Научная статья на тему 'НАЙКЛ СТИМУЛЯТОРИНИНГ ҒЎЗАНИ ҚУРУҚ МАССА ВА ҲОСИЛ ЭЛЕМЕНТЛАРИ ТЎКИЛИШИГА ТАЪСИРИ'

НАЙКЛ СТИМУЛЯТОРИНИНГ ҒЎЗАНИ ҚУРУҚ МАССА ВА ҲОСИЛ ЭЛЕМЕНТЛАРИ ТЎКИЛИШИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
32
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Найкл / стимуляторлар / қуруқ масса / ҳосил элементи / пахта / пахта ҳосили.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Абдуалимов Шуҳрат Хамадуллаевич, Давлетова Зухра Икромбой Қизи

Тошкент вилоятини типик бўз тупроқлари шароитида Гумин кислатаси ва макроэлементлар асосида яратилган Найкл стимулятори билан чигитга экиш олдидан ҳамда ривожланиш даврларида мақбул муддат ва меъёрларда қўлланилганда ғўзанинг физиологик жараёнлари тезлашиш натижасида қуруқ массаси, ҳосил элементлари тўкилиши ва пахта ҳосили ортиши исботланган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «НАЙКЛ СТИМУЛЯТОРИНИНГ ҒЎЗАНИ ҚУРУҚ МАССА ВА ҲОСИЛ ЭЛЕМЕНТЛАРИ ТЎКИЛИШИГА ТАЪСИРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

НАЙКЛ СТИМУЛЯТОРИНИНГ ГУЗАНИ ЦУРУЦ МАССА ВА ^ОСИЛ ЭЛЕМЕНТЛАРИ ТУКИЛИШИГА ТАЪСИРИ

*Абдуалимов Шухрат Хамадуллаевич, 2Давлетова Зухра Икромбой кизи

1 Пахта селекцияси уругчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий тадкикот

институти (ПСУЕИТИ), к.х.ф.д профессор

2 Пахта селекцияси уругчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий тадкикот

институти (ПСУЕИТИ), илмий ходим https://doi.org/10.5281/zenodo.8002556

Аннотация. Тошкент вилоятини типик буз тупроцлари шароитида Гумин кислатаси ва макроэлементлар асосида яратилган Найкл стимулятори билан чигитга экиш олдидан уамда ривожланиш даврларида мацбул муддат ва меъёрларда цулланилганда гузанинг физиологик жараёнлари тезлашиш натижасида цуруц массаси, уосил элементлари тукилиши ва пахта уосили ортиши исботланган.

Калит сузлар: Найкл, стимуляторлар, цуруц масса, %осил элементи, пахта, пахта

уосили.

Дунёда пахта хомашёси ишлаб чикариш хажмининг 75 фоизи Хитой, А^Ш, Х,индистон, Покистон каби энг йирик пахтакор давлатлар хиссасига тугри келади. Жахон иктисодиётини баркарор ривожлантиришда кишлок хужалиги экинларидан бири булган гузани парваришлаш, юкори ва сифатли пахта толасини етиштириш долзарблигича колмокда.

Ер юзида хаво хароратининг исиб кетиши, ёгингарчилик, кургокчилик ёки серёгин ва салкин булган йилларда усимликларни парваришлашда, уларни ташки таъсирларга чидамлигини оширишда стимуляторларнинг ахамияти юкори. Физиологик фаол моддалар билан ишлов берилган уругларнинг униши, усимликнинг усиши, ривожланиши яхшиланиши билан бирга кургокчиликка, шурланишга, касалликларга чидамлилиги ортади, минерал угитлардан фойдаланиш самарадорлиги купайиб, юкори ва сифатли хосил етиштиришга замин яратилади. Мамлакатимизда ва чет элларда утказилган куп йиллик илмий тадкикотлар натижалари курсатишича, таркибида микроэлементи (рух, мис, бор, молибден ва бошка микроэлементлар) булган минерал угитлар ва стимуляторлар кишлок хужалиги махсулотларининг сифати ва хосилдорлигини оширади. Маълумки, стимуляторлар турли кишлок хужалик экинларида усимликнинг усиши, ривожланиши ва хосилдорлигига ижобий таъсир этади. Шунинг билан биргаликда экстремал шароитлар, сув такчиллиги, минерал угитлар етишмаслиги, жазирама иссик ва бошка нокулай шароитларда хам стимуляторларнинг самарадорлиги юкорилиги тугрисида адабиётларда маълумотлар учрайди. Бугунги кунда Республикамиз ривожланишининг янги боскичида Янги Узбекистон, янгича карашлар ва ислохатлар натижасида барча сохаларда туб узгаришлар кузатилмокда. Айникса, кишлок хужалиги сохасида купгина узгаришлар руй бериб, пахта тукимачилик агрокластерлар ташкил этилиши, соха ривожланишида ижобий ютукларга эришиш имконини бермокда.

