CC BY
67
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 2(43) 2015
УДК-4Т А.И.ОДИНАЕВ
ББК-81. 2Т
НАЗАРЕ БА ФИТОТОПОНИМҲОИ САДАИ МИЁНАИ КӮҲИСТОНИ МАСТЧОҲ
Вожаҳои калидй: ономастика, Садаи миёнаи Мастчоҳ, топонимия, таърихи забон, фито топонимҳо
Ономастика ба ҳайси як қисмати забоншиносӣ ба зершохаҳои зиёде тақсим мешавад, ки муҳимтарини онҳо антропонимика (номи ашхос), топонимика (номи маконҳо), этнонимика (номи қавмҳо) мебошанд. Ҳамчунин шохаҳои зиёди дигареро фарогир аст, ки ифодагари номи предмету ашёи мухталиф, аз чумла гидронимика (номи дарёҳо), космонимика (номи ҷирмҳои осмонӣ), теонимика (номи эзидону фариштаҳо), фитонимика (номи рустаниҳо) ва монанди инҳо. Ғайр аз ин, як гурӯҳи шохаи зикршуда, дар якчоягӣ истилоҳоти наверо ба мисли антропотопоним (мавзеъҳое, ки бо номи ашхос мусаммо шудаанд), антропогидроним (гидронимҳое, ки як чузъи онҳоро номи ашхос ташкил мекунад), зоотопоним (мавзеъҳое, ки бо номи ҳайвонот номгузорӣ гаштаанд), фитотопоним (топониму микротопонимҳое, ки чузъи асосии онҳоро номи рустаниҳо ташкил медиҳанд) ва гайраро ба вучуд меоранд.
Доираи истифодаи ин навъ микротопонимҳо дар Садаи миёнаи Кӯҳистони Мастчоҳ хеле васеъ буда, дар ҳамаи деҳаҳои он ин гуна номвожаҳоро мушоҳида намудан мумкин аст. Фитотопонимҳо, яъне номвожаҳое, ки танҳо аз номи гиёҳу рустаниҳо ва ё қисман аз онҳо таркиб ёфтаанд, дар низоми номвожасозии минтақаи мазкур саҳми назаррас доранд.
Мусаллам аст, ки инсоният дар ибтидо бо табиати муҳити зист робитаи ногусастанӣ дошту имрӯз низ дорад. Маҳз чунин иртибот боис гардидааст, ки дар баробари микротопонимҳо (номи мавзеъҳо, ба мисли дашту биёбон, чарогоҳу маргзор ва гайра), инчунин топонимҳо (номи чумҳурӣ, вилоят, шаҳру навоҳӣ ва чамоату русто) бо номи гиёҳу рустаниҳо номгузорӣ шаванд. Аз чумла, номвожаи Ванч, ки Олим Ғафуров бо такя ба андешаи забоншинос А.З.Розенфелд тахмин мекунад, ки аз калимаи ванч ба маънии «дарахти бед» аст(2, 32). Ва ё топоними Конибодом, ки бо шаҳодати Олим Ғафуров дар «Бобурнома» дар шакли Кенди Бодом омадааст, ифодагари маънии макони бодом мебошад (2, 60). Ҳамчунин, мо метавонем номвожаҳои зиёдеро ин чо зикр намоем, ки асоси онҳо фитоним аст: Деҳхаданг, Даҳбед, Дӯлона, Чормагзак, Ремон, Сафедорак, Гулистон ва гайра.
Бояд зикр намуд, ки бо номи гиёҳу рустаниҳо мусаммо шудани макон хоси Садаи миёнаи Кӯҳистони Мастчоҳ ва ё Точикистон набуда, ин навъ топонимҳоро дар мавзеву маконҳои дигар низ мушоҳида намудан мумкин аст. Барои далели ин гуфта метавон номвожаҳои зеринро мисол овард: Аддис-Абеба пойтахти Эфиопия буда, аз калимаи аддис -«нав» ва абеба - «гул» таркиб ёфта, маънояш «гули нав» мебошад (2,7), ва ё Алмаато номи шаҳре дар Қазоқистон, ки маънояш «себзор» аст (2, 9).
Зимни баррасии номвожаҳои минтақаи мавриди назар ба мо маълум гардид, ки дар чойномҳои Садаи миёнаи Кӯҳистони Мастчоҳ фитотопонимҳо дар шакли калимаи сода корбаст нагардида, балки аксаран вожаҳои сохта ё дар қолаби ибораи изофӣ ташаккул ёфтаанд.
Дар ин замина микротопонимҳое, ки дар асоси фитоним ва дигар воҳидҳои лугавӣ сохта шудаанд, ба ду гурӯҳ чудо намудан ба мақсад мувофиқ аст:
1.микротопонимҳое, ки танҳо дар асоси фитоним ва формантҳо ташаккул ёфтаанд:
Фитоним 1+Гпасванд ]
а) фитоним +зор:
Торунзор. Номи мавзее дар деҳаи Худгифи Соя мебошад, ки дар ин номвожа садоноки о ба у бадал шудааст. Торон дар лугатномаҳо ба гунаи зайл ташреҳ гардидааст: «навъи растанӣ (11, 351), «гиёҳест, ки бо соқаи сабзи дароз, ки аввали баҳор дар пуштаҳо ва кӯҳҳо мерӯяд ва анвои хӯриши сабз ва хеле хуштамъ аст» (3, 444).
Эшумзор. Номи кӯҳ дар деҳаи Рогиф мебошад. Эшим гунаи овоии вешим буда, дар «Фарҳанги Доро» чунин маънидод гардидааст: «(аз решаи сугдӣ ва ягнобии веш, вайш ба маънии алаф) гиёҳи хушбӯй бо баргҳои ҳаммонанд ба барги кашнич, ки дар сардараҳо ва кӯҳҳои баланд мерӯяд. Дар тибби мардум вешим чун гиёҳи таскиндиҳандаи қалб ва пойинбарандаи фишори хун шинохта шудааст»
168
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 2(43) 2015
Сахт ҳамчунлозури барф аст, дарё офарад,
Нармҳамчун бӯивешим асту таскин оварад. Лоиқ. «Ҷонимасчоҳй» (3, 100-101).
Вағничзор. Номи ойконим дар деҳаи Ревомутк ва рустоҳои дигар мебошад. Муаллифони фарҳангҳо вағничро чунин маънидод кардаанд: «Буттаест аз ҷинси настаранҳо мевааш монанд ба олуча, аммо хурд» (11, 256), «вагнич гиёҳи мевадори буттай, ки дар кӯҳҳо, кӯҳпояҳо, адир ва даштҳо мерӯяд; ... мевааш сурхранг ва монанд ба олуболуст...» (3, 93), «...номи растанй; як навъ растании кутоҳқад, ки меваи он барои гизо истифода мешавад» (6, 35).
Ҳамчунин метавон чандин номвожаи дигарро ин ҷо зикр намуд, ки дар ин қолаб сохта шудаанд, масалан Ғуларзор, Марғзор, Буттазор ва гайра.
б) фитоним+ак:
Бояд қайд кард, ки дар Садаи миёнаи Кӯҳистони Мастчоҳ пасванди -ак хеле сермаҳсул буда, дар сохтани номвожаҳо фаъолона ширкат меварзад. Ҳарчанд ба маънои навозиш истеъмол шудани пасванди -ак дар забони тоҷикии адабй таъкид шуда бошад ҳам (1, 151), аммо мушоҳидаҳо нишон дод, ки ин пасванд дар низоми микротопонимияи Садаи миёнаи Мастчоҳ ба фарҳанг чунин ташреҳ гардидааст: «Гунае дарахти ҷангалй, ки дар минтақаи Искандаркӯл маънои анбӯҳ ва макон низ корбаст мешавад. Маводи ҷамъоварда нишон медиҳад, ки ин пасванд бо як гурӯҳ фитоним омада, дар ташаккули микротопонитмияи минтақаи мазкур саҳми назаррас дорад. Ремак. Номи ойконим дар деҳаи Рогифи минтақаи мазкур аст. Вожаи рем дар, Ҳафткӯл ва бархе кӯҳҳои ноҳия Панҷакент мерӯяд» (3, 379).
