CC BY
22
Цосимова Маруабо Цурабоевна
унвонцуи ДДХ ба номи акад. Б.Fафyров
ИСТИЛОХОТИ ФАННЙ ДАР «ФАРХДНГИ ЗАБОНИ ТОЧИКИ»
«Фарханги забони точикй», ки бештаp аз 45 хазор вохиди лyFавиpо мyштамил аст, аз дастоварди нодири лексикографияи точик даp садаи ХХ махсуб мешавад. Мypаттибони ин фарханг сyханшиносони точик Т.Зехнй, В.Капранов, И.Ализода, С.Аpзyманов, Х,.Рауфов, Х,.Мухсин-зода, М.Азизй-Мешкин, В.Махмудов, Р.Х,ошимов, А.Сангинов, А.Нуров, А.Вохидов кореро ба анчом расонидаанд, ки он дар густариши забони адабии точик ахамияти хоса дорад. Мавриди истифодаи мураттибони фарханг кариб 100 номгуй сарчашма карор дошта, ташрехи вохидхои лyFавй дар заминаву усули илмй ва санадхои муътабари шеъриву адабй ва бадей сурат гирифтааст. Вокеан, дар «Фарханги забони точикй» шарху тафсири вохидхои лyFавй ба дарачаи баланди илмй анчом ёфта, мураттибон аз тачрибаи лyFатнигоpони асрхои пешин принсипу усули нигориши фархангро интихоб кардаанд.
Дар мавриди арзишхои баланди илмии «Фархднги забони точикй» зикри афкори зер айни матлаб аст:
1.«Фарханги забони точикй» пеши рохи дур шудан ё тамоман бурида шуданро аз дороихои хазорсолаи забон ва адабиёт гирифт ва хамзамон барои устувории решахои забони миллй дар чомеа кумаки бузурги худро расонид.
2. Дар баробари таваччухи хонандагонро ба адабиёти хазорсола чалб кардан имконияти фарохи забономузй ва донистани нозукихои суханро фарохам овард. Ба бисёре аз бахсхои забоншиносй марбут ба хуруфи изофа, корбурди исм ё феъл ва монанди инхо нукта гузошт.
Дар миёни вожаву ибороти "Фарханги забони точикй" нуфузи муассири истилохоти фанниву илмй эхсос гардида, хамзамон иртиботи зичи осори адабй бо мусталахоти илмй дар адабиёти классикии мо ба назар мерасад. Табиатан ба доираи тафсир кашидани чунин истилохот аз мураттибони фарханг захмати зиёдеро такозо мекард. Ин гуна вохидхои лyFавй истилохоти фаннии марбут ба таъриху фалсафа, устураву дин, мусикиву тиб, мусталахоти афлокшиносй, забоншиносй ва Fайpаpо фаро мегирад. Дар мавриди тавзеху ташрехи ин гуна истилохот мураттибон
дар баробари истифода кардани маводи лугатномахои пешин аз сарчашмахои илмиву адабй низ фаровон истифода кардаанд. Мусаллам аст, ки дар фархангхои асримиёнагй ин гуна истилохоти илмй фаровон ба назар мерасид ва бо гузашти замон баъзеи аз онхо бадали ном кардаанд ё маърифати ташрехи баъзеи аз онхо барои хонандаи имруз мушкилихо эчод мекард. Аз ин нуктаи назар "Фарханги забони точикй" на танхо дар шархи истилохоти тозаи илмй заминаи фарохе ба амал овард, балки равзанае дар шинохт ва дарки матлабхои лугатхои асримиёнагй гардид. Дар ин замина ба мушохида мерасад, ки мураттибони "Фарханги забони точикй" аз лугатномахои пешин мушикофона маводеро руи кор оварданд, ки он метавонад таърихчаи истилохоти илмиро нишон дихад.
