CC BY
34RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
NAZARIY O'QITISHNING ZAMONAVIY USULLARINING MAZMUNI VA
TUZILMASI Ulug'bek Xabibullayevich Xidirov
Namangan muhandislik-qurilish instituti, katta o'qituvchi https://doi org/10.5281/zenodo. 7993628
Annotatsiya. Hozirgi kunda ta'lim jarayonida o'qitishning zamonaviy usullari va axborot texnologiyalarini o'quv jarayonida qo'llashga bo 'lgan qiziqish kundan-kunga ortib bormoqda. Interfaol ta'limda talabalar egallayotgan bilimlarini o'zlari qidirib topish, mustaqil o 'rganish va fikrlash, tahlil qilish, hatto yakuniy xulosalarni ham o'zlari keltirib chiqarishga o'rgatadi. O'qituvchi bu jarayonda shaxs rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda boshqaruvchilik, yo'naltiruvchilikfunksiyasini bajaradi.
Bugungi kunda ta'limda "An'anaviy bo'lmagan shakldagi ma'ruzalar, "Ma'ruza-vizualizatsiya", "Birgalikda ma'ruza", "Oldindan rejalashtirilgan xatolar bilan ma'ruza", "Ma'ruza-matbuot anjumani", "Ma'ruza-suhbat", "Ma'ruza-munozara", "Muayyan vaziyatlarni tahlil qilish bilan ma'ruza", "Masofaviy ta'lim texnologiyalari asoslangan ma'ruza" kabiMa'ruza mashg'ulotlariningshakllari qo'llanmoqda.
Maqolada oliy ta'lim o'quv jarayoniga o'qitishning zamonaviy usullarini mazmuni va tuzilmasi joriy etishning samarali yo'llari yoritilgan, texnologiyalardan foydalanishda ta'lim shakllarini tashkillashda zamonaviy ta'limning imkoniyatlari asoslangan.
Kalit so 'zlar: o 'qitish usullari, o 'quv faoliyati, jarayon. ta'lim, ta 'lim tizimi, ma'ruza, innovatsiya, texnologiya, sifat, innovatsion ta'lim.
Oliy ta'lim o'quv jarayonini tashkil etishda innovatsion va ta'lim texnologiyalarning roli kun sayin ortib bormoqda bu borada oliy ta'limni tizimli isloh qilishning ustuvor yo'nalishlarini belgilash, zamonaviy bilim va yuksak ma'naviy-axloqiy fazilatlarga ega, mustaqil fikrlaydigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash jarayonini sifat jihatidan yangi bosqichga ko'tarish, oliy ta'limni modernizatsiya qilish, ilg'or ta'lim texnologiyalariga asoslangan holda ijtimoiy soha va iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish maqsadida O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 oktyabrdagi PF-5847-sonli "O'zbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida"gi farmoni qabul qilindi. Bu esa o'z navbatida pedagog kasbining yanada murakkablashuvi, mas'uliyati va vazifalarining ortishiga olib keladi. Chunki ommaviy ta'limning bugungi sharoitida yangi raqamli avlod bilan ishlash, ularni rivojlantirish, jahon talablariga mos qilib kasbga tayyorlash zamonaviy o'qituvchidan yuksak texnologik bilim, salohiyat va mehnatni talab qiladi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning "Yana bir muammoni hal etish o'ta muhim hisoblanadi: bu pedagoglar va professo r-o'qituvchilar tarkibining professional darajasi, ularning maxsus bilimlaridir. Bu borada ta'lim olish, ma'naviy-ma'rifiy kamolot masalalari va haqiqiy qadriyatlarini shakllantirish jarayonlariga faol ko'mak beradigan muhitni yaratish zarur", - degan fikrlari katta ahamiyat kasb etadi [1]
Oliy ta'lim tizimida mutaxasis kadrlarni tayyorlash ta'limini umumiy muhim ahamiyatga ega bo'lib talabaning maqsadli va uyushgan faoliyati bilim va ko'nikmalarni rivojlantirish. Zamonaviy ta'lim muhitida ko'p sonli o'qitish usullari qo'llaniladi. Ular ifodalaydi muayyan asosda o'qitish usullari tizimi. Ishlatilgan o'qituvchilar tomonidan o'qitish usullarini uch turga
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
bo'lish mumkin: passiv, faol va interaktiv ularning har biri o'ziga xos xususiyatlar va sharoitlarga ega. [4]
Passiv usullar-an'anaviy bayon qilish usuli bilimlarni shakllantirish uchun zarur ma'lumotlarning o'qituvchisi. Ichida talaba va o'qituvchi o'rtasidagi aloqa o'qituvchi tomonidan boshqariladi va ulardan foydalanadi o'qituvchining qobiliyatlari ma'ruzaning mohiyatini talabalarga etkazadi.
