CC BY
2ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ. Исторические науки
№ 1
УДК 947.6(476)(=432.1)«192»
НАЦЫЯНАЛЬНА-КУЛЬТУРНАЕ РАЗВ1ЦЦЁ ТАТАРСК1Х АБШЧЫН НА ТЭРЫТОРЫ1 БССР У 20 - 30 ГАДЫ ХХ СТАГОДДЗЯ
С.У. ГРЫБАВА (Брэсцк дзяржауны тэхшчны ун1вератэт)
Разглядаецца нацыянальна-культурнае разтццё татарскага насельнщтва БССР у 20 - 30-я гады ХХ стагоддзя, якое адбывалася пад уплывам палгтыю савецкай дзяржавы у дачыненнI да нацыянальных меншасцей на яе тэрыторып. Аутар прыводзщь дадзеныя аб спробах нацыянальнага будаунщтва улад у 1920-я гады (стварэнне татарскай хаты-чытальнг, нацыянальнага школьтцтва, татарсюх нацыянальных кааператывау), але адзначае ¡х павярхоунасць, палавтчатасць I пераход у 1930-я гады да сапрауд-нага вынгшчэння праяу нацыянальнай актыунасцг у культурным, рэлтйным, грамадска-палгтычным жыц-ц1, што суправаджалася неабгрунтаванымг абвтавачваннямг I рэпрэс1ям1. Асноунай задачай нацыянальнай палгтыт з'яулялася саветызацыя нацменшасцей, у тым л1ку I беларусюх татар, фармграванне атэ-Iстычных поглядау, камунгстычных Iдэалау. Паказана, што жыццё татарскага насельнщтва у складзе БССР знаходз1лася пад уплывам тых ¡дэалаггчных працэсау, сацыяльна-эканам1чных I грамадска-палгтычных пераутварэнняу, яюя мелг месца у рэспублщы.
Уводзшы. Татарская супольнасць Беларуа у вышку пстарычных працэсау (на падставе Рыжскага мiрнага дагавора ад 18 сакавжа 1921 года i Акта уз'яднання Вшенскага краю з Рэспублжай Польшча, яю прыняу Устаноучы сход у Варшаве 22 сакавжа 1922 года) знаходзшася у складзе розных дзяржау: II Рэчы Паспалггай i БССР. У дадзеным артыкуле мы спын1мся на становшчы татарсшх абшчын у БССР у мiж-ваенны перыяд, разгледзiм дынамiку iх развiцця, якая у значнай ступеш вызначалася палiтыкай савецкай дзяржавы у дачыненнi да нацыянальных меншасцей на яе тэрыторьп.
Канфесшная прыналежнасць, а менавиа веравызнанне iсламу, з'яуляецца для татарау Беларусi га-лоуным фактарам, якi спрыяу захаванню iх нацыянальнай самасвядомасщ, этнiчнага самавызначэння у ш-шарэлшйным i iншаэтнiчным асяроддзi. Беларусшя татары, адасобленыя на працягу стагоддзяу ад клам-скага свету, зберагалi сваю веру, традыцыi i культуру. Таму, безумоуна, нацыянальная i рэлтйная па-лiтыка дзяржау, у яшх татары апынулiся, была для iх надзвычай важнай.
Асноуная частка. Становшча татарскай нацыянальнай меншасцi на тэрыторыi БССР было да-статкова складаным i супярэчлiвым. Трэба адзначыць, што паводле перапiсу 1939 года колькасць татарскага насельнщтва у БССР на 17 студзеня 1939 года складала 3731 чалавек, з iх гарадскога насельнiцтва -2405 чалавек, сельскага - 1326 чалавек. Пстарычна склалася так, што рэгiянальная лакалiзацыя татарау была абмежавана тэрыторыяй Мшскай вобласцi [1, с. 70 - 71]. Тут паселшчы (абшчыны) татарау у ас-ноуным былi сканцэнтраваны у г. Мiнску, Капылi, у м. Смiлавiчы i ва Уздзе, дзе пэуны час дзейнiчалi мячэщ [2, с. 245].