Масалан, гурухи вохидхои лугавии сохаи адабиётшиносй ба илми аруз, кофия, бадеъ марбут мебошад. Чунончи, дар мавриди истилохоти марбут ба аруз мухимтарин вожахое тавзех ёфтаанд, ки мураттибон онхоро дар заминаи маводи лугатномахои каблй тафсир кардаанд ва кушиш намудаанд, ки бо забони соддатар матлабро баён кунанд:
Мушокил - номи яке аз бахрхои нуздахгонаи аруз буда, ба бахри кариб монанд аст, аммо агар дар бахри кариб "фоилотун" баъд аз «мафоилун» зикр ёбад, дар ин чо фоилотун пеш аз мафоилун меояд. Мисол аз бахри мушокили мусаммани макфуф, ки дар як мисраъ -"фоилоту мафоилу" ду бор такрор мешавад.
Хезу тарфи чаман гир бо харифи суманруй, Гох сунбули тар чину гох шохи суманбуй.
Чомй (ФЗТ, ч.2, 787) Ин маколаи лугавй сирф чанбаи илмй дошта, матлаби он танхо барои мутахассис равшан аст. Яъне дар бештарини мавридхо мураттибони фарханг ба шарху тавзехи лугатнигорони пешин иктифо варзида, тавзехоти иловагии худро зикр накардаанд.
Баъзе аз истилохоти фаннии марбут ба илми адабиётшиносиро кутоху муъчаз баён кардаанд, вале хамоно онхо ниёз ба шарху тавзехи дигар доранд. Чунончи: Пасованд - кофияи шеър.
Дама ёва, хама хому хама суст Маонй бо хикоят то пасованд.
Лабибй (ФЗТ, ч.2, 44). Мусамман - дар аруз вазнхои хаштрукна, ки хар мисраъ аз чахор рукн ва байт аз хашт рукн иборат аст (ФЗТ, ч.1, 751).
Мураттибони "Фарханги забони точикй" дар ин бахш вохидхои лугавии зиёдеро аз кабили вазн, кофия, ватад, вофир ва монанди инхоро шарху тавзех додаанд, ки шумораи онхо бештар аз 150 вохиди лугавист.
Ин навъи вохидхои лyFавй як андоза соддатаpy pyшантаp ифода ёфтаанд ва хонанда даp маъpифати онхо дyшвоpй намекашад.
Баъзе аз истилохоти адабиётшиносй маpбyт ба санъатхои бадей мебошад. чунончи, мyболаFа - яке аз воситахои тасвиpи бадей, даp тавсиф ва ё мазаммати чизе ё касе зиёда аз будаш сухан pондан. МyболаFа се навъ мешавад:
- мyболаFаи таблиF (тасвиpот, тавсиф ё мазаммате), ки ба акл ва одату зиндагй мувофик бошад;
- мyболаFаи иFpок - (тасвиpоте, ки ба акл мумкин, аммо даp одату зиндагй номумкин бошад;
- мyболаFаи Fyлyв - (тасвиpоте, ки хам аз pyи акл хам ба одату зиндагй махол бошад (ФЗТ, ч.1, 712).
Даp баъзе мавpидхо истилохоти маpбyт ба адабиётшиносиpо нихоят ба таpики содаву осон тавзех додаанд:
ЛyFаз // лyFЗ - 1.сухани печида, гапи пyшидамаъно; 2.чистон (ФЗТ, ч.1,609).
Fазал - шеъpи лиpикй ки аз 5-11 байт ибоpат буда, ба таpзи «аа, ба, ва, га» кофиябандй доpад (ФЗТ, ч.2, 642).
Назм - каломи мавзун, шеъp, мукобили насp (ФЗТ, ч. 1,826).
Насиб - мадххонй даp Fазал баpои маъшука, кисми аввали касида, ки пеш аз мадх меояд ва мазмуни ишкй доpад; мук.ташбиб Гохе Fазалy насиб хондй, Гохе сухан аз хабиб pондй.
Чомй (ФЗТ, ч. 1,835)
Насp - асаpхои бевазну кофия навишташуда (ФЗТ, ч.1,836).
Омада - шеъpе, ки бо илхом, табий ва Fайpимаснyъй навишта шудааст; бадеха, латифа (ФЗТ, ч.1,915).