Faol o'qitish usuli-bu talabalarning faol ishtiroki o'zlari topgan ma'lumotlarga asoslangan bilim va ko'nikmalarni egallashda talabalar hamda o'qituvchining faoligi kuzatiladi.
Interfaol usullar talabalarning o'quv ishlarini rag'batlantirishga, o'qituvchi bilan o'zaro munosabatlarini axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bilan ham yo'lga quyishi mumkin.
Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) imkoniyatidan foydalangan holda ta'lim olish kundan-kun ommaviylashib bormoqda.
Interfaol usullarni tashkil etishda masofaviy texnologiyalardan foydalanib ta'lim shakllari tashkillash zamonaviy ta'limning imkoniyatlarini yanada kengaytirdi. Masofaviy texnologiyalardan foydalanib trening mashg'ulotlar olib borish har qanday ishtirokchisi harakatga aralashishi mumkin muammoni hal qilish, muammolarni hal qilish va kerakli tushuntirishlar va yordam olish mumkin.
Interfaol usul biror faoliyat yoki muammoni o'zaro muloqotda, o'zaro bahs-munozarada fikrlash asnosida, hamjixdtlik bilan hal etishdir. Bu usulning afzalligi shundaki, butun faoliyat o'quvchi-talabani mustaqil fikrlashga o'rgatib, mustaqil hayotga tayyorlaydi.[2]
O'qitishning interfaol usullarini tanlashda ta'lim maqsadi, ta'lim oluvchilarning soni va imkoniyatlari, o'quv muassasasining o'quv-moddiy sharoiti, ta'limning davomiyligi, o'qituvchining pedagogik mahorati va boshqalar e'tiborga olinadi.
Ma'ruza mashg'ulotlarining shakllari.
1. An'anaviy bo'lmagan shakldagi ma'ruzalar
O'tiladigan mavzu savollar bilan, muammoni bayon qilish bilan boshlanadi va muammo materialining tushuntirishlar orqali talabalarning kasbiy tafakkurini shakllantiradi.
2. "Ma'ruza-vizualizatsiya" shakldagi ma'ruza
Aniqlik printsipidan foydalanish, ushbu printsipning mazmuni psixologik va pedagogik fan ma'lumotlari ta'siri ostida o'zgaradi.
3. "Birgalikda ma'ruza" shakldagi ma'ruzalar
Muammoli tarkib materiallari talabalarga jonli muloqotda beriladi ikki o'qituvchi bir-biri bilan. Ma'ruza jarayonida talabalar birgalikda o'quv muammosini tushunish va birgalikda ishlashda ishtirok etish uchun zarur bo'lgan bilimlardan foydalanadilar, muammoli vaziyat yoki bir nechta shunga o'xshash vaziyatlar yaratiladi, ularni hal qilish uchun farazlar ilgari suriladi, dalillar yoki rad etish tizimi. joylashtiriladi va qo'shma yechimning yakuniy versiyasi asoslanadi.
4. "Oldindan rejalashtirilgan xatolar bilan ma'ruza" shakldagi ma'ruzalar
Talabalarning tezkor tahlil qilish ko'nikmalarini rivojlantirish professional vaziyatlar,
mutaxassis sifatida harakat qilish, noto'g'ri ma'lumotlarni ta'kidlash yoki noto'g'ri ma'lumotlarni ajratib olish ko'nikmalarini rivojlantirish uchun mo'ljallangan.
Talabalarni ma'ruzaga tayyorlash - bu uning mazmuniga mazmunli, uslubiy yoki xulq-atvor xarakteridagi ma'lum miqdordagi xatolarni kiritishdir. O'qituvchi ma'ruzaga bunday xatolar ro'yxatini olib keladi va faqat ma'ruza oxirida talabalarni tanishtiradi. Ma'ruza davomida talabalar va o'qituvchilar tomonidan eng ko'p yo 'l qo'yilgan xatolar tanlab olinadi. O'qituvchi
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
ma'ruza taqdimotini shunday olib boradiki, xatolar ehtiyotkorlik bilan yashiriladi va ular talabalar tomonidan osonlikcha sezilmaydi. Ma'ruza mazmuni bo'yicha o 'qituvchi, yuqori daraja materialni bilish va o'qituvchi mahorati.
5. "Ma'ruza-matbuot anjumani" shakldagi ma'ruza.
Ma'ruzaning ma'lum bir mavzusi bo'yicha savollar yozma ravishda beriladi ushbu mavzu bo'yicha javobning mohiyati keltirilgan.
Matbuot anjumanini o'tkazish shakli ba'zi xususiyatlarni hisobga olgan holda asos qilib olinadi:
O'qituvchi ma'ruza mavzusini e'lon qiladi va talabalarni unga ushbu mavzu bo'yicha yozma ravishda savollar berishga taklif qiladi. Har bir talaba 2-3 daqiqa ichida savollar tuzadi va o'qituvchiga beradi.
O'qituvchi 3-5 daqiqa ichida savollarni semantik mazmuniga ko 'ra saralaydi va ma'ruza materialining taqdimotiga o'tadi.
Materialning taqdimoti o'qituvchi tomonidan mavzuni izchil ochib berish shaklida amalga oshiriladi, uning davomida har biri savol berildi alohida ko'rib chiqilmaydi.
Ma'ruza yakunida o'qituvchi tinglovchilarning bilim va qiziqishlarini aks ettirish sifatida savollarga yakuniy baho beradi.
Fanning mavzu yoki bo'limini o'rganishning istalgan bosqichida ma'ruza yoki matbuot anjumani o'tkazish yaxshi deb hisoblanadi. Mavzuni o'rganishning boshida ma'ruzaning asosiy maqsadi talabalarning qiziqishlari va ehtiyojlari doirasini, ularning mehnatga tayyorlik darajasini, o'rganilayotgan fanga munosabatini aniqlashdan iborat
6. "Ma'ruza-suhbat" shakldagi ma'ruzalar
O'qituvchining auditoriya bilan bevosita aloqasi. Ma'ruza-suhbat yoki "tinglovchilar bilan muloqot" talabalarni o'quv jarayoniga faol jalb qilishning eng keng tarqalgan va nisbatan sodda shaklidir. Ushbu ma'ruza o'qituvchi va tinglovchilar o'rtasidagi bevosita aloqani o'z ichiga oladi. Ma'ruza-suhbatning afzalligi shundaki, u talabalar e'tiborini mavzuning eng muhim masalalariga qaratish, o'quvchilarning xususiyatlarini hisobga olgan holda o'quv materialini bayon qilish mazmuni va sur'atini aniqlash imkonini beradi.
7. "Ma'ruza-munozara" shakldagi ma'ruza.
O'qituvchi va talabalarning o'zaro munosabatlari, erkin fikr almashish, o'rganilayotgan masala bo'yicha g'oyalar va qarashlar o'rganilyotgan mavzu bo 'yicha fikr almashish imonini beradi. Bu yerda ma'ruza-suhbatdan farqli o'laroq, o'qituvchi ma'ruza materialini taqdim etishda talabalarning savollariga bergan javoblaridan foydalanibgina qolmay, mantiqiy bo'limlar oralig'ida erkin fikr almashishni ham tashkil etadi.
Munozara o'qituvchi va o'quvchilarning o'zaro hamkorligi, o'rganilayotgan masala yuzasidan erkin fikr almashishidir.
Talabalarni faollashtirish uchun savollar va munozara uchun mavzularni tanlash o'qituvchining o'zi tomonidan, o'qituvchining ushbu auditoriya oldiga qo'ygan aniq didaktik vazifalariga qarab amalga oshiriladi.
8. "Muayyan vaziyatlarni tahlil qilish bilan ma'ruza" shakldagi ma'ruza.
Xarakterli hodisani baholash uchun etarli ma'lumotlarni o'z ichiga oladi va bunday holat og'zaki yoki juda qisqa video yozuvda, film lentasida taqdim etiladi. Shuning uchun uning taqdimoti juda qisqa bo'lishi kerak, lekin xarakterli hodisani baholash va muhokama qilish uchun etarli ma'lumotlarni o'z ichiga olishi kerak.
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
9. "Masofaviy ta'lim texnologiyalari asoslangan on-layn ma'ruza" shakldagi ma'ruzalar.
"On-layn ma'ruza masofadan turib o'qitish bo'lib, bunda o'qituvchi va ta'lim oluvchi o'rtasida masofa mavjud bo'ladi. Masofaviy ta'limda o'quv jarayonlari zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalar yordamida amalga oshiriladi.
Ta'lim taraqqiyotini harakatlantiruvchi kuch - bu o'zida didaktik masalalar va ta'lim texnologiyalarini mujassamlashtirgan pedagogik tizim hisoblanadi. Ta'lim texnologiyasining muvaffaqiyatli loyihalanishi va yakuniy natijaning kafolatlanishi o 'qituvchining didaktik masalalar mohiyatini anglab yetish darajasiga, ularni to'g'ri belgilash, tanlash va samarali qo'llay olishga bog'liqdir. [3]
Shunday qilib, ta'lim tizimida professor o'qituvchi fanning xususiyati va nazariy mashg'ulotning shakliga ko'ra o'qitishning zamonaviy usullarining mazmuni va tuzilmasini to'g'ri tanlashi, uni qo'llashi, o'tilayotgan har bir o'quv mashg'uloti nafaqat ilg'or pedagogik va axborot texnologiyalariga asoslangan bo'lishi, balki individual texnologiyalar bilan ham boyitilishi zarur. Ana shunda, innovatsion ta'lim texnologiyasi va uning ta'limga qo'llanilishi talabalarning bilimli va yetuk malakaga ega bo 'lishlarini ta'minlaydi.