У межах працэсу беларусiзацыi уладамi БССР у 20-я гады рабшся спробы нацыянальнага будау-нiцтва у дачыненнi да нацыянальных меншасцей красны. Гэта палиыка, як вядома, праводзiлася у адпа-ведных кiрунках (кадравая палiтыка, ажыуленне дзейнасцi Саветау, у тым лжу нацыянальных, дасягнен-не раунапрауя рэпянальных моу, стварэнне нацыянальных школ i культурных устаноу, арганiзацыя нацыянальных кааператыуных гаспадарак i iнш.), некаторыя з як1х у канцы 20-х гадоу закранулi i бела-русшх татарау.
Каб далучыць насельнiцтва да удзелу у камушстычным будаунiцтве, улады БССР лiчылi неабход-ным правесщ iх iдэйна-палiтычную падрыхтоуку, у тым лжу i шляхам культурна-асветнiцкай дзейнасщ. Цэнтрамi такой падрыхтоучай працы у гарадах i вёсках былi нацыянальныя клубы цi хаты-чытальнi.
Вясной 1928 года у Татарскай слабадзе г. Мшска, якая размяшчалася у раёне сучасных вулiц Астроускага, Вызвалення, Дзмирава, а таксама на месцы, дзе сёння размешчаны Дом кнiгi i гасцiнiца "Юбшейная", была адчынена татарская хата-чытальня [3, с. 143]. Дарэчы, тэрыторыя памiж Татарскай слабадой i Свiслаччу называлася Татарскiмi агародамi - месца кампактнага пражывання татарау у горадзе. Пры чытальнi працавалi палиычны гурток i гурток па вывучэнш татарскай мовы (наведвалi каля 60 чалавек). Планавалася арганiзаваць гурток «Бязбожшк» 1 лiкбез. Выходзiла газета «Татарскае слова», дзе публiкавалiся матэрыялы аб жыцщ 1 быце татарскага насельнщтва 1 рабоце хаты-чытальш. Вытсвалюя газеты на татарскай мове. Папаунялася хата-чытальня кнiжкамi на нацыянальнай мове [4, л. 8].
Але 8 снежня 1928 года Мшская акруговая нацыянальная камiсiя, заслухаушы справаздачу аб рабоце татарскай хаты-чытальш, адзначыла «слабы тэмп разгортвання палiтыка-масавай работы сярод татарскага 1 ваколiчнага насельнiцтва шшых нацыянальнасцей, у прыватнасцi, зуам не праведзена работа у напрамку асвятлення пытанняу нацыянальнай пал^ыш 1 штэрнацыянальнага выхавання», вы-
2013
ВЕСТНИК ПОЛОЦКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. Серия А
явша «нацыянальна-шашшстычныя настро1 класава чужых элементу у савеце хаты-чытальш», у сувяз1 з гэтым планавалюя перавыбары членау савета. Камгая таксама указала, што «мэта хаты-чытальн1 абслу-гоуваць разам з татарским працоуным насельнщтвам i акра1ннае жыхарства 1ншых нацыянальнасцей таго ж раёна, узяць напрамак на асвятленне палиыи партьи i Савецкай улады у нацыянальным пытанш, штэр-нацыянальнае выхаванне мас, папоунщь хату-чытальню лггаратурай на шшых нацыянальных мовах, у прыватнасщ, на яурэйскай i польскай» [5, л. 2 - 3]. Так, 12 снежня 1928 года дацэнтам В.А. Сербентам была прачытана лекцыя «1мперыял1зм i рэвалюцыйны pyx на Усходзе». Планавалася аргашзацыя перы-ядычных лекцый. Хата-чытальня павшна была у сваёй працы гсщ па лши барацьбы з нетсьменнасцю i рэ-л1пяй. Перад ёй была пастаулена задача - вызваленне татарскага насельнщтва з-пад уплыву мячэщ [4, л. 8]. У канцы 1929 года татарская хата-чытальня была пераутворана у раённую, г. зн. была пазбаулена нацы-янальнага статусу. Не был1 таксама рэал1заваны задуми Белдзяржмузея па стварэнн экспазщып, прысве-чанай псторып i культуры татарау Беларуci [6, с. 225].