Боиси зикp аст, ки бисёpе аз мypаттибони "Фаpханги забони точикй" аз адабиётшиносони маъpyф махсуб мешуданд. Аз ин нуктаи назаp, вожахои маpбyт ба илми адабиётшиносй даp "Фаpханги забони точикй" баpобаpи он ки фаpовон ба назаp меpасад, бо усули шаpхи пyppа оваpда шудаанд. Вале нисбати шаpхy тавзехи ин гypyхи вохидхои лyFавй муносибати мypаттибон мухталиф ба назаp меpасад, ки ба андешаи мо вобаста ба донишу назаp ва масъулияти хаp як мypаттиб алохида буда, чанбаи субъективии коp ба натича таъсиp гузоштааст. Афкоpи FOлиб он аст, ки бисёpе аз адабиётшиносон баpои мypаттаб сохтани фаpханги сохаи адабиётшиносй ё таснифи китобхои маpбyт ба санъати бадей аз "Фаpханги забони точикй" фаpовон истифода бypдаанд.
Даp "Фаpханги забони точикй" истилохоти маpбyт ба илми забоншиносй низ фаpовон ба коp pафтааст. Тахти ин гуна вохидхои лyFавй мypаттибон хам истилохоти асpимиёнагии илми забоншиносй ва
хам муосирро тавзех додаанд. Хдмчунин дар баъзе маврид вохидхои лугавии мутакаддими марбут ба сохаи забоншиносиро хини тавзех додан бо истилохоти муосир ёдрас намудаанд. Дар "Фарханги забони точикй" мисолхои зиёде дар мавриди ташрехи истилохоти сохаи забоншиносй мавчуд аст:
Адот а. 2. - грам. хиссаи номустакили нутк, ки онро дар грамматикаи арабй харф низ меноманд хамчун пешоянд, пайвандак, хиссача ва г.; адоти нисбат (ё нидо, чамъ), воситахои грамматикй, монанди бандаки изофй, калимахои нидо ва бандакхои чамъбандй; адоти ташбех калимае, ки ба ташбех далолат мекунад; калимахое, ки дар монанд кардан ёрй медиханд, мас, чун, хамчун, монанди, чунонки, гуё ва пасояндхои -осо, -сон, -ваш, -вор ва г.; адоти таъриф дар грамматикаи арабй артикли "ал", ки дар сари исмхо навишта мешавад, мас, алчабр (ФЗТ, ч.1,41).
Мар//Мар(р) 1. - хиссачаест пеш аз калимае, ки пасоянди -ро кабул мекунад, омада, як навъ маънои таъин ва таъкидро мефахмонад; гохо барои зинати калом оварда мешавад. Дар баъзе мавридхо дар сурати зикр нашудани "-ро" низ истеъмол мегардад.
Миёни сипах тир бигзоштанд, Мар-он тирро найза пиндоштанд.
Фирдавсй (ФЗТ, ч.1,639). Танвин - грам. бо овози "н" талаффуз кардани садоноки муайян дар охири калима ва инчунин аломати махсус, ки он се хел мешавад: 1) танвини фатха - бо фатха (забар) хонда шудани "н", мас.: комил, тамом -комилан, тамоман 2) танвини касра - бо касра (зер) хонда шудани "н", мас.: зулумот - зулумотин; 3) танвини замма - бо замма (пеш) хонда шудани "н", мас.: маълумот - маълумотун (ФЗТ, ч.2,319).
Баъзе аз вохидхои лугавии марбут ба илми забоншиносй хусусияти таърихиро ба худ касб кардаанд:
Дарй III - номи забони форсию точикии адабй, ки баъд аз забони пахлавй аз асрхои VIII-IX сар карда дар вилоятхои Бухоро, Самарканд, Хуросон ва Балх нашъунамо ёфт ва дар даврахои баъд ба дигар сарзаминхо пахн шуда асос ва намунаи забони адабии форсй гардид. Бетхарин намунахои ин забон асархои адибони асрхои Х-Х1 хамчун Рудакй, Фирдавсй, Балъамй, Сино ва дигарон хисоб шуда, дар даврхои баъдина устодони каломи бадей монанди Саъдй, Х,офиз, Ч,омй ва дигарон низ забони худро забони дарй номидаанд. Дариву тозиву туркй бигуяд, Ба алфозе, ки занг аз дил бишуяд.
Фахриддини Гургонй (ФЗТ, ч.1, 339).
