CC BY
3THE MAIN FORMS AND METHODS OF PREPARING THE FUTURE TEACHERS TO CREDIT SYSTEM OF THE EDUCATION IN HIGH SCHOOL
Boboeva Gulbakhor, SidiKova Zukhro
In given to article, authors, sparing main attention to problem of the form and methods of preparing the future teachers to credit system of the education come to conclusion about that that in given process necessary to give the future teacher to more independence and creative directivity.
The Authors confirm that relationship with development of the democratizations to public life of the Republic Tadzhikistan, as well as occurring changes to area of the formation and sciences, necessary essential and fundamentally convert the governed sphere on humanistic harmony and formation of the person as personalities, in high educational institutions in particular.
Key words: credit system of the education, social need, gumanizirovanniy system, sillabus, independent activity, modern technology, educational technology.
Сведение об авторах: Бобоева Гулбахор - преподаватель кафедры педагогики и психологии Курган-Тюбинского государственного университета имени Носира Хусрава, тел.:(+992) 918-50-55-75;
Сидикова Зухро - кандидат педагогических наук, старший преподаватель кафедры педагогики и психологии Курган-Тюбинского государственного университета имени Носира Хусрава, тел.:(+992) 918-89-50-40.
Information about the authors: Boboeva Gulbakhor - teacher of department of pedagogic and psychology Kurgan-Tyubinskogo state university of the name of Nosira Khusrava, bodies.:(+992) 50-55-75;
Sidkova Zukhro - PhD of pedagogical sciences, senior teacher of department of pedagogics and psychology Kurgan-Tyubin state university of the name of NosiraKhusrava, phone:(+992) 918-89-50-40.
РОЧ,ЕЪ БА Х,УНАРХ,ОИ ХАЛЦЙ
Чураев Б., Мирзоева Б.
Донишгоуи давлатии Кулоб ьа номи А. Рудаки
Масъалаи омухтани касбу хунар хануз аз даврахои кадим диккати мутафаккирони олимони форсу точикро ба худ чалб намуда буд. Тарбия ва омузиши касбу хунар аз замонхои хеле кадими таърихи башарият, аз даврахои сохти чамъияти ибтидой ба вучуд омадааст, зеро тарбия чузъи чудонашавандаи мехнати чамъиятии инсон мебошад. Тарбия, хам ки пеш аз хама мехнатй буд, дар чараёни хаёти мехнатии инсонияти чомеаи ибтидойпайдо шуда, тадричан то ба айёми мо зухур дорад. Хараёни мехнат аз тайёрнамудани олот сар шуда, то ба фатхи кайхон расидааст. Ба фикри ПолЛафарг чамъияти ибтидои ба наслхои наврас як навъ «инкишофи хамоханг»медод. Таърихи маданияти халки точик ва чахони илмии он собит менамояд,ки фарзандони бар уманди он дар даврахои тираву тори зулми гуломдориюфеодалй барои хамон замон ва чомеаи оянда дар сохаи мехнату мехнатдустй ахамияти касбу хунар, хунаромузию манфиати пешахо , фикрхои баланди ичтимой ва педагогй баён карда, мардумро ба мехнати халол ва азр уи касбу хунар зиндагй кардан даъват намудаанд. Сарфи назар аз баъземахдудиятхои таърихй ин мутаффакирон ба ифшо намудани акидахои худоид ба мехнат ва касбу корхои гуногун тайёр намудани наврасону чавононна танхо дар замони зиндагии худ накши босазо гузоштаанд, балки ба инамали мутафаккиронаашон бошуурона ва максаднок аз худ намудани касбупешахои нафъовар хисса гузоштаанд. Идеяи тарбияи мехнатии чавонон аздаврахои хеле дури гузашта вучуд дошт. Дар мактабхое, ки хатто пеш азистилои араб дар шахрхои таракикарда
202
вучуд доштаанд, ачдодони гузаштаиточик фаpзандони хyдpо мехононданд ва аз панч солагй ба фаъолияти амалй тайёp мекаpданд. Хдмчунин, ба таpбияи фаpзандони ачдоди халки точиктаълимоти дини заpдyштй ва китоби мукаддаси заpдyштиён «Aвасто»таъсиp меpасонд. Холиб он аст, ки даp хамон давpахо заpдyштиён бафаpзандони худ зиpоаткоpию чоpводоpиpо ом y хта, диггати он[оpо ба дигаp навъ[ои ме[нат халб менамуданд.
