Научная статья на тему 'НАВОИЙ ВИЛОЯТИ МИНЕРАЛ-ХОМАШЁ САЛОҲИЯТИНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ'

НАВОИЙ ВИЛОЯТИ МИНЕРАЛ-ХОМАШЁ САЛОҲИЯТИНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
96
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
минтақа / минерал хомашё / саноат тармоқлари / рангли металлургия / ундирувчи саноат / олтин конлари. / регион / минеральное сырье / промышленность / цветная металлургия / добыва­ ющая промышленность / золотые прииски.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Муртазаев Исабек Базарбаевич

Мақолада Навоий вилояти минерал хомашё ресурсларининг ўзлаштирилмаган захира конлари, уларнинг жойлашган ҳудуди ва фойдаланиш истиқболлари ёритиб берилган. Саноатни ривожлан­ тириш учун минерал­хомашё захиралари ва улардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш имко­ ниятлари илмий­амалий жиҳатдан таҳлил қилинган. Ҳамда, ҳудудлар кесимидаги ҳолати бўйича таҳлилий маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ МИНЕРАЛЬНО-СЫРЬЕВОГО ПОТЕНЦИАЛА НАВОИЙСКОЙ ОБЛАСТИ

В статье выделены неразработанные месторождения сырьевых полезных ископаемых Навоий­ ской области, их местонахождение и перспективы использования. С научной и практической точки зрения проанализированы возможности повышения эффективности использования минерально­ сырьевых запасов и их использования для развития промышленности. Также представлена анали­ тические данные состояния региона.

Текст научной работы на тему «НАВОИЙ ВИЛОЯТИ МИНЕРАЛ-ХОМАШЁ САЛОҲИЯТИНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ»

Муртазаев Исабек Базарбаевич,

Узбекистон Миллий Университети, "Иктисодиёт назарияси" кафедраси катта укитувчиси, иктисод фанлари буйича фалсафа доктори (PhD). Тошкент. Узбекистон

НАВОИЙ ВИЛОЯТИ МИНЕРАЛ-ХОМАШЁ САЛОЩТИНИНГ АЙРИМ ЖИ^АТЛАРИ

УДК: 332.12

DOI: 10.34920/EIF/VOL_2022_ISSUE_11_2

МУРТАЗАЕВ И.Б. НАВОИЙ ВИЛОЯТИ МИНЕРАЛ-ХОМАШЁ САЛОЦИЯТИНИНГ АЙРИМ ЖИЦАТЛАРИ

Маколада Навоий вилояти минерал хомашё ресурсларининг узлаштирилмаган захира конлари, уларнинг жойлашган х,удуди ва фойдаланиш истикболлари ёритиб берилган. Саноатни ривожлан-тириш учун минерал-хомашё захиралари ва улардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш имко-ниятлари илмий-амалий жихатдан тахлил килинган. Хамда, худудлар кесимидаги х,олати буйича тахлилий маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: минтака, минерал хомашё, саноат тармоклари, рангли металлургия, ундирувчи саноат, олтин конлари.

МУРТАЗАЕВ И.Б. НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ МИНЕРАЛЬНО-СЫРЬЕВОГО ПОТЕНЦИАЛА НАВОИЙСКОЙ ОБЛАСТИ

В статье выделены неразработанные месторождения сырьевых полезных ископаемых Навоий-ской области, их местонахождение и перспективы использования. С научной и практической точки зрения проанализированы возможности повышения эффективности использования минерально-сырьевых запасов и их использования для развития промышленности. Также представлена аналитические данные состояния региона.

Ключевые слова: регион, минеральное сырье, промышленность, цветная металлургия, добывающая промышленность, золотые прииски.

MURTAZAEV I.B. CERTAIN ASPECTS OF THE MINERAL-RAW MATERIAL'S POTENTIAL OF NAVOVY REGION

In the article, unexploited deposits of raw mineral resources of Navoi region, their location and prospects of appropriation are highlighted. The possibilities of increasing the efficiency of mineral and raw materials reserves and their use for the development of industry have been analyzed from a scientific and practical point of view. Analytical data of the region is also presented.