REFERENCES
1. SH.M.Mirziyoyev "Tanqididy tahlil, qat'iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo'lishi kerak". Toshkent 2017, 45-bet.
2. Мухина С.А., Соловьева А.А. Современные инновационные технологии обучения: учебник. М., 2008. 360 с.
3. Xidirov U.X. Mannonov J.A. Bo'lajak mutaxassislarning metodik kompetentligini rivojlantirish mazmuni va tuzilmasi // Uzluksiz ta'lim. - Toshkent: T.N.Qori Niyoziy nomidagi O'z Ped ilmiy tadqiqot instituti, 2021. Maxsus son, - B. 102-107
4. J.Mannonov, U.Xidirov. Avtomobilsozlik va transport yo'nalishi magistrlarini metodik kompatentligini rivojlantirishda innovqion yondashish. NamMQI 2021, №2
5. Ibragimov, X., and Abdullayeva Sh. "Pedagogika nazariyasi (darslik)." T.: Fan va texnologiya 288 (2008).
6. Ибраимов Х. И. Креативность как одна из характеристик личности будущего педагога //Наука, образование и культура. - 2018. - №. 3 (27). - С. 44-46.
7. Ibragimovich X. I. O 'ZBEKISTON OLIY TA'LIM TIZIMIDA KREDIT -MODUL TEXNOLOGIYALARINI QO 'LLASHNING O 'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI //INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL. - 2021. - С. 209-214.
8. Ibragimovich, Ibraimov Kholboy. "Theoretical and methodological basis of quality control and evaluation of education in higher education system." International journal of discourse on innovation, integration and education 1 (2020): 6-15.
9. Maxmutovna T. X. INFLUENCE OF MASS CULTURE ON THE FORMATION AND DEVELOPMENT OF THE SPIRITUAL AND MORAL IMAGE OF THE YOUNG GENERATION //European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol. - 2019. - Т. 7. - №. 12.
10. Mahmutovna T. X. Ways to Form Immunity of Protection from" Public Culture" in Adolescent Students //Kresna Social Science and Humanities Research. - 2022. - Т. 3. - С. 115-117.
272^H
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
11. Makhmutovna T. K., Ibragimovna T. I. Specific features of the pedagogical process focused on increasing the social activity of youth //Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR). - 2020. - Т. 9. - №. 6. - С. 165-171.
12. Abdullaeva, B. S., Sobirova, M. A., Abduganiev, O. T., & Abdullaev, D. N. (2020). The specifics of modern legal education and upbringing of schoolchildrenin the countries of the post-soviet world. Journal of Advanced Research in Dynamical and Control Systems, 12(2), 2706-2714.
13. Oglu, Abduganiev Ozod Tursunboy. "Pedagogical Conditions And Mechanisms Of Development Of Social Active Civil Competence In Students." Turkish Journal of Computer and Mathematics Education 12, no. 7 (2021): 433-442.
14. Abduganiyev, O. T. (2022, December). FACTORS AFFECTING THE DEVELOPMENT OF SOCIALLY ACTIVE CITIZENSHIP COMPETENCE IN STUDENTS. In E Conference Zone (pp. 10-13).
15. Abduganiev O. Developing Student Civil Competency //Eastern European Scientific Journal. - 2019. - №. 1.
16. Махмудов А. Х., Джураев Р. Х., Ахунжонов А. Т. Дидактический потенциал шахматной игры //Наука и образование сегодня. - 2020. - №. 6-2 (53). - С. 70-71.
17. Махмудов А. Х. ИНТЕНСИФИКАЦИЯ ОБУЧЕНИЯ ПРЕДМЕТА «ШАХМАТЫ» ЧЕРЕЗ РЕШЕНИЯ ШАХМАТНЫХ ЗАДАЧ: 10.53885/ед. 2022.49. 38.098 Махмудов Абдулхалим Хамидович, д. 2 п. н, зам. директора Узбекского научно-исследовательского института педагогических наук им. Кары Ниязи, abdu-hm@ yandex. ru //Научно-практическая конференция. - 2022. - С. 766-768.
18. Джураев Р. Х., Махмудов А. Х., Фефелов В. С. Методология формирования учебно -творческого плана для компетентностной подготовки магистров //Педагогические науки. - 2012. - №. 1. - С. 84-90.
19. Махмудов А. Х., Абдурахмонов З. Б. Таълимда замонавий ракамли технологияларидан фойдаланишнинг ютуклари ва муаммолари //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. CSPI conference 3. - С. 97-99.
