CC BY
22№ 3 (39) 2015 ж. Цазакртан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
^осжанов Айткул СаFатyлы,
Цазтутынуодагы Караганды Экономикалъщ Университеттщ профессоры, зац гылымдарыныц кандидаты
НАРЬЩТЬЩ ЖАГДАЙДАГЫ К^КЬЩТЬЩ МЕМЛЕКЕТТЩ ЭКОНОМИКАЛЬЩ БАГЫТТАРЫ
Казакстан Республикасында кукыктык мемлекет курылысын ныгайтуда оныц демократиялык жолдары iздестiрiп, жетiлдiру Yстiнде. Бул iзденiстi дамыту кисыны экономикалык мэселелердi шешуге багдарланган нарыктык экономикасы бар азаматтык элеумет-тiк когам ^руга жол бередi. Демократиялык мемлекеттщ белгшершщ бiрi - жеке адам, ол оныц мшез-кулкы, бiрiншеден, взшщ дербестш мен жауапкершiлiгiн жэне экономикасын дамыту, екiншi жагынан - ынтымактастык кисыны, жеке басыныц мYДдесiн баскалардыц жеке мYДдесiмен, сондай-ак, тутас алганда кYллi когамныц мYДдесiмен сэйкестендiре бiлу аркылы кврiнедi.
Елiмiздегi мемлекеттiк, саяси-элеуметтiк, экономикалъщ жэне мэдени максаттардыц тYбiрiнен жацару процесi оны жYзеге асыруга непз болатын кукыктык жYЙенi тудыруда. Орныкты мемлекттiк, элеуметпк-экономикалык дамуды камтамасыз ететш бiркатар аса мацызды заннамалык актшер кабылданды. Аукымды норма тYзушiлiк жэне кукык колдану практикасы жетiлуде. Осыдан барып, норма тYзушiлiк кызметке журтшылыкты, Yкiметтiк емес уйымдардыц жеке кэсшкерлердщ мYДде-лерiн бiлдiретiн бiрлестiктердiц вкшдерш кещнен жэне туракты негiзге тарту, заннамалык кужаттармен жумыс мэдениетiн квтеру кажеттш айкындалып отыр [1].
Мемлекетiмiздiц Конституциясында бею-тiлген Республика экономикалык кызметшщ тYбегейлi кагидаларын сактау мен юке асыру елдщ орныкты кукыктык мемлекеттi, элеуметпк-экономикалык жэне саяси - кукыктык дамуын камтамасыз ету мYмкiндiгiне жол ашады. ¥лттык кукык пен кукык колдануын экономикада дамыту мемлекетпк кукык коргау, оныц iшiнде кукык коргау органдарыныц кызметкерлерше
тек зацдык кана емес, адамгершiлiк - моральдык касиеттердi де жетiлдiрудi нускап отыр. Олар вз функциялары мен жауапкершшпн сэйкестендiру процесiнде кэсiптiк кукыктык мэдиниеттi калыптастырады. Дегенмен, когам мэдениетпшц экономикалык элементi кукыктык мэдениет туралы елiмiзде кукыктык зерттеулер жеткiлiксiз деуге непз бар. Бул: экономикалык дамытудыц багыттары :
1) кейбiр шшара жарияланган макалалар кукыктык мэдениеттiц экономикалык танымын толык камта алмайда;
2) халыкаралык, республикалык децгейде уйымдаскан гылыми-практикалык конферен-циялар к¥кыктык тэртiп, идеологиялык тэрбие такырыптарын камтыганымен кукыктык мемле-кеттiц экономикалык мэселесiне тиянакты жинакталган талдауларды бiрiктiре алмайды;
3) зац мамандары мен галымдардыц зерт-теу жумыстары кукыктык мазмуны, сипатты, мэндi камтыганымен, кукыктык мэдениеттiц адамгершiлiк жэне экономикалык - этикалык кубылыс ретшде элеуметтiк-экономикалык таным негiзiнде квп карастырылмаган;
4) к¥кык коргау органдарыныц эрбiр саласыныц кызметкерлерiнiц ерекшелiктерiне тэн ар-намыс касиеттерiнiц калыптасуы мен олардыц жумыс саласында кврiнуi елiмiзде нактылы элеуметпк-экономикалык талдау врiсiнде жеткiлiксiз. Кукыктык мэдениет тутас жэне жеке карастырылган емес [2, 269 б.].
Fылым жэне бшм беру кызметiнiц курамдас бвлш, вз кезегiнде, кукыктык бiлiм беру экономикалык насихат, ягни экономикалык мэселелерi болып табылады. Осыган орай, азаматтардыц кукыктык санасын, оныц iшiнде мемлекетпк кызметкелер арасында зацгерлiк сауаттылыкты арттыру жвнiндегi жумысты жалгастыру квзделеген. Халык
Конституционное и административное право
арасында интернет-ресурстарды коса отырып, б¥каралык акпарат к¥ралдары аркылы к¥кыктык насикаттыц сапасын арттыру мен квлемiн кецейту, заннаманы жэне к¥кыктык колданудыц взектi проблемалары бойынша, атап айтканда,азаматтардыц кYнделiктi вмiрiнде жш колданылатын экономика салаларында гылыми зерттеулердi жандандыру кажетпп ерекше мiндеттелген.
¥йымдастырушылык-экономикалык си-паттагы iс-шаралармен тыгыз байланысты мэселелердщ бiрi - зацгерлш бшм мэселесi. Онда когамга жэне мемлекетке адамныц жэне азаматтыц к¥кыктыры мен бостандыктарын, когам мен мемлекетпц мYДделерiн когамга багдар ^станган жэне патриоттык багыттагы жаца сипаттагы зацгерлш кадрлар керектiгi белгiленген. Нак осындай зацгерлш бiлiм жYЙесiнiц негiзi болуы тшсн алга тартылган.
Кврсетiлгендерден взге такырышъщ мацыз-дылыгы мен кажеттiлiгiне мына бiр мэселенi де косуга болады. Методологиялык база ретiнде зацтану жэне мэдениет аукымындагы зерттеу ж^мыстарыныц басым квпшiлiгiнде вз дэуiрiнiц талаптарына байланысты партиялык, таптык ^станымдар мен квзкарастар, пiкiрлер мен кепiлдемелер басым. Сондыктан тап казiргi элеуметтiгi жарамдылыгы толык болып саналмайды [3, 195-199 б.]
Кдоыктык мэдениеттщ экономикалык жэне экономикалык - элеуметтiк т^ргыдан - казiргi когам аукымыныц кажеттшп. Елiмiздегi к^кыктык мэдениеттщ зерттелуi твмендегiдей гылыми нэтижелерге багыт сiлтейдi:
- мэдениеттi к¥былыс ретiнде зерттеудщ методологиялык жэне идеялык негiздерi сараланып казiргi элеуметтеп кагидаларды аныктау. Сол аркылы мэдениеттщ элеуметтiк - философиялык нысандары дYниетанымдык, идеялык жэне тэрбиелiк, сана мен саяси багдар, элеуметтiк проблемалары т^ргысынан талкылауы тиiс;
- заманауи к¥былыстар мен YPДiстер мэдениеттi тану мен зерттеудщ взектi негiздерi н^скаган мазм^ндагы багыттар т^тастык категориясы, мэдениеттщ жYЙесi болашак болымысы мен оныц танымдык к¥рылымы нэтежесiнде елiмiздегi к¥кыктык мэдениетп зерттеу врiсiндегi ¥станымдарды топтастыру;
- жалпыдан жекеге ^мтылу аркылы суб-мэдениеттщ элеуметтiк болымысыныц негiзгi кагидалары, казiргi кезендердегi субмэдениеттiк мшез-к¥лык пен элеуметпк - к¥кыктык белгiлерi ерекше к¥былыс ретiнде кврсетiлiп, кайта жацгырту квзкарастары аркылы т^жырымдар
жасау;
- к¥кыктык мэдениет - философиялык таным врiсiнде багалаушы категория, ойлаудыц жеща, к¥кык элемiндегi белгiлi квзкарас. Оныц басты объектiсi - адамныц взi екендiгi талкыланып, оныц iшiкi к¥рылымын талдауга мYмкiндiк беретiн философиялык категориялардыц кажеттi белгiлерiн аныктау;
- когамдык сана, к¥кыктык сана мен к¥кыктык мэдениет, к¥кыктык саясат жэне олардыц взара байланысы мен ыкпалы, влшемдерi мен факторлары, к¥кыктык мэдениеттiц к¥рылымы элеуметтiк философиялык агымда талдану нэтежесшде к¥кыктык сананыц мэндi белгiлерi аныкталып, к¥кыктык мэдениет ¥гымын философиялык т¥ргыдан кецейту;
- жалпы к¥кыктык мэдениет оныц санатын-дагы iшi ютер органдары кызметкерлерiне тэн к¥кыктык мэдениеттщ калыптасуыныц мемлекеттiк-к¥Кыктык негiздерi,ерекше касиет-тершщ табигатына ыкпалды факторларын аныктау, оларга катысты адамгершiлiк жэне моральды-этикалык бейнелершщ калыптасу себебтерi, талаптар мен мiндеттiк сезiмдерiнiц кэсiптiк ерекшелiктерiнiц Yйлесiм кагдаларына сараптама жасау;
- к¥кыктык тэрбие к¥кыктык сананы калыптастыру мен к¥кыктык мэдениеттi квтерудiц кажеттi шарты т¥ргысындагы т¥жырымдар мен практикалык ¥станымдар мэселесiн кецейте тYсу.
Сонымен мэдениетп к¥былыс ретiнде зерттеудiц методологиялык жэне идеялык непздерше байланысты оныц элеуметпк философиялык нысандары жаца кезецнiц кажеттшшне сай толыга тYседi. Элеуметтiк к¥былыс ретiнде мэдениеттiц кец маганада карастырылуы оган тарихтыц iшкi экономикалык, элеуметпк, мемлекетпк, дYние-танамдык, ойлык, адамгершiлiк, моральдык-эстетикалык жактары казiргi когамдык катынастармен байланысты талдануы тшмдь
Нарыктык катынастар жагдайындагы Казакстан Республикасыныц саяси-эконо-микалык, элеуметтiк жэне рухани вмiрiн жYзеге асырудагы кажеттiлiк реннде зацдылык пен к¥кыктык тэртiптi ныгайту жYЙесi к¥кык когау органдарыныц к¥кыктык мэдениетiн квтерудiц тиiмдiлiгiн мiндеттедi. Сондыктан квтершген мэселе когамымыздагы квптеген гылыми салалардагы тYрлi ецбектерде кездескенiмен, отандык философияда осы такырыпты зерттеу-дщ нактылы максат квздеген iзденiсiне айналып отыр. Б¥л багыттагы зерттеу ж¥мысыныц
0
№ 3 (39) 2015 ж Цазакртан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
тYЙендерi мен гылыми т¥жырымдамалары, ой-пiкiрлерi мен ¥сыныстары ^кыщтыщ мэдениет проблемаларын кещрек талдауга багытталган ецбектер жазуда, сонымен бiрге елiмiздегi жогаргы о^у орындарында зацдыщ бiлiм алушыларга белгшеген «Философия», «Элеуметтану», «Саясаттану», «Мэдениеттану», «Кдоьщ элеуметтанымы», Зацгердщ кэсiптiк этикасы», «К^ыщ этикасы» жэне т.б. пэндердi о^ыту, арнайы курстар жYгiзуде пайдалануга болады [4, 28 б.]
Топтастыра айщанда мэдениет
елiмiздщ саяси-экономи^алыщ, рухани дамуында ерекше ^огамдыщ ^асиеттердi жаца ^атынастардыц талапарына сэйкес ^алып-тастыруга ыщпал етедi. М^ныц аныщ керш> сiн Казахстан Республикасы тэуелшздтнщ 20-жылдыщ тэжiрибесi керсетiп отыр. Кдоыщ-тыщ мэдениет мемлекеттщ болашагына,жаца экономи^алыщ ^атынастарына жетiле тYсуi мен орныгуына кетл бола алатын фактор бала алады.
^олданылFан эдебиеттер тiзiмi
1. Казакстан Республикасыныц 2010 жылдан 2020 жылга дейiнгi кезецге арналган кукыктык саясат тужырымдамасы туралы. КР Президентiнiц 2009 жылгы № 858 Жарлыгы // КР Президентi мен КР Yкiметiнiц атiлер жинагы. - 2009. - №35.
2. Ибраева А.С. Правовая культура Казахстана: проблемы формирования, факторы развития.-Алматы: Казак университет^ 2004,-269 с.
3. Болашак полиция кызметкерлершщ патриотизмi мен кэсiптiк жауапкершiлiгiн калыптастыру мэселелерi // Казакстан жогары мектебг - №1, 2009.195-199 б.
4. Еликбаев Наби. Кукыктык мэдениегтi жетiлдiру - Казакстан Республикасыныц кажетп кубылысы. Журнал «Экономика и Право», № 11, 2011 ж.
Мацалада автор наръщтъщ жагдайдагы цуцыцтыц мемлекеттщ экономицалыц багытары царастырылады.
Тушн свздер: нарыц, экономика, мемлекет, цуцыцтыц мемлекет, мемлекеттж органдар, цуцыцтыц мэдениет.
В статье автор рассматривает экономические направления правового государства в рыночных условиях.
Ключевые слова: рынок, экономика, государство, правовое государство, государственный орган, правовая культура.
In the article author consider the economic direction of legal state in a market environment.
Keywords: Market, economy, government, legal state, public authority, legal culture.
Айткул CaFaT^bi Косжанов,
Казт¥тынуодагы Караганды Экономикалыщ Университетшщ профессоры, з.г.к. Нарыктык жaFдaйдaFы кукыктык мемлекеттщ экономикалык 6aFbTTapb
Косжанов Айткул Caгaтович,
профессор Карагандинского Экономического Университета Казпотребсоюза, к.ю.н. Экономические направления правового государства в рыночных условиях
Koszhanov A.S.,
professor of Karaganda Economic University, PhD Economic trends legal state in market conditions
