Научная статья на тему 'НАЗАРИЯ ВА АМАЛИЁТ УЙҒУНЛИГИНИНГ КОНСТРУКТОРЛИК КЎНИКМА ВА МАЛАКАЛАР ШАКЛЛАНТИРИШДАГИ ДИДАКТИК ИМКОНИЯТЛАРИ'

НАЗАРИЯ ВА АМАЛИЁТ УЙҒУНЛИГИНИНГ КОНСТРУКТОРЛИК КЎНИКМА ВА МАЛАКАЛАР ШАКЛЛАНТИРИШДАГИ ДИДАКТИК ИМКОНИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
161
41
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
техник тайёргарлик / назария ва амалиёт уйғунлиги / дидактика / билим / кўникма ва малака / умумлаштирувчи / тизимлаштирувчи / интеграция / такомиллаштириш. / техническая подготовка / неразрывность теории и практики / дидактика / знание / навык и умение / обобшающие / систематизирующие / интеграция / совершенствование.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Каримов Бахромали Тожиматович

Мазкур мақолада техника таълим йўналишлари бўйича малакали, рақобатбардош кадрлар тайёрлашда етакчи рол ўйнайдиган “Машина деталлари фани бўйича таълим жараёнини ташкил этишда назарий ва амалий машғулотларининг уйғунлигини таъминлаш долзарблиги баён этилган. Шунингдек унда техник таълимда назария ва амалёт уйғунлигининг конструкторлик кўникма ва малакалар шакллантиришдаги дидактик имкониятлари таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Каримов Бахромали Тожиматович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ДИДАКТИЧЕСКИЕ ВОЗМОЖНОСТИ НЕРАЗРЫВНОСТИ ТЕОРИИ И ПРАКТИКИ ПРИ ФОРМИРОВАНИИ КОНСТРУКТОРСКИХ НАВЫКОВ И УМЕНИЙ

В данной статье излагается актуальность неразрывности теоретических и практических занятий при организации учебного процесса предмета «Детали машин», которые играют важную роль при подготовке квалифицированных, конкурентоспособных кадров по направлению технического образования. При этом также проанализрованы дидактические возможности неразрывности теории и практики при формировании конструкторских навыков и умений при технической подготовке.

Текст научной работы на тему «НАЗАРИЯ ВА АМАЛИЁТ УЙҒУНЛИГИНИНГ КОНСТРУКТОРЛИК КЎНИКМА ВА МАЛАКАЛАР ШАКЛЛАНТИРИШДАГИ ДИДАКТИК ИМКОНИЯТЛАРИ»

Каримов Бахромали Тожиматович,

Тошкент давлат техника университети "Ер усти транспорт тизимлари" кафедраси катта укитувчиси

НАЗАРИЯ ВА АМАЛИЁТ УЙГУНЛИГИНИНГ КОНСТРУКТОРЛИК КУНИКМА ВА МАЛАКАЛАР ШАКЛЛАНТИРИШДАГИ ДИДАКТИК ИМКОНИЯТЛАРИ

УДК: 71.303:621.81: 6П5.4.

КАРИМОВ Б.Т. НАЗАРИЯ ВА АМАЛИЁТ УЙ¥УНЛИГИНИНГ КОНСТРУКТОРЛИК КУНИКМА ВА МАЛАКАЛАР ШАКЛЛАНТИРИШДАГИ ДИДАКТИК ИМКОНИЯТЛАРИ

Мазкур маколада техника таълим йуналишлари буйича малакали, ракобатбардош кадрлар тайёрлашда етакчи рол уйнайдиган "Машина деталлари фани буйича таълим жараёнини таш-кил этишда назарий ва амалий машFулотларининг уЙFунлигини таъминлаш долзарблиги баён этилган. Шунингдек унда техник таълимда назария ва амалёт уЙFунлигининг конструкторлик куникма ва малакалар шакллантиришдаги дидактик имкониятлари тах,лил этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: техник тайёргарлик, назария ва амалиёт уЙFунлиги, дидактика, билим, куникма ва малака, умумлаштирувчи, тизимлаштирувчи, интеграция, такомиллашти-риш.

КАРИМОВ Б.Т. ДИДАКТИЧЕСКИЕ ВОЗМОЖНОСТИ НЕРАЗРЫВНОСТИ ТЕОРИИ И ПРАКТИКИ ПРИ ФОРМИРОВАНИИ КОНСТРУКТОРСКИХ НАВЫКОВ И УМЕНИЙ

В данной статье излагается актуальность неразрывности теоретических и практических занятий при организации учебного процесса предмета «Детали машин», которые играют важную роль при подготовке квалифицированных, конкурентоспособных кадров по направлению технического образования. При этом также проанализрованы дидактические возможности неразрывности теории и практики при формировании конструкторских навыков и умений при технической подготовке.

Ключевые слова и понятия: техническая подготовка, неразрывность теории и практики, дидактика, знание, навык и умение, обобшающие, систематизирующие, интеграция, совершенствование.

KARIMOV B.T. DIDACTIC POSSIBILITIES OF CONSISTENCY OF THEORY AND PRACTICE IN THE FORMATION OF DESIGN SKILLS

This article outlines the relevance of the theoretical and practical-experimental lessons in organizing the educational process to such subjects as "Machine Parts" and "Hoisting Machines" which play an important role in the preparation of qualified, competitive personal in the field of technical education. This also emphasizes the didactic opportunities for developing design skills and skills that combine theory and practice in technical education.

Key words and concepts: technical practice, the unity of theory and practice, didactics, knowledge, skills and qualifications, generalizing, systematic, integration, improvement.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

Кириш.

Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2019 йил 8 октябрдаги ПФ-5847-сон Фар-мони билан тасдикланган "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси"нинг "Олий таълим тизимининг жорий холати ва мавжуд муаммолар" номли иккинчи бобида юкори малакали кадрлар тайёрлаш борасида олий таълим тизими олдида бугунги кунда уз ечи-мини кутаётган бир катор долзарб муаммо ва камчиликлар сакланиб колаётганлиги, шу жумладан олий таълим билан камров ва таълим сифатини таъминлаш сохасида амал-даги малака талаблари, укув режа ва дастур-лари мазмун жихатидан битирувчиларда амалий куникмаларни шакллантиришга йуналтирилмаган, укув режаларида ному-тахассислик фанлари улуши юкорилигича колаётганлиги таъкидланган1.

Техника таълим йуналишлари буйича малакали, ракобатбардош кадрлар тайёрлашда етакчи рол уйнайдиган "Машина деталлари" курси, машина ва механизмларни, уларнинг йиFма бирликлари, хамда деталларини лойиха ва текширув хисобларини бажариш ва кон-струкциялаш усуллари шунингдек станларт-лардан туFри фойдаланишни куникмаларини шакиллантирадиган асосий фан хисобланади2. Бу фанни урганиш жараёнида талабалар илк курс лойихасини бажарадилар ва бу жара-ёнда куплаб кийинчиликларга дуч келадилар. Бунинг сабаби сифатида куплаб омилларни келтириш мумкин. Аммо тажрибаларнинг курсатишича асосий омил, бошка фанлар-дан олган билимларни амалда тадбик этаол-маслик, билимларнинг таркоклиги ва етарли даражада тизимлашмаганлиги ёки конструк-торлик билим, куникма ва малакаларнинг етишмаслигидир.

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5847-сон Фармони. - Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 09.10.2019 й., 06/19/5847/3887-сон.

2 Shoobidov Sh.A. Mashina detallari: darslik. - Т.: "О^Ье^^п milliy ensiklopediyasi" Davlat Птну nashriyoti, 2014. - 4-бет.

Мацсад.

Ушбу камчиликларни бартараф этиш максадида, мухандислик мутахассисликлари буйича бакалавр академик даражасида таълим олаётган талабаларни конструкторлик тайёргарлигини такомллаштириш учун зарур булган укув материаллари мажмуасини доимо янги замонавий, илFор билимлар, педого-гик технологиялар ва дидактик материаллар билан бойитиб бориши зарурати туFилади. Бу уринда умумтехник тайёргарликнинг якун-ловчи кисми булиб, барча фанлардан олин-ган билимларни амалга тадбик этиш йули билан умумлаштирувчи ва тизимлаштирувчи вазифага эга булган "Машина деталлари" кур-сида назаря ва амалиёт уЙFунлиги масаласи алохида ахамият касб этади.

Мавзу буйича олимларнинг илмий асар-лари.

Бугунги кунга кадар «Машина деталлари» курсини укитиш услубини такомиллаштириш буйича бир катор ишлар амалга оширилган, масалан, Д.Н. Решетов, П.Ф. Дунаев, С.А. Чер-навский, Д.В. Чернилевский М.Н. Иванов, И. Сулаймонов, Ш.А. Шообидов, М.М. Курганбе-ков, А. Мойдинов ва бошка педагог-олимлар асарлари тахлил этилганда улар асосан классик ва энциклопедик характерга эга эканлиги аникланди. Юкоридагиларга таянган холда "Машина деталлари" курсини урганишда назария ва амалиёт уЙFунлиги масаласи долзарб масала булиш билан бир каторда, бирор мустакил илмий тадкикотнинг бош масаласи булмаганлигини такидлаш мумкин.

Мацоланинг илмий моцияти.

Шунинг учун бу масалага илмий тадкикотнинг бош масаласи сфатида караб, бакалаврларнинг умумтехник тайёргарлиги жараёнига тадбик этиш учун талабаларнинг конструкторлик тайёргарлигини такомиллаш-тиришга йуналтирилган "Машина деталлари" курсининг назария ва амалиёт уЙFунлигидаги янги мазмунини ишлаб чикилди.

Тадцицот объекти.

Тадкикот объекти сифатида техника олий укув юрти муасасаларида бакалавр-мухандислар тайёрлаш укув-тарбиявий жара-ёни олиниб, "Машина деталлари" фани неги-зида назария ва амалиёт уЙFунлигини, укув жараёнида куллашнинг максадга

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

мувофиклиги ва дидактик имкониятларини аниклаш максадида педагогик тадкикотлар утказилди.

Тадцицотда цулланган усуллар.

Тадкикотда мавзуси буйича педагогик ва методик адабиётлар тах,лили, техника олий укув юртлари ва алох,ида укитувчиларнинг илFор тажрибаларини урганиш ва умумлаш-тириш, конструктор фаолияти мазмуни х,амда, илFор ишчиларнинг ижодий мех,нати тах,лили усулларидан фойдаланилди.

Утказилган тажрибаларнинг курсатишича назария ва амалиёт уЙFунлиги укув жараёни сифат ва самарадорлигини оширишга ёрдам беради ва талабаларда замонавий ишлаб чикариш шароитида куллаши зарур булган назарий билим ва амалий куникма, малака-лар шакилланишини такомиллаштиради. Бу х,олатда, техник тайёргарликка яхлит бир маж-муий тушунча сифатида каралади, унинг тар-кибий кисмлари умумтаълим, умумтехник ва махсус фанлар х,исобланади.

Натижалар ва амалий мисоллар.

Илмий тадкикотимизда талабаларни техник тайёргарлиги жараёнини такомиллаштиришда назария ва амалиёт уЙFунлигидан фойдала-нишнинг дидактик имкониятлари урганилди.

Бизнинг фикримизча "Машина деталлари" курсида назария ва амалиёт уЙFунлигини куллашнинг педагогик асослари, уч жих,атни мазмунан урганиш ва тах,лил этишни талаб этади:

- талабаларнинг техник тайёргарлигини яхшилашда назария ва амалиёт уЙFунлигидан фойдаланиш, техника олий укув юрти муасса-салари битирувчиларига куйилган талаблар-дан келиб чикиши;

- "Машина деталлари" курси ва назария ва амалиёт уЙFунлиги;

- назария ва амалиёт уЙFунлиги ва курс лойих,аси.

Амалдаги ДТС буйича техника олий укув юрти битирувчиларига куйиладиган тала-бларга кура, улар машиналарнинг умумий компоновкаси схемасини бир неча вари-антларда чизиш, улардан мукобил вариан-тини танлаш, танланган схема учун маши-нанинг умумий компоновкаси схемасини яратиш, таъсир этувчи кучлар аниклаш ва йуналтириш, лойих,а ва текширув х,исобларни

сифатли бажариш ва ГОСТлардан окилона фойдалана олиш талаблари куйилади. Бундан келиб чикадики бу талаблар, биринчи жих,атга тулик мос келади.

"Узбекистон Республикаси олий таъ-лим тизимини 2030 йилгача ривожлан-тириш концепцияси"нинг "Концепци-яни амалга оширишдан кутилаётган натижалар" номли туртинчи бобида "... халкаро тажрибалардан келиб чикиб, олий таъ-лимнинг илFор стандартлари жорий эти-лади, жумладан укув дастурларида назарий билим олишга йуналтирилган таълим-дан амалий куникмаларни шакиллантиришга йуналтирилган таълим тизимига боскичма-боскич утилади"1 дейилган.

Бу борада "Машина деталлари" курсида назария ва амалиёт уЙFунлигининг амалий куникма ва малакалар шакиллантириш-даги урни ва ролини аниклашда энг аввало шуни назарда тутиш керакки, биз назария ва амалиёт уЙFунлиги факат "Машина деталлари" курсида кулланилиши керак демокчи эмасмиз. Бу х,олда назария ва амалиёт уЙFунлиги "Машина деталлари" курсида каерда, кандай ва качон куллаш максадга мувофиклигини аниклаш учун "Машина деталлари" курси ва назария ва амалиёт уЙFунлиги уртасидаги боFликликни та^лил киламиз. "Машина деталлари" курси дастури, талабаларнинг курс лойих,алари, битирув малакавий иши-диплом лойих,алари шунинг-дек кейинги ишлаб чикариш намуналарини лойих,алашлари учун зарур булган конструк-торлик билим ва куникмалар шаклланти-ришни, ва техник тафаккурларни ривожланти-риш ва чукурлаштиришни, замонавий ишлаб чикаришнинг умумий илмий асослари ва таш-килий тамойиллари билан таништиришни назарда тутади. Дастурнинг мазмуни маъру-залар, лаборатория ва амалий машFулотларда амалга оширилади. Техника олий укув юрти муассасаларида мустакил таълим доираси-даги курс лойих,аласи оркали х,ал этиладиган топширикларни тах,лил килиш, унда назария

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил

8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5847-сон Фармони. - К,онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 09.10.2019 й., 06/19/5847/3887-сон.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

ва амалиёт уЙFунлигини куллашнинг асосий усулларини шакллантиришга имкон беради.

Бизнинг фикримизча техник тайёргар-ликда, хусусан, конструкторлик тайёргарликда назария ва амалиёт уЙFунлиги куйидагича кулланилиши мумкин:

1) укув жараёнида аник муаммоларни хал этиладиган дидактик материал сифатида;

2) талабалар томонидан бажариладиган техник лойиха даражасини оширишни таъ-минловчи дидактик материал сифатида;

3) техник тайёргарликнинг конструкторлик йуналишини такомиллаштирувчи дидактик материал сифатида.