Маълумки, пахтачилик кишлок хужалигининг кийин сохалардан бири булиб, янги яратилган гуза навлари турли тупрок иклим шароитига мослашадиган, ташки стресс омилларга чидамли, касаллик ва хашаротларга бардошли булиши, уларни узига хос

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

парваришлаш агротехнологиясини ишлаб чикиш хамда эртаги, юкори ва сифатли хосил олиш долзарб хисобланади.

Мамлакатимиз кишлок хужалигида экстенсив технология урнига интенсив дехкончиликка эътибор каратилиб, ер ва сув манбаларидан окилона ва жадал фойдаланишни талаб этмокда. Маълумки, республикамизга келадиган сувнинг 85% кисми транс чегаравий дарёлар оркали кириб келади. Бу эса сув манбаларидан тежамкорлик билан фойдаланишни таказо этади. Бу муаммоларни бартараф этишда янгича талкинда, замонавий илгор агротехнологияларни ишлаб чикиш, максадида кейинги йилларда куплаб илмий тадкикотлар олиб борилмокда.

Шулар асосида тадкикот ишида минерал угитлар кулланган ва минерал угитларсиз гуза етиштирилганда Найкл стимуляторининг самарадорлигини урганиш буйича дала шароитида тажрибалар утказилди.

Тажриба утказиш услублари

Дала шароитидаги тажрибалар 2020-2022 йилларда Тошкент вилояти типик буз тупроклари шароитида утказилади. Тажрибада гузанинг УзПИТИ-103 нави экилди. Тажрибанинг 1-2 ва 6-7 вариантлари 4 каторли, эни 2,4 м, буйи 40 м майдони 96 м2 ни ташкил килган булса, тажрибанинг 3; 4; 5 ва 8; 9; 10 вариантлари 8 каторли, эни 48 м2 буйи 13 м, майдони 62,4 м2 га тенг булиб, 3 кайтарикда бир ярусда жойлаштирилди.

Тажрибалар угитли (N-200, P-140, K-100 кг/га) ва угитсиз (N-0, P-0, K-0) шароитларда олиб борилди. Найкл стимулятори билан чигитга экиш олдидан хдмда гузанинг шоналаш, гуллаш ва хосил тугиш даврларида турли меъёрларда ишлов берилган булса, солиштириш учун эталон сифатида Узгуми стимулятори билан чигитга 0,7 л/т, гузани шоналаш даврида 0,3 л/га, гуллаш даврида 0,4 л/га меъёрларда ишлов берилган вариант хамда стимулятор кулланмаган назорат вариантлари олинди.

Олинган натижалар тах,лили.

Маълумки, усимликнинг курук биомасса туплаши унинг хосилдорлик курсаткичига таъсир курсатувчи мухим омиллардан хисобланади. Шу боисдан тадкикт ишида гузанигнг ривожланиш даврлари буйлаб курук масса туплаши тахлил килиб борилди. Бунда, гузанинг шоналаш, гуллаш ва пишиш даврларида гуза тупини кисмларга ажратилиб, соя ва курук жойда куритилиб, илдиз, поя, барг, шона, гул, чанок ва пахтани курук массаси торозида улчаниб, аникланди.

Олинган маълумотларга кура, гузанинг курук масса туплашига Найкл стимуляторининг ижобий таъсири аникланиб, гузанинг шоналаш, гуллаш-хосил тугиш даврларида гузанинг умумий курук массаси Найкл стимулятори кулланилган вариантларда ортганлиги кузатилди. Пишиш даврига келиб хам шу конуният сакланиб колгани холда, куйидаги маълумотлар олинди. Унга кура угит кулланилмаган назорат вариантида умумий курук масса 66,9 г ни ташкил килган булса, Найкл стимулятори кулланилган вариантларда умумий курук масса 90,8-97,1 г ни ташкил килиб назорат вариантига нисбатан 23,9-30,2 г купрок курук масса туплади. Пишиш даврида тажрибанинг угит кулланилган фоннинг назорат вариантида умумий курук масса 88,5 г ни ташкил килди. Найкл стимулятори кулланилган вариантларда эса умумий курук масса 104,5-115,4 г ни ташкил килиб назорат вариантига нисбатан 16,0-26,9 г купрок курук массаси ортганлиги аникланди. Демак, Найкл стимулятори угит кулланилган ва угит кулланилмаган шароитда хам гузанинг шоналаш, гуллаш-хосил тугиш ва пишиш

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

даврларида курук масса туплашига ижобий тасир курсатди ва тажрибанинг кейинги кузатувларида хам Найкл стимуляторининг ижобий таъсири аниклани.