Key words: region, mineral raw materials, industries, non-ferrous metallurgy, extractive industry, gold mines.

Кириш.

Куплаб мамлакатларнинг тараккиёти куп жихатдан унинг худудидаги казилма бойли-кларга боFлик. Бу бойликларни излаб топиш ва иктисодиёт тармокларига фойдаланишга топ-шириш вазифаси нихоятда мухим ахамият касб этади.

Узбекистон мустакилликка эришгандан сунг мамлакатнинг минерал хом ашё базасини хар томонлама мустахкамлаш борасида мухим ишлар амалга оширилди. Сунгги турт-беш йил ичида 35 дан зиёд турдаги фойдали казилма конлари излаб топилди ва уларда казиб олиш ишлари йулга куйилди.

Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегия-сидаги 23-максад: "Геология-кидирув ишлари хажмини кескин ошириш, сохага хусусий инве-сторлар ва илFор хорижий компанияларни кенг жалб килиш, истикболли майдонларда геология-кидирув ва конларда казиб олиш ишларига шаф-фоф механизмлар асосида махаллий ва хорижий инвесторларни кенг жалб килиш, иктисодиёт учун зарур минерал хомашё базасини кенгай-тириш" каби мухим вазифалар белгиланган [1]. Бу борада, жумладан, Навоий вилоятида мав-жуд фойдали казилма конлари ва шу асосида саноатини ташкил этишга йуналтирилган илмий тадкикотлар мухим ахамият касб этади.

Навоий вилояти Узбекистоннинг марказий ва шимолий кисмида жойлашган булиб, у 1982 йилда Бухоро вилояти ва кисман Самарканд вилояти ерларидан ташкил топган. 1988 йилда вилоят маъмурий бирлик сифатида тугатилиб, 1992 йил бошида яна кайта тикланган. Унинг таркибига 8 та кишлок туманлари (Конимех, Навбахор, Кармана, Нурота, Томди, Учкудук, Хатирчи, Кизилтепа), 7 та шахар (Навоий, Зараф-шон, Кармана, Нурота, Учкудук, Кизилтепа, FозFон) ва 46 та шахарчалар, 577 та кишлок ахоли пунктлари киради (2020 й.).

Вилоят майдони 111,1 минг кв. км. (Республика худудининг 24,8 фоизи) га тенг. Айникса, Учкудук (46,63 минг кв.км.) ва Томди (42,49 минг кв.км.) туманларининг майдони жуда катта. Бу борада булар К1оракалпоFистоннинг КУнFирот туманидан сунг (76,0 минг кв. км.) иккинчи ва учинчи уринларда туради. Шу жойда таъкидлаш кифояки, ушбу икки кишлок туманлари Навоий вилоятининг 80,3 фоизини, республика уму-

мий майдонининг 1/5 га якин кисмини эгал-лайди. Бу кишлок туманларининг катта экан-лиги худуднинг кишлок хужалиги ва ахоли жой-лашуви учун кулай шароитга эга эмаслигидан дарак беради. Колган туманлар майдони анча кичик (энг кичиги Кармана тумани - 0,94 минг кв.км).

Энг кичик туман - Кармана ва энг катта туман - Учкудук уртасидаги тафовут 49,1 мартага баро-бар. Конимех туманининг жойланиши хам узгача: туман маркази асосий худуддан ажрал-ган холда урнашган, туманнинг колган кисмини эксклав хисоблаш мумкин.

Вилоят умумий ер майдонининг 91,5 фоизи яйловлар ва пичанзорлар, 1 фоизи экин ерлари, 0,4 фоизи куп йиллик дарахтлар ва 7,1 фоизи кишлок хужалигида ишлатилмайдиган ерлар ташкил этади1.

Илмий муаммонинг цуйилиши.

Ишнинг назарий ва услубий асосини А.Смит, Д.Рикардо каби сиёсий иктисод классиклари-нинг назарий карашлари ва бошка олимлар-нинг фойдали казилмалар конларини иктисодий бахолаш сохасидаги тадкикотлари ташкил этади [2].