Аниклаган хар бир йуналишни амалга оширишни батафсил куриб чикайлик. Шун-дай килиб, укув жараёнида аник муаммоларни хал этадиган дидактик материал сифатида назария ва амалиёт уЙFунлиги "Машина деталлари" курси дастурига кура бажари-лиши лозим булган курс лойихаси доира-сидаги муаммоларни самарали хал килиш учун кулланилиши мумкин. Масалан: талабалар машиналарнинг кинематик семасини узлаштиришлари ва чизишлари керак булади. Тажриба шуни курсатадики, дастлаб талабалар машиналарнинг кинематик схемаларини тулалигича туFри чизаолмайдилар. Чунки улар бир вактнинг узида аник деталларнинг шартли белгиларини ва уларнинг муносабат-ларини эслай олмайдилар. Биз назария ва амалиёт уЙFунлиги оркали укув жараёнининг самарадорлигини оширишга харакат килдик. Бунинг учун схема тушунчасини урганиш ва бирлаштириш учун дастур ишлаб чикилди. Дастурнинг мохияти, биринчидан, машина-нинг умумий кинематик схемаси икки ёки учта проекцияда ва вариантларда алохида куринишларда тузилади. Бу укувчига алохида кисмларнинг шартли белгиларини бир неча бор кайта ишлатишга имкон беради; иккин-чидан, лойихани бажариш давомида талаба схемага бир неча унлаб марта мурожаат килади; учинчидан, бир неча проекциялар-даги схемалар билан ишлашда талабанинг биз учун жуда мухим булган фазовий тасав-вури кенгаяди; туртинчидан лойиха ва тек-ширув хисобларини чукур узлаштириш учун шароит яратади. Натижада талаба, "Машина деталлари" курсини назария ва амалиёт уЙFунлигида урганиш жараёнида, янги ярати-

лаётган машина схемаларини тузиш ва машиналарнинг сифат курсаткичларини хисобий усули билан бахолаш буйича куникма ва малакага эга булади. Бу бизга булажак бака-лаврларни касбий тайёрлашни такомиллаш-тириш имконини беради. Юкорида келтирил-ган фикрлар, укув жараёнида назария ва амалиёт уЙFунлигидан фойдаланиш машFулотлар сифат ва самарадорлигини оширишини курсатмокда.

Назария ва амалиёт уЙFунлиги дидактик материал сифатида, талабалар томонидан бажариладиган техник лойиха даражасини оширишини очишдан олдин, шуни такидлаш зарурки, техник лойиха сифатида, "Машина деталлари" курсидан бажариладиган курс лойихаси тушунилади. Топширик сифатида ушбу тушинчага аник ва тулик таъриф бермас-дан, уни энг умумий шаклда тасаввур этишга харакат киламиз. "Машина деталлари" курси-нинг дастурида талабаларга маъруза, лаборатория ва амалий машFулотлари олиб бори-лиши, хамда мустакил таълим доирасида улар курс лойихасини бажаришлари назарда тутил-ган. Курс лойихаси ахамиятининг мухимлиги шу маънодаки, лойихалаш жараёни талаба-ларда конструкторлик куникма ва малакалар шакллантиришни кузда тутади. Чунки талабалар "Машина деталлари" курсида узларининг дастлабки лойихалаш ишларини бажаради-лар. Курс лойихасини муваффакиятли якунлаш учун талабалар назарий ва амалий материал-ларни тулик узлаштиришлари ва ГОСТлардан самарали ва туFри фойдаланиш коидаларини билишлари керак.

Техник лойихани ишлаб чикишда машина конструкцияси улчамларини тахлил килиш фойдалидир. Бундай тахлил машинанинг йиFма бирликлари узеллар ва деталларини макбулона жойлашиш, схемасини туFри тан-лашга ва окилона конструктив ечим кабул килишга ёрдам беради1.