Дар мукоиса бо шархи истилохоти адабиётшиносй мураттибон дар мавриди тавзехи вохидхои лугавии марбут ба илми забоншиносй бештар
таваччух зохир намуда, онхоро бо забони муосири илмй тавзех бахшидаанд. Аз чумла, кушиш кардаанд, бо забони фасехи муосир ибрози назар намуда, дар аглаби маврид истилоххои байналхалкии онро зикр намоянд.
Масдар - 2. грам. дар сарфу нахви арабй - исми феълй, ки аз бобхои феъл мувофики коидахои муайян ташкил меёбад, мас. татбик, тараннум, инъом, мубораза... Дар грамматикаи точикй - шакли феълй, ки аз асоси замони гузашта бо суффикси - ан сохта мешавад... (ФЗТ, ч.1,647).
Идгом - 2. ассимилятсия, масалан, "ашшамс" ба чои "ал-шамс" (ФЗТ, 4.1,469).
Изофа - 3. хамрох кардани муайяншаванда бо муайянкунанда ба воситаи бандаки "-и", масалан, китоби нав, хонаи кухна (ФЗТ, ч.1,471).
Дар баъзе маворид барои дарки ин ё он истилохи забоншиносй хонандаро зарур аст, ки ба якчанд моддаи лугавй ручуъ намояд. Ин усули суннатии лугатнигорй буда, мураттибони "Фарханги забони точикй" аз он фаровон истифода кардаанд. Чунончи, вохиди лугавии мубтадоро чунин шарх додаанд:
Мубтадо -грам. Фоил (ФЗТ, ч.1, 713).
Ручуъ менамоем ба фоил:
Фоил - 1. кунанда, омил, сохиби харакату кор, анчомдихандаи кор 2. грам. Мубтадо (субъект); мукобили мунфаил... (ФЗТ, ч.2, 438).
Мунфаил 1.Мафъул, касе ё чизе, ки коре нисбат ба вай ичро карда мешавад; мукобили фоил
3. Аввали чону охири марчон Фоилу мунфаил дар ин ду миён Саной (ФЗТ, ч.1, 737).
Бад-ин тартиб ба хонанда се истилохи марбут ба илми забоншиносй равшан мегардад.
Дар "Фарханги забони точикй" бештар аз 100 истилохи марбут ба илми забоншиносй тавзех ёфтааст. Ин истилоххо дар аглаби маврид бо зикри терминхои муосир ва мисолхои мушаххас ташрех шуда, дар мачмуъ метавонанд як дастури омузиши истилоххои забоншиносиро ташкил намоянд.
Дар "Фарханги забони точикй" вожахои динй ва истилохоти тасаввуфй фаровон ба назар мерасанд. Як зумра вохидхои лугавии марбут ба дин ба таърихи дин ва аркони ислом вобаста мебошанд. Ин гуна вохидхои лугавй бинобар таъсири замони шуравй як андоза сатхй каламдод шудаанд. Дар аглаби маврид мураттибон мавриди ташрехи вохиди лугавй вожаи "гуё"-ро истифода кардаанд, ки як андоза назари шубхаангези мураттибонро ифода мекунад. Масалан:
Абдол - д. наздикони Худо, хосони Худо, ки шумораи онхо гуё 70 нафар будааст.
Шунидам, ки дар рузгори кадим Шудй санг дар дасти абдол сим.
Саъдй (ФЗТ, ч.1, 26). Водй -д. водии махшар - сахрои киёмат, сахрое, ки гуё киёмат дар он чо барпо мешавад (ФЗТ, ч.1, 238).
Вохидхои лугавии марбут ба дин бо ишораи «д». таъкид ёфта, мураттибон кушиш кардаанд ба таври бояду шояд он лугатхоро ташрех намоянд ва бо асноди шеърй ва намунахои мансур таквият бахшидаанд. Адн -д. богхои бихишт, чаннат, фирдавс
Бихишти адн нагар хохй, биё бо мо ба майхона, Ки аз пои хумат як сар ба хавзи кавсар андозем. Х,офиз (ФЗТ, ч.1, 40). Вочибот - д.конуну коидахои шариат, ки ичрояш хатмист (ФЗТ, ч.1, 244). Вочибулвучуд - д.он ки вучуди у ба зоти худи у вобаста аст ва мухточи гайр нест; Худо.