Конларни геологик ва иктисодий бахолаш назариясига катта хисса кушган куплаб олим-лар ва мутахассислар каторига Н.И.Трушков, С.Л.Первушин, Д.М.Павленко, М.И.Агошков. С.Я.Рачковский, К.Ж.Позхарицкий, В.И.Тернових, А.М.Бйбочкин, С.В.Калюжний, Т.А.Гатов,

A.Б.Каждан, Л.П.Кобахидзе, А.М.Марголиа, И.П.Федоренко, Т.С.Хачатуров, К.Г. Хоффман, А.С. Астахов, Н.Г.Фейтелман, А.Я.Кац, Ю.В.Яковец,

B.И.Виноградов, И.А.Бйкховер, В.М.Лекснн, Е.А.Соловёва, С.С.Резниченко, И.М.Лукянчников, М.Н.Денисов, Д.К.Русанов, А.А.Герт, Ж.Х.Хилл ва бошкаларни киритиш мумкин [3, 4, 5].

Шунинг билан, Навои вилоятидаги улкан конларни узлаштириш, булар махсулотини кайта ишлаш борасида куплаб кизикарли илмий муам-молар мавжуд. Бунда саноатни ривожлантириш учун минерал-хомашё захиралари ва улардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш имко-ниятларини нафакат илмий-амалий жихатдан тахлил килиш, бу масалаларда методик ёнда-шувларни ривожлантиришда юкорида келти-

1 Навоий вилояти статистика бошкармаси маълу-мотлари.

1-жадвал. Навоий вилоятининг Узбекистон минерал хомашё ресурсларида тутган урни1, фоизда

Минтакалар Жами Шундан:

ЁKИЛFИ ресурс-лари Рангли ноёб, кимматбах,о металлар ^-кимё хом ашёси ^-техника хом-ашёси Курилиш материал-лари

Узбекистон Республикаси 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Коракалпо^истон Республикаси 7,2 0,8 - 82,6 1,2 11,9

Вилоятлар:

Андижон 0,2 0,3 - - - 0,5

Бухоро 6,9 19,0 - - - 7,3

Жиззах 1,6 - 7,8 - 0,4 5,0

Навоий 21,1 - 28,6 0,6 16,0 15,7

Наманган 0,4 0,004 1,4 - 0,7 1,4

Самарканд 1,1 - 2,7 - - 5,7

Сурхондарё 2,7 0,9 2,4 0,3 - 15,7

Сирдарё 0,08 - - - - 0,6

Тошкент 26,9 22,9 57,1 0,1 80,9 27,0

ФарFона 0,5 0,7 - - 0,8 1,6

Хоразм 0,09 - - - - 0,4

Кашкадарё 31,2 55,4 - 16,3 - 7,1

рилган тадкикотларни самарали куллаш хам мух,им ах,амият касб этади.

Тадцицот методологияси.

Илмий маколани ёзиш жараёнида илмий тадкикотни амалга оширишнинг тизимли тах,лил, тарихийлик ва мантикийлик, индукция ва дедукция, анализ ва синтез, киёсий ва селек-тив, танлаб тадкик килиш, монографик тах,лил ва гурух,лаш усуллари кулланилган.

Та^лил ва натижалар му^окамаси.

Умуман, вилоят узининг географик хусу-сиятлари буйича республиканинг бошка минтакаларидан кескин фарк килади. Унинг худудидаги кичик-кичик колдик тоFликлар турли хил казилма захираларга бой. Айнан, ана шу минерал хомашё ресурслари вилоят иктисодиётини шакллантириш, унинг ишлаб чикариш ва экспорт салох,иятини ривожлан-тиришда мух,им роль уйнайди [6].

Маълумки, Навоий вилояти минерал хомашё ресурсларига бой минтакалардан бири сана-лади. Минерал хомашё захираларининг айрим

1 Узбекистон Республикаси Давлат геология ахбо-рот маркази маълумотлари [9]. 2000-2020 йй.

турлари буйича вилоятнинг улуши жуда юк,ори [7, 8]. 1-жадвал маълумотларидан куриниб турибдики, Навоий вилояти минерал хомашё ресурслари киймати буйича республикада узига хос уринга эга.