Шундай экан техник лойиха даражаси ва талабалар фаоллигини оширувчи назария ва амалиёт уЙFунлигидан, сифатини оширувчи ва булажак бакалавр учун зарур булган маъ-лумотлардан фойдаланиш самарадорлигини

1 Дунаев П.Ф., Леликов О.П. Расчет допусков размеров. 4-е изд. перераб. и доп. - М.: Машиностроение, 2006. стр. 142.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

таъминловчи дидактик материал сифатида фойдаланиш максадга мувофик.

Техник тайёргарликнинг такомиллашти-рувчи дидактик материал сифатида назария ва амалиёт уЙFунлиги "Машина деталлари" курсида талабаларни конструкторлик куникма ва малакалар билан куроллаштирни такомил-лаштиради:

• биринчидан талабалар мустакил таълим доирасида махсус машиналарни лойихалашлари жараёнида сифат масаласи янада кучаяди ва шунинг учун ижро тартибига катъий риоя килишлари талаб этилади. Талабалар барча талабларни курсатмаларга аник мос равишда бузмасдан боскичма-боскич бажаришни урганишлари зарурати туFилади ва натижада лойихалаш боскичларини чукур узлаштирадилар;

• иккинчидан бизнинг фикримизча бу, энг бошланFич жараён, машинанинг уму-мий кинематик схемасини чизиш ва мкобил вариантни танлаш билан боFлик. Ушбу жара-ённи конструкторлар билимларининг етиш-маслиги ёки нотуFри бахолашлари сабабли хар доим хам амалга оширмайдилар. Таж-рибаларнинг курсатишича бу боFликлик "Машина деталлари" курси дастуридаги курс лойихасини бажаришда, масалан, лентали ёки занжирли конвейер юритмасини лойихалаш жараёнида, хусусан юритмаларнинг уму-мий кинематик схемани тузишда, лойиха ва текширув хисобларини бажаришда, умумий куринишини чизишда номоён булади.

"Назария ва амалиёт уЙFунлиги ва курс лойихаси"ни бажариш жараёни жихати бир катор муаммоларни тадкик этишни талаб этади: назария ва амалиёт уЙFунлигини бево-сита курс лойихасини бажариш сифат ва самарадорлигига таъсири борми; агар булса, унда дарснинг кайси боскичида назария ва амалиёт уЙFунлигини куллаш тавсия этилади, унинг ёрдами билан кайси топширикларни янада самарали хал килиш мумкин.

Биринчи муаммонинг ечими бир катор кийинчиликлар билан боFлик. Бир томондан, бошка курсларда урганилган материал таянч материал була оладими, бошка томондан, агар етарли микдордаги асосий материаллар булса хам, савол туFилади: "Машина деталлари" курси дастурининг канча мавзуларда,

назария ва амалиёт уЙFунлигидан фойдаланиш маникий ва максадга мувофик.

Тажрибалар шуни курсатадики, "Машина деталлари" курсида назария ва амалиёт уЙFунлигидан ёрдамчи материал сифатида фойдаланиш катта имкониятларга эга. Масалан, "Машина деталлари" курси буйича курс лойихасини бажаришда талаба биринчи марта барча умумтаълим ва умумтехник фан-лардан олган назариий ва амалиий билим-ларини уЙFунлаштириб куллайди, яъни у илгари олинган билимларни бирлашти-ради, тулдиради ва тизимлаштиради, бу эса уз навбатида "Машина деталлари" кур-сини узлаштириш сифатини оширади. Назария ва амалиёт уЙFунлиги натижасида мустахкамланган, тулдирилган ва тизимлаш-тирилган билимлар мутахассислик кафедра-ларида иктисодиётнинг реал тармокларида ишлаётган машиналар буйича курс ва диплом лойиаларини сифатли бажариш имкониятини беради. Бу талабанинг мухандис ёки конструктор даражасида ишлашини англатади.