Он мавчудро, ки вучуди у ба худ аст, вочибулвучуд хонанд. Низомии Арузй (ФЗТ, ч.1, 244).
Дайён - д. мукофотдиханда; чазодиханда; кахркунанда; хисобгир (сифати Худо).
Ч,умла нолон пеши он дайёни фард, Сад хазорон окилон дар вакти дард.
Румй (ФЗТ, ч.1, 314). Чунончи дар боло зикр гардид, мураттибони "Фарханги забони точикй" баъзе аз маънихои вохидхои лугавии марбут ба динро аз мухтавои асноди шохид баркашидаанд. Масалан дар мавриди тавзехи вожаи "Ёсин" ба чуз ишораи раками сура дигар харфе илова нашудааст. Ёсин - д. 1) сураи 36-уми ^уръон, ки дар вакти назъи чон (чонканй) аз тарафи корй ва ё мулло хонда мешуд
Дил хаставу чон расида бар лаб, Бикшой забон ба ахли мактаб, К-эй мактабиён, агар тавонед, "Ёсин" паи марги ман бихонед!
Х,илолй
2.лакаби Мухаммад (с) пайгамбар (ФЗТ, ч.1, 416). Замзам - д.номи чох ва чашмаест дар Макка, дар назди хонаи Каъба Далв, ки аз чашмаи хур хушк монд Замзамаш аз чашмаи рахмат фишонд.
Хусрави Дехлавй (ФЗТ, ч.1, 433). Зикр - 4.дуое, ки дар он номи Худо (Аллох)-ро такрор мехонанд, вирд.
Таpики даpвешон зи^ асту шyкp. Саъдй (ФЗТ, ч.1,450). Малакут - д.олами фаpиштахо, олами боло.
Маст бигзаштиву аз хилватиёни малакут, Ба тамошои ту ошу6и киёмат баpхост.
Дофиз (ФЗТ, ч.1, 627). Тавба - д.аз гунох бозгаштан, пушаймонй аз гунох Тавбаи кимоpбоз даp бепулист. Заpб. (ФЗТ, ч.2, 298). Тавхид - д.эътикод ба ягонагии Худо (ФЗТ, ч.2, 303). Зохиpан даp "Фаpханги забони точикй" вожахои маъмули маpбyт ба дин, монанди закот, доpайн, талок, вочибот, доpyссалом, истиFфоp, хач тавзех шудаанд. Вале омузиши амики фаpханг шаpхy тавзехи лyFат ва ибоpоти нодиpи диниpо нишон медихад, ки чолиби диккат аст. Чунончи: Се талоки боин - д. се талоки чудокунанда зану шавхаppо. Мулк баp pyи Хисpави шахзод Зyлмpо се талоки боин дод.
Саной (ФЗТ, ч.2, 313) Ичтиход - д.даpк каpдан, даpёфтани масъалахои шаpъй бо мукоиса аз ^ypъон, хадис ва pивоятхо; pасидан ба даpачаи донишмандй даp илми фикх, мучтахид шудан (ФЗТ, ч.1, 522). Даp "Фаpханги забони точикй" вохидхои лyFавии маpбyт ба тасаввуф ба унвони вожахои динй ё фалсафй хонда шудаанд. Чунончи:
Тасаввуф - 2.фалс.чаpаёне, ки пайpавони он ба покшавй аз хохишхои нафсонй кушида, ашёи олам ва табиатpо мазхаpи Дак медонистанд. Либоси пашмина пушида, ба зухду такво машFyл мешуданд; сyфигаpй (ФЗТ, ч.2,335).
Суфй - 2.пайpави таpикати тасаввуф
Дил аз айб софеву суфй ба ном Ба даpвешй - андаp шуда шодком.
Фиpдавсй (ФЗТ, ч.2, 282).
Танхо даp баъзе мавpидхо бо ишоpати даp тасаввуф вохидхои лyFавии маpбyт ба тасаввуф тавзех ёфтаанд. Чунончи даp заминаи тавзехи вохиди лyFавии "ишк" таpкибхои ишки мачозй ва ишки хакикй бад-ин таpик тавзех ёфтааст:
Ишки мачозй - даp тасаввуф ишк ба ин дунё ва ба алокахои дунёвй, ки ба акидаи суфиён хама мавхум буда, ишки хакикй факат даp он дунё мебошад.