Пеш аз ташаккули афкоpи педагогии халки точик масъалаи таpбия авваландаp эчодиёти шифохии халки точик ва баъд даp хикматхои китобатйифода меёфтанд. Хдочанд ки даp зинаи аввал маpдyм сохиби хат набуд,новобаста ба ин акидахои хубу манфиатбоpи хyдpо даp хусуси мехнат ваманофеи он ба тавpи шифохй баён мекаpданд ва чавононpо ба салолу аз p уипешае зиндагй каpдан хидоят менамуданд. Arap г уем, ки ба мехнату ом yхтанихyнаpе таpбия намудани наслхои чавон аз хамон давpахо огоз ёфтааст хатонамекунем. Эчодиёти бою pангини шифохии халки точик ба мо маълум менамояд,ки наслхои калонсол хypдсолонy чавононpо тавассути наклу pивоят, киссавуафсонахо даp pyхияи мехнатд устию аз худ каpдани касбу хyнаpхои гуногунва нафpат доштан нисбат ба кохилию танбалй ва мyфтхypию мехнатгypезйтаpбия менамуданд. Халк хаёти бе мехнатpо нафpат каpда хамеша куттилоямути хyдpо тавассути дасту боз у ва мехнати халоли худ меёфт вадигаpонpо низ даp ин чода pахнамyн месохт. Мехнат бо мypypи замон ва даpчомеахои баъдина инкишоф ёфта тадpичан мавкеи асосиpо касб намуд.Намояндагони забаpдасти точику фоpс на танхо даp Машpик, балки даpМагpиб низ бобати таpбияи чавонон ба хусус даp pyхияи мехнатдустию бакасбу хyнаpхои гуногун чалб намудани онхо диккати чудогона медоданд. Аз огозитамаддуни башаp мавчудияти олами хастй инсониятpо водоp месохт, ки ба пайдокаpда тавонистану зиндагй каpдан к ушиш намояд. Даp давpахои ибтидой зиндагииинсоният баpои pyзгyзаpонй ва таъмини зиндагй , бахусус хангоми шикоpихайвонхои даppандаю бyзypгчyсса мачбyp буданд, ки олотхои оддии шикоpиpоихтиpоъ намоянд. Хои шубха нест, ки хyнаpy хyнаpмандй аз хамин давpахо огозгаpдидааст ва тадpичан даp давpахои минбаъда p у ба таpакrb ниходааст.Гузашта аз ин хyнаp хyнаpмандй ва ихтиpои ин ё он олотхо (хаpчанд даp шаклихеле оддию сода будан, аз пайдоиши касбею пешае даpак медоданд. Ба вучудомадани чунин шаклхои оддии хyнаpмандй баpои инсоният асоси зиндагй хисобмеёфт.
«Пайдоиши афзоpхои коpй ва таpзи ба rap бypдани онхо заpypати бевоситаи одамй будааст», - оваpдааст саpваpи кишваpамон Ханоби Олй мyхтаpам Эмомалй Рахмон даp мулокот бо намояндагони зиёиёни мамлкат. (Соли 2007).Даp он давpахо дypyст аст, ки инсон аз чуб, санг ва устухони хайвонот вабаъдтаp аз сангхои сайкалдодаи бyppо (тез) истифоа мекаpданд, ки ин нишонахоинахустини пайдо шудани хyнаpх0 буд. Аз p уи заpypат ва талаботи зиндагй инсонмачбyp буд, ки бахpи каноатманд намудани ниёзи худ навъхои нав ба навиолотхоpо ихтиpоъ ва pоххои истифодаи онхоpо ом узад. Осоpи бокимондаи кавмхои оpиёй шаходатгаpи онанд, ки онхо даp гузашта даpсохтани асбобу ашёхои гуногуни p yзгоp тачpибаи зиёд доштанд. Маpбyт ба ингуфтахо педагоги шинохтаи точик Кодиpов Б.К оваpдааст. «Аз худ каpдан вашинохтани маводи аввалин мактабхои табий низ аз мавчудоти тавсияитамаддуни ниёгон будааст». Хднуз даp хазоpаи пеш аз мелод, чахоp хазоp солпеш кавми Мод, ки яке аз шохахои кадимаи нажоди оpиёй мебошад, нафтpо якмоддаи кимиёвй хисобида ва онpо як воситаи гонеъ гаpдонидани p yзгоp медонистанд.Онpо Модхо бештаp хамчун маводи сухт баpои p ушноии машъал ваоташафpyзй истифода мебypданд.