"Машина деталлари" курси конструкторлик билимларининг асосини ташкил этади-ган тушунчаларни шакллантиришда умумлаш-тирувчи ва тизимлаштирувчи ролга эга. Конструкторлик тайёргарликни ташкил этадиган тизимда тушинчалар шаклланишида умум-лаштирувчи функцияси, агар талабалар томо-нидан урганилган назарий конунлар, принци-плар аник ишлаб чикариш объектларида уз амалий тасдиFни топса, амалга ошади. Конструкторлик билимларининг мохиятини ташкил этадиган тушунчалар умумлаштиришнинг энг юкори даражаси билан характерланади ва фанлараро муносабатлар асосида шаклла-нади. Махсус машиналарнинг умумий кине-матик ва компоновка схемаларини чизиш, илгари олинган билимларни тизимлаштириш ва умумлаштириш учоFи булиб хизмат килади.

Фикримизча, "Машина деталлари" курсида назария ва амалиёт уЙFунлиги усулини ишлаб чикиш, талабалар билимларини тизимлаштириш ва умумлаштиришга ёрдам беради. Ушбу услул талабалар фанлар асосларини урганишда олинган аник билимларни тахлил килиш асосида, умумлаштирилган тушунчага олиб борадиган тарзда ташкил этилиши керак.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

Талабаларнинг конструкторлик тайёргар-лигини яхшилашда бундай фанлараро инте-грациянинг ахамияти яккол намоён булади.

"Назария ва амалиёт уЙFунлиги ва курс лойихаси"ни бажариш жихати тадкикоти "Машина деталлари" курсида кандай куринишда фойдаланиш мумкинлиги х,ак,идаги саволнинг ечими билан боFлик1. Хисоблашларда назария ва амалиётдаги фор-мулаларни уЙFунлигини таъминлаш асно-сида чалFишлар ва иккиланишларни барта-раф этиб ягона йуналишга эга булиш, биринчи ва иккинчи листдаги чизмаларда редуктор узеллари ва деталлари шартли белгиларнинг хакикий деталларга айлартириш, жойлаш ва узеллардаги деталларнинг бир-бирига нисба-тан жойлашуви, алокаси, бирикиш юзалари ва турларини, бирикиш юзаларининг тоза-лигига куйиладиган талаблар ва уларни таъминлаш усуллари, хамда уларни чизмаларда акс эттириш , учинчи листда юритма уму-мий компоновкаси схемасидаги асосий ишчи узеллар электродвигатель, муфта, редуктор очик узатма ва конвейер барабани вал-лари укларининг бир-бирига нисбатан гори-зонтал ва вертикал текисликларда жойлаш-тириш, хамда уларнинг жойлашув аниклигига техник талаблар ишлаб чикиш куникмаларини шакиллантириш имкониятини беради1.

Умуман олганда биз "Машина деталлари" курси ва назария ва амалиёт уЙFунлиги уртасидаги боFликликни очишга уриндик. Бу боFликлик шундаки, агар назария ва амалиёт уртасида уЙFунлик таминланса, фанлардан олинган билимларнинг инттеграциялашуви, умумлашуви, ва тизимлашуви амалга ошади, ва биз бундан хисоблаш хамда лойихалашда фойдаланишимиз мумкин. Бундан ташкари П.Ф. Дунаевнинг ёзилишича "Техник лойихани ишлаб чикишнинг дастлабки боскичида машинанинг етакчи конструктори умумий компоновкаси схемасини тузади. Кейин у йиFма бирликлар ва машина деталларининг нисбий жойлашуви учун барча аниклик тала-бларини урнатади"2. Бу шуни англатадики, назария ва амалиёт уЙFунлигидан окилона

1 Kurganbekov M., Moydinov A. Mashina detallari. ONquv qollanma. I va II qismlar. -Т.: "Fan va texnologiya", 2015. -115-бет.

2 Дунаев П.Ф Размерные цепи 2-е изд. доп. и перераб. ГНТИ МЛ- Москва, 1963. стр. 167.