Ишки хакикй - даp тасаввуф ишки илохй, ишки Худо ва хаp чй ба он дунё алока доpад ва суфиён онpо ба ишки ин дунё, ки гуё ишки мачозист, мукобил мегузоштанд.
Таpика // таpикат - 2.даp тасаввуф - маpхилаи дуюм даp pасидан ба Дак
Душ аз масчид суи майхона омад пири мо Чист, ёрони тарикат, баъд аз ин тадбири мо?
Дофиз (ФЗТ, ч.2, 330).
Муоинаи "Фарханги забони точикй" аз назари тасаввуф нишон дод, ки баъзе аз истилоххои марбут ба тасаввуф дар фарханг ба назар намерасад. Масалан, дар "Фарханги забони точикй" кариб хамаи ибороту мафхумоти марбут ба вожаи "хафт" аз кабили хафт хон, хафт иклим, хафт авранг, хафт рох, хафт айвон, хафт осмон ва даххои дигар ба назар мерасанд. Вале хафт шахр ё хафт шахри ишк мавчуд нест. Ё худ бисёре аз истилоххо сатхй шарх ёфтаанд. Чунончи: Ирфон - шинохтан, донистан, шинохтани Худо
Аз зохиди худбин маталаб нашъаи ирфон Ин дурри гаронмоя ба дасти дигарон аст.
Имло (ФЗТ, ч.1, 492). Самоъ // симоъ - 3.холати шавку завк; вачд ва чазбаи дарвешон хангоми хондани зикр
Самоъ осон бувад бар суфии гарм Чу оташ хаст, чушидан чй кор аст?
Камоли Хучандй (ФЗТ, ч.2, 186).
Хдмин тарик, вобаста ба таъсири замон вохидхои лугавии марбут ба дин ва ирфону тасаввуф дар "Фарханги забони точикй" ба таври бояду шояд инъикос наёфтааст. Вале бо вучуди ин мухимтарин матлабхои ин ду бахш - динию тасаввуфй дар "Фарханги забони точикй" зикр ёфтаанд.
Дар "Фарханги забони точикй" гузашта аз истилохоти дар боло зикршуда нуфузи муассири истилохоти фанниву илмии дигар эхсос гардидааст. Табиист, ки ба доираи тафсир кашидани чунин истилохот аз мураттибони фарханг захмати зиёдеро такозо менамояд. Аз чумла, дар фарханг истилохоти мусикиву тиб, нучум, устура,таърих, математика, химия, табиатшиносй инъикос ёфтаанд. Хднгоми мутолиаи "Фарханги забони точикй" аз ин нуктаи назар бисёр хам эхсос мешавад, ки мураттибон то кадри тавон анвои фаровони осори илмиву адабй ва сохавиро мавриди чустучу ва тахкик карор додаанд.
Мусаллам аст, ки дар фархангхои асримиёнагии мо истилохоти марбут ба нучум фаровон истифода бурда шудааст. Сарчашмаи истифодаи маъмули ин гуна истилоххо инкишоф ва густариши фанни астрономия дар илми асримиёнагии миллати мо мебошад. Дар "Фарханги забони точикй" тавзеху ташрехи истилохоти илми нучум дар чанд маврид ба назар мерасад. Як зумра вохидхои лугавии марбут ба ситорашиносй мустаким аз фархангхои пешин гирифта шуда, айнан бо тавзеху ташрехи пешиниён арзёбй шудааст.
Дар "Фарханги забони точикй" истилоххои марбут ба илми мусикй низ фаровон ба назар мерасанд. Ин гуна истилоххо бештар чанбаи тавсифй дошта, мусаллам аст, ки аз лугатномахои пешин сарчашма гирифтаанд. Шарху тавзехи ин гуна вохидхои лугавй дар аглаби маврид сода менамояд. Чунончй:
Маком - 6. мус. номи хар як гурухи муайяни охангхои мусикй, ки онхо шаш мебошанд (ФЗТ, ч.1,671).
Адвор - илми адвор, илми мусикй; Шаклхо ва ишорахои махсус барои навишти охангхои мусикии точикй-форсй (ФЗТ, ч.1, 39).
