiндiлepiн, eнepкэсiп тастандыларын, кокыстарды, кала шеп-шаламдарын тек коршаган ортаны бузатын ластагыштар деп санауга болмайды, олар кунды шикiзат кeздepiнe жатады [5].

Эр енеркэсш eндipiстepдi eнiм eндipугe гана назарларын аударып коймай кор айналымын жYзeгe асыратын эдiстepгe ^шсе, коршаган орта ластанудан коргалынады. Аз немесе калдыксыз технологиялык кешендер уйымдастыру кажeттiгi айкын, ягни бip жердщ шeнбepiнeн аспайтын калдыксыз eндipiстep емес, калдыксыз eндipiстiк кешендер туралы сeз кeтepiлгeнi орынды. Бул жагдайда бip eндipiстщ калдыгы баска eндipiскe шиюзат peтiндe пайдаланылады [3].

Мысал ретшде Кeкшeтау каласыныц «^кшетау жылу» ШЖК МКК ^л-кож калдыктарынан курылыс материалдарын eндipу технологиясын усынамыз.

№1 аудандык казандык жэне мКeкшeтау Жылу" мемлекетпк коммуналдык кэсшорныныц №2 аудандык казандыгы (будан эрьКР-1 жэне КР-2 "^кшетау Жылу" ШЖК МКК) бip e^p^tim^ алацда орналаскан: Акмола облысы, Солтуспк eнepкэсiп аймагы, 11 жол №56 А учаскеа.

Жер учаскенщ ауданы: 20,3356 га.

Кэсiпоpын 28.03.98 ж. бастап "^кшетау Жылу" ШЖК МКК зацды тулгасын мeмлeкeттiк кайта тсркеу туралы куэлiккe сэйкес жумыс ютейдь

Курылтай кужаттарына сэйкес кызмет тYpi - жылумен жабдыктау саласындагы ^кшетау каласыныц тipшiлiгiн камтамасыз ету. Жылу энергиясын eндipу, беру, тарату жэне жетюзу.

Кэсшорынныц eндipiстiк алацыныц аумагында мынадай гимараттар мен курылыстар орналаскан: КР-1 - казандык цехы, мазут соргы станциясы, мазут коймасы, жeндeу цехы, жeндeу аймагы; КР-2 - казандык цехы, отын бeлiмшeсi, ортальщтандырылган жeндeу цехы, отын беру цехы, бульдозер-трактор цехы, мотодепо.

Эюмшшк жагынан нысан Акмола облысында, Кeкшeтау каласында, СолтYCтiк eнepкэсiп аймагында eнepкэсiп жерлершде орналаскан.

Жылыту кезещ тэулiгiнe 24 сагат 224 кYн/жыл.

Энepкэсiп алацыныц аумагында мынадай объектшер орналасады:

- КР-1.

- казандык цехы;

- мазут соргы станциясы;

- мазут коймасы;

- жендеу цехы;

- жендеу аймагы.

- КР-2.

- казандык цехы;

- отын белiмi;

- орталыктандырылган жендеу цехы;

- отын беру цехы;

- бульдозер-трактор цехы;

- мотодепо;

- коймалар.

Кэсшорын кызметшщ нэтижесiнде калдыктардыц мынадай тYрлерi (тонна/жыл)тYзiледi:

КYл кожы - 120347,5 тонна ез ^л Yйiндiсiнде орналастырылады; Электр CYЗгiлерiнен аулау ^л^ 179076,9 тонна; Аралас коммуналдык калдыктар-65,2 тонна шарт бойынша бершедц Пайдаланылган май CYЗгiлерi * - 0,050 тонна-шарт бойынша берiледi; Пайдаланылган ауа CYЗгiлерi - 0,015 тонна-шарт бойынша бершедц Пайдаланылган майлар * - 1,6281 тонна шарт бойынша бершедц Пайдаланылган шиналар-0,5856 тонна шарт бойынша бершедц

Пайдаланылган аккумуляторлык батареялар * - 0,51 тонна кабылдау пункттерше берiледi;