Вилоятда рангли, ноёб, кимматбах,о метал-лар захира конлари мавжуд булиб, бу борада у минтакалар орасида Тошкент вилоятидан кей-инги уринда туради. Бирок, олтин захираларининг йирик конлари эса, айнан ушбу минтакада таркиб топган. Шунингдек, вилоятда тоF-техника хомашёси захирасининг 16 фоизи, курилиш материаллари захираларининг эса, 15,7 фоизи жойлашган.

Вилоятда олтин конларининг йирик захи-ралари мавжуд булиб, улар асосан Мурунтов, Омонтойтов, Догустов, Кукпатос, Ажибугут, Бал-пантов, Аристонтов, Турбой ва бошка конлар-дан иборатдир2. Шунингдек, 2021 йил январь х,олатига кура минтакада катор олтин, кумуш, уран конлари излаб топилди (2-жадвал).

2 К,аюмов А.А., Низамов А.А. Зарафшон минтакаси ижтимоий-иктисодий тараккиётининг асоси ва урбанистик салох,ияти. "Иктисодиёт ва инновацион технологиялар" илмий электрон журнали. № 5, 2015. - Б. 4-8.

2-жадвал. Минтак,анинг захирадаги узлаштирилмаган конлари1 (2021 йил 1 январь ^олатига кура)

№ Кон номи Захиралар микдори

Олтин (кг)

1 Алтин-КазFан 490

2 Таушан 572

3 Каракудук, 4615

4 Айтим 1418

5 Чукуркудук, 133 000

Кумуш (тонна)

6 Косманачи 380,5

7 Джасаул 73,8

Уран (тонна)

8 Джантуар 1991

9 Рудное 484

10 Косчека 296

Вилоят худудида 200 га якин фойдали казилма конлари жойлашган булиб, айникса олтин, кумуш, полиметал, уран, фосфат, каолин, бентонит, мармар, гранит, доломит, керамзит, базальт, кварц куми, гипс, охактош, ярим кимматбахо тошлар (феруза, кахолонг, опал) ва бошка хомашё захиралари буйича ажралиб туради. Фойдали казилма конларининг минтака иктисодиётдаги жалб этилиши 50 фоиздан кам эмас. Вилоят бой хомашёлардан фойдаланиш самарадорлигини янада ошириш учун салмокли салохиятга эга (3-жадвал).

Таъкидлаш жоизки, Навоий вилояти мамла-катимиз учун энг мухим ва ноёб «стратегик» ахамиятга эга булган саноат тармокларига ихти-сослашган. Вилоятда жами 3273 та саноат кор-хоналари мавжуд булиб, шундан 28 таси йирик, колганлари эса кичик саноат корхоналари тар-кибига киради. Кейинги йилларда вилоятда саноат тармокларининг ривожланиши узига хос тарзда кечмокда. Иктисодиётнинг асо-сини жахон бозорида кимматли хисобланган рангли металлургия, кимё, курилиш материал-лари ва энергетика саноати учун хомашё етка-зиб берувчи ундирувчи саноат тармоклари таш-кил этади.

Вилоятда саноат махсулоти ишлаб чикарувчи энг етакчи объектларга Навоий иссиклик электр станцияси (вилоят жами саноат ишлаб

1 Манба: Узбекистан Республикаси Давлат геология ахборот маркази маълумотлари.

чикаришининг 8,9 %), Навоий кон-металлургия комбинати (60 %), "Навоийазот" (7,5 %), Кизилкумцемент (11,2 %) корхоналари булиб, улар хиссасига жами ишлаб чикариладиган махсулотнинг 85 фоиздан ортикроFи туFри келади. Ушбу мухим корхоналар ривожи дина-микаси нафакат вилоят, колаверса бутун республика иктисодиётига уз таъсирини курсатади. Енгил ва озик,-овк,ат саноати асосан пахта тоза-лаш хамда бошка кишлок хужалик хомашё-сини кайта ишловчи корхоналардан иборат. Энг йирик пахта тозалаш заводлари Навбахор, Кизилтепа ва Хатирчи туманларида жойлашган. Озик-овкат саноатининг тармоклари Навоий шахри, Кармана, Кизилтепа ва Хатирчи туманларида жойлашган булиб, уларда гушт-сут, кон-серва ва бошка махсулотлар ишлаб чикарилади.

