CC BY
5
5.1 (12.00.00)ПРАВ0 5.1 ^УЦУЦ 5.1 LAW
5.1.1(12.00.01)Теоретико-исторические правовые науки 5.1.1 Илмхои назариявй-таърихии хукукй 5.1.1 Theoretico-Historical-Legal Sciences
УДК 341
DOI 10.24412/2411-1945-2022-3-5-11
НАЗАРЕ БА МУАММОИ РОБИТАИ БАЙНАЛМИЛАЛИИ МУТАДОБИЛАИ НИЗОМХОИ ХУДУЩИ МИЛЛИИ КИШВАРХО ВАТАТБИДИ ХУДУДИ ХОРИЦИ: ТАХЛИЛИ ИЛМИ-НАЗАРИЯВИИ МАСЪАЛА
О ПРОБЛЕМЕ МЕЖДУНАРОДНОЙ ВЗАИМОСВЯЗИ НАЦИОНАЛЬНЫХ ПРАВОВЫХ СИСТЕМ И ПРИМЕНЕНИЯ ИНОСТРАННОГО ПРАВА: НА УЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ВОПРОСА
ON THE PROBLEM OF INTERNATIONAL MUTUAL TIES BETWEEN NATIONAL LA WSYSTEMS AND APPLICA TION OF FOREIGN LA W : SCIENTIFICO-THEORETICAL ANALYSIS OF THE ISSUE IN QUESTION
Солиев Иброхимхуца Муродович,
н.и.%., дотсент, мудири кафедраи ууцуци суди ва назорати прокурории факултети ууцуцшиносии ДДХрСТ (Тоцикистон, Хуцанд)
Солиев Иброхимхуджа Муродович,
канд.юрид.наук, доцент, зав.кафедрой судебного права и прокурорского надзора юридического факультета ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)
Soliyev Ibrokhimkhudja Murodovich, candidate of juridical sciences, Associate Professor, head of the department of forensic law and prosecutor's supervision under the faculty of law of TSULBP (Tajikistan, Khujand) E - MAIL: sim.78@mail.ru
Калидвожа^о: ууцуци хусусии байналмилали, цуцуци хорици, унсури хорици, татбици ууцуц, робита, низоми ууцуцй, муносибати мутацобила, афкори уукуцй, таълимоти юридики
Масъалаи назарияуои муноситабуои мутацобилаи низоми ууцуци миллии кишваруо ва татбици ууцуци хорици барраси шудааст. Доираи васеи сарчашмауои юридики мавриди тащил царор гирифта, дар ин асос ба муаммои муносибатуои мутацобилаи байналмилалии низоми ууцуци миллии давлат ва татбици ууцуци хорици рушанй андохта шудааст. Тащици масъала имкон додааст, ки хулосауои мушаххас бароварда шаванд. Аз цумла, муносибатуои мутацобилаи байналмилалии низомуои ууцуции давлатуо дар доираи ууцуци «дохилидавлати» мавриди барраси царор гирифтани цанбаи мусбати масъала ба шумор меравад. Камбудии назарияуои мавриди барраси дар он аст, ки ууцуц табиатан хорицаи табии нест. Ба сифати унсури хусусияти юридики дошта ууцуц наметавонад ба предметуои олами модди вобаста карда шавад.
Ключевые слова: международное частное право, иностранное право, иностранный элемент, применение права, правовая система, взаимодействие, правовая мысль, правовая доктрина
Рассмотрены вопросы, касающиеся международного взаимодействия национальных
правовых систем государств и применения иностранного права. Проанализирован широкий круг юридической литературы, на этом основании проведен анализ международного взаимодействия национальных правовых систем государств и применения иностранного права. Исследование вопроса дало возможность прийти к конкретным выводам. В частности, положительным моментом является то, что международное взаимодействие национальных правовых систем государств рассмотрено в рамках внутреннего права государств. Недостатком рассматриваемых теорий является то, что по своей природе право не является природным феноменом. Будучи элементом юридического характера, право не может быть прикреплено к предметам материального мира.
Key-words: international private law, foreign law, foreign element, application of law, law system,
interaction, law idea, law doctrine
The article dwells on the issues coneerning international interaction of national law systems of states and application of foreign law. The author has analyzed a large amount of juridical literature; proceeding from the contents of the latter, he has conducted a research of international interaction of national law systems referring to different states and application offoreign law. The research afforded to come to concrete conclusions. In particular, a positive moment lies in international interaction between national law systems being considered in the frames of states. The drawback of the theories canvassed is the fact that by its nature law is no natural phenomenon. Being an element of juridical slant law can't be attached to the objects of the material world.
Дар тули кариб хашт асри ташаккули афкори хукукй масъалаи муносибати мутакобилаи низомхои хукукии давлатхо хамагй ду маротиба мавзуи таваччухи афкори юридикй гардидааст: дар огози асри XII ва дар нимаи дуюми асри XX. Дар даврахои байни ин асрхо, доктрина вокей будани мавчудияти хукуки хоричиро бе хеч шакку шубха эътироф мекард [7, с.128-130].
Зимнан, илми хукукшиносй ба шархи ин холат таваччухи кофй надодааст. Мавчудияти объективии низомхои мухталифи хукукии миллиро дар арсаи байналмилалй таълимоти юридикй чун факти эмперикие мепазируфт ба мудаллалсозии махсус эхтиёч надорад. Лекин дар илм усули эмперикй нокифоя мебошад. Ин нокифоягориро «мактаби Йел», ки дар мобайни асри XX бо асосхои назариявии инкоркунандаи вокеияти хукуки хоричй баромад намуд, ошкор сохт. Табиист, ки ба мудаллалсозихои мазкур на мушохидахои эмперикй, балки асосхои назариявй бояд мукобил гузошта шаванд. Дар иртибот бо гуфтахои боло, алхол зарурати бори дигар мурочиат кардан ба лахзае фаро расидааст, ки доктрина бори аввал вокеият ё объективияти мавчудияти низомхои хукукиро зикр карда буд.
Дар ин кор сахми глоссатор Хуголин ва хамкорони вай, ки дар охири асри XII дар Италияи Шимолй кору фаъолият бурдаанд, хусусан муаллифи «Глоссахои Аккурсий» (с. 1228) - мачмуаи глоссахо, ки маъруфияти худро марбутан ба номи глоссатор Франсиск Аккурсий ба даст овардааст, хеле калон аст. «Глоссахои Аккурсий» тасодуфан нуктаи огози мухокимаронихои муаллифони сершумор нагардидааст. Принсипи асархои глоссаторон дар тули хашт асри оянда ба хайси такягохи афкори хукукии олимон хизмат кардааст.
Бо вучуди ихтилофоти байни чараёнхою мактабхои мухталиф ва муаллифони алохида, хамаи онхо аз он нукта бармеомаданд, ки байни низомхои хукукии миллии барои хамдигар объективан мавчуда муносибатхои мутакобилаи байналмилалй амалй мегардад. Чунин тезис хатто дар асри XY, дар давраи сар задани бухрон дар муносибатхои байни давлатхо мавриди шакку шубха карор нагирифта буд.
Танхо баъди ду чанги чахонй дар асри XX ба арсаи музокирахои илмй чонибдорони «мактаби Йел» [4] баромаданд, ки хулосахои онхо ба мавчудияти низомхои миллии хукукй асос меёфт.
Афкори намояндагони ин мактаб дар адабшти илмй бо номи «назарияи хукуки махаллй» маъруфият пайдо намуд. Чунин номгузори метавонад xoнaндapo ба гумрохй барад. Мохиятан, таъкид мекунад А.А. Рубанов, он бояд "назарияи хукуки байналмилалй" номгузорй гардад [6, с.7-8].
Таълимоти «мактаби Йел» се мукаррароти асосиро дар бар мегирад: Якум, инкор кардани xycycияти объективии низоми хукукии кишвари xop^^ Тибки таълимоти ин мактаб ба таври объективй танхо низоми хукукии кишвари xya, вучуд дорад. Хдмаи дигар низомхои хукукй барои мактаби мазкур категорияи субъективй ба шумор меравад.
Рохбари «мактаби Йел» В. Кук дар масъалаи фахмиши мохияти хукук чонибдори назарияе мебошад, ки онро дар илми амрикой "реалистон" дастгирй мекунанд. Тибки таълимоти реалистон, хукук на мачмуаи коидахои рафтор, балки пешгуии тарзи рафтори суд мебошад.
«Реалистон» аз чунин мавкеъ муаммохои соф дoxилиpo баррасй мекунанд. В.Кук бошад ин консепсияро ба сохаи байналмилалй мекyчoнaд, ки ба он комилан тобиши нав медихад. Бо «реалистон» хамкадам шуда В. Кук таъкид намудааст, ки хукуки xopичй низ мохиятан «пешгуй» мебошад. Лекин, агар дар «реалистон» зери <<пешгуй» мухокима доир ба хукуки кишвари xyд дар назар дошта шавад, В.Кук зери ин истилох «пешгyй»-еpo дар назар дорад, ки аз як кишвар бар меояд ва ба кишвари дигар марбут аст.
Табиист, ки <<пешгуй» фарзия дар бораи амалхои дар оянда содир гарданда, яъне категорияи мохиятан субъективй мебошад. Аз ин сабаб шархи хукуки xopичй чун <<пешгуй» онро ба категорияи субъективй мубаддал мегардонад.
Нуктаи дуюме, ки онро «мактаби Йел» чонибдорй мекунад, тезис дар бораи низоми хукуки миллй чун танзимгари байналмилалй мебошад. В.Кук таъкид менамояд, ки низоми хукуки миллй усулан ба хайси танзимкунандаи хамаи муносибатхои ичтимой дар тамоми гушахои чахон мебошад. Мохиятан мукарраран севуми «мактаби Йел» инкор намудани падидаи муносибати мутакобилаи байналмилалй аст. Ч,онибдорони ин акида чунин мехисобанд: мавридхое, ки онхоро ахли илм чун робитаи байналмилалй эътироф мекунанд, дар хакикат шакли мaxcycи фаъолияти инфиродии як низоми хукуки миллй мебошад. Ин мактаб чонибдори акидаи «муносибати мутакобилаи низоми бо xyдии xyд» мебошад [3, с.117].
В. Кук аз принсипе бар меомад, ки тибки он ба меъëpи хукуки xopичй хеч вакт эътибори хукукй дода намешавад. Аз чумла, вай кайд намудааст, ки суд доимо хукуки кишвари xешpo татбик менамояд. Мавридхои муносибатхои мутакобилаи байналмилалиро y чунин шарх медихад: суд коидахои рафтореро чун меъëpи хукуки кишвари xya, кабул менамояд, ки ба коидаи рафтори дар низоми хукуки давлат ë мамлакатхои дигар ëфт шуда мутобикат дорад ë акалан аз лихози хачм ба дарачаи олй шабохат дорад. Аз он сабаб, ки коидаи рафтори хукуки кишвари xopичй барои В.Кук падидаи объективй набуда, танхо «пешгуй» мебошад, мохиятан cyxaн дар бораи аз тарафи суд тархрезй намудани коида дар асоси мухокимаронии бевостаи xyд меравад.
«Мактаби Йел» куллан принсипи умдаро, ки афкори хукукй дар тули асрхо дар мавриди тахкики робитахои мутакобилаи байналмилалии низомхои хукукии миллй ба он такя мекард, рад мекунад. Баъзе аз мукаррароти он ба олимоне низ таъсир расонидааст, ки ба мактаби номбурда тааллук надоранд. Ба ин катор, П. Нортро дoxил кардан мумкин аст [1, с. 115]. Бо интишор ëфтaни акидахои ба ин мактаб xo^ унсури харакати таълимоти хукукй дар доираи сарбаста пайдо шудааст. То андозае «мактаби Йел» афкори хукукиро ба мавкее баргардонидааст, ки он то давраи глоссаторон ишFOл менамуд. Мухим он аст, мукаррароти таълимоти мактаби мазкур равиши arnpx^rapo нисбат ба яке аз категорияхои мухимтарини муносибат, ки имруз дар арсаи байналмилалй ташккул меëбaд, асоснок мекунад. Он муносибатхои байни низомхои хукукхои миллй, мебошад.
Мо чонибдори акидаи А.А. Рубанов хастем, ки кушишхои хукуки xop^^o чун «пешгуй» маънидод намудани «мактаби Йел», аз лихози назариявй беасосанд, зеро ягон
низоми хукуки миллии мавчуда танзимкунандаи умумичахонии хамаи муносибатхои ичтимоие, ки дар чахон ташаккул меёбад, буда наметавонад [7, с. 130].
Байни ин низомхо робитаи мутакобилаи байналмилалй ба амал меояд. Ин робита дар он ифода мегардад, ки меъёри хукукии як кишвар дар каламрави кишвари дигар эътибори юридикй пайдо менамояд. Асосхои назариявй мавчуд мебошанд, ки тибки онхо як низоми хукукии миллй ба меъёри хукукии ба низоми хукукии кишвари дигар дохилшаванда эътиботи юридикиро медихад.
Дар тули инкишофи кариб хашсадсолаи афкори хукукй масъалаи асосй он аст, ки бо кадом сабабхои назариявй низоми хукуки миллй ба меъёрхои хукуки хоричй эътибори юридикй мебахшад. Агар мавчудияти низоми хукукии миллй танхо вактхои охир мавзуи бахсхои илмй гардида бошад, пас дар атрофи масъалаи сабаби эътибори юридикй додан ба меъёрхои хукуки хоричй бахсу мунозира мерафт ва рафта истодааст. Умуман хамаи кушишхои халли ин муаммо дар доираи чор самти асосй сурат гирифтааст.
1. Нахустин гояи ба миён гузоштаи афкори хукукшиносй дар чараёни чустучуй чавоб ба саволи чаро ба меъёрхои хукуки хоричй эътибори хукукй бахшида мешавад, дар он зохир меёбад, ки асоси хукукии он ба предмети олами моддй вобаста кардани меъёри хукукй ба шумор меравад. Чунин вобастакунй чун сифати ба хукук хос ва дар ин замина чун конунияти умумй, ки ба хамаи низоми хукукии миллй хос аст, баррасй мешавад. Ба суоли дар боло матрах гардида чунин чавоб дода мешавад. Хукуки кишвари дилхох бояд ба меъёри хукуки хоричй вобаста ба он, ки ба кадом предмети олами моддй ин меъёрхо вобаста шудаанд, эътибори юридикй бахшад (ё набахшад). Асосан сухан дар бораи инсон ва шайъ меравад.
Азбаски инсон кобилияти чисман чой иваз кардан аз як мамлакат ба мамлакати дигарро дорад, меъёрхои хукукии ба у вобаста низ якчоя бо инсон чой иваз мекунанд. Пас, меъёрхои хукукй бояд дар мамлакати дигар эътибор касб намояд. Меъёри хукуки ба предмети олами моддй вобаста гардида бошад чунин сифатро надорад, зеро худи предмет усулан аз як мамлакат ба мамлакати дигар интикол намешавад. Чунин меъёрхо дар худуди кишвари дигар эътибори юридикй пайдо карда наметавонанд.
Назарияи «вобастагй» такдири мураккаб ва такрибан таърихи шашасра дорад. Аз лахзаи ба вучуд омадан ва дар тули чорсад соли аввал, ин назарияи на факат хукмфармо, балки назарияи ягона низ эътироф мегардид. Лекин дар асри XIX он на танхо таназзул ёфт, балки пурра аз байн рафт. Дар асри XX эхёи он мушохида гардида, авчи ин раванд ба нимаи аввали аср рост омад. Ба хар хол назарияи мазкур таваччухи вижаро сазовор аст, зеро масъалагузории хоси он ба тамоми таълимоти хукукй таъсир гузоштааст.
Хулоса, таълимоти мавриди баррасй бар он асос меёбад, ки ба хукук мохиятан вобаста гардидан ба предмети олами моддй хос мебошад. Доир ба мохияти чунин вобастагардй акидахои гуногун баён шудаанд. Дар асрхои XIII - XVIII чунин мехисобиданд, ки меъёри хукук ба предмети олами моддй мустакиман вобаста гардонида шудааст. Дар асри XX акидаи вобастагардии гайримустаким ё бавосита ба миён омад, ки тибки он меъёри хукук ба мачмуи предметхои якчинса вобаста мешаванд, предмети инфиродй бошад бо ин мачмуъ алокаи ногусастанй дорад.
Fояи вобастагардии бевосита бар он асос меёбад, ки меъёри хукукро ба предмет омилхои табиатан хукукй вобаста мегардонанд. Доир ба табиати онхо се нуктаи назар баён шуда буд. Тибки назари аввал, ки «назарияи таъсиррасонй» ном дорад, вобастагй натичаи амали меъёри хукук ба хисоб меравад. Хар як меъёр ба предмети таъсир расонида, ба вай вобаста мегардад. Тибки назари дуюм - «назарияи офариниш», баъзе предметхо меъёри хукукро меофаранд, ки дар навбати худ вобасташавиро ба миён меоварад. Тибки назари сеюм (назарияи вербалй) вобастагардй тавассути калимахои ифодакунандаи меъёри хукук ба вучуд меояд. Агар дар матн сухан дар бораи предмети муайян равад, пас меъёри хукук ба он вобаста карда мешавад.
Контруксияи вобасташавии бавосита ё гайримустаким ба он асос меёбад, ки робитаи байни меъёр ва предмет омилхоеро ба вучуд меорад, ки берун аз худуди хукук карор доранд.
Асосгузори самти мавриди баррасй олим Бартол (1314-1357) ва дигар постглоссаторон ба шумор мераванд. Бартол аксаран чонибдори мавкеи «назарияи таъсиррасонй» буд ва ахёнан ба «назарияи офариниш» мурочиат мекард. «Назарияи вербалй» бошад дар асархои олим аз дигар назарияхои зикргардида чудо карда нашудааст.
Вай байни таъсиррасонии меъёри хукукй ба предмет ва инсон фарк гузоштааст. Зимнан у инсонро чун предмети олами моддй баррасй мекард, яъне усулан дар як сатх бо дигар предметхо мегузашт. Бартол таъкид мекард, ки меъёри хукук ба предмет таъсир мерасонад. Масалан, вай чунин савол гузошта буд: оё конуни шахре, ки гузариши хукуки моликияти байни зан ва шавхарро манъ кардааст, ба меъёри хукукии шахри дигар, ки чунин гузаришро ичозат медихад, эътибори хукукй дода метавонад? У чавобашро ба ин савол чунин асоснок кардааст: «Ихтиёрдорй ба предмет дар кучое ба миён наояд, он беэътибор аст, зеро чунин карор ба предмет таъсир мерасонад ва ба гузариши титул мамониат мекунад» [5, с.32-34].
Хднгоми арзёбии назарияи вобастагии ба миён гузоштаи постглоссаторон, набояд аз хотир фаромуш накунем, ки муаллифони он хукукшиносони асри миёнагй бо чахонбинии хамонвакта буданд. Худи гояи вобастакунии меъёрхои хукукй ба предмети олами моддй ба рух,ияи хамон давр мувофик буд. Дар чамъияти феодалй инсон ба риштахои мухталиф ба замин, хоким, чамоат, гилдия, дину масчид ва г. вобаста гардида буд. Постглоссаторон вобастагии мазкур вобастагихои инсон ва предметро ба меъёри хукук низ хамрох намуданд.
Баробари ин, тавре ки А.А. Рубанов зикр кардааст, онхо ба хатоии назариявй рох додаанд. Меъёри хукук категорияе нест, ки дар баробари предмети олами моддй, хох мол ва хох инсон, карор гирифта бошад. Меъёрхои хукук ба сохаи юридикй мансуб аст, ба он сифати вобасташавй ба предмет хос нест. Аз чумла таъсири меъёри хукукй чунин вобастагиро ба миён намеорад. Мусаллам аст, ки амали хукук дар танзими муносибатхои ичтимой зохир меёбад. Биноан меъёри хукук ба муносибатхои чамъиятие, ки мохиятан фаъолияти иштироккунандагони онро баён мекунанд, таъсир мерасонад [7, с.137-138].
Аз ин ру кайд кардан мумкин аст, ки меъёри хукук ба фаъолияти инсон вобаста ба муносибатхои чамъиятй таъсир мерасонад, вале тасдик кардан имноннопазир аст, ки меъёрхои хукук ба фаъолияти инсон чун ба предметхои табиат таъсир мерасонад.
Назарияи вобасташавй дар рисолахои олимони фаронсавии асрхои XV - XVI -статутарийхо инкишоф ёфтааст. Статутарийхои фаронсавй ба назарияи вобасташавй хусусияти универсалй бахшидаанд. Олимони мазкур аз он бармеомаданд, ки хар як меъёри мавчудаи хукук ба ягон предмети олами моддй вобаста карда мешавад. Мохияти чунин вобасташавиро асосан аз мавкеи «назарияи вербалй» баррасй мекарданд.
Статутарийхои фаронсавй табакабандии сетаркибаи фарогири меъёри хукукро вобаста ба аломатхои вобасташавии онхо пешниход намудаанд: «шайъй», «шахсй» ва «омехта». «Статутхои шайъй» - ба шайъ вобаста шуданд. Азбаски шайъ кобилияти тарк кардани худуди махал ва ё кишвари алохидаро надорад, чунин махсуб мегардид, ки «статутхои шайъй» дар каламрави кишвари дигар эътирофи юридикй пайдо карда наметавонад. «Статутхои шахсй» меъёри хукукии ба инсон вобаста гардида мебошанд. Тибки акидаи роичи он замон, ба инсон меъёрхое вобаста карда мешавад, ки дар махалли сукунати у мавчуданд.
Инсон метавонад каламрави кишварро тарк намояд. Бинобар ин меъёрхои ба у вобасташуда дар дигар каламрав низ эътибори юридикй дошта метавонанд. Гурухи «статутхои омехта» меъёрхои хукукиеро дар бар мегирад, ки онхо мумкин хам ба предмет ва хам ба инсон вобаста гарданд.
Дар натичаи чунин масъалагузорй дар тули асрхо муаммои муайян кардани махз ба кадом предмети мушаххаси олами моддй вобаста шудани ин ё он меъёри хукук ба
масъалаи асосии илмй табдил ёфт. Аксарияти статутхоро «шайъй» эълон кардан тамоюли умумии мактаби мазкур ба хисоб меравад. Харчанд баъзе муаллифон чунин мепиндоштанд, ки доираи нисбатан васеи «статутхои омехта» хусусияти шахсй доранд. Чунин холат ба он оварда мерасонад, ки аксарияти меъёрхои хукукй, ки низоми хукукии он замонро ташкил мекарданд, барои дигар меъёрхои хукукй эътибори юридикй надоштанд.
Дар асри XVII, вакте ки муносибатхои байналмилалй бинобар чангхои 30-сола ба мархилаи бухронй ворид гардиданд, статутарийхои фаронсавй шиори ифротгароёна ба миён гузоштанд, ки мохияти он даст кашидан аз муносибатхои мутакобилаи байналмилалй буд.
Дар интихои асри XVIII - огози асри XIX назарияи вобасташавй ба шикаст дучор шуд, зеро инкилоби буржуазии Фаронса аксарияти меъёрхоро, ки статутарийх,ои фаронсавй ба таснифи онхо машгул буданд, ба боди фано дод. Ин холат худи гояи вобастакунии меъёрхои хукукро ба одамон ва ашё беэътибор сохт.
Дар асри XX ин назария боз тарафдорони хешро пайдо намуд, зеро муносибатхои байналмилалй мукарраран ба давраи бухронй дохил шуданд. Дар ин шароит дар доктрина кушиши истифодаи гояи кухнаи вобастакунии меъёрхои хукукй барои аз лихози назария мудаллалсозии яке аз шаклхои муносибатхои байналмилалй байни низомхои хукукии миллй зухур кард. Вале ин акида пойдевори ноустувор буд ва чи тавре ки таърих собит сохт, аз он мумкин аст хулосахое бароянд, ки ба инкори муносибатхои мутакобилаи байналмилалй нигаронида шудаанд.
Баъди чанги якуми чахонй олим Э. Франкенштейн чонибдори намоёни ин назария ба шумор мерафт. Вобасташавии меъёрхои хукукро ба предметхои олами моддй асоси назариявии муносибатхои байналмилалй хисобида, вай мисли постглоссаторон, меъёрхои хукукро ба инсон ва ё ба амвол вобаста мегардонад.
Вобаста кардани меъёрхои хукукро ба инсон вай гайримустаким мепиндорад. Э. Франкенштейт менависад: «Инсони алохида ба гурухи худ мансуб мебошад, ки дарозои тахаввулоти тулонй эътикодоти хукукии хешро инкишоф додааст. Хулоса карда мешавад, хамаи дигар низомхои хукукй бояд эътибори юридикиро ба хамин низоми хукукй диханд. Э. Франкенштейт хатто тасдик мекунад, ки нисбати инсон татбик гардидани меъёри хукукии хоси гурухи гайр, - на хукук, балки зуроварй аст» [1, с. 155].
Вобастакунии меъёрхои хукукро ба ашё олим дар рухияи «назарияи таъсиррасонй» шарх медихад. Фарк танхо дар он аст, ки у ашёро на ба меъёри хукукии алохида, балки умуман ба низоми хукукй вобаста мекунад.
Дар алабиёти муосир акида оид ба вобастакунй дар микёси нисбатан махдуд истифода шуда, он накши танхо яке аз далелхои назариявиро ичро мекунад. Г.Кегел бар хилофи Э. Франкейнштейн чунин мепиндорад, ки муносибатхои мутакобилаи байналмилалй на як, балки якчанд асосхои назариявй дорад ва зимнан асосхои мазкур гуногунчинсанд. У иддао мекунад, ки муносибати мутакобила ба «манфиати муомилот», «манфиати тартиботи хукукй», «манфиати хокимият» такя менамояд.
Байни онхо «манфиати тарафхо» дар мадди аввал гузошта мешавад. Ин «манфиатхо» вобастагии меъёрхои хукукро ба инсон махфуз медоранд.
«Хукук - менависад Г. Кегел, - ба хаёт аз берун ворид карда намешавад. Вай бо хаёт дар алокамандии мутакобила карор дорад: дар чомеа аз руи коидахои он зиндагй мекунанд». Вобастагии меъёрхои хукук нисбат ба инсон, ки ба ин тарик ба миён меояд то андозае боиси вобастагии онхо ба ашё низ мегардад [2, с.12].
Г.Кегел принсиперо тасвия кардааст, ки «... тибки он ашёи шахсй бояд .. аз руи хукуке мухокима гарданд, ки ба шахс наздиктар аст» [2, с. 12].
Дар рафти арзёбии чараёни мазкур кайд намудан лозим аст, ки тарафи мусбати он кушиши хал
кардани масъалаи асосхои назариявии муносибатхои мутакобилаи байналмилалии низоми хукукии миллии кишвархо дар доираи хукуки «дoxилмдaвлaтй» ба хисоб меравад.
Чонибдории ин чараен хукуки миллиро xycycмятхoи назариявии умумй мешуморанд ва онро мавриди тахлил карор дода мекушанд, ки xyлocaхoяшoнpo бо хамин нукта мудаллал созанд.
Камбудии умдаи ин чapaëн, нигохи Faлaт ба мохияти хукук ба хисоб меравад, зеро хукук xopщaи табий нест. Ба сифати категорияи чамъиятй хукук бо падидахои дигари ди^охи ичтимой дар як катор карор гирифта наметавонад. Табиатан хукук унсури юридикй аст ва меъëpхoи хукукии онро таркибдиханда наметавонанд на бевосита ва на бавосита ба предмети олами моддй вобаста карда шаванд.
Пайнавишт:
1. Брун М.И. Международное частное право. Золотой фонд российской науки международного права. Т.2. -Москва: Меж.отн., 2009. - 464 с.
2. Галимуллина С.К. Применение иностранного права в международном частном праве: теория, законодательство и судебная практика Российской Федерации: автореферат дисс. конд.юрид наук / С.А. Галимуллина.- Казань, 2006. - 229 с.
3. Гаспаревич И.Ю. Историческое развитие коллизионного права //Проблемы управления. - Минск, 2008. №4. - С.117 - 127.
4. Йельская школа права (англ. Yale Law School) — факултети ууцуцшиносии университети Йел, ки дар Нью-Хейвен, иёлоти Коннектикути ИМА царор дорад. Соли таъсисёбй 1824 мебошад. /Mанбаиинтернетû.https ://ru. w ikipedia. org/wiki/%D0 %99 %D0%B5%D0%BB %D1 %8 C% D1%81D0%BA%D0%B0%D1%8F%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0 %BF%D1 %80%D0%B0%D0%B2%D0%B0.
5. Стихина A. И. Установление содержания норм иностранного права в суде: дис. . канд. юрид.наук. - Санкт-Петербург, 2007. - 218 с.
6. Солиев И.М. Применение иностранного права в Республике Таджикистан. - Худжанд: Ношир, 2015. - 171с.
7. Рубанов A.A. Теоретические основы международного взаимодействия национальных правовых систем. - Москва: Наука, 1984. - 160 с.
Reference Literature:
1. Broon M.I. International private law. The Gold Fund of the Russian Science Dealing with International Law. V.2.-Moscow: International Relations. 2009. - 464pp.
2. Galimullina S.K. Application of International Law in International Private Law: Theory, Legislation and Judicial Practice of Russian Federation. Synopsis of candidate dissertation// S.K.Galimullina. Kazan 2006.-229pp.
3. Gasparevich I. Yu. Historic Development of Collisional Law // Problems of Management. -Minsk.2008,№04. - pp. 117-127
4. Yale Law School - Law Faculty of Yale University, Validated in New-Haven, Connecticut State, Being Foundated in 1824.//Internet Key https: //ru.wikipedia.org/wiki/
5. Stikhina A.I. Establishment of the Contents of Foreign Law Norms in Court. Candidat dissertation in jurisprudence.-Spb.2007.-218pp.
6. Soliyev I.M. Application of Foreign Law in Tajikistan Republic. - Khujand: Publisher.2015. -171pp.
7. Rubanov A.A. Theoretical Foundations of International Interaction of National Law Systems. -M.: Science. 1984.-160pp.