^ара металл сыныктары - 4,5 тонна кабылдау пункттерше бершедц Электродтардыц оттары-0,13 тонна кабылдау пункттерше бершедц Пайдаланылган люминесценттi лампалар * - 0,0095 тонна шарт бойынша бершедц Майланган шYберек* - 0,254 тонна;

Пайдаланылган антифриз * - 1,5 тонна шарт бойынша бершедц ^урамында мунай енiмдерi бар топырак * - 4,3 тонна шарт бойынша бершедц Абразивтi буйымдардыц сыныктары - 0,288 тонна шарт бойынша бершедц Катионит шайырыныц калдыктары - 0,725 тонна шарт бойынша бершедь Барлык калдыктар тYгендеуден етед^ ол бойынша жыл сайын есеп уэкшетп органга тапсырылады.

"Кекшетау Жылу" ШЖ^ МКК калдыктармен жумыс iстеу саласындагы экологиялык саясатыныц максаты калдыктарды баскару эдiстерiн жетiлдiру, калдыктардыц пайда болу мелшерш азайту, олардыц кауiптiлiк децгешн темендету негiзiнде калдыктардыц коршаган ортага терiс эсерiн барынша азайту болып табылады.

"Кекшетау жылу" ШЖ^ МКК ^л-кож калдыктарын азайту максатында экспиремент жасадык. Экспиремент жасау Yшiн бiзге "Кекшетау жылу" ШЖ^ МКК ^л-кож калдыктары, цемент, кум, су, балшык, ПВД гранула, автокелiк майы керек болды. Эксперемент жумыстарын Вибропресс "Орал М3" кемегiмен iстедiк. Эксперимент № 1.

Жумыс барасы: кYл 1 кг. 600 гр., цемент 1 кг., кум 2 кг., су 200мл. Ец алдымен ^л, цемент, кумды араластырып, Yстiне 200 мл. су куйып миксердiц кемегiмен араластырамыз. Одан соц аппаратка Вибропресс "Орал М3" саламыз. Вибратор кнопкасын басып коспаны бiркелкi етш толыктырамыз. Одан кешн коспаныц Yстiнен басамыз. Ныгыздап формадан тYсiремiз. 32 сагаттан кешн дайын болады. Егер экспериментiмiз жаксы етсе, дайын материалды катты брусчатка ретшде колданыска ецгiзуге болады. Эксперимент № 2 (кYЙдiредi)

Жумыс барысы: саз балшык 700 гр., ^л 500 гр., цемент 300 гр., кум 300 гр., су 100 гр.

0ндiрiс процес саз балшыкты сеткадан етюзумен басталады. Содан кешн бетондалган шуцкырга илеуден жалгасын табады, шикiзатты алдын-ала сiцдiру бiрнеше ^нге созылады.

Екi кYн еткен соц оган кYлдi цементтi кумды жэне аз мелшерде су косып араластырамыз. ^оспа пластилин сиякты болуы тшс. Одан соц оны аппаратка салып формасын келтiрiп аламыз. Дайын болганда пешке 200° градуста кYЙдiремiз. Дайын материалды кiрпiш ретiнде колдануга болады.

Эксперимент № 3

Жумыс барысы: кYл 1 кг. 500 гр., цемент 800 гр., кум 2 кг., су 300 мл.

^л, цемент жэне кумды араластырып, оган су косып, миксермен араластырамыз. Одан соц аппаратка вибропресс "Орал М3" саламыз. Вибратор кнопкасын баскан соц, коспаны бiркелкi етш толыктырамыз. Одан кейiн коспаныц Yстiнен басып ныгыздап формадан тYсiремiз. 45 сагаттан кейiн дайын болады. Дайын болган материалдыц суы кеп болгандыктан тыгыздыгы жэне каттылыгы нашар шыкты. Бiрак кепкен кезде ез формасын жаксы алды.

Эксперимент № 4

Жумыс барысы: ПВД гранула 200 гр., кум 400 гр., автокелш майы 20 мл.

Ец алдымен пеште 200°С та пластикт ерiтiп аламыз. Одан соц формага автокелiк майын жагып, Yстiне кум мен ерiтiлген пластиктi салып араластырамыз. Дайын енiмдi суытуга койып коямыз. Дайын болган материалды формадан шыгарып колдана беруге болады.