Адным з шрункау палггыш савецшх улад у дачынент да нацыянальных меншасцей кра1ны было стварэнне 1х нацыянальнага школьнщтва, якое выканала найбольшую працу па пераадолент нетсьмен-насщ у сва1м асяроддзг Гэта стала магчымым у сувяз1 з дастаткова высошм працэнтам шсьменных сярод нацыянальных меншасцей у сярэдзше 20-х гадоу ХХ стагоддзя. Дарэчы, з л1ку гарадскога татарскага насельнщтва шсьменных было 60 % (з 1х мужчын - 71 %, жанчын - 40 %), сельскага - 52 % (з 1х мужчын -65 %, жанчын - 30 %). Усяго 60 % ад агульнай колькасщ татарскага насельнщтва кра1ны па даных на 1926 год складал1 тсьменныя [7, с. 133]. Але татары у Савецкай Беларуа не мел1 магчымасщ рэал1заваць свае запатрабаванш. У жтут 1927 года уздзенсшя татары правят сход, на яшм звярнулкя да улад з прось-бай адкрыць нацыянальную татарскую школу. Але дадзеная просьба нават не была разгледжана [7, с. 67]. Спрэчным з'яуляецца пытанне стварэння нацыянальнай татарскай школы у Мшску. Прамых сведчанняу юнавання такой установы народнай асветы на татарскай мове даследчыкам1 не выяулена, але ёсць звести аб тым, што у беларускай польскамоунай газеце «ORKA» за 21 студзеня 1928 года змешчаны фотазды-мак з надтсам «Дзещ у татарскай школе». У гэты час у БССР был1 зроблены спробы аргашзаваць пер-шасныя структуры (пачатковыя класы, групы л1кв1дацы1 нешсьменнасщ) такой школы. Але татарсшм1 яны мата быць тольш у сэнсе камплектавання [8, с. 32]. Вядома, што пасля 1917 года татарам у Мшску была перададзена сям1гадовая школа № 26 па вул. Вызвалення, якая мела афщыйную назву «Татарская». Але падчас германскай акупацып яна была у 1х адабрана. Аб неабходнасщ вяртання яе мшсшм татарам тсау у л1сце да нацкамюп ЦВК БССР адзш з лщэрау беларусшх татарау Ях'я Хасанав1ч Гембщш.
«Можна адзначыць, што савецкая улада надавала дастаткова важнае значэнне павышэнню куль-турнага узроуню насельнщтва. Аднак змест, формы i нашраванасць дадзенай працы з самага пачатку бралкя пад жорстш кантроль. Прычым улада не ставша мэтай адраджэнне цi замацаванне традыцыйных укладау нацменшасцей, асноунай задачай нацыянальнай палiтыкi з'яулялася iх саветызацыя» [7, с. 28].
У вышку згортвання палиыш беларусiзацыi i заняпаду нацыянальна-культурнага будаунiцтва да сярэдзшы 30-х гадоу адзшай формай нацыянальнага будаунштва сярод татарау БССР заставалася нацыянальна-гаспадарчае. Нацыянальныя татарскiя кааператывы былi створаны у Мiнску («Чырвоны агароднiк») i Смiлавiчах («Чырвоны Профiнтэрн»). Яны грунтавалюя на базе традыцыйных заняткау татарау агарод-нiцтвам [3, с. 144]. Палиыка землеупарадкавання, звязаная з перасяленнем татарау у шшыя раёны СССР (на поудзень Украины i Крым), якую праводзiлi улады, павiнна была вырашыць праблему малазямелля. Аднак у вышку эканамiчная палiтыка савецкай улады значна пагоршыла дабрабыт i асновы гаспадарчай дзейнасцi беларускiх татарау. Значную ролю у гэтым адыграла прымусовая калектышзацыя, якая стала трагедыяй для уах тaтaрaу-aгaроднiкaу. Дарэчы, у 1945 годзе татары з заходшх раёнау Беларусi амаль што цэлыш aбшчынaмi перaязджaлi у Польшчу у якасщ рэпатрыянтау. Па некаторых звестках, выехала каля 2 тысяч татарау [9, с. 70].