Парда - мус.халкае аз пай, руда ё филиз, ки ба дастаи олатхои мусикавии торй гузаронда мешавад, то ин ки навозанда барои хифзи макоми мусикй торро дар руи он халка бо ангушт зер кунад. Шуд парда миёни туву хикмат, Он парда, ки бастанд бар чагона.
Носири Хусрав (ФЗТ, ч.2, 33) Рост - мус. яке аз макомхои классикй
Бар симоъи "Рост" хар тангир нест, Туъмаи хар мургаке анчир нест.
Румй (ФЗТ, ч.2, 145). Дамчунин дар "Фарханги забони точикй" истилохоти улуми дигар аз чумла илми фалсафа, монанди тахтуззикр дучор мешаванд: Салб - фалс. нафй, инкор, мукобили эчоб. Накде, ки кадар бахшад, чи калбу чи роич, Лафзе, ки казо ронад, чи салбу чи эчоб
Хоконй (ФЗТ, ч.2, 180) Дамин тарик дар "Фарханги забони точикй" истилоххои илмй фаровон истифода шуда, шарху тавзехи онхо бо усулхои мухталиф руи кор омадаанд. Аз кулли истилоххои истифодашуда метавон чунин хулоса бардошт, ки мураттибон гоххо терминхои фанниро бевосита аз сарчашмахои асримиёнагй сабт карда, тавзехи онхоро ба шакли кадима гузошта, дар бештарини мавридхо онхоро бо истилоху терминхои муосир тавзех бахшидаанд. Мушохидахо нишон дод, ки истилоххое, ки бе асноди шохид руи кор омадаанд, аз рисолахои мухталифи сохавй интхоб шуда, истилоххои сохиби шохид аз осору ашъори шоирон кашида шудааст. "Фарханги забони точикй" бори дигар собит кард, ки мавкеи мусталахоти илмиву сохавй чй дар шеъри шуаро, хоса суханварони сабки ирокй, чй дар осори мансур хеле густурда ва муассир мебошад.
Вожахои калиди: фар^анг, истило^от, тавзехи вожа, таркиби лугавй, санади шеъри
Пайнавишт:
1. Асадии Туси. Лугати фурс. Ба тасуеуи Дабири Сиёци. - Теурон: Китобхонаи Тауури, 1957.
2. Нуров, А. Фаруанги ашъори Рудаки. - Душанбе: Маориф, 1990.
3. Фаруанги забони тоцикй. Дар зери таурири Шукуров М.Ш., Капранов В.А., Хошим Р., Маъсуми Н.А. - М.: Советская энциклопедия, 1969. -ц.1-951с.; ц.2-949с.
4. Шакурии Бухорои, Мууаммадхон. Мухтасаре перомуни усули илмии "Фаруанги форсии тоцикй"//Рудаки, Фаслномаи адаби, Соли уафтум, №12, 2006.
Касимова Мархабо Джурабоевна,
соискатель ХГУ им. акад.Б.Гафурова
Научная терминология в словаре "Фарханги забони тоцикй"
Ключевые слова: словарь, терминология, интерпретация вокабулы, словарный фонд, стихотворный илюстративный материал
Статья посвящена лексикографическим особенностям толкового словаря таджикского языка, изданного в конце 60-х годов прошлого века. В ней автор затрагивает проблему интерпретации научной терминологии в данном словаре, введеляя ее такие лексико-семантическое группы, как литературоведческая, лингвистическая, религиозно-суфийская, музыкальная и др. В статье также рассматривается сопособы интерпретации таких словарных единиц.
M. Dj. Kosimova
Scientific Terminology in the Dictionary "Farhanghi Zaboni Tojiki"
Key words: dictionary, terminology, vocabula interpretation, dictionary stock of vocabulary, versified illustrative material
The article dwells on lexicographic peculiarities of the Tajik language interpretation dictionary published in the 60-ies of the century passed. The author touches on the problem of scientific terminology interpretation presented in the given dictionary, she divides the terminology into such lexico-semantic groups as: literary criticism, linguistics, Sufi religion, music and others. The ways of interpretation of different vocabulary units are also considered in the article.
