CC BY
10феодализма. В статье освещены основные периода правления династии Саманидов начиная с периода правления Нуха начали возвышаться крупные строительные работы. Постепенно Самарканд превращается в центр культуры народов Центральной Азии, развивается торговля, со всех окраин государства собираются ремесленники. Именно при Саманидах Самарканд смог связать торговые отношения с Хорасаном.
Ключевые слова: роль, древний, город, феодализм, государство, период, страна, исследование.
THE ROLE OF SAMARKAND IN THE RISE OF THE SAMANID STATE
The article highlights the role of one of the most ancient cities and centers of civilization, which made a great contribution to the treasury of world culture and science of the Samanid state of Samarkand. Indeed, the ethnic inhabitants ofSamarkand, the Tajiks managed to resist the raids of the Arabs, Turks and Mongols. The author points to the stages of development of Samarkand and rapid historical periods, startingfrom the slave-owning period, the epoch of the emergence of feudalism. The article highlight the main periods of the reign of the Samanid dynasty, starting from the period of Nuh s reign, large construction works began to rise Gradually, Samarkand turn into the center of culture of the peoples of Central Asia, trade develops, artisans gather from all the outskirts of the state. It was under the Samanids that Samarkand was able to establish trade relations with Khorasan.
Key words: role, ancient, city, feudalism, state, period, country, research.
Сведение об авторе:
Алимов Кобил — ассистент кафедры история таджикского народа Кулябского государственного университета именни Абуабдуллохи Рудаки
About the author:
Alimov Kobil - Assistant of the Department of History of the Tajik People of the Kulob State University name Abuabdullohi Rudaki
ТАЪСИСЁБИИ ДОНИШКАДАИ СТАЛИНОБОД ВА ФАЪОЛИЯТИ ОН ДАР СОЛ^ОИ 30-40-УМ
Шарифова Ш.
Донишгохи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Донишкадаи давлатии Сталинобод (хозира Донишгохи давлатии омузгории Точикистон) ба номи Садриддин Айнй хамчун нахусгин мактаби олии ^умхурии Точикисгон яке аз поягузорони асосии илму маърифат ва фарханги халки точик махсуб меёбад. Донишгох дар таъсису баркароршавй ва рушди илму фарханг, маориф ва хочагии халки чумхурй хиссаи босазо дорад. Имрузхо дар тамоми гушаю канори чумхурй ва берун аз он дастпарварони донишгох, сарбаландона фаъолият мекунанд. Дар байни онхо омузгорони варзида, олимони шинохта, рохбароин давлатй сарварони идораву муассисахо кам нестанд. Дар тули 90 соли фаъолият ин даргохи илму маърифатро бештар аз хафтод хазор мутахассисони варзидаи омузгорй хатм намуданд. Аз ду се хиссаи омузгорони чумхурй дастпарварони ин донишгох мебошанд.
Мохи апрели соли 1930 КМ ХК Точикистон резол.цияро оид ба маорифи халк дар Точикистон кабул намуд, ки дар он чунин кайд шудааст: «Ташкили донишкадаи олии педагогй бо факултети коргарй дар Сталинобод зарур шуморида шавад. Рох ба бозсозиро бояд хамин сол пеш шрифт ва машгулияторо дар факултети коргарй тирамохи хамин сол бояд огоз кард «.[4, с.6]
Дар асоси карори шуъбаи корхо бо олимон ва муассисахои илмии КИМ И^ШС аз 18 июли соли 1931 аз сафи факултети педагогй Донишгохи Осиёи Миёна шуъбахои таъриху иктисодиёт ва адабиёту забоншиносй чудо карда шуданд. Ин шуъбахо бо карори Комиссариати маорифи халкй Точикистон барои ташкили Донишкадаи педадогй чудо карда шуда буданд. [4, с.6]
Донишкадаи олии агропедагогии точик фаъолияти худро дар шахри Тошканд огоз намуд. 16-уми ноябри соли 1931 бо карори мушовараи комиссариати халкии маориф Донишкадаи олии агропедагогии точик ба Комбинати таълимии агропедагогй табдил ёфт, ки он Донишкадаи олии педагоги Тошканд ва курсхои кутохмудати таёркунии ташкилотчиён ва методистони дарачаи нохиявии маорифи халкро дар ихтиёр дошт. Тибки ин дигаргунсозй донишкада на танхо ба таёр намудани омузгорони мактаб машгул мешуд, инчунин ба хайси маркази баланд бардоштани сатхи тахассусии омузгорони муассисахои махсуси миёнаи касбй низ амал мекард. [3, с.4]
Рушди шабакаи мактабхои хафтсола, миёна ва омузишгоххоию курской педагогй таёр намудани кадрхои олии педагогиро талаб менамуд. Аз ин лихоз, хукумати чумхури роххои гуногуни халли мушкилиро чустучу намуда, сентябри соли 1932 зарурати ташкил намудани Академияи педагогиро ба миён гузошт. Академияи педагогй бояд ба мактаби олии таёркунандаи кадрхои педагогй барои омузишгоххои нази фабрикаву заводхо табдил меёфт ва маркази асосии таёр кардани кадрхои илмй барои макотиби олй, инчунин Маркази илмй - методии Комиссариати халкии маорифи чумхурии Точикистон мегардид. [3, с.4]
Вобаста ба ин пешниходи КМ ХК Точикистон Комиссариати халки маориф бо карори худ аз 23-юми сентиябри соли 1932 Комбинати олииагропедагогии точикро ба Академияи педагогй табдил дод. Тибки карор дар хайати Академияи педагогии точик шуъбахои таъриху иктисодиёт адабиёту забоншиносй, физикаю техника, мактабию педагогй ва биологй ёфтанд. Хамчунон дастур дода шуд, ки то 1-уми майи соли 1933 таълим дар академия пурра ба забони точикй ва забонхои миллй гузаронида шавад. Хамин тавр, Академияи педагогй дар шахри Сталинобод фаъолияти худро аз 25-уми ментябри соли 1932 дар хайати 125 нафар донишчу бо мухлати 4- солаи таълим огоз намуд. Танхо давомнокии таълим дар шуъбаи физикаю техника ним сол зиёдтар мукарар гардида буд. Хайати донишчуёни академия нихоят гуногун буд, аз чумла 13 нафараш хатмкардаи факултети коргарй, 7 нафар пас аз хатми мактаби хафтсола 10 нафар пас аз хатми курси тайёрй, 79 нафар хатмкунандагони мактаби миёна ва 44 нафар хатмкардахои мактабхои пастар аз дарачаи мактабхои хафтсола ва факултети коргарй буданд. [3, с.5]
Донишгохи Осиёимиёнагй ба донишкада дар хдйати зерин мутахассис фиристонд: 4-профессор, 8-дотсент, 16- нафар ассисгенг ва ба микдори зиёд адабиёти илмй ва педагогиро барои китобхонаи донишкада (дар мачмуъ 26000 адад китоб). Ба донишкада дастнависхои пуркиммати Шарк (адабиёти илмии тоинкилобй, асосан ба забони арабй) низ супурда шуданд. Дар асоси хамин мерос теъдоди китобхои китобхонаи донишгох афзун гашт. [4, с.7]
Дар назди донишкада факултети коргарй ва шуъбаи тайёрй бо номгуи мавзуъхои умумй, ки ба шомил шудани довталабон мусоидат доштанд, таъсис ёфт. Ба факултети коргарй чавонони махаллй бо маълумоти нопурраи миёна дохил мешуджанд, чунки мактабхои миёна талаботи мактабхои олиро конеъ гардонида наметавонистанд.
Комиссариати маорифи халки Точикистон сафи донишчуёнро 600 нафар таъмин намуд: 300 нафар дар шуъбаи асосй, 100 нафар дар факултети коргарй, 200 нафар дар шуъбахои тайёрй бояд тахсил менамуданд.
Ба донишкада чавонони Чумхурии Узбекистон ва РСФСР дар пурра таъмин намудани синфи омузгорон ёри мерасонданд. Донишкада фаъолияти хешро аз 1-уми сентябри соли 1931 огоз намуда бошад хам, машгулиятхо каме дертар саршуданд. 27-сентябр «^оидахои дохилшавй ба Донишкадаи олии агрономию-педагогии Точикистон» чоп шуд.
Бо карори Комиссариати маорифи халки Точикистон аз 6 ноябри соли 1931 Донишкадаи олии агрономию-педагогй, техникуми педагогй ва курсхои оид ба тайёр намудани ташкилотчиёну методистон иборат буд.
Дар солхои тахсили 1932-1933 дар ин боргохи илму маърифат 144 адад донишчу дар 11 гурух тахсил менамуданд, ки аз ин микдор донишчу танхо 36 нафарашон бо мувафакият донишгохро хатм намуданд. Дар солхои тахсили 1933-1934 микдори донишчуёни тахсилкунанда дар донишкада ба 237 нафар расид, ки ин нисбат ба солхои пешин кариб ду се баробар зиёд буд [2, с.4] . Барои донишчуён дар донишкада тамоми шароит фарохам оварда шуда, хобгоххои тозаву озода, синфхонахо, кироатхонахо, китобхои наву тоза, кабинетхои махсус, кафедрахо ва гайра ба ихтиёри омузгорону донишчуён супурда шуд.
Дар баробари болоравии пуравчи маорифи халки чумхурй ва афзоиши талабот ба омузгорон Донишкадаи педагогй инкишоф ёфта, таракки кард. Соли 1933 шуъбаи гоибона ва соли 1934 шуъбаи шабонаи донишкада ташкил гардид. Ин чорабини баомузгорон имконият дод, ки аз истехсолот дур нашуда, ихтисоси педагогии худро баланд бардоранд ва ба маълумоти олй сохиб шаванд. Бо максади тайёр кардани омузгорони гугогунихтисос дар донишкада чунин факултетхои нав кушода шуданд: таърих, забони хоричй,тарбияи чисмонй, забон ва адабиёт, табиатшиносию география, физикаю математика, педагогика ва методикаи таълими ибтидой, забон ва адабиёти рус. [1, с.8]
Тайёр намудани кадрхои педагоги ва фаъолияти муассисахои таълимии педагогй хамеша дар мадди назари макомоти хизбию давлатии чумхурй меистод ва ин бесабаб хам набуд. Ташаккулва таъмини инкишофи фарханги чумхурй, бехтар намудани дарачаи таъминоти хочагии халк бо мутахассисони сохибмаълумот, сатх, ва дарачаи фаъолияти муассисахои таълимй аз раванди тайёр
намудани омузгорони касбй вобастагии зиёд дошт. Аз ин ру, 29-уми майи соли 1934 тибки карори муштараки КМ ХК ва ШКХ Точикистон «Оид ба муассисахои таълими педагоги» пешниход шуд, ки Академияи педагогй ба Донишкадаи педагогй табдил дода шавад. [3, с.5]
Бо дархости раёсати донишкада гузаштан ба низоми факултетй аз 7-уми феврали соли 1935 ибтидо гирифт. Бо сабаби он ки дар мактабхои миёна ва омузишгоххои пайтахт ва манотики атроф муаллимони фанхои физика,математика, химия ва биология намерасиданд, пешниход гардид, ки аз 1-уми сентябри соли 1935 дар назди донишкада факултетхои физикаю математика ва химияю биология кушода шавад. Сатхи пасти дониши чавонони ба муассисаи олй кабулшаванда ва ба хотири тайёр намудани мутахассисони комил пешниход карда шуд, ки мухлати тахсил дар донишкада аз 4,5 ба 5 сол гузаронида шавад.
Дар назди Донишкада бо максади тайёр намудани кадрхои илмй 4 -уми апрели соли 1936 аспирантура таъсис дода шуд. Аввалин хатмкунандагон Х.Мирзозода, А.Рафиев, К. Хомидов ва дигарон буда, минбаъд дар пешрафту нумуи донишкада сахми босазои худро гузоштанд[1, с.8].
Сохтори донишкада сол то сол мукаммал мегардид, шумораи факултетхо, теъдоди донишчуёр ва хайати омузгорон меафзуд. Аз 1-уми сентябри соли 1936 фагултети чугрофия барои тайёр намудани омузгорони касбии сохибмаълумот ба фаъолият шуруъ намуд. Умуман то охири солхои 30-юм боз якчанд факултети нав кушода шуданд, ах чумла соли 1937 факултети забон ва адабиёти рус, соли 1939 факултети физикаю математика ва соли 1940 факултети забонхои хоричй (шуъбахои забони немисию англисй) ба фаъолият шуруъ карданд. Хамин тарик, шумораи факултетхои донишкада дар охири солхои 30-юм ба 7 адад расид. [2, с.5]
Соли 1938 донишкада якумин хатмкардагони худ, 18 нафар мутахассисони чавонро ба кори омузгорй фиристод. 8 матри соли 1939 Шурои Олии Точикистон тасмим гирифт, ки ба ифтихори 125-умин адиби Украина Т.Г.Шевченко, донишкада ба номи у гузошта шавад. Агар дар соли ташкилёбии худ донишкада хамагй 58 нафар донишчу дошта бошад, пас дар соли тахсили 19401941 шумораи онхо ба 465 нафар расид.
Афзоиш ва хатми донишчуён дар шуъбаи гоибона дар соли тахсили 1943-1944 ба 380 нафар расид.
Дар аспирантураи назди кафедрахои таърих, забони русй, адабиёти рус, чугрофия ва равоншиносй 26 нафар мухаккикон тахсил менамуданд.
Дар баробари ташкили факултетхо сафи муаллимон низ меафзуданд. Соли тахсили 1939-1940 панч кафедраи нав: физика - математика, табиатшиносй, адабиёти точик ва узбек, харбию тарбияи чисмонй ва равоншиносй таъсис ёфтанд. Соли 1939-1940 16 кафедра ба амалиёти илми машгул бошанд хам, вазъи корхои тадкикотй хуб набуд. Дар нимсолаи аввали соли 1940 «Кайдхои олимон» ном рисола бо карори шурои донишкада аз чоп баромад, ки 8 кори илмиро дар бар мегирифт. [4, с.8-
9]
Хулоса Донишкадаи омузгории Сталинобод соли 1931 таъсис ёфта, новобвста ба мушкилихо дар солхои 30-40-ум фаъолияти худро дуруст ба рох монда тавониста дар омода намудани кадрхо сахми калон дорад.
АДАБИЁТ
1. Занони Точикистон. -1964 - №9-С. 8.
2. Нахустин Донишкадаи чумхурй. Ба 60-солагии донишкадаи омузгории давлати ба номи К|.Ч,ураев бахшида мешавад. Душанбе - С.4
3. Энсиклопедияи донишгохи омузгорй. Душанбе, 2011 - С.4.
4. Ямоков Э, Мирзоев Б. Нахустмактаби олии Точикистон. Душанбе, 1991 - С.6.
ОБРАЗОВАНИЕ СТАЛИНОБДСКОГО ИНСТИТУТА И ЕГО ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ В 30-40 ЫЕ ГОДЫ
В статье рассматривается образование Сталинабадского пединститута (ныне ТГПУ им.С.Айни) и его деятельность в 30-40 ые годы.
ТГПУ им.С.Айни является одним из первым высшим учебным заведением в Республике Таджикистан. За 90-лет деятелности этого института выпускались более семдесять тысяча квалифицированных специалистов.
Автор отмечает, что структура института усовершенствовалась год за годом и увеличивается число преподавателей и студентов. Институт был основан в 1931 году и несмотря на трудностей 30-40 ых годов этот институт правилно установил свою деятельность и имел огромный вклад в подготовке кадров в 30-40-ые годы.
Ключевые слова: Интститут, Сталинабад, Средняя Азия, педагогическая Академия, Республика Таджикистан, Республика Узбекистан, специальносты, студенты, педагоги, математика, таджикская литература, кафедра.
THE FOUNDATION OF THE STALINABAD UNIVERSITY AND ITS ACTIVITY IN 30 - 40th year
The article describes about the foundation of Stalinabad pedagogical institute and its activity in 30 -40h y. y.
The TSPI named after S.Ayni is one of the first higher education institute, on in the Republic of Tajikistan. During the 90-yers of activity of this institute there were graduated more than seventy thousand qualified specialists.
The author mentions that the structure of the Institute had improved year by year and increasing the quantity of the teachers and students. The Institute was founded in 1931 and however there were difficulties in 30 - 4&h years this institute correctly establish its activities and has a huge contribution for training the personnel in 30-40.years.
Keywords: Institute, Stalinabad, Central Asia, Pedagogical Academy, the Republic of Tajikistan, Republic of Uzbekistan, specialists, students, teachers, math, Tajik literature, department.
Сведения об авторе:
Шарифова Шахло - ассистент кафедры всеобщая история исторического факультета Таджикского государственного педагогического университета имени С.Айни, тел: (+992)981051455
About the autor:
Sharifova Shahlo-Assistant, of faculty of the Deportment history nation in the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Ayni, Phone: (+992) 981051455
тадаввулоти фардАнгии вилояти хатлон дар давраи
СОХИБИСТЩЛОЛИИ ТОЧИКИСТОН
Алишери А.
Донишгощ давлатии Дангара
Дар тули солхои сохибистиклолй дар хаёти фархангии Чумхурии Точикистон дигаргунихои мухим ба назар мерасад, ки ин тахаввулот ба вилояти Хатлон низ мутааллик аст. Дар саргахи ин тахаввулот рохбарияти олии кишвар бо сарварии Президента мухтарами Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон карор дорад.
Бояд гуфт, ки асоси пешрафти самтхои гуногуни чомеа ба сохаи маориф вобастагии шадид дорад ва рушди маориф ба таракиёти кишвар таккони чиддй мебахшад. Ин аст, ки сохаи маориф хамеша ва пайваста дар мадди назари рохбарияти олии Чумхурии Точикистон будааст. Мо инро аз суханронихои зиёди Президентй мухтарами Чумхурй Эмомалй Рахмон баръало мушохида мекунем. У дар суханронихои худ сохаи маорифро яке аз мухимтарин чабхахои хаёти кишвар дониста, пахлухои гуногуни онро бар риштаи тахлилу тахкик кашида, барои боз хам рушд ёфтани низоми маорифи кишвар дастуру хидоятхои мухиму муфид медихад. Ба андешаи Эмомалй Рахмон «Маориф омили Мухимтарини начоти миллат ва тахкими давлат аст».[7, c.25]
Он нуктаро бояд таъкид намуд, ки дар тули солхои сохибистиклолй аз чониби Хукумати Чумхурии Точикистон доир ба сохаи маориф як силсила санадхои меъёрии хукукй тахия ва тасдик шуда, ки кормандони сохаи маорифи вилояти Хатлон фаъолияти худро бар асоси хамин карорхо ва конунхо ба рох мондаанд.
Дар мавриди тахаввулот дар низоми маориф бояд тахкид намуд, ки дар давоми ин солхо дар вилояти Хатлон мактабхои типпи нав аз кабили литсейхои давлатию хусусй, гимназияхои давлатию хусусй ва дигар навъхои мактабхои сохавй таъсис ёфта ва фаъолият менамоянд.
Яке аз икдомхои хирадмандонаи Асосгузори сулху вахдати милли-Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон таъсиси квоттаи Президентй ба хисоб меравад. Хамасола теъдоди зиёди хатмкунандагон тавассути квоттаи Президентй ба мактабхои олии кишвар ба тахсил фаро шрифта мешаванд. Чунончи дар соли тахсили 2018-2019 барои тахсил муассисахои тахсилоти олии касбии чумхурй барои вилояти Хатлон 497 чой (254 чой барои духтарон ва 243 чой барои писарон) чудо карда шуд.[10:6]
Метавон гуфт, ки дар тули ин солхо маблаггузорй аз аз хисоби сарчашмахои гуногун барои рушди маорифи вилояти Хатлон афзоишро нишон медихад. Агар дар соли 2009 барои мактабхои тахсилоти хамагонии вилоят 231954400 сомонй чудо карда шуда бошад, то ибтидои соли 2014 микдори маблаги чудошуда ба 642290500 сомонй расид, ки он нисбат ба соли 2009 410 миллиону 336 хазору 100 сомонй ва ё 2,7 маротиба афзоиш ёфтааст.[11:8]
Таъмини муассисахои таълимии вилояти Хатлон бо кадрхои омузгорй яке аз масъалахои асосй дар сохаи маориф махсуб шуда, он ба раванди бо маром ва муваффаконаи таълиму тарбия ва баланд