Кейинги йилларда вилоятда тукимачилик саноатига катта эътибор берилмокда. 2006 йил вилоят марказида "Бахт-текстиль" кушма кор-хонаси уз фаолиятини бошлади. Корхонанинг тулик, куввати йилига 7500 тонна пахта толасини кайта ишлашга ва хар хил турдаги тукимачилик махсулотлари тайёрлашга мулжалланган. Энг мухими, хозирги кунда бу корхонада жами 700 нафар ишчи-ходимлар мехнат килмокда.

Минтаканинг табиий, мехнат хамда молиявий ресурсларининг бугунги кундаги холати вилоят саноати ривожланиши учун катта имкониятлар борлигидан далолат беради. Бизнинг фикри-мизча, вилоят саноат ишлаб чикаришининг республикадаги мавкеини янада ошириш учун

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 11(159)

3-жадвал. Навоий вилоятида саноатни ривожлантириш учун минерал-хомашё захиралари1 (минг тонна, 01.01.2021Й.)

Кон номи ва унинг жойлашган худуди Казилма тури Баланс захира Туман Минерал хомашёдан фойдаланиш сох,алари

Битаб кони-Нурота шахридан 15 км.ж.ш. Шиша хомашёси 172,5 Нурота Оптик шишалар ва махсус кузойнаклар хомашёси

К,амиш булок-Учкудук шахридан 30 км. ж. Минерал тузлар 790,9 Учкудук Кимё саноати хомашёси

Сариктов-Кукпатасдан 35-40 км.ж.ш. Рангли тошлар 88,5 Кахолонг - заргарлик саноатида фойдаланилади

Алтинтов-Учкудук шах,ридан 25 км. ш.ш. 498,2 Феруза - заргарлик саноатида фойдаланилади

Жаман К,аскир-Учкудук шах,ридан 50 км. ш. 286,0

Темирсай-Тинчлик темир йул бекати,Ю км. ж-f Керамзит 101,4 Кармана Бентонитли гил - курилиш саноати хомашёси

Лангар-З-Лангар кур^онидан 6 км. ш.ш. Коплама тошлар 926,7 Нурота Гранит - курилиш саноати хомашёси

F03f0H-Hyp-Hyp0Ta шах,ридан 30 км. ш.ш. 511,0 Ок мармар-курилиш саноатида фойдаланилади

Майизак-Навоий шахридан 16 км. ж.-г. Курилиш тоши 10 412,5 Кармана Гранит - курилиш саноати хомашёси

Сарибатир-Зарафшон шах,ридан 40 км. ж. Цемент гили 1 880,0 Конимех Цемент учун хомашё

Алтинтов-Учкудук шах,ридан 10 км. ш.-г. Каолин 1 173,2 Учкудук Курилиш, чинни, кимё саноати хомашёси

Каракатин-Мурунтов кур^онидан 45 км. f. Фосфорит рудалари 16 105,0 Конимех Кимё саноати хом ашёси

Джерой-Зарафшон шах,ридан 45 км. ж.ш. 17 325,0 Томди Аммофос, фтор ва фосфат кислота учун хомашё

Баландкир-Бинокор темир йул бекати, 7 км. ж.-г. Тишт-шифер хомашёси 251,0 Кизил-тепа Юкори сифатли шифер ва шшт ишлаб чикаришда фойдаланилади

Тудакул-К,изилтепа темир йул бекати 23 км. ж.-г. 1 491,0

Сарибатир-Зарафшон шах,ридан 40 км.ж. Цемент гили 1 880,0 Конимех Цемент ишлаб чикаришда фойдаланилади

Джерой-2-Томдибулокдан 14 км. ж. Кварц куми 1187,4 Томди Цемент, шиша, керамика, кимё саноати хомашёси

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Кармана -Навоий шах,ридан 16 км. ж.-г. Колипловчи материаллар 3402,5 Кармана Чуян ва пулат колиплар, сим, сетка, плёнка, техник шиша, автомобиль ойналари ва фарфор хомашёси