фойдаланиш, юк,ори сифатли машиналарни ёки курилмаларни лойихалаш ва унинг сифат курсаткичларини хисобий усул билан бахолаш учун мавжуд шароитни яхшилайди.

Шундай килиб, талабаларнинг конструкторлик тайёргарлигини такомиллашти-ришда назария ва амалиёт уЙFунлигида хал килиниши керак булган муаммолар доира-сини куйидагича тасаввур килиш мумкин.

Конструкторлик тайёргарликда назария ва амалиёт уЙFунлигининг урни ва ролини аниклашда, биринчи навбатда, шуни назарда тутиш керакки, унинг ёрдамида "Машина деталлари" курсида назария ва амалиёт уЙFунлиги имкониятларини тах,лил килиш, талабаларнинг конструкторлик билим ва куникмаларини шакллантиришнинг методо-логик асосларини аниклашдир.

Конструкторлик тайёргарликда назария ва амалиёт уЙFунлиги куллашнинг педаго-гик асоси шундан иборатки, уларни нафакат укув жараёни даражасини оширувчи материал сифатида ишлатиш, ечилиши талаб килинган аник топширикларга таянган х,олда, талабаларда ушбу материалнинг имконият-лари х,акидаги тасаввурларини шаклланти-риш, ушбу материалдан бутун лойих,а даво-мида фойдаланишни ургатишдир.

Хулоса ва амалий таклифлар.

Юкоридаги фикрларга таянган х,олда назария ва амалиёт уЙFунлиги техника олий укув юрти муассасаларида умумтаълим, умумтех-ник ва махсус фанларда укув-конструкторлик жараёни билан боFлик барча кисмларига киритилиши, техник таълимнинг мух,им муам-моларидан бирини хал килиш:

- конструктролик билим, куникма ва малакалар шакиллантириш сифат ва самара-дарлигини ошиширади;

- техник тайёргарлигини такомиллашти-риш имкониятини беради;

- фанлар интеграциясини, олинган билимларнинг кетма-кетлиги, яхлитлиги, тизимлилиги таъминланишини яхшилайди деган хулосага келиш мумкин.

Бизнинг фикримизча, "Машина деталлари" курсида назария ва амалиёт уЙFунлигидан курсини узлаштириш ва касбий билим, куникма ва малакалар шаклланишини яхши-лайдиган материал сифатида фойдаланиш самаралирок.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

Утказилган тажрибалар ва олинган нати-жаларга асосланиб "Машина деталлари" кур-сида назария ва амалиёт уЙFунлигидан: ук,ув жараёнида аник, муаммоларни хал этиладиган дидактик материал сифатида; талабалар томо-нидан бажариладиган техник лойих,а даража-сини оширишни таъминловчи дидактик материал сифатида; техник тайёргарликнинг кон-структорлик йуналишини такомиллаштирувчи

дидактик материал сифатида фойдаланишни таклиф этамиз.

Тадкикотимиз курсатишича, назария ва амалиёт уЙFунлигини лойихалашнинг деярли барча боскичларида куллаш, укитишнинг конструкторлик йуналишини кучайтиради-ган материал сифатида ишлатиш, айникса истикболли.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5847-сон Фармони. - Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 09.10.2019 й., 06/19/5847/3887-сон.

2. Shoobidov Sh.A. Mashina detallari: darslik. - T.: "O'zbekiston milliy ensiklopediyasi" Davlat ilmiy nashriyoti, 2014. - 444 б.

3. Дунаев П.Ф., Леликов О.П. Расчет допусков размеров 4-е изд. перераб. и доп. -М.: "Машиностроение", 2006. 400 с., ил..

4. Kurganbekov M., Moydinov A. Mashina detallari. O'quv qo'llanma. I va II qismlar. - Т.: "Fan va texnologiya", 2015. - 384 б.

5. Дунаев П.Ф Размерные цепи 2-е изд. доп. и перераб.. - Москва: ГНТИ МЛ, 1963. 306 с.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.