Эксперимент №5

Жумыс барысы: ^л 800 гр., цемент 500 гр., ^л мен цемента салып араластырып аламыз. Содан соц аппартка салып формасын шыгарып кебуге койып коямыз. Материал 35 сагатта дайын болады.

Эксперементтердщ барлыгын жасап болгасын нэтижесiн 36 сагат ^так. Дайын енiмнiц сапасын келесi критерейлерге сай тексердш

- Сырткы TYpi, eлшемдерi;

- Номиналды елшемдер мен тшшдерден ауыткулар;

- ^ысу берштшнщ шегi;

- Юртштщ иiлу кезшдеп 6epiKTiK шегi;

- Эк коспаларыньщ болуы;

- Орташа тыгыздык;

- Бос орын.

Кiрпiштiц сырткы тYрiне, оныц мелшерiне, берiктiгiне, тыгыздыгына сэйкестшн бакылау кернекi тYPде жYргiзiледi. ^аттылыгын тексеру Yшiн балтаныц кемегiмен сындырып кердiк. Бул бакылау тYрiнен эксперемент № 2 етпедь Себебi бул эксперименттщ курамында саз балшыктыц баска сорты болды. Ылгалы кеп болгасын, ерш кета. Тас тесеу ретшде колданыска жарамсыз. Бiрак, егер курамын сэл езгертсек, кiрпiш ретiнде пайдалануга болады (сурет 1).

Сурет 1 - Дайын болган ешм

ЖYргiзiлген барлык зерттеулер ^л-кож материалдарын коршаган ортага антропогендiк жYктеменi темендету максатында кайталама шикiзат ретшде пайдалану мYмкiндiгiн кeрсеттi.

Казiрri жагдайда жылу электр станцияларыныц кeмiрiн жагу нэтижесiнде алынган кYл кож материалдарын кэдеге жарату мэселесшщ ауырлыгы артып келедi. Олардыц кайта евдеу децгеш eсiп келе жаткан келемде жинакталуы экологиялык, элеуметтiк жэне экономикалык шыгындардыц ете темен болуына байланысты тез есуше экеледi.

Сонымен катар, бул материалдар физика-химиялык жэне агрегаттык курамы бойынша эр тYрлi салаларда пайдалы пайдалануды таба алатын бiрегей ресурс, элеуметпк жэне экологиялык-экономикалык салаларда пайдалана алады.

Осылайша, кYл-кож калдыктарын пайдалану негiзгi калдыктардыц кунын Yнемдеуге мYмкiндiк бередi. КYл-кож материалдары кымбат материалдар ешмнщ сапасына нуксан келтсрмей, сонымен бiрге кэдеге жарату мэселесш шешедi.

ЭДЕБИЕТ

1. Казакстан Республикасыныц экология кодексi. Казакстан Республикасыныц 2021 жылгы 2 кацтардагы № 400-УГ КРЗ Кодексi [Электронды ресурс]. - ^олжетсмдшк режимi: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K2100000400

2. Акмола облысы бойынша Цоршаган ортаны коргау жeнiндегi iсшарасы 2022-2024 жылдарга арналган жобасы [Электронды ресурс]. - ^олжетсмдшк режимi: https://www.gov.kz/memleket/entities/atyrautabigat/press/article/1?lang=kk

3. Мамин, Р.Г. Инновационные механизмы управления отходами: моногр. / Р.Г. Мамин. - М.: МГСУ, 2018. - 272 б. 35 Безопасное обращение с отходами // Сборник нормативнометодических документов. - М.: Компания Интеграл, 2018. - 652 б

4. Состав и свойства золы и шлаков ТЭС: справочное пособие / В. Г. Пантелеев, Э. А. Ларина,

B. А. Мелентьев и др.; ред.: В. А. Мелентьева. - Л.: Энергоатомиздат, 1985. - 288 с.

5. Бирюков В.В. Энергопроизводство и утилизация золошлаковых отходов / В.В. Бирюков,

C.Е. Метелев, В.В. Сиротюк, В.Р. Шевцов // Вестник Российского государственного торгово-экономического университета. Научный журнал. - Москва. - 2008. - №2(23), -с.221-229.