Коратош-Нурота шахридан 35 км. шим. Минерал тола 1201,1 Нурота Юкори даражадаги нозик толалар хомашёси

Бурли-Навоий темир йул бекатидан 5,5 км. ж. Бурсимон тош 206,1 Кармана Табиий бурни урнини босувчи бурсимон хомашё

Лавлакон-Аяккудук кишлошдан 25 км.ж.ш. Минерал тузлар 42,8 Конимех Натрийли хлор-техник туз-кимё саноати хомашёси

Курасой-Октош темир йул бекатидан 45 км. ш.-г. Коплама тошлар 2805,5 Хатирчи Ок, тук-кулранг, кора мармар блоклар, гранит плиталар ишлаб чикаришда фойдаланилади

Азлар-Тол-Лангар кишлofидaн 2 км. ш.ш. 256,3

Нурота-Нурота шах,ридан 6 км. ш.-г. 151,1 Нурота

Кон и катор -Fo3f он кишлofидaн 0,7 км. ш.ш. 126,0

1 Манба: Узбекистон Республикаси Давлат геология ахборот маркази, Узбекистон Республикаси Давлат статистик йилномаси 2000-2020 йй., Навоий вилояти статистика бошкармаси маълумотлари [9, 10, 11].

куйидаги ишларни амалга ошириш максадга мувофик:

- минерал хомашё ресурсларининг янги захираларини излаб топиш, хамда ишлаб чикаришга жалб килиш;

- минтакада саноат ишлаб чикаришига хорижий капитал кириб келишини янада раFбатлантириш;

- саноат махсулотлари таркибида мехнат-талаб, ресурс-талаб ва илм-талаб ишлаб чикариш турларининг окилона нисбатига эри-шиш;

- кишлок хужалиги махсулотларини кайта ишлаш корхоналарини хомашёга якин булган кишлок жойларида барпо этиш;

- тоF-кон ва кишлок хужалиги ресурсларининг чекланганлигини назарда тутиб, уларни чукур кайта ишлаш даражасини ошириш лозим.

Хулоса ва таклифлар.

Умуман олганда, мамлакатнинг баркарор ривожланишида минтака саноати ва минерал-хомашё салохиятининг урни юкори. Сунги йилларда унинг республика ЯИМдаги саноат махсулотлари улушининг усиб бораётганлиги хам сир эмас. Чунончи, 2020 йилда мазкур курсаткичнинг 17,7 фоизни ташкил этганлиги бунга яккол мисолдир. Шу билан бирга янги излаб топилган конларни ишга туширилиши, саноат тармок,ларини модернизация ва диверсификация килиниши минтака иктисодиётини янада самарали ривожлантиришга хизмат килади.

Навоий вилояти республикада страте-гик ахамиятга эга булган вилоятлардан бири хисобланади. Унинг худуди турли хил казилма захираларга бой булиб, айнан ана шу минерал хомашё ресурслари вилоят иктисодиётини ривожланишида, унинг ишлаб чикариш ва экспорт салохиятини янада такомиллашувида мухим роль уйнайди.

Минтака саноатининг янада самарали ривожланишини фойдаланишга жалб этил-маган Азлар-Тол, Гулкон, Жанубий Мачитсой, Лангар, Таскудук, Янгикудук сингари конларни ишга тушириш эвазига курилиш материаллари ва истеъмол товарлари ишлаб чик,аришга ихти-сослашган кичик саноат корхоналарини ташкил этиш оркали таъминлаш истикболда вилоят

ижтимоий-иктисодий ривожланишини жадал-лаштиришнинг мухим омили булади [12].

Минтакада куплаб фойдаланилмаётган ресурслар ва имкониятлар, узок муддатли истикболда хужалик тармокларини баркарор ривожлантириш учун мухим манбалар мав-жуд. Корхоналарни жадал модернизация килиш шароитида уларни узлуксиз иш жараёни билан таъминлаш, ишлаб чикаришни техник ва тех-нологик жихатдан кайта жихозлаш, махаллий ишлаб чикаришни кенгайтириш, шу жумладан кичик бизнес ва йирик корхоналар уртасида кооперация алокаларини ривожлантиришни тулик таъминлаш лозим [13].