Даp замони Хдхоманишиён бошад касбyхyнаpхои гуногун аз кабили: меъмоpй аслихасозй, заpгаpй, матоъбофй, охангаpию бофандагй, колинбофй, сохатни хонахою ашёхои p yзгоp (масалан сохатани тахтихоб, сандалй, гулдонхо) ва аз маpмаp сохтани хаpгyна заpфхо мучассамахоиоханин, бофтани колинхои гаpонбахо ба pох монда шуда бyд.Мyаppихи точик Неъматов каламдод намудааст: «Бобул ба колинбофй васохтани колинхои зебо, Ливия ба заpгаpй ва пайкаpатаpошй, Мисp ба бофтаниматоъхои
пахтагин ва тайёр кардани когаз аз папирус, портхо ба сохтани тир,финикихо ба бофтани матоъхои ар^вонй ва сохтани ашёхои шишагии алвон вакалидсози машхур буданд».
Дар замони Дахоманишй таълимгоххои касбй ба миён омаданд ва дар интаълимгоххо сохтани навоъхои мухталифи р Узгордорй зухур карданд. Дар ин давра мутахассисон барои сохибкасб шудан дар таълимгоххои гуногун махорати касбии худро сайкал медоданд. Мухакики ин давра Гзенфан менависад. «Даршахрхои бузург сохтани хар як ашёи мухталиф ба ухдаи донишмандон ваихтисосмандони махсус гузошта шуда буд, ки ба он кавмхои гузаштаи мо бисёрниёз доштанд». Аз худ намудани касбу хунархо дар замони салтанати Ашкониён ба назаррасад хам, дар такомул ва санъати созандагй Сосониён накши мухим бозидаанд. Дар замони салатанати Сосониён мактаб ва ом Узиши касбу хунархохеле рушд ёфта буд, ки он на танхо дар мамлакатхои форс, балки дар тамомикишвархои исломй таъсири амики худро гузошта буд. Доктор Кристи Вилсониамерикой менависад: «Дар тархи мактаб ва касбом узй точикону форсхорохнамои тамоми олам буданд». Сарчашмахои таърихb ифодагари онанд, ки хунархои халкй ва пайдоиши онхо бахазорсолахои дур рафта мерасанд. Пуш Гришман зимни баррасииосори бокимондаи кавмхои ориёй пайдоиши хунархои сабадбофй ва кулолиро, кидар шакли ибтидой сохта мешуданд, таърихи пайдоиши онхоро ба дах хазор солкабл аз солшумории мелодй вобаста донистааст. Мухаккики давраи Сосониён Далимов А ишорае дорад: «Дар байни хамаи донишхои касбй, ки дар замони гузаштаи дур кисмхои таркибии тарбия ва мактабхои касбй вучуд доштанд, ва онхо чавононро ба хаёт ва зиндагй тайёр менамуданд». Аз чумла хунари кулолй, дониш ва санъати шишасозй, дониш ва санъати когазбарорй, дониш ва санъати сабадсозй ва амсоли инхо бисёр маъмул буд. Дунари сабадсозй махсули давраи ибтидои буда, он то ба замони мо омада расидааст, ки намунахои ин санъати кадима имр узхо дар аксари шахрхову нохияхои чумхурй дида мешаванд. Санъати кулолгарй низ таърихи кадима дошта пайдоиши он низ ба давраи ибтидой рост меояд. Дамин минвол хунархои сабадсозй, кулолгарй, шишасозию когазбарорй аз насл ба насл гузашта, тобишу тароватхои нав ба навро касб карда, то ба замони мо омада расидаанд. Сохтани зарфхои сафолин, ки дар замони Сомониён хеле авч гирифта буд, ба ривоч ёфтани хунари наккошй боис шуд г уем, хато намекунем. Зеро хунармандон аз як тараф барои ба савдо рафтани махсулоту бехтар намудани вазъи иктисодии худ мекушиданд ва аз тарафи дигар барои шухрати баланд касб намудани хунарусанъати худ к ушиш ба харч медоданд. Биноан хунармандон чахд менамуданд, кимахсули онхо на танхо сифатан хубу баланд, балки дар зохир низ мунаккашу зебобошанд, то диккати хаводоронро ба худ бештар чалб карда тавонанд. Ин аст, ки санъати наккошй хамрадифи хунархои кулолгарию гилему колинбофист. Тадкикот ва пажухишхои бостоншиносон ошкор месозанд, ки точикону форсходар чахон аввалин кавмхое буданд, ки дар ибтидо гардидани касбу хунархоисабадбофию кулолгарй, наккошию лоихакашй, гудозиши маъданхо (тилло, нукра,мис ва амсоли инхо) кашфиёти физикй, кимиёвй ва тиббию риёзй асос гузотаанд. «Як катор сохахои томи хунари амалй: оро додани зарфхои сафолии рангкунйнакшу нигор додани матову колинхо, хушнависй, рехтагарии маснуоту зарфхоиоханин, коркарди шиша ва ба инхо монанд дар давраи Сомониён рушд намуданд, ки дар асоси онхо навъхои нави хунархои навини муосир ба вучуд омадаанд», -менависад мухаккики ахди Сомониён А. Далимов. Сирдихии зарфхо (косаю табакхо, к узаю чарогхои рангоранг) ва дар р уи онхокашидани накшу нигорхои гуногуни диккатчалбкунанда (гулу гунчахо, нахлухурмохо, анору шохахои шукуфону гулрези дарахтон) баъзан акси паррадагонухайвонот ва катибахо, ороиши маснуотхои шишагии бисёрранга, фулузотузаргарй, пардози лагану к узахо дар замони давлатдории Сомониён ривоч ёфта буд,ки ин шаходати дар рушду нумуъ будани хунархои халкии хамондавраина аст.