CC BY
12НАЗАРЕ БА ТАЪРИХИ СОХТМОНИ НИЗОМИ МАОРИФ ДАР НОХИЯИ ЛАХШ
Талипова С. Ш.
Донишго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй
Соли 1931 баробари таъсисëбии нохияи Лахш (Чиргатол) шyъбаи маорифи халк дар каламрави он ба фаъолият шуруъ намyда, дар амали сохтани сиесати маорифпарваронаи Хркимияти Шyypавй баланд бардоштани шуурнокии сиëсй, фархангии ахолй накши муассир гузошт OFOЗ гардида, ячейкахои аввалини комсомолию хизбй, колхозхо таъсис ëфт.
Нахустин мактаб дар каламрави нохия хануз соли 1925 таъсис ëфта буд, ки дар он 11 нафар хонанда тахсил намуда, омузгори аввалин А.Fайнyлин (миллаташ тотор) ба талабагон сабак медод. Соли 1931 курси яксолаи тайëp намудани омузгорони мактабхо ба кор шуруъ карда, худи хамон сол мактаби нави 4- сола кушода шуд, ки ин барои нохия ходисаи мухим ба шумор мерафт. Ба ин мактаби нав аз оилае, ки то 5 нафар аъзо доштанд 1 талаба, аз оилахое, ки беш аз 5 нафар аъзо доштанд, 2 талаба ба тахсил фаро гирифта мешуд[1, 60].
Дар аввал на хамаи оилахо розй мешуданд, ки фарзандонашонро ба мактабхои нави шуравй супоранд. Баъзе хонандагоне низ буданд, ки хам дар мактаби кухна ва хам дар мактаби нав тахсил доштанд. Бояд кайд намуд, ки то соли 1931 дар мактабхои нав таълим бо алифбои ндагон -хуруфоти арабиасоси точикй (форсй) пеш бурда мешуд. Аз соли 1926 тамоми мактабхои Чумхурии Точикистон, аз чумла муассисахои нохияи Чиргатол ба хуруфоти лотинй ва аз соли 1940 ба хуруфоти кириллй гузаштанд[2, с.51].
Дар ибтидо хдрчанд дар нохия курсхои яксолаи педагогй таъсис ëфта, дар онхо омузгорон тайëp мешуданд, вале мактабхои нохия бо омузгорон ба пуррагй таъмин набуданд. Дар мактабхо муаллимон намерасиданд, дар як катор мактабхои нохия бошад аз сабаби набудани муаллимон баъзе фанхои таълимй аз кабили физика, математика, забони русй, забони модарй ва география омухта намешуданд. Аксарияти муаллимони мактабхои нохия хатто маълумоти мдана надоштанд.
Аксарияти ахолии Чиргатолро киpFизхо ташкил медоданд. Барои хамин Чумхурии Точикистон аз чумхурии хамсоя -^иpFизистон бо максади таъмини мактабхо кадрхои педагогй дархост намуд. Таълим дар мактабхо бо мушкилихои зиеде, аз чумла таъмин набудан бо ашëхои хониш, китобу дафтар, калам, тахтаи синфй ва мизу курсй, пеш бурда мешуд. Дар аввал китобхои дарсй танхо барои муаллимон дастрас карда мешуд. Ба таври васеъ овардани ашëхои хониш аз соли 1931 ибтидо мегирад ва ашëхо то маркази нохияи Комсомолобод оварда мешуданд. Аз Комсомолобод то Лахш рохи мошингард набуд ва лозим меомад, ки ашëхои хониш бо шутурхо ва аспхо ба нохия кашонда шаванд.
Дар рушди низоми маорифи нохия карори ШКХ Точикистон «Дар бораи кудакони миллатхои акаллият (казокхо, киpFизхо, туркманхо ва миллатхои дигар) аз 11 октябри соли 1930 накши мухим гузошт. Ин карор имконият дод, ки таълими умумии ибтидой ба забони модарй ва вусъати сохтмони бинохои мактабй дар байни аккалиятхои миллии чумхурй рушд ëбад. Дар асоси хамин карор нохияи Чиргатол тавонист, ки дар баробари мактабхои точикй кори мактабхои киpFизиpо низ чоннок намояд[1, с.61].
Мувофики хисобот соли тахсили 1932-1933 дар нохияи Чиргатол 25 мактаби дарачаи якум мавчуд буд, ки 17 тояшро мактабхои киpFизй ташкил медоданд. Шумораи хонандагон ба 925 нафар мерасид, аз чумлаи онхо 297 нафарро духтарон ташкил медоданд, омузгорон бошанд аксарият киpFизхо буданд.
Х,амагй дар мактахои нохия 56 нафар муаллим кор мекард, ки аз онхо 45 нафарашон киpFизхо буданд. Шароити дарсдихй дар нохия хеле душвор буд, зеро китобхои дарсй ва асбобхои аëнй нихоят кам буданд. Аксарияти китобхои дарсй аз Чумхурии ^иpFизистон оварда мешуданд. Китобхо баъзан дар вакташ омада намерасиданд[3, с.8].
Дар баробари ин соли 1932 дар нохия 22 мактаби махви бесаводй вучуд дошт, ки дар онхо 1783 нафар хонанда тахсил мекарданд, аз чумлаи онхо 509 нафарашон занон ва духтарон буданд[4, с.3].
Тибки маълумоти расмй соли хониши 1937-1938 дар нохия 37 мактаби ибтидой вучуд дошт, ки дар онхо 3653 нафар хонанда тахсил мекарданд. Духтарон 1653 нафарро ташкил медоданд. Шумораи омузгорон ба 117 нафар расид [5,9].
Дар ин соли тах,сил раванди ба мактаб чалб кардани хонандагон бех,тар шуд. Дар назди Шурои Комиссарони халкии ЧШС Точикистон Комитети чумх,уриявии бех,тар кардани таълими умумй ва дар хдйати комитетх,ои ичроияи шурох,ои вилоятй, шах,рй, нох,иявй ва шурох,ои кишлок комитетх,ои махдллии оид ба таълими умумй ташкил карда шуданд.
Дар нох,ияи Чиргатол ба хдйати он намояндагони шуъбаи маориф, ташкилоти х,избй, иттифоки касаба, худидоракунии мактабх,о, колхозно шомил буданд. Ташкили ин комитет дар нох,ия самараи хуб дод. Ин буд, ки дар соли 1938 - 1939 шумораи мактабх,ои ибтидоии нох,ия ба 57 адад расид. Дар онх,о 4509 нафар хонанда тах,сил мекарданд [6,3].
Бояд кайд кард, ки барои саводнок кардани мардуми нох,иях,ои кух,истон аз гушаву канорх,ои гуногуни собик ИЧШС муаллимон меомаданд. Онхо барои баланд бардоштани сифати таълим дар нох,ияи Чиргатол низ хизматх,ои бузург кардаанд. Имруз номи чунин омузгорон, пеш аз хдма: Кузмина М.К., Павлов Р.К., Иванов М.К., Саидханов У., Хасанов И., Назаров Р., Хусейнов Р., Якубов Ч., Расулов Г., Рачабов Ч., бурбонов Ю., Каримов Х., Лебедов С.Д. ва дигарон дар сах,ифаи таърихи нох,ия навишта шудаанд [7, с. 4]. Муаллимони фиристодашуда дар байни мардуми ин мах,алх,о баромад карда, максад ва мароми инкилоби маданиро фах,монда медоданд. Камбудих,оро дарёфт намуда, кушиш мекарданд, ки онх,оро бартараф намоянд [8,24-25].
Хамин тавр, дар нох,ияи Чиргатол низ барпо шудани сохти Шуравй низоми маорифи халк ташкил карда шуда, мактабх,ои шакли нав ба фаъолият сар карданд.
АДАБИЁТ
1. Наврузов F. История образования и развития Гармской области Таджикской ССР (1921 -1956 гг.). -Душанбе, 2017.
2. Обидов И. Очерки мухтасари таърихи маорифи халки Точикистон. -Душанбе: Ирфон, 1965,
3. Обидов И. Аз таълимоти ибтидой ба маълумоти миёнаи умумй. -Душанбе: Маориф, 1986.
4. БМД Чум^урии Точикистон. Ф. 360. оп.1. д. 212.
5. БМД Чум^урии Точикистон. Ф. 360. оп. 1. д. 135.
6. БМД Чум^урии Точикистон. Ф. 360. оп. 1. д. 242.
7. БМД Чум^урии Точикистон. Ф. 360. оп. 3. д. 107.
8. БМД Чум^урии Точикистон. Ф. 360. оп. 4. д. 134.
ВЗГЛЯДЬ НА ИСТОРИИ СОЗДАНИЕ СИСТЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ
В РАЙОНЕ лахш
В статье рассматривается об истории создания системы образования в район Лахш. В 1931 году на ровне с образованием района Лахш также начали свою деятельность и отдел по образование и внесла свой вклад в развитии политического и культурного понимания население района. Таким образом в районе Лахш с приходом Советского строя была организована система образования и были открыты школы с новой формы обучения.
Ключевые слова: Лахш, Советское Руководство, Кыргызстан, школы, дети, образования, Туркменистан, партийная организация, кадры, колхозы.
A SIGHT TO THE HISTORY OF THE CREATION OF THE EDUCATION SYSTEM IN THE LAKHSH DISTRICT
This article deals with history of the education system in the Lakhsh district. In 1931, on a par with the formation of the Lakhsh district also started its activities and the Department for education and contributed to the development of political and cultural understanding of the population of the district. Thus, with the arrive of the Soviet system, the education system was organized in the Lakhsh district and schools were opened with a new form of education.
Keywords: Lakhsh, Soviet Leadership, Kyrgyzstan, schools, children, education, Turkmenistan, party organization, personnel, collective farms.
Сведение об авторе:
Талипова Сайёра Шомахматовна - старший преподаватель кафедры История таджикского народа, исторического факультета Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, E-mail: tolipova@mail. ru
About the author:
