CC BY
1622
Труды БГТУ, 2018, серия 6, № 2, с. 22-27
УДК 355.123(4БЕИ)
У. В. ЛяхоусК
Беларуси дзяржауны ушверсгот
НАСТУПСТВЫ ПЕРШАЙ СУСВЕТНАЙ ВАЙНЫ (1914-1917 ГГ.)
ДЛЯ ПРАМЫСЛОВАСЦ1 I СЕЛЬСКАЙ ГАСПАДАРК1 М1НСКАЙ ГУБЕРН1
У дадзеным артыкуле на падставе новых арх1уных дакументау, а таксама статыстычных матэрыялау беларуск1х эканашстау пачатку 1920-х гг. праанал1заваны наступствы Першай су-светнай вайны для эканомш Мшскай губерш. Падрабязна разгледжаны уплыу на прамысло-васць i сельскую гаспадарку Мшшчыны масавай мабшзацып мужчынскага насельнщтва у царскую армш, эвакуацыйнай палiтыкi расiйскага урада, пераходу мясцовай прамысловасцi на патрэбы войска i ваенную вытворчасць, а таксама увядзення «сухога закону».
Ключавыя словы: Першая сусветная вайна, Мiнская губерня, прамысловасць, сельская гаспадарка, мабшзацыя, ваенныя заказы, «сухi закон», эвакуацыя, бежанства, рэквшцыя.
U. V. Lakhouski
Belarusian State University
EFFECTS OF THE FIRST WORLD WAR (1914-1917) FOR INDUSTRY AND AGRICULTURE OF MINSK PROVINCE
In this article, based on new archival materials, as well as statistical materials of Belarusian economists of the early 1920s. The multifactorial consequences of the First World War on the economy of Minsk province are analyzed. The impact on industry and agriculture of the Ministry of Mass Mobilization of the male population in the tsarist army, the evacuation policy of the Russian government, the transfer of local industry to the needs of the army and military production, as well as the introduction of a "Dry law".
Key words: First World War, Minsk Province, industry, agriculture, mobilization, military orders, the dry law, evacuation, refugee, requisition.
Уводзшы. Без улшу уздзеяння Першай су-светнай вайны на палпыку, эканомшу, культуру, духоуную i сацыяльна-пахалапчную сферы жыцця грамадства нельга у поунай меры зразу-мець мнопя феномены мiнулага стагоддзя -рэвалюцьп, узшкненне новых уладных рэжымау i щэалогш, новай масавай свядомасщ. I калi ра-ней прыярытэтамi пры яе вывучэнш з'яулялюя найперш разгляд баявых дзеянняу, асвятленне мiжнародных адносш супрацьлеглых ваенных блокау, то у апошнiя гады даследчыю больш увагi сталi надаваць больш шырокай праблема-тыцы «вайна i грамадства». Пытаннi сацыяль-на-эканамiчнага жыцця Беларус падчас «Вя-лiкай вайны» у рамках названай тэмы, на наш погляд, па-ранейшаму застаюцца недастаткова вывучанымь
Асноуная частка. Ацэньваючы эканамiчнае развiццё Беларусi у канцы XIX - пачатку ХХ ст., варта сказаць, што у гэты перыяд назiраyся Устойлiвы рост мясцовай эканомЫ. Згодна наяунай статыстыцы, гэты рост у Пауночна-Заходнiм краi у 1909 г. у параyнаннi з 1903 г. склау 61,7%. Штогод гэты рост меу у сярэдшм дынамiку у 7% [1]. Нягледзячы на захаванне аграрнага характару краёвай гаспадарю, быу зауважаны iстотны рост мясцовай прамысло-васцi, а таксама актыунае развiццё транспартнай i гарадской iнфраструктуры, новых сродкау
сувязi (тэлефона i тэлеграфа). Разам з тым варта адзначыць, што аснову прамысловасщ беларус-кiх губерняу складалi не буйныя, а невялiкiя прадпрыемствы, звязаныя з перапрацоукай сель-скагаспадарчай прадукцып, лясных i мiнераль-ных рэсурсау (вытворчасць спiрту, цукру, крух-малу, запалак, паперы, будаyнiчых матэрыялау, шкляных, гарбарных вырабау ды г. д.). Эка-намiчны «бум» амаль не закрануу машынабуда-ванне, металургiчную i тэкстыльную вытвор-часць [2, с. 203].
«Вялiкая вайна» рэзка пагоршыла эканамiч-нае становiшча краю. Да гэтага часу дакладна не падлiчаныя панесеныя Беларуссю дэмаграфiч-ныя i эканамiчныя страты падчас гэтага глабаль-нага канфлiкту. На яе тэрыторыи адбывалiся жорсткiя баявыя дзеянт, якiя прынеслi велiзар-ныя чалавечыя ахвяры i разбурэннi. У навуковай лггаратуры называецца лiчба у 100 тысяч ча-лавек - ураджэнцау Беларусi, прызваных у царс-кае войска i загiнуyшых на франтах той «забы-тай» вайны. Колькасць жа грамадзянскага насельнiцтва, памерлага ад холаду, голаду i хва-роб, ацэньваецца на парадак больш [3].
У гэты час ютотна змяшуся полаузроставы склад насельнiцтва з-за масавай мабшзацып мужчын прызыунага узросту у царскае войска, а таксама з-за эвакуацыи значнай часткi праца-здольнага насельнщтва на усход. У сувязi з
гэтым зменшылася доля працаздольных муж-чын (пасля 16 гадоу), як у агульным складзе на-сельнщтва, так i у прапарцыянальных суад-носшах да жанчын дадзенай узроставай групы.
Ужо у першы год вайны, яшчэ да таго, як Беларусь апынулася у зоне баявых дзеянняу, мнопя мясцовыя прадпрыемствы спынш сваю вытворчасць з-за сваёй набл1жанасц1 да раёна баявых дзеянняу щ з-за эканам1чных цяжкас-цей, звязаных з пастаукам1 сыравшы, адсут-насцю неабходных працаушкоу, а таксама з транспартным1 праблемамь
Пасля увядзення «сухога закону», яю заба-рату выраб на продаж стрту i алкагольнай пра-дукцьи, у жшуш 1914 г. спынш сваю вытворчасць усе мясцовыя бровары. Толькi у межах Мшскай губерш да пачатку 1915 г. з 521 мясцо-вага прадпрыемства не функцыянавала каля 220, з яюх 172 з'яулялюя в1накурн^1м1 броварам1 i сп1ртарэктыф1кацыйн^1м1 заводам, 16 - лесашль-ным1 i дрэваапрацоучым^ 3 - вадзяным1 млынам^ 7 - фабрыкам па вытворчасщ крухмалу, 3 - па вытворчасщ шкла, 3 - цагляным1 заводам i яшчэ 16 рознага профшю. Адначасова был1 разабраны 1 вывезены каля 30 лакамабшей, звыш 200 паравых катлоу, звыш 180 паравых машын, бензшавых i газавых рухавшоу, больш за 600 розных вщау помпау, каля 40 дынама-машын i электраматорау, звыш 50 лесапшьных рам i мехашчных станкоу па дрэву, каля 500 розных станкоу i прылад па апрацоуцы металу, звыш 2 тысяч розных ме-хашчных шструментау i прыстасаванняу, каля 300 ваганетак ды 1ншага абсталявання.
Улетку 1915 г. падчас «вялшага адступлення» расшскай армп было вывезена за межы Беларуа абсталяванне дзясяткау заводау i фабрык разам з тысячам! квал1ф1каван^1х спецыялютау i рабочых. Шмат што было проста зшшчана («каб не заста-лося ворагу»). Там лёс напаткау дзясятю заводау 1 фабрык з Мшска, Вщебска, Слуцка, Бабруйска, Барысава i ¡ншых гарадоу з цэнтральнай часткi Беларусь Сярод вышэйзгаданых прадпрыемствау, яюя спынш сваю вытворчасць, галоуны фабрычны шспектар Мшскай губерш адзначыу толью тыя, што падлягал1 шспектарскаму нагляду паводле шструкцыи мшстэрства гандлю i пра-мысловасщ Расп. Дробныя саматужныя адзiнкi вытворчасщ, у якiх налiчвалася меней за 5 працаушкоу (напрыклад, гарбарнi), не улiчвалiся [4; 5, арк. 64-73].
Былi эва^раваны нават прадпрыемствы у далёкiм тыле. Напрыклад, была вывезена на усход значная частка мшсюх прадпрыемствау: галантарэйныя фабрыкi таварыства «Ф. Турнье», завод па вытворчасщ крухмалу i патаю таварыства «Прасвет», парфумнай фабрык «Вшто-рыя» Ш. Данiшэускага, машынабудаушчыя заводы таварыствау «Н. Якабсан i Г. Лiфшыц»,
заводы металавырабау «Тэхнолаг» i акцы-янерау М. Шлапакова i М. Майзеля, кацельны завод Г. Янiшэускага, абутковыя фабрыю ак-цыянерных таварыствау «Скараход», «Русь» i «Арол» ды iнш. [5, арк. 72-73].
Нярэдка ваеннаму камандаванню было прасцей знiшчыць каштоунае абсталяванне, чым займацца яго доупм дэмантажом i пагруз-кай на цягшк цi аутамабiлi для эвакуацып. Так, бяздумна было знiшчана дарагое абсталяванне прадпрыемствау, яюя можна было па праву на-зваць iндустрыяльнымi флагманамi Беларусi: станкi i прылады суконнай фабрыкi Р. Сюр-мунта у вёсцы Парэчча Пiнскага павета, прадпрыемства па вырабу тэхшчнай паперы i кардону «Куль» М. Новшавай пад Стоупца-мi, шаукакрутнай фабрыкi Анджэта ды iнш. [5, арк. 64-73].
Паказальны тут лёс Парэчанскай суконнай фабрык вядомага прадпрымальшка i грамадска-палiтычнага дзеяча Р. Сюрмунта. Дзякуючы за-купленым англшсюм i нямецкiм станкам апош-няя штогод вырабляла да 6 тысяч пудоу выса-каякаснага сукна. Сюды былi запрошаны на пра-цу з-за мяжы каля 20 ¡нжынерау-тэхшкау i iншых квалiфiкаваных спецыялiстау, што абслугоувалi ткацюя машыны, кiравалi вытворчым працэсам i навучалi працаваць з новай тэхнiкай мясцовых рабочых (усяго звыш 200 чалавек) [6, арк. 7].
З пачаткам вайны замежных «спецоу» амаль адразу ж iнтэрнiравалi як грамадзян ва-рожых дзяржау (Нямеччыны i Аустра-Венгрып) [6, арк. 9]. Р. Сюрмунт паспрабавау пераарыен-таваць сваю вытворчасць на выраб буркау для афiцэрау царскай армп. Улетку 1915 г. ён зна-ходзiуся у ад'ездзе i позна спахатуся, занепа-коiушыся лёсам свайго прадпрыемства. У кан-цы жшуня таго ж года ён тэрмшова звязауся з Тэхнiчным саветам Мшстэрства гандлю i пра-мысловасцi, а таксама з юраушком Усерасш-скага таварыства суконных фабрыкантау i па-прасiу апошнiх пасадзейнiчаць у тэрмшовай эвакуацыi Парэчанскай фабрыкi у Тамбоу цi Сiмбiрск. Але тэлеграма з Петраграда у Мшс-кае ваенна-акруговае штэнданцкае упрауленне ад 8 верасня 1915 г. запазншася. Старшы фабрычны шспектар Мiнскай губернi паведамляу свайму начальству 18 кастрычшка 1915 г., што фабрыку перад прыходам немцау эвакуiраваць не удалося i вывезены былi толькi рэшткi сукна i воуны; машыны ж «прыведзены у поуную не-прыдатнасць» [6, с. 10-11].
На большасщ прадпрыемствау Беларуси якiя працягвалi працаваць, рэзка скарацшася вытворчасць па прычыне фшансавых праблем, недахопу сыравiны, адсутнасцi попыту, транс-партных перабояу, недахопу працоуных рук i замены працаУнiкоу-мужчын жанчынамi i пад-
24
HacryncTBbi Ïeprnaé cycBeTHaé BaéHû (1914-1917 гг.) для MiícKaé ryáepíi
лeткaмi. Ta^ Бapыcaycкaя зaпaлкaвaя фaбpыкa «Вiктopыя» cкapaцiлa вытвopчacць дa кaнцa 1916 г. та 60%, a кoлькacць paбoчыx нa пpaд-пpыeмcтвe cкapaцiлacя aмaль y 3 paзы: з 605 дa 262. Пpaцaздoльнacць нa мeнcкaй шпaлepнaй фaбpыцы Кaнтapoвiчa знiзiлacя та 80%, a толь-кacць ^a^ymix мecц cкapaцiлacя тaм y 6 pa-зoУ(!): з 359 дa 60. Вялiзны cпaд вытвopчacцi aдбыycя нa шклoзaвoдax Бeлapyci. Taк, m Miнcкaй шклянoй фaбpыцы тaвapыcтвa «I. Бaц-вiннiк i Б. Ашкeнaзi» выпуск пpaдyкцыi yпay нa 85%, a ca 175 ^a^ym^y зacтaлocя пpaцaвaць тoлькi 22 [6, ap^ 12]. Heкaтopыя пpaдпpыeмcт-вы, нaпpыклaд Смiлaвiцкaя фaбpыкa бoтaвыx aбцacay Л. Сущта i Зялёнкaycкi фaнepны зaвoд I. Кpacнaпoля (Аcaвeцкaя вoлacць Бaбpyйcкaгa пaвeтa), вымyшaныя былi пpacтoйвaць нeкaлькi мecяцay y 1915 г. та пpычынe paзpaбaвaння i чacткoвaгa зшшчэння дpayлянaй cыpaвiны ^a-xoдзячымi m Уcxoд yцeкaчaмi [7]. Пaд yздзeян-нeм ycix гэтыx нeгaтыyныx фaктapay пacтyпoвa paзвaльвaлacя экaнoмiкa, штo y cвaю чapгy yплывaлa i та caцыяльнa-пaлiтычнyю aтмacфe-py y гapaдax.
Moцнaй дэфapмaцыi y гэты вaeнны чac тад-вepгcя бeлapycкi ceльcкaгacпaдapчы pынaк. Лe-тaм - вoceнню 1915 г. мнoгiя cялянcкiя i aбшap-нiцкiя гacпaдapкi зaxoдняй чacткi Бeлapyci y вынiкy acтayлeння гэтaй тэpытopыi paciйcкiм вoйcкaм i пpымycoвaй эвaкyaцыi нaceльнiцтвa cпынiлi cвaё icнaвaннe. Ha ycxoд aд нямeцкa-pacrnœara фpoнтy нaйбoльшyю pэгpэciю œpa-жылi якpaз тыя ceгмeнты ceльcкaгacпaдapчaй вытвopчacцi, якiя нaйбoльш дынaмiчнa paзвiвa-люя y дaвaeнны чac i 6brni apыeнтaвaны y rap-шую чapгy нa pынaк. Ha гэтыя npau?^ жга-тыyнa пayплывaлi нacтyпныя фaктapы:
1) мacaвaя мaбiлiзaцыя y вoйcкa бoльшacцi пpaцaздoльныx мужчын з вёсю, acлaблeннe вы-твopчыx мaгчымacцeй вяcкoвыx гacпaдapaк у вынiкy pэквiзiцыi цяглaвaй жывёлы, няpэдкaя бecкaнтpoльнaя pэквiзiцыя пpaдyктay ^льста-гacпaдapчaй вытвopчacцi i xaтняй «жыyнacцi» з бoкy apмeйcкix чacтaк цi пpocтa paбaвaннe ypa-джaю yцeкaчaмi;
2) мacaвыя сялянсюя paбaвaннi aбшapнiцкix фaльвapкay y кaнцы 1917 - пaчaткy 1918 г. (aro-шнiя бoльш, чым cялянcкiя гacпaдapкi, вызта-чaлicя пpaгpэciyнaй фopмaй гacпaдapaння i ax-тыyнa пpaцaвaлi та phim^;
3) pэзкaя змeнa pынкaвaй кaн'юнктypы ceльcкaгacпaдapчaгa pынкy пaдчac вaйны, вы-клiкaнaя yвядзeннeм «cyxoгa зaкoнy», a тaкcaмa мepaмi цapcкaгa Уpaдa пa пepaapыeнтaцыi мяс-цoвaй ^льстай гacпaдapкi нa пaтpэбы вoйcкa;
4) дэзapгaнiзaцыя cicтэмы кipaвaння, œpa-тос цэнaвaй пaлiтыкi y дaчынeннi дa aгpapнaгa ceктapa, нapacтaннe тpaнcпapтныx пpaблeм пa
дacтayцы ceльcкaгacпaдapчaй пpaдyкцыi та ст^^ц^я pынкi ды iнш. [8].
Спынeннe вытвopчacцi cпipтy для выpaбy гapэлкi i iншыx aлкaгoльныx тагояу, pэзкae cкapaчэннe экcпapтy зa мeжы Рaciйcкaй iмпepыi i aднaчacoвae пaвeлiчэннe вaeнныx зaмoy нa та-CTayra apмii xapчaвaння i фypaжy aбyмoвiлi пaшыpэннe y Бeлapyci y пaчaткoвы пepыяд «гepмaнcкaй» вaйны (1914-1915 гг.) пaceвay збoжжa i кapмaвыx тpay пpы пapaлeльным змяншэннi пaceвay бульбы, лёну i кaнoпляy. Пaдчac вaйны y Бeлapyci кaтacтpaфiчнa œapa-ц^ся пaгaлoye бyйнoй paгaтaй жывёлы ^a 78%) [9], штo тлyмaчылacя, пa-пepшae, вялiкiмi cтpaтaмi, пaнeceнымi гэтaй гaлiнoй жывёлa-гaдoУлi пaдчac эвaкyaцыi з зaxoднix pэгiёнay Бeлapyci, пa-дpyгoe, зaняпaдaм гaлoyныx rnc-тaУшчыкoУ гэтaй кaтэгopыi xaтняй жывёлы нa pынaк - aбшapнiцкix фaльвapкay (дpoбныя сялянсюя гacпaдapкi, як пpaвiлa, тpымaлi буйную paгaтyю жывёлу y acнoУным для cвaix вытвop-чыx i crn^rae^ix пaтpэб i нe гaдaвaлi ix дзeля пpoдaжy нa pынaк).
Аднaчacoвa нa Miншчынe, Вiцeбшчынe i Maгiлёyшчынe aдбылocя пaвeлiчэннe пaгaлoУя кoнeй та 5% i cвiнeй aж та 20% [9]. тнae пaвeлiчэннe кoнcкaгa пaгaлoyя, нaвaт з ул^м pэквiзaвaныx у 1915 г. «цяглaвыx жы-вёл» нa пaтpэбы вoйcкy, тлyмaчыццa тым, штo у^^чы з пoльcкix i бaлтыйcкix гyбepняy, py-xaючыcя нa ycxoд пpaз Бeлapycь, з-зa нeдaxoпy фypaжy i та шшьк пpычынax мyciлi зa бясцэ-нaк пpaдaвaць a6o aддaвaць зaдapмa кoнeй мяс-цoвым cялянaм. ^ль^сны «cкoк» пaгaлoУя cвiнeй мoжнa apгyмeнтaвaць yплывaм двyx фaктapay: пa-пepшae, тyтэйшae жыxapcтвa узя-лocя зa мacaвae гaдaвaннe пapcюкoy, кaб <шкв> дaвaць» знaчныя лiшкi бульбы, штo зacтaлicя пacля зaбapoны пpaмыcлoвaй вытвopчacцi xap-чoвaгa cпipтy, a пa-дpyгoe, paзвядзeннe cвiнeй вa yмoвax pэзкaгa звужэння ceльcкaгacпaдapчa-гa pынкy i фaктычнaгa пepaxoдy гэтaгa ceктapa пpывaтнaй э^гомЫ Бeлapyci дa «нaтypaльнaй гacпaдapкi» - cпpaвa бoльш pэнтaбeльнaя, чым, нaпpыклaд, гaдaвaць буйную paгaтyю жывёлу. Адзтачым, штo y cялянcкix гacпaдapкax няз-нaчнa cкapaцiлacя гaдoУля aвeчaк, што aмaль выключнa зaдaвaльнялa «нaтypaльныя пaтpэ-бы» сялян [9].
У вepacнi 1917 г. знoУ змянiлicя пpaвiлы pэк-вiзiцыi xaтняй жывёлы з cялaнcкix гacпaдapaк. Пaвoдлe iнcтpyкцыi гaлoyнaкaмaндyючaгa 3a-xoднягa фpoнтy aд 8 вepacня 1917 г. (выи. № 2090/XXVII) былi зaцвepджaныя шступныя нopмы yтpымaння «жыушсщ» вяcкoвым нaceль-нiцтвaм: нe нaлeжaлa pэквiзiцыi aднa кapoвa нa 5 eдaкoy (aлe ж мeнш зa aднy кapoвy та aднy гacпaдapкy), aднa пapa тожй aбo вaлoy нa
i0 дзеcяцiн ворнай зямлi (кaлi гаспадар меy менш за б дзеcяцiн ворыва, то яму пaкiдaлi аднаго каня або адну пара вaлоУ), адна свшня, а таксама cвiнaмaткa з маладняком. Вайсковыя iнтэндaнты не зaбipaлi таксама жарабят да года i да 20% конскага маладняку ва узросце i-i,5 года [i0, арк. 30].
З'яyленне i нарастанне вялiкaй paзбежнacцi y щнавыгс i^^^ax пpaмыcловыx i сельскагаспа-дapчыx тaвapay на карысць пеpшыx, ютотнае зшжэнне, пачынаючы з i9i7 г., паставак xap-чавання i фуражу для войска прывяло да таго, што y Цэнтральнай i Уcxодняй Беларус значна (да бб%) cкapaцiлicя пасяуныя плошчы ycix рас-лшныгс культур. Праблемы з xapчaвaннем пры-мусш Часовы урад yвеcцi 25 сакашка i9i7 г. xлебнyю мaнaполiю, якая прымушала сялян зда-ваць жыта i пшaнiцy па фiкcaвaныx «цвёрдьк» цэнax без yлiкy iнфляцыi [ii]. З 7 лiпеня i9i7 г., паводле загада paciйcкaгa мiнicтэpcтвa xapчaвaн-ня № i4, таксама уводзшся цвёрдыя кошты на цукар i цукровыя вырабы [i2, арк. S7].
З мэтай aдзiнcтвa кipaвaння нарыктоукай i забеспячэннем нacельнiцтвa i армп пpaдyктaмi xapчaвaння i тaвapaмi першай неaбxоднacцi Часовы урад пайшоу на стварэнне цэнтpaлiзaвa-ныx «глаукау», напрыклад: «Хлебармия» (юра-вала зaкyпaмi xлебa i фуражу, рэгулявала пы-тaннi, звязаныя з pэквiзiцыямi i вывазам xлебa i фуражу для буйнык гарадоу), «Заготосель» (на-рыктоука мяса, жыроу, гapоднiны), «Центрому-ка», «Центротранспорт» (выдача дазволау на перавозку xapчaвaння i фуражу, забеспячэнне тpaнcпapтнымi cpодкaмi), «Центросчет» (фшан-саванне i б^галтарсю yлiк закупау xapчaвaння i фуражу) [i2, арк. 7S]. Былi упершыню агуча-ны прапановы па нaцыянaлiзaцыi cкypaныx прадпрыемствау i вытворчасщ тытуню i пaпipоc [i3, арк. Si; i4, арк. i-2].
Таим чынам, з лета i9i7 г. быу забаронены прыватны гандаль xapчовaгa зерня, цукру, нека-тоpыx вщау гapоднiны. Aдкaзнымi за нарыгстоуку зерня i iншыx xapчовыx прадуктау для насель-шцгва i вaйcковыx частак yпayнaвaжвaлicя гу-беpнcкiя i павятовыя xapчовыя кaмiтэты [i3, арк. i0]. Aпошнiя пpыcтyпiлi да Улiкy пададзенык cялянaмi, aбшapнiкaмi, кaaпеpaтывaмi ды роз-нымi apтэлямi наяунага y ix эдеба i фуражу. Таксама зaбipaлicя лiшкi «cтpaтэгiчнaй» гapоднiны: пaкiдaлi толью i-i,5 пуда бульбы i i2,5 фунтау iншaй гapоднiны на едака; для насення - да i30 пудоу бульбы i i0 пудоу бaбовыx на кожную дзесяцшу пася^^к угоддзяу [i0, арк. 30 адв]. Сxaвaныя запасы xapчaвaння неадкладна рэк-вiзaвaлicя па пaлaвiнным кошце паводле арт. S вышэй узгаданага закона [i3, арк. ii].
Цэнавы xaоc, пapaдзiyшы icтотнyю рознасць у коштax на дэфiцытныя прадукты i рэчы y
pозныx pэгiёнax Расп, прывёу да узмацнення экaнaмiчнaй аутарки. Дзеля таго каб cпынiць спекуляцыю i масавы вываз таварау штодзён-нага попыту за межы губерш i нават павета, земcкiмi i гapaдcкiмi yпpaвaмi yводзiлacя бона-вая (талонная) сютэма. Узмaцнiycя кантроль за пaштовымi aдпpayленнямi за межы губерш. Паводле загада Мшскага губернскага xapчовaгa кaмiтэтa ад 27 верасня i9i7 г., дзеля спынення вывазу дэфщытныгс прадуктау з pэгiёнa праз паштовыя aдпpayленнi былi прыняты наступ-ныя меры: а) забаранялася перасылаць з пашто-вык аддзяленняу Miнcкaй гyбеpнi пacылкi з цукрам, цyкpовымi i шaкaлaднымi вырабам^ мукой, pознымi кpyпaмi, сырым мясам, соллю, рыбай, aбapaнкaмi, алеем, сырам, каубасой, вяндлiнaй, тытунём, зaпaлкaмi, свечкам^ ману-фактурай, сукном, cкypaнымi вырабам^ абут-кам, гaлёшaмi ды iншымi pэчaмi; б) у межax губерш дазвалялася перасылаць xapчовыя прадукты вагой не болей за i2 фунтау адной асо-бай y адной пасылцы i aдзiн раз у дзень; в) служачым пошты дазвалялася пры неaбxод-нacцi ускрываць пacылкi i аглядаць яе укладан-нi; г) у выпадку парушэння yзгaдaныx пpaвiл па перасылцы прадуктау i рэчау aдпpaвiцель ка-рауся грашовым штрафам, а сама пасылка падлягала кaнфicкaцыi [i4, арк S6-S6 адв].
Усе гэта моцна адбшася на зaбеcпячэннi xapчaвaннем вaйcковыx частак Зaxоднягa фронту, размешчанага на тэрыторыи Miнcкaй гу-беpнi. Пасля збору ураджаю летам i9i7 г. пад-воз xapчaвaння y вайсковыя штэнданцюя ад-дзелы упау на i2-40%: мyкi было не дададзена каля 40%, pозныx круп - на 32%. Было таксама пaдлiчaнa, што кaлi адняць колькасць прадуктау, выкapыcтaныx pознымi тылaвымi устано-вaмi i пayвaеннымi cтpyктypaмi, то лшейныя чacткi, стаяушыя на перадавой лiнii, атрым-лiвaлi мyкi ад 20 да 30%, фуражу i сена ад 40 да 50% [i5]. Каб неяк папоунщь запасы xлебa i фуражу, камандаваннем Зaxоднягa фронту быу выдадзены загад аб новык pэквiзiцыяx у 30-вёрстнай прыфрантавой паласе [i5]. Apмейc-кiмi iнтэндaнтaмi паведамлялася, што y Мшс-кай гyбеpнi знaxодзяццa мiльёны пудоу ужо купленага сена, але вывезщ яго да чыгуначнык станцый няма на чым.
У кacтpычнiкy i9i7 г. адмысловая кaмiciя Зaxоднягa фронту па забеспячэнш apмiй xapчa-ваннем i фуражом дакладвала камандаванню, што крытычнае cтaновiшчa фронту y цяперашш час ёсць наступствам гаспадарчай paзpyxi кра> ны. Падвоз xлебa i фуражу значна скаращуся y сшу поунай aдcyтнacцi належнай yвaгi тылу да патрэб войска, у прыватнасщ сялянства, а таксама xлебнaй манаполп, нiзкix цвёpдыx цэн на прадметы першай неaбxоднacцi [i5].
YBag3eHHe xapnoBaH pa3BepcTKi i rinep^mpa-ni3a^ia cnpaBM na HapMxToy^i i pa3MepKaBaHHi xapnaBaHHa HacoBMM ypagaM He nanenmMni crry-a^iro, a HaagBapoT, amna 6onbm a6BacTpMni xap-hobm Kpbi3ic y KpaiHe. CanaHe y agKa3 Ha xapnpa3-BepcTKy i HecnpaBagniByro ^HaByro naniTMKy paciHcKara ypaga agMoBinica go6paaxBOTHa npa-gaBa^ nimK 3epHa 3a a6ac^HeHMia «KepaHKi» i yBOceHb 1917 r. ^aKTMHHa agMoBinica ag cay6w a3iMHx [9]. flna «yHyTpaHara cna^MBaHHa» Bac-hoh 1918 r. aHM 3aceani Ha MimManbHMx nnom-nax apaBMa KynbTypM (rpanKy, ^biTa i nmaнiцy). Ha ^OHe MacaBara pyHHaBaHHa 6yHHMx a6-mapнiцкiх Maemrcay payHane^Ha ag6bBanaca «Harypani3a^ia» canaHcKix racnagapaK, aKia Kani i npagaBani HemTa, gMK TonbKi Ha 6ni^anmMx rapagcKix KipMamax i npMHMM gpo6HMMi napTM-aMi. BbBa3 cenbracnpagyK^ii 3a Me^bi Eenapyci ^aKTMHHa cnMHiyca.
3aKnro^HHe. HenagpbixTaBaHac^ Pacii ga npa^rnaH BaHHM, cyp'e3Hbia naMMnK цapcкaгa i HacoBara ypagay y paani3a^ii cBaeH aKaHaMin-
HaH naniTMKi, apxainHaa cicraMa KipaBaHHa gbi iHmMa HeraTMyHMa acneKTM cnapag3ini pa3Kae narapmaHHe ca^ianbHa-aKaHaMinHan ciTya^ii y KpaiHe. HenpagyMaHae yBag3eHHe nagnac BaHHM «cyxora 3aKOHy» nagapBana Ba^Hyro raniHy 6e-napycKaH npaMMcnoBac^, aKaa cne^iani3aBanaca Ha BMTBopnac^ cnipTy, agHanacoBa naropmMna ^iHaHcaBae craHoBimna Kparo, cnapag3ina Maca-Bae caMaroHaBapaHHe. TaTa мoцнa naynnMBana Ha nag3eHHe rpaMagcKaH Mapani y rapagax i BecKax Kparo. He MeHmyro mKogy npMHecni cyp'e3HMa HegaxonM y arpapHaH i ^HaBaH nann-M^i. TaTa npMBano ga MacaBaH «HaTypani3a^ii» 6enapyc-Kix canaHcKix racnagapaK. MacaBaa aBaKya^ia rpaMag3aHcKara нacenbнiцтвa 3 naKigaeMMx
npa^ymKy TapMTopMH Ha ycxog, gpaHHa ap-raHi3aBaHaa aBaKya^ia Mac^BMx npagnpMeM-cTBay naBaninMni MaTapManbHMa i ^iHaHcaBMa cTpaTM Eenapyci i MiHmnMHM y npMBaraac^. Yce raTa a6BacTpMna caцмanbнa-naniтмннмa cynapanHac^ y rpaMagcTBe i npagBM3Hanana Kpax cTapora pa^MMy.
^iTapaTypa
1. Ha^iaHanbHM apxiy Pacny6niK Eenapycb. O. 325. Bon. 1. Cnp. 19. ApK. 129-137; 139-143.
2. TicTopMa Eenapyci: y 6 TaMax. Tom 4. Eenapycb y cKnag3e PaciHcKaH iMnepMi (кaнeц XVIII -nanaraK XX ct.). MiHcK: Экonepcneктнвa, 2005. 519 c.
3. PygoBin C. Hac BM6apy: npa6neMa caMaBM3HanaHHa Eenapyci y 1917 rog3e. MiHcK: TaxHanoria, 2001. C. 31.
4. Ha^iaHanbHM ricTapMHHM apxiy Eenapyci y MiHcKy (ganeH - HTAE). O. 62. Bon. 3. Cnp. 6. ApK. 1.
5. HTAE. O. 311. Bon. 1. Cnp. 92.
6. HTAE. O. 311. Bon. 1. Cnp. 78.
7. HTAE. O. 311. Cnp. 93. ApK. 118-118 agB.
8. HTAE. O. 62. Bon. 3. Cnp. 6. ApK. 1-15.
9. EoHH-OcMonoBcKHH P. A. Эвonroцнa cenbcKoro xo3aMcTBa EenopyccHH. H. II. BoeHHo-peBonro-цнoннмн h nocnepeвonroцнoннмн nepnog // CoBeTcKoe cTpoHTenbcTBo. 1925. № 4. C. 31-47.
10. ^3ap^ayHM apxiy MiHcKaM вo6nacцi (ganeH - ^.AMB). O. 1743. Bon. 1. Cnp. 7.
11. flaHunoB B. n. KpecTbaHcKaa peвonroцнa b Pocchh, 1902-1922 rr. // KpecTbaHe h BnacTb: MaTe-puanM кoн^epeнцнн. MocKBa; TaM6oB: TTTY, 1996. C. 4-23.
12. flAMB. O. 1743. Bon. 1. Cnp. 10.
13. flAMB. O.1743. Bon. 1. Cnp. 1.
14. flAMB. O. 1743. Bon. 1. Cnp. 11.
15. npoTOKon o6^ero co6paHua nneHoB ^poHToBoro KoMHTeTa 3anagHoro ^poHTa. 16 oKTa6pa 1917 roga // OpoHT (MiHcK). 1917, 24-25 okt., 28 okt.
References
1. The National Archives of the Republic of Belarus (NARB). F. 325. Inv. 1. File 19. Sh. 129-137; 139-143.
2. Historyya Bielarusi: u 6 tamakh. Tom 4. Bielarus' u skladzye Rasiyskay impieryi (kaniec XVIII-pa-chatak XX st.) [History of Belarus: in 6 volumes. Vol. 4. Belarus within the Russian Empire (end of the XVIII - beginning of the XX century)]. Minsk, Ekoperspektiva Publ., 2005. 519 p.
3. Rudovich S. Chas vybaru: prablema samavyznachennya Bielarusi u 1917 godzie [The time of choice: the problem of self-determination of Belarus in 1917]. Minsk, Tekhnalogiya Publ., 2001. P. 31.
4. National Historical Archives of Belarus in Minsk (NIAB). F. 62. Inv. 3. File 6. Sh. 1.
5. NHAB. F. 311. Inv. 1. File 92.
6. NHAB. F. 311. Inv. 1. File 78.
7. NHAB. F. 311. Inv 1. File 93. Sh. 118-118 rev.
TpyAbi Brry Cepnn 6 № 2 2018
8. NHAB. F. 62. Inv. 3. File. 6. Sh. 1-15.
9. Bonch-Osmolovsky R. A. The evolution of agriculture in Belarus. Part II. Military revolutionary and post-revolutionary period. Sovetskoye stroitel'stvo [Soviet construction], 1925, no. 4, pp. 31-47 (In Russian).
10. The State Archives of Minsk Region (SAMR). F. 1743. Inv. 1. File 7.
11. Danilov V. P. The peasant revolution in Russia, 1902-1922. Krest'yane i vlast': materialy konfe-rentsii [Peasants and power. Conference proceedings]. Moscow; Tambov, TSTU, 1996, pp. 4-23 (In Russian).
12. SAMR. F. 1743. Inv. 1. File 1.
13. SAMR. F. 1743. Inv. 1. File 10.
14. SAMR. F. 1743. Inv. 1. File 11.
15. Minutes of the general meeting of members of the front committee of the Western Front. October 16, 1917. Front (Minsk) [Front (Minsk)]. 1917, 24-25, 28 Oktober (In Russian).
1нфармацыя пра аутара
ЛяхоусК Уладзiмiр Вiктаравiч - кандыдат пстарычных навук, дацэнт, дацэнт кафедры мыт-най справы. Беларуси дзяржауны ушверсгот (220030, г. Мшск, вул. Леншградская, 20, Рэспублша Беларусь). E-mail: [email protected]
Information about the author
Lakhouski Uladzimir Viktaravich - PhD (History), Associate Professor, Assistant Professor, the Department of Customs Affairs. Belarusian State University (20, Leningradskaya str., 220030, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: [email protected]
Пастуту 10.09.2018