Мардуми тамаддунпарвари мо ин хунархои зебои халкиро, ки аз карнхои хеледур бароямон мерос гузоштаанд, дар замони муосир бо обу ранги бадеии замонавйрушду такомул дода истодаанд. Зинда гардонидани касбу хунархои халкии ниёгоназ хар чихат ба ахамияти таълимию тарбиявй молик буда, дар рушду нумуикасбом узй ва дарки чахони зебоипарастии чавонон накшу хиссаи муносиб бозидаметавонанд.Бобохон Чураев
Адабиёт:
1. А. Хдлимов «болоравии илм, мактаб ва мадрасахо дар замони Сомониён»
Душанбе, 2003, - С.217 .
2. Б.иаффуров «Тохикон» Душанбе. Ирфон. 1988, - С.380.
3. Н.Неъматов «Давлати Сомониён» Душанбе . Маориф. 1989, - С.218.
4. Мухторов А. «Сомониён: - замон ва макон» Душанбе - 1999, -С.215.
5. Файзулло Бобоев «Сомониён ва эх,ёи тамаддуни форси точикй». Душанбе - 1988, -
С.21.
НАЦИОНАЛЬНЫЕ ЦЕННОСТИ В КУЛЬТУРНОМ НАСЛЕДИИ ПРЕДКОВ
Джураев Б., Мирзоева Б.
Данная статья посвящается истории народного мастерства, где трудовое воспитание народных умельцев и мастеров нашли своё процветание в современном мире. Изучение этой статьи может принести пользу студентам педагогических вузов, колледжей, а также учителям общеобразовательных школ.
Ключевые слова: воспитание, мастер, мастерство, профессиональное обучение, труд, Саманиды, предки, таджикский народ, молодёжь, материал, сосониды, история.
NATIONAL VALUES IN CULTURAL HERITAGE OF ANCESTORS
Juraev B., Mirzoeva B.
Republic of Tajikistan has been put in front of itself an assignment of construction a democratic, legitimate and worldly state. To approach these goals, the organization of teachings and upbringing of the youth generation in the soul of cultural tradition of ancestors, national values which had been forming since many century of culture history of tajik, is very important.
Key words: national values, persian-tajik literature, moral values, education, midrace, national identify, national pride, patriotism.
Сведения об авторах: Джураев Бобохон - старший преподаватель кафедры педагогики и методики преподавания начального обучения Государственного университета Куляба имени А.Рудаки, тел.: (+992) 915-41-41-42; Мирзоева Бунафша -ассистент кафедры педагогики и методики преподавания начального обучения Государственного университета Куляба имени А.Рудаки, тел.: (+992) 93-880-50-06.
Information about authors: Juraev Bobohon - teacher of department of pedagogic and methodology of teaching of the elementary training of the State university of Kulob of the name A.Rudaki, tel. :(+992) 915-41-41-42;
Mirzoeva Bunafsha - assistant of department of pedagogic and methodology of teaching of the elementary training of the State university of Kulob of the name A.Rudaki, tel. :(+992) 93-880-50-06.
ТАБЛИГИ ТАРБИЯИ ^ИСМОНЙ ТАЛАБИ ЗАМОН
Гадоев М. А., Шамсиддинов М.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Солх,ои охир дар Точикистон баробари дигар сох,ах,о фархднги варзишй низ рушд карда, барои солимгардонии насли чавони точик бомаром идома дорад. Варзишгохдои замонавии дар шах,ру нох,иях,ои чумхурй сохтаву ба истифода додашуда, боис мегарданд, ки чавонон ба ин самт руй оранд.
Дар раванди солимгардонии насли чавон, бевдошти тарбияи чимсмонй ва варзиш дар мактабх,ои олии мамлакат, ахдмияти калон дода мешавад. Таргибу ташвики
205