Найкл стимуляторининг хосил элементларининг тукилишига таъсири урганилганда куйидаги куйидаги натижалар олинди. Унга кура Найкл стимулятори кулланилган угитсиз фоннинг назорат вариантида тукилган хосил элементлари тукилгани 45,1% ни ташкил килган булса, Найкл стимулятори кулланилган вариантларда эса тукилиш 30,135,5 % ни ташкил килиб назорат вариантига нисбатан 9,6-15,0 % кам тукилганлиги, хосил элементлари купрок сакланиб колишига Найкл стимуляторининг ахамияти аникланди.

Худди шу конуният угитли фоннинг Найкл стимулятори кулланилган вариантларда хам кузатилди. Угитли фоннинг назорат вариантида тукилган хосил элементлари 33,2 % ни ташкил

Найкл стимуляторлари кулланилган вариантларда хосил элементлари тукилиши камрок яъни 23,6-27,3 % ни ташкил килганлиги аникланди. Яъни назорат вариантига нисбатан ортикча 5,9-9,6 % хосил элементлар сакланиб колганлиги аникланди. Шунга мос равишда хосилдорлик хам Найкл стимулятори кулланилган вариантларда ортганлиги аникланди. Яъни угитсиз фоннинг назорат вариантида хосилдорлик 26,8 ц/га ни ташкил килган булса, Найкл стимулятори кулланилган вариантларда хосилдорлик 31,5-32,5 ц/га ни ташкил килиб, назоратга нисбатан 4,7-5,7 ц/га ортган булса, угитли фонда хосилдорлик 37,0 ц/га ни ташкил килган булса Найкл стимулятори кулланилган вариантларда 41,1-43,1 ц/га ни ташкил килиб назорат вариантидан 4,1-6,1 ц/га ошикча хосил олинди.

Хулоса

Юкоридаги маълумотларга кура шуни такидлаш мумкунки, Найкл стимулятори кулланилган вариантларда шоналаш, гуллаш-хосил тугиш даврларида хамда пишиш даврида гузанинг умумий курук масса туплашига ижбий таъсир курсатиб, пишиш даврида угитсиз фонда умумий курук масса 23,9-30,2 г, угитли фонда курук масса 16,026,9 г ортганлиги тажрибада уз исботини топди. Найкл стимуляторининг ижобий таъсири хосил элементларининг тукилишини камайтиришда хам уз самарасини курсатиб хосил элементлари угитсиз фон назоратидан 9,6-15,0 %, угитли фонда назоратга нисбатан 5,9-9,6 % хосил элементлари кам тукилганлиги аникланди. Хосилдорлик хам шунга мос равишда угитсиз фон назортидан 4,7-5,7 ц/га, угитли фон назоратидан 4,1-6,1 ц/га юкори пахта хосили олишга эришилди.

REFERENCES

1. Абдуалимов Ш.Х. Узбекистон шароитида усишни созловчи моддаларни куллаш технологиялари // ^ишлок хужалигида янги тежамкор агротехнологияларни жорий этиш. УзПИТИ маколалар туплами. -Тошкент, 2011. -Б. 127-129.

2. Абдуалимов Ш.Х., Ахмедова Д.Х., Рашидова С.Ш. Турли устирувчи моддаларнинг чигит униб чикиши, усиши, ривожланиши ва махсулдорлигига таъсири. // Биологик фаол полимерлар: синтези, хусусиятлари ва кулланиши. Тезислар туплами. -Т:. 2003. -Б 30-31

3. Таджиев К.М. Тукли ва кимёвий туксизлантирилган чигитларга экиш олдидан уругдорилар билан ишлов беришнинг гуза барг юзаси ва курук вазнига таъсири.// Фермер хужаликларида пахтачилик вагаллачиликни ривожлантиришнингилмий

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

асослари халкаро илмий-амалийконференция маърузалари туплами.Тошкент, 2016. -Б. 271-274.

4. Аллакулов Д.Б., Рахматов Б.Н., Икрамова М.Л. Суюк хларат магний дефолиантига Фитавак имунастимуляторларини кушиб куллашнинг гуза дефолиацияси самарадорлигига таъсири.//Узбекистон пахтачиликни ривожлантириш истикболлари номли республика илмий туплами. 2-кисм Тошкент, 2014. -Б. 99-101.

5. Каримов Ш.А Янги стимуляторларни гуза барг юзаси ва фотосинтезмахсулдорлигига таъсири. // Дала экинлари селекцияси, уругчилиги ва агротехналогияларининг долзарб йуналишлари мавзусидаги Х,алкаро илмий-амалий конференцияси матераллари туплами.Тошкент, 2016. -Б.371-374.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.