Што датычыцца рэл^шнай палпыш савецкай улады, то яна была наыравана супраць iснaвaння розных канфесш, у тым лшу i мусульманскай. Антырэлшйная прапаганда на «сталшскай мове» азначала зш-шчэнне мячэцей i мулау. У 1936 годзе мячэць у Мiнску была зачынена i перададзена пад склад харчовых таварау. Годам раней быт зншчаны мячэцi у Смiлaвiчaх i Капыш, спалена мячэць ва Уздзе. Быу «раску-лачаны» i высланы на поунач са сваёй шматкай сям'ёй i зaгiнуу у выгнант aпошнi мула Уздзенскай мячэцi Мухамед Алексaндровiч (у 1930 годзе), расстраляны у Чэрвеньскай турме мула Смiлaвiцкaй мячэцi Мустафа Хaсяневiч, мязiм (щ муэдзiн, пaмочнiк мулы) Адам Хaсяневiч i былы мула гэтай мячэщ Асан Пау-таржыцю (у 1937 годзе). Неабгрунтаваныя рэпрэсii быт значнай часткай тагачаснай палиычнай дзейнaсцi партыйна-дзяржауных органау Белaрусi. Яны былi нашраваны не толью супраць рэл!пйных дзеячау.
Згодна з дакладам нaмеснiкa паунамоцнага прaдстaунiкa АДПУ па Заходняму ^ai I. Апанскага, ва умовах нэпа узрастала акт^1унаць нац^1янальнай iнтэлiгенц^Ii, прадстауншоу нац^1янальн^1х груп, дзей-насць яшх негатыуна успрымалася улaдaмi [7, с. 83]. Так, падчас фарараваных сацыяльных пераутварэн-няу у 30-я гады шырока прaводзiлaся барацьба супраць так званага нацыянальнага aдзiнствa, якая закра-нула разам з нaцыянaльнaсцямi i татарау. Дарэчы, перш^тм прадстаушком цюркскa-мусульмaнскiх
ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ. Исторические науки
№ 1
народау, абвшавачаным у нацыяналiзме, панцюршзме i панiсламiзме, быу вядомы татарсш дзеяч Султан-Галiеy. Яму таксама прыпiсвалася стварэнне i шраунщтва падпольнай антысавецкай арганiзацыяй у рэ-пёне 1дэль-Урала. «Справа Султан-Галiева» была сфабрыкавана органамi ДПУ у 1923 годзе.
Закранулi пазначаныя працэсы i беларусшх татарау. Паводле дадзеных старшынi Каштэта па архiвах i справаводству Рэспублт Беларусь У. Адамушкi, атрыманых аутарам на падставе апрацоуш 40 300 картак персанальнага улжу на жыхароу Мiнска, Мiнскай i Вiцебскай абласцей, яшя былi рэпрэ -араваныя судовымi i несудовымi органамi у 20 - 50-я гады i рэабiлiтаваныя у 1955 - 1994 гадах, 49 ча-лавек былi татарамi (0,12 % ад усёй колькасщ рэпрэсiраваных). Але У. Адамушка паведамляе, што вы-вучаныя iм 40 300 людсшх лёсау складаюць только 6,5 % ад ацэначнай лiчбы уах ахвяр рэпрэсiй 20 - 50-х га-доу у Беларуси
Найбольшая хваля рэпрэсiй прыйшлася на 1936 - 1938 гады. Аднак i пазней нiхто не мог быць за-страхаваны ад абвшавачванняу i iх наступствау. Асаблiва гэта датычылася насельнiцIва тых рэйёнау, што былi уключаны у склад СССР у 1939 - 1940 гады: Заходняй Беларуа i Заходняй Украины, Прыбалтыкi, Бесарабii i Пауночнай Букавiны. Не маглi не закрануць гэтыя працэсы i татарскае насельнщтва, якое пражывала на далучаных да БССР землях. У 1940 годзе быу арыштаваны адзш з самых уплывовых i вя-домых татарсшх дзеячау Альгерд Найман-Мiрза Крычынск1. Не пазбегнуу рэпрэсiй i ураджэнец Ляхавiч iмам Варшаускай гмiны, капелян 1-га татарскага эскадрона 13-га палка вшенсшх уланау Алi Варановiч. Был рэпрэсаваны цэлыш сем'ямi ваенныя i грамадсюя дзеячы з лшу слонiмскiх татарау: маёр Давщ Яновiч-Чаiнскi i палкоУнiк Мацей Байрашэyскi.
Увогуле у вышку здзейсненага намi пошуку на падставе дадзеных Цэнтра «Картам» у Варшаве, якi займаецца зборам шфармацьи аб рэпрэсаваных савецкiмi yладамi польсшх грамадзянах, налiчваецца каля 35 чалавек з лiку татарскага насельнiцтва з заходшх рэгiёнаy Беларусi, дэпартаваных i арыштаваных у 1939 - 1941 гадах [10]. Акрамя таго, улiчваючы дадзеныя, якiмi мы валодаем яшчэ аб 15 чалавеках, агульная лiчба рэпрэсаваных татарау складае каля 1 % ад татарскай дыяспары Заходняй Беларуа i каля
0.03.% ад уах рэпрэсаваных (каля 160 тысяч чалавек) з заходшх абласцей Беларуа за вызначаны перыяд [11, с. 215; 12, с. 271; 13].
Калi весщ размову аб вышках далучэння заходнебеларуск1х зямель да БССР у дачыненш да рэлiriйна-культурнага жыцця татарскага насельнiцтва, то трэба адзначыць, што з 1939 года да пачатку Вялжай Айчыннай вайны савецкiя улады не паспелi дасягнуць поспехау у распаyсюджваннi агастычных погля-дау сярод татарскага насельнщтва дадзенага рэгiёна: працягвалi дзейнiчаць мячэщ, i час ад часу право-дзiлiся заняткi па мусульманскай рэлМ у годжыя.
Высновы. Жыццё татарскага насельнщтва у складзе БССР знаходзшася пад уплывам тых щэала-пчных працэсау, сацыяльна-эканамiчных i грамадска-палиычных пераутварэнняу, якiя мелi месца у рэс-публiцы. Татарская супольнасць развiвалася пад уплывам працэсау саветызацыи, што, дарэчы, у значнай ступенi прадвызначыла матывацыю iх антыфашысцкай дзейнасцi падчас Вялжай Айчыннай вайны.
Калi прааналiзаваць прычыны непрацяглага iснавання форм нацыянальнага будаунщтва сярод татарау БССР у гэтыя гады, то можна сцвярджаць, што яны былi своеасаблiвымi прыладамi для разбурэння жыццёвага укладу татарскага насельнщтва Беларуа i асяродкау захавання этнаканфесiйнай самабытнасцi гэтага народа. Нацыянальныя адметнасцi супярэчылi палiтыцы улад. Замацаванне i удасканаленне нацы-янальных праяу не толькi у культуры, а таксама i у грамадска-палiтычным жыцщ прыводзiлi да развщця нацый, што супярэчыла накiраванасцi кампартш да стварэння новай адзiнай супольнасцi людзей. Таму развщцё нацыянальных культур у БССР прайшло шлях ад пэунай лаяльнасщ да нацыянальнага у 20-я гады да варожасщ да яго з боку юрауншоу дзяржавы у 30-я гады ХХ стагоддзя, калi выншчалюя многiя пра-явы нацыянальнай актыунасщ у культурным i грамадска-палиычным жыцщ.
Несбалансаванасць канфесiйнай палiтыкi савецкай дзяржавы стала для татарскай меншасщ асаб-лiва адчувальнай, так як веравызнанне iсламу з'яуляецца для татарау вельмi каштоуным кансалщацый-ным фактарам, яш яны iмкнулiся зберагчы на працягу стагоддзяу. Аднак трэба адзначыць, што пры yсiх пазначаных акалiчнасцях татары усё ж канчаткова не страцш свае нацыянальныя i канфесiйныя адмет-насцi. Гэта стала магчымым у вышку трывалых каранёу iх этшчнай самабытнасцi, нягледзячы на пэуную акультурацыю з мясцовым беларускiм насельнiцтвам.
Л1ТАРАТУРА
1. Всесоюзная перепись населения 1939 года. Основные итоги; под ред. Ю.А. Полякова. - М.: Наука, 1992. - 256 с.
2. Лакотка, А. Мячэщ Беларуа / А. Лакотка // Татары-мусульмане на землях Беларуа, Ливы i Польшчы: матэрыялы першай мiжнар. навук.-практ. канф., прысв. да 600-годдзя татарскага асаднщтва на землях Беларуска-Лггоускай дзяржавы, распачатага пры Вiтаyце Вялiкiм, Мшск, 26 - 27 сак. 1993 г.: у 3 ч.; Беларус. дзярж. пед. ун-т; рэдкал.: I. Александровiч [i iнш.]. - Мшск, 1995. - Ч. 2. - С. 236 - 246.
2013
ВЕСТНИК ПОЛОЦКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. Серия А
3. Карашчанка, I. Нацыянальнае будаунщтва сярод татарау БССР у 1920 - 1930 гады / I. Карашчанка // Татары-мусульмане на землях Беларуа, Ливы i Польшчы: матэрыялы першай м1жнар. навук.-практ. канф., прысв. да 600-годдзя татарскага асаднщтва на землях Беларуска-Лпоускай дзяржавы, распа-чатага пры Впауце Вялiкiм, Мшск, 26 - 27 сак. 1993 г.: у 3 ч. / Беларус. дзярж. пед. ун-т; рэдкал.: I. Александровiч [i iнш.]. - Мнск, 1994. - Ч.1. - С. 142 - 145.
4. Вырезки из газет по вопросам белоруссизации, борьбы с шовинизмом и антисемитизмом (5 января 1929 г. - 2 января 1930 г.) // Нацыянальны архiу Рэспублт Беларусь (далей - НАРБ). - Фонд 701. -Воп. 1. - Спр. 97.
5. Протоколы заседаний и планы окружных национальных комиссий БССР (8 декабря 1929 г. - 27 декабря 1930 г.) // НАРБ. - Фонд 701. - Воп. 1. - Спр. 94.
6. Канапацш, 1.Б. Ях'я Гембщш - лщэр адраджэння беларусшх татарау (да 120-й гадавшы з дня на-раджэння) / 1.Б. Канапацш // Bialoruskie zеszyty historycznе. - 2005. - № 23. - С. 213 - 230.
7. Пушкш, I.A. Нацыянальныя меншасщ БССР у грамадска-палiтычным i культурным жыцщ. 20-я гады ХХ ст.: дыс. ... канд. пст. навук: 07.00.02 / I.A Пушкш. - Мшск, 2002. - 117 л.
8. Канапацш, 1.Б. Адукацыя татарау на Беларусi у 1920 - 1930 гг. / 1.Б. Канапацш // Нацыянальная адукацыя. Нацыянальная адукацыя i пол1культурная парадыгма: тэмат. зб. навук. прац; Мiжнар. акад. вывучэння нац. меншасцей; навук. рэд. С.А. Яцкевiч. - Брэст, 1996. - Кн. 7. - С. 30 - 32.
9. Александрович, Х.М. Вторая мировая война и ассимиляция белорусско-польских татар (к 60-летию окончания войны) / Х.М. Александрович // Народы СССР в годы Великой Отечественной войны 1941 - 1945 гг.: материалы XI междунар. науч.-практ. конф., Минск, 30 - 31 мая 2005 г. / Белорус. гос. пед. ун-т; редкол.: И.Б. Канапацкий [и др.]. - Минск, 2006. - С. 60 - 71.
10. Baza elektroniczna Fundacji Osrodka KARTA, Indeks Represjonowanych, Warszawa.
11. Канфеси на Беларуа / В.В. Грыгор'ева [i шш.]; навук. рэд. У.! Навщш. - Мшск: ВП «Экаперспектыва», 1998. - 340 с.
12. Ruchniewicz, M. Stosunki narodowosciowe w latach 1939 - 1948 na obszarze tzw. Zachodnej Bialorusi / M. Ruchniewicz // Przemiany narodowosciowe na kresach wzchodnich II Rzeczypospolitej: zb. artyk.; pod red. S. Ciesielskiego. - Torun: wydawnictwo Adam Marszalek, 2003. - S. 242 - 322.
13. Асабюты архiу сучаснага iмама Слонiмскай абшчыны С.М. Байрашэускага.
Пастушу 05.10.2012
NATIONAL AND CULTURAL DEVELOPMENT OF TATAR COMMUNITY ON THE TERRITORY OF BSSR IN 20 - 30-S OF THE 20th CENTURY
S. GRIBOVA
The article is devoted to national and cultural development of Tatar population in BSSR in 20 - 30-s of the 20th century under influence of soviet policies concerning national minorities. The author provides information about the efforts of the authorities to promote nationalization in 1920-s through establishing of Tatar library, opening national schools, as well as creating Tatar national cooperatives. However, these means were rather insufficient and in the 1930-s manifestations of national ideas at all levels (cultural, religious, social and political) were banned. That all led to groundless charges and repressions. The main goal of the national policy was to "sovietize" the minority, to form atheistic attitude and promote communistic ideals. Obvi ously, the Tatar community was exposed to this policy as well. Thus, the living of Tatar population as a part of BSSR was affected by those ideological processes as well as social, economical and political changes that took place in the republic as a whole.