Учкудук саноат мажмуасини уран-ванадий конларини узлаштириш ва хомашёни кайта ишлашга ихтисослаштирилиши лозим. Бунинг учун факат кора сланецлар таркиби ва захираларини кон-кидирув ишлари асосида бахолаш зарур. Чунки, уран-ванадий ресурслари, айнан, кора сланец таркибида мавжуд. Энг мухими, ушбу ресурсларнинг киймат салохияти хозирги олтин конлари захираларидан юкори бахоланмокда. Албатта, якин келажакда олтин, уран ва фосфоритлар минтаканинг энг мухим фойдали казилмалари номини саклаб колади. Боз устига, уран ишлаб чикариш хажми яна хам купайтирилиши мумкин.

Минтакада янги излаб топилган олтин конлари мавжуд булсада, бирок, хозирги дара-жада казиб олиш давом этса, Мурунтов, Кук-патас, Омонтойтов ва Даугизтов олтин конлари захиралари аста-секин камайиб, якин 50 йил ичида тугаши мутахассислар томонидан прогноз килинмокда. Бунинг окибатида ишчи кучига булган талаб кискариб, ишлаб чикариш кувватларидан фойдаланиш секинлашади. Нати-жада, иктисодиёти мазкур фаолият билан ботлик Зарафшон, Учкудук ва Навоий шахарларининг келажакдаги ижтимоий-иктисодий ривожла-ниши сезиларли даражада пасайиб кетади. Шу нуктаи назардан мазкур шахарларнинг истикболдаги баркарор ривожланишини таъминлаш максадида минтакада янги излаб топилган фойдали казилма кон захираларидан самарали фойдаланиш эвазига тоF-кон саноати ишлаб чикаришини диверсификация килган холда такомиллаштириш максадга мувофик.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 11(159)

Фойдаланилган адабиёт руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги "2022-2026 йил-ларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тyFрисида"ги ПФ-60-сон Фармони. http://lex.uz//docs/5841063.

2. Солиев А., Ахмедов Э. ва бошкалар. Минтакавий иктисодиёт. Укув кулланма. - Т.: «Университет», 2003. -304 б.

3. Герт А.А. Экономико математическая оценка минеральных ресурсов. М., Недра,1987.

4. Русанов Д.К. Экономическая оценка минеральных ресурсов. -М., Недра, 1987.

5. Козловский Е.А., Салманов О.Н., Сикорский В.А. Макет системы геолого-экономического моделирования оценки месторождений на ранних стадиях разведки. // Тезисы докладов конференции профессорско-преподавательского состава академии, МГГА, 1994.

6. Улмасов A., Вахобов A. "Иктисодиёт назарияси". Дарслик. -Т.:"Iqtisod-Moliya", 2014 й

7. Содиков А.М. Узбекистон минтакаларининг ижтимоий-иктисодий ривожланиши ва уни тартибга солиш механизмлари. Иктисодиёт фанлари буйича докторлик диссертаци-яси. - Т.: 2006. -362 б.

8. Каюмов А.А., Низамов А.А. Зарафшон минтак,аси ижтимоий-иктисодий тараккиётининг асоси ва урбанистик салох,ияти. // "Иктисодиёт ва инновацион технологиялар" илмий электрон журнали. №5, 2015. - Б. 4-8.

9. Узбекистон Республикаси Давлат геология ахборот маркази маълумотлари.

10. Узбекистон Республикаси Давлат статистик йилномаси 2000-2020 йй.

11. Навоий вилояти статистика бошкармаси маълумотлари.

12. Муртазаев И.Б. Навоий вилояти иктисодиётини ривожлантиришнинг устувор йуналишлари. Докторлик диссертацияси (PhD) автореферати. -Т. 2021.

13. И.С.Глебова, С.С.Берман, Р.Р.Садыртдинов, А.А.Воробьев, Ф.Т.Эгамбердиев, А.А.Каюмов, А.Т.Умаров, Н.Г.Муминов, Г.К. Жанназарова, А.Ю.Макушина. Социально-экономическое положение территорий: международный опыт и перспективы развития. Коллективная монография - Казань: «Рокета», 2019. 276 стр.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.