Зағерак. Номи маконе дар тагоби Порути деҳаи Ревомутк. Затер гунаи фонетикии загир аст, ки шарҳи он дар фарҳанг чунин ба назар расид: «Загир растании алафие, ки аз донаҳои он равган мекашанд ва аз нахҳои пояҳои он катон мебофанд» (11, 502).
Ҳамчунин мисолҳои зиёдро аз номвожаҳои Садаи миёнаи Кӯҳистони Мастчоҳ метавон зикр кард, ки дар асоси ҳамин қолаб сохта шудаанд. Масалан: Вағничак, Бедак (д. Эсиз), Ғушак (д. Худгифи Соя), Бурсак (д. Худгифи Офтобрӯ), Визнак (д. Худгифи Офтобрӯ), Карафсак (д. Эсиз).
в) фитоним+о:
Бояд қайд намуд, ки формант - о гунаи тахфифшудаи пасванди ҷамъбандии -ҳо мебошад, ки ҳам дар забони тоҷикии адабй ва ҳам дар лаҳҷаву шеваҳои он хеле серистеъмол мебошад. Дар лаҳҷаи мардуми Садаи миёнаи Кӯҳистони Мастчоҳ дар аксар маврид ба шакли -о мавриди истифода қарор мегирад. Масалан, одамо=одамҳо, уно= онҳо, коро=корҳо ва гайра.
Қото. Номи мавзеъ дар деҳаи Худгифи Офтобрӯ мебошад. Қот дар лугат ба маънии «зирк ва барбарис» (11, 668) омадааст. Бояд тазаккур дод, ки ин вожа дар баробари он ки ҳамчун номи рустанй корбасти зиёд дорад, бо истифода аз он фитотопонимҳо низ сохта шудаанд.
Ангито. Номи макон дар деҳаи Худгифи Офтобрӯ. Ангит, ки гунаи фонетикии ангат мебошад, дар «Фарҳанги Доро» ба тариқи зайл маънидод шудааст: «Дарахти худрӯи бутташаклест аз тираи санҷидиҳо, ки қадаш то чор метр мерасад. Тана ва шохаҳояш хордор ва хокистарранг; баргҳояш рости найзашакли рӯяшон кабудранг ва тагашон сафедчатоб, гулҳояш зардчатоб аст. Номҳои дигари ангат: ангед, ангакхор, чинхор, чинҳор, гулкитак, налоч, сангор, чунт, сарканак, хингбед, хори чангак» (3, 42).
Як қатор фитотопоними дигарро зикр намудан мумкин аст, ки дар ҳамин қолаб шакл гирифтаанд. Аз чумла: Калчо, Визно, Хаданко, Карафсо.
г) фитоним+зор+ак:
Ровазорак. Номи мавзеъҳои бисёр дар деҳаҳои Садаи миёнаи Кӯҳистони Мастчоҳ, ки дар он чойҳо ин рустанй ба анбӯҳ рӯйидааст. Соҳибони фарҳангҳо ин вожаро чунин маънидод кардаанд: «Рова як навъ алафи худрӯи паҳнбарг, бехмева» (6, 169), «растании кӯҳии соқаш гафси сафед, ки хӯроки чорпост (12, 167). Ғайр аз ин, номвожаҳои Зағосазорак ва Буттазорак низ дар ҳамин қолаб ташаккул ёфтаанд.
ғ) фитоним+ ак+о:
Куртако. Чанд мавзеъ бо ҳамин ном дар Садаи миёнаи Кӯҳистони Мастчоҳ ба мушоҳида расид. Курт дар «Фарҳанги ягнобй-точикй» ба маънии «иргай» (6, 110) омадааст. Курт дар баландкӯҳҳо рӯйида, танаи он мисли себ мебошад. Чӯби басе сахт дорад, ки аз он дастаи теша, табар, асо ва дигар асбоби рӯзгор месозанд.
Фитоним + Унсурҳои луғавии дигар. Ба ин гурӯҳ номвожаҳое, ки ба воситаи фитониму унсурҳои лугавии дигар дар қолаби ибораи изофй шакл мегиранд дохил мешаванд. Масалан фитоним+антропоним, гидроним+ фитоним ва монанди ин.
а) фитоним+антропоним
Дар ин қолаб сохта шудани микротопонимҳо дар Садаи миёнаи Кӯҳистони Мастчоҳ маъмул буда, қариб дар ҳамаи деҳаҳо ба касрат корбаст шудани онро мушоҳида намудан мумкин аст,
169
НОМАИ ДОНИШГОХ» УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 2(43) 2015
Масалан, Бурси Икром, Тит (тут)-и Устоҳалим, Бодумак (як навъи зардолу, ки шакли он ба бодом монанд аст)-и Мирзоқодир, Реми Абдукарим, Себи Исмат, Ворихи (навъи зардолу, ки аз Ворух оварда шудааст)-и Маликшо ва гайра. Аз рӯи таҳқиқи маводи мавҷуда ва ривоятҳои мардумӣ, ду омили асосии ин тавр ном ниҳодани мавзеъҳо ба мо маълум гардид: якум, шинонидани дарахту рустаниҳо аз тарафи ашхос, ки минбаъд ба номи эшон ҳамроҳ ёд карда мешавад ва ба ин ё он шахс тааллуқ доштани мавзеъ, ки дарахт ҳамон ҷо рӯйида бошад, таъкид мегардад. Масалан, Тити Устохалим. Бо ҳамин ном дар деҳаи Худгифи Сояи Садаи миёнаи Кӯҳистони Мастчоҳ мавзее ҳаст, ки то имрӯз дар он ҷо дарахти тут вуҷуд дорад ва тибқи гуфтаи шахсони солхӯрдаи деҳа, бори нахуст шахсе бо номи Устоҳалим ин дарахтро шинонидааст ва то кунун бо ҳамин ном ёд карда мешавад. Дар минтақаи мавриди назар ин навъ номвожаҳо доираи истифодаи васеъ доранд. Масалан, Чормағзи Мулораҷаб, Реми Ҳофизниёз, Талхак (навъи зардолу, ки магзи талх дорад)-и Боботохир, Себи Исмат ва гайра.
Сабаби дувуми якҷоя омадани фитониму анторопонимҳо дар номи мавзеъҳо он аст, ки дар он ҷо ин ё он шахс ба шаҳодат расидааст. Далели ин гуфта номи мавзее бо номи Бурси Икром дар деҳаи Худгифи Офтобрӯи Садаи миёнаи Кӯҳистони Мастчоҳ мебошад. Дар мавзеи мазкур Икром ном навҷавонро ба қатл расонида, дар зери дарахти бурс гузоштаанд, ки баъд аз он, ин маконро бо номи Бурси Икром ёд мекунанд.
Ҳамчунин дар деҳаи Рогифи минтақаи мавриди назар маконе бо номи Бетои Раъно номгузорӣ шуааст. Дар бораи чунин ном гирифтани ин дашт ривояти мардумӣ мавҷуд аст, ки тибқи он гӯё Раъно ном духтареро падараш ба сабаби бо ҷавоне ошиқ гардиданаш ба қатл расонидааст ва бо ҳамин сабаб он ҷойро чунин ном мебаранд. Абдураҳмони Мустаҷир ин мавзеъро иштибоҳан Будхои Раъно номидааст: «Баъд аз он ҷо гузашта ба ҷое расидем, ки ҷои ҳамвори калон ҳаст. Он ҷойро Будхои Раъно мегӯянд, ки чашмаобе дорад» (7, 66). Бояд зикр намуд, ки «Будхои Раъно» гуфтани Абдураҳмони Мустаҷир таҳрирхоҳ мебошад, зеро аввалан дар зери ин мафҳум чизе фаҳмида намешавад, сониян дар мавзеи мазкур то имрӯз бедҳо вуҷуд доранд ва ҳамчунин болотар аз он маконе ҳаст, ки мардуми маҳал он ҷойро Тагоби Бето мегӯянд. Ғайр аз ин, мавзеъҳои бисёре низ вуҷуд доранд, ки бо сабаби дар он чо бед будан дар номвожаи ифодагари онҳо бед ҳамроҳ гардидааст. Масалан, Бини Бед, Бедак, Мазори Бед, Нови Бед, Сибед ва гайра.
б) гидроним+фитоним:
Чашмаи Ангито, Чашмаи Зағерак, Чашмаи Эшумзор, Чашмаи Ремак, чашмаи Қот. Сабаби чунин номгузорӣ шудани мавзеъҳо дар он аст, ки дар атрофи чашма ин рустаниҳо ба анбӯҳ рӯйидаанд ва ё касе онҳоро шинонидааст, зеро маълум аст, ки дарахт танҳо дар чое нашъунамо мекунад, ки об фаровон бошад.
Фитонимҳоро, ки бо ёрии онҳо як гурӯҳи калони номвожаҳои Садаи миёнаи Кӯҳистони Мастчоҳ сохта шудаанд, аз рӯи мавқеи истифодаашон дар забони адабии кунунӣ ба се гурӯҳ тасниф намудан ба мақсад мувофиқ аст: Гурӯҳи аввал, рустаниву гиёҳҳое, ки дар асрҳои миёна доираи истифодаи васеъ дошта, дар забони точикии адабӣ низ серистеъмол мебошанд. Ба ин мисол шуда метавонанд бед, себ зардолу, тут, хор ва монанди инҳо, ки аглаби маводи чамънамудаи моро ташкил мекунанд.
Ба гурӯҳи дувум фитонимҳоеро дохил кардан мумкин аст, ки дар гузашта мавриди истифодаи васеъ будаанд, вале имрӯз дар забони точикии адабӣ ба нудрат корбаст мегарданд ва асосан дар шеваи ин ё он маҳал боқӣ мондаанд. Масалан, калимаи карафс, ки дар аксар лугатномаҳои дастрас ташреҳ гардидааст. Ин маънои онро дорад, ки дар гузашта аз зумраи вожаҳои серистеъмол маҳсуб мешуд ва чунин маънидод шудааст: «гиёҳе, ки гӯё агар одами каждумзада онро хӯрад, мемурдааст»
Масоз айш, ки номардум аст табъи чаҳон,
Махӯр карафс, ки пур каждум аст бому саро. Хоқонӣ (9, 539).
Ҳамчунин истифодаи ин вожа дар «Маснавии маънавӣ»-и Мавлоно Ҷалолуддини Румӣ ба назар расид, ки аз серистеъмолии он шаҳодат медиҳад:
Мӯ ба мӯву зарра- зарра макри нафс,
Мешиносиданд чун гул аз карафс (4, 25)
Вожаи дигар ғӯш аст, ки шарҳи он дар фарҳангномаҳо ба тариқи зайл сурат гирифтааст: «чӯби сахте, ки аз он тир, найза ва дигар аслиҳа, инчунин мизроб месозанд»
Андозад абрӯвонатҳамсола чӯбигӯш,
В-он гоҳ гӯядам, ки хурӯшон машав, хамӯш! Хисравонӣ (9, 660; 11, 392),
«ғӯш бар вазн ва маънии гӯш аст, ки ба арабӣ узн гӯянд... чӯбе бошад сахт, ки аз он найза, зини асб созанд. Ва ба маънии нигоҳу тафарруч ва дидан ҳам ҳаст ва бараҳнаи модарзодро низ гуфтаанд» (8, 1427).
170
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 2(43) 2015
Ба гурӯҳи сеюм фитонимҳое мансуб ҳастанд, ки дар фарҳангномаҳо ба назар нарасиданд, шояд ба он сабаб, ки дар гӯиши мардуми Садаи миёнаи Кӯҳистони Мастчоҳ ин гиёҳу рустаниҳо бо мафҳуми дигар ифода карда мешаванд, яъне муродифашон корбаст мегардад. Масалан, визн, зағоса, ғулар, калч, туштур. Бояд тазаккур дод, ки ҳарчанд ташреҳи онҳо дар фарҳангҳо ба назар нарасида бошад ҳам, дар номвожасозии Садаи миёнаи Кӯҳистони Мастчоҳ саҳми назаррас доранд.
Ҳамин тавр мо дар ин мақола аз маънидод намудани фитонимҳое, ки дар забони тоҷикии адабй ба касрат истифода мешаванд (себ, зардолу, бед, тут ва г.), ба сабаби тӯл накашидан, гурез намудем.
Умуман як гурӯҳи фаровони микротопонимҳои Садаи миёнаи Кӯҳистони Мастчоҳ фитотопонимҳо мебошанд, ки онро маводи мавриди баррасй собит менамояд.
Мусаллам аст, ки омӯзишу баррасии номи гиёҳу рустаниҳо ва саҳми онҳо дар ташаккули топониму микротопонимҳо аҳамияти вижа дошта, барои равшан кардани саҳифаҳои тираи таърихи мардуми ин диёр ва забони онҳо хизмати арзанда хоҳад кард.
ПАЙНАВИШТ:
1. Забони адабии ҳозираи тоҷик. Қисми 1.- Душанбе: Маориф, 1982.-462 с.
2. Гафуров, О. Тафсири мухтасари номҳои ҷугрофӣ/ О.Ғафуров.- Душанбе: Маориф, 1983.- 144 с.
3. Доро, Наҷот.Фарҳанги Доро/Н. Доро.- Душанбе: Пайванд, 2012.- 608 с.
4. Мавлоно, Ҷалолуддин Муҳаммади Балхӣ. Маснавии маънавӣ. Бар асоси матни Н.Николсон ва муқобила ба нусхаҳои дигар/ М.Ҷ. М. Балхӣ.- Теҳрон: Замон, 2001.-728 с.
5. Мирбабаев, А.К. Топонимы Худжанда и его пригородов/А.К.Мирбабаев //Ученые записки Худжандского государственного университета им.акад.Б.Гафурова.Серия: гум.-общ.наук.-2015.-№1(42).- С.5-13.
6. Мирзозода, С. Фарҳанги ягнобӣ-тоҷикӣ/С.Мирзозода.- Душанбе: Анҷумани Деваштич, 2008.279 с.
7. Мустаҷир, А. Рӯзномаи сафари Искандаркӯл/ А.Мустаҷир. - Душанбе: Ирфон, 1989.- 176 с.
8. Муҳаммадҳусайн, ибни Халафи Табрезӣ. Бурҳони қотеъ. Дар панҷ ҷилд. Бо эҳтимоми Муҳаммад Муин. Чопи ҳафтум/ М. Х. Табрезӣ-. Теҳрон: Амири кабир, 1391. -Ҷ. 3.
9. Фарҳанги забони тоҷикӣ.Иборат аз 2 ҷилд. - М.: СЭ, 1969.- 952 с.-Ҷ.1.
10. Фарҳанги забони тоҷикӣ. Иборат аз 2 ҷилд. - М.: СЭ, 1969.- 948 с.- Ҷ.2.
11. Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ. Иборат аз 2 ҷилд. - Душанбе, 2008.-949 с.- Ҷ.1.
12. Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ. Иборат аз 2 ҷилд. - Душанбе, 2008.-944 с.- Ҷ.2.
REFERENCES:
1. Modern literary Tajik language. Vol. 1. -Dushanbe: Maorif, 1982. -462p.
2. Ghafurov, O. A short interpretation of geographical names. O. Ghafurov. -Dushanbe: Maorif, 1983. -144p.
3. Doro, Najot. The Dictionary of Doro/ N. Doro. -Dushanbe: Paivand, 2012.-608p.
4. Mawlana, Jalaluddin Muhammad Balkhi. Masnawi Ma’nawi (the moral poem). According to N. Nicholson text and contrast with other versions/Mawlana Jalaluddin Muhammad Balkhi. -Tehran: Zamon, 2001.-728p.
5. Mirbabaev, A.K. Toponyms of Khujand and its surroundings/A.K.Mirbabaev// Scientific Notes of Khujand State University named after acad.B.Gafurov. ser: humanity sciences. -2015.-#1(42).PP.5-13.
6. Mirzozoda, S. Yaghnabi Tajiki dictionary/ S.Mirzozoda. -Dushanbe: Anjumani Devashtich, 2008.279p.
7. Mustajir, A. Iskandarkul travel diary / A.Mustajir. -Dushanbe: Irfon, 1989.-176p.
8. Muhammadhusain, ibni Khalafi Tabrezi. Burhoni qote’ (irrefutable argument). In 5 vol. vol.3. with efforts of Muhammad Muin. 7th edition/Muhammadhusain, ibni Khalafi Tabrezi.- Tehran: Amiri kabir, 1391.
9. Tajik dictionary. In 2 vol. -M.:SE, 1969. -952p. -vol. 1.
10. Tajik dictionary. In 2 vol. -M.:SE, 1969. -948p. -vol. 2.
11. Tajik explanatory dictionary. In 2 vol. -Dushanbe, 2008. -949p. -vol. 1.
12. Tajik explanatory dictionary. In 2 vol. -Dushanbe, 2008. -944p. -vol. 2.
171
НОМАИ ДОНИШГОХ» УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 2(43) 2015
Взгляд на фитотопонимы Средней Сады Горной Матчи
Ключевые слова: ономастика, Средняя Сада Матчи, топонимия, история языка, фитотопонимы
В статье впервые в ономастике автор предпринимает попытку определить роль и место названий растений в формировании топонимов и микро топонимов селений Средней Сады Горной Матчи. Автор утверждает, что Средняя Сада Горной Матчи является нераскрытым кладезем географических названий. Они в течение веков вбирали в себя особенности иранских языков, в том числе согдийского и таджикского, а также отражают часть жизненного уклада жителей данного региона. В особенности, микротопонимы, сформированные на основе названий растений, составляют значительную часть в системе названий рассматриваемого региона. Автор доказывает, что слова-названия Торунзор, Эшумзор, Вагничзор, Загерак, Ангито, Кото, Куртако, Бетои Ра’но и другие, основную часть которых составляют названия растений (фитонимы-растения), в лингвистике упоминаются термином фитотопонимы. Они состоят из названий растений и топонимообразующих формантов. По мнению автора, причиной появления подобных слов-названий является то, что в этих местностях произрастает большое количество тех или иных видов растений Даже существование одного-двух видов деревьев или трав послужило причиной того, что в название местности добавляется фитоним. Формируется вывод о том, что изучение названий трав и растений, а также определение их роли в появлении топонимов и микротопонимов представляет значимость в освещении неисследованных страниц истории народа и его языка.
A view on phitotoponyms of Sadai Miyona (Middle Sada) of Kuhistoni Mastchoh (Mountainous Mastchoh)
Keywords: onomastics, Middle Sada of Mastchoh, toponymy, the history of language, phitotoponyms.
The paper specifies the role and place of the names of plants in the development of toponyms and micro-toponyms of the villages of Middle Sada of the Mountainous Mastchoh for the first time in onomastics. The author argues that Middle Sada of the Mountainous Mastchoh is an unrevealed depository of geographical names. Through the centuries, they acquired the specifics of Iranian languages, including Sogdian and Tajik languages, and they represent a part of life way of the inhabitants of this region. Specifically, micro-toponyms developed from the names of plants make a long list in the system of names the studied region. The author proves that the words-names, like Torunzor, Eshumzor, Zagherak, Angito, Qoto, Qurtako, Bedoi Ra’no and others which their core part is consisted of the names of plants (phitonyms, plants), are called as phitotoponyms in linguistics. They consist of the names of plants and toponimy-making formants. The author assumes that the cause of development of such words-names is that these places are abundant of such kinds of plants. Though one or two types of trees or plants grown in some places added phitonyms in the name of that place. The paper draws a conclusion that the study of the names of herbs and plants as well as specification of their role in the development of toponyms and micro-toponyms is crucial to reveal the unstudied pages of the history of the people and their language.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Одинаев Абдуманнон Иброҳимович, аспиранти кафедраи умумидонишгоҳии забони тоцикии Донишгоҳи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Ғ. Ғафуров (Цумҳурии Тоцикистон, ш. Хуцанд), E-mail: [email protected]
Сведения об авторе:
Одинаев Абдуманнон Иброхимович, аспирант общеуниверситетской кафедры таджикского языка Худжандского государственного университета имени академика Б.Г.Гафурова(Республика Таджикистан, г.Худжанд), E-mail: [email protected]
Information about the author:
Odinaev Abdumannon Ibrohimoich, a Post-Graduate Student, the all-University Department of Tajik language, Khujand State University named after academician B.G.Gafurov (Republic of Tajikistan, Khujand), E-mail: [email protected]
172
