CC BY
20Нурышева Толк;ын Сержк;алик;ызы,
КР Президенттщ жанындагы Мемлекетт1к басцару академиясы «МемлекеттЫ басцару жэне мемлекетт1к цызмет» кафедрасыныц доцентзац гылымдарыныц кандидаты
мемлекетт1к басцарудагы нормашыгармашыльщтьщ теориясы жэне принциптер1
Кргам вмiрiндегi барлык взгерiстер немесе баска да катынастар, ^огамды^ к¥ВДылыктар жYЙелiлiктi, негiздiлiктi жэне к¥кыктык реттеудi, ягни мемлекеттiк баскаруды талап етедi. Ал, вз кезепнде, заманауи мемлекеттiк баскаруда жэне ^огамда эр тYрлi мэртебедеп билiк органдары мен лауазымды т^лгалардьщ ^огамды^ катынастарды реттеуде нормативтiк акт сиякты К¥ралга Yлкен Yмiт артуы карастырып отырган мэселенщ взектiлiгiн айкындайды.
Адам ^огамы мындаган жыл вмiр CYрiп келедi. Жеке адамдар тшсн мемлекеттщ азаматы болып, сол мемлекеттщ билiгiне, к¥кыктык тэртiбiне багынып, взшщ iс-эрекетiн, мiнезiн, тэртiбiн ^огамды^ мYДде-максатты орындауга ж^мсап келедi.
Тарихка квз жYгiртетiн болсак, кезiндегi ^огам мен онын эрбiр катысушысы немесе мемлекет пен адам арасындагы реттеушiлiк катынастардъщаса манызы болмаган катынастар, казiрri уакытта экономикалык, элеуметтiк жэне саяси даму тенденцияларынын эсерiнен барлык катынастарды мемлекетпк аппарат аркылы к^кыктык реттеу взекн, мiндеттi жэне негiзгi мэселе.
Мемлекеттiк билшпен бекiтiлетiн зандар, баска да ережелер, нормалар, жалпыга мiндеттi баскарушылык шешiмдер мемлекеттiн «кYшiмен» (авторитет) камтамасыз етшш отырады.
Мемлекеттiк баскару жYЙесi эдетте к^кыктык нысанда кврiнiс табатын когамдъщ катынастарга бил^ш-баскаруды жYзеге асырудын принциптерi мен жYЙелерiнен ^¥рылады жэне мемлекетпк аппараттын (мемлекеттiк органдардын) ^йымдастырушы к^рылымдарын, мемлекеттiк бюрократиянын жYЙелерiн (мемлекеттiк кызмет персоналын), iске асырылатын кызметтердщ жиынтыгы мен оларды iске асыру эдютершщ кешенiн, к¥ралдар
мен ресурстарды, баскару субъектiлерi мен объектiлерiнiн тiкелей жэне керi байланысын, жэне б^л байланыстарга кажет аппарат агымдарын, к¥жат айналымы жэне т.б. камтиды,
Бiр свзбен айтканда тэжiрибеде мемлекеттiк баскару жYЙесi элеуметтiк сала, экономика жэне эюмшшк-саяси сиякты элементтермен ^¥рылымданган. Сондыктан, мемлекетпк баскару жYЙесiн мемлекеттiк баскарудын субъекта (мемлекет) мен объектiсiнiн (баскарылатын объектшердщ) карым-каты-насынын жиынтыгы, кешенi деуге болады.
Мемлекеттiк баскару процесi когамдъщ билiк субъектiлерiнiн к¥кыктык нормалармен реттелген мемлекеттiк-билiктiк к¥зыретп iске асыруымен байланыскан ерiктi жэне максатты iс-эрекет деуге болады. Мемлекетпк баскару процесiнде кабылданган зандар мен саясаттын орындалуына жэне бiрiншi кезекте кажетп мемлекеттiк багдарламаларды кабылдау мен оларды iске асыруга багытталады.
Мемлекеттiк бас^арудагы к¥кыктык реттеудщ мэнi мен онын элементтерiн ашу ен алдымен пэнi мен мазм^нына байланысынан тыс «к^кыктык реттеу» тусштн жалпы тYсiнуге экеледi. Эдетте реттеуде «к¥кыктык», «заннамалык», «нормативнк» жэне «зандылык» тYсiнiктерi синоним ретiнде колданылса да, б^л ретте, к¥^ыктык реттеу процесшщ бiркатар теориялык жэне тэжiрибелiк аспектшерше токтау кажет. Себебi, кандай да бiр катынастар бойынша к¥^ыктык реттеуге арналган нормативтiк к¥^ыктык актiлердiн квп болуы тиiстi немесе кажеттi реттеу болып есептелмейд^ к¥кыктык реттеу белгш бiр багытта шешудi кажет етенн когамдык катынастар, взара байланыстар туындаган кезде бастама алатын процесс жэне ол элеуметпк, нормативтiк жэне практикалык аспектiлердiн бiрт¥тастыFын камтиды [1, 283 б.].
Сонымен катар, мемлекеттiк баскарудаFы
к¥кыктык реттеудщ мэнш жэне рвлiн мемлекетпк баскару процесшщ мэнiн ашумен нкелей байланыстыруга болады. Себебi, мемлекеттiк баскару процесiн - мемлекеттiк билiк субъектшершщ мемлекетпк-баскарушылык K¥зiреттiлiriн iске асырумен байланысты максатты, саналы жэне зацдык нормалармен регламенттелген iс-эрекетi жэне б^л процесс ец алдымен мемлекеттщ ^ойган максаттары, оныц халкыныц мYДделерiн ^оргауга багытталады [2, 40 б.].
Осылайша, к¥кыктык реттеу - мемлекеттщ ^огамды^ ^атынастарга зац нормалары аркылы эсер ету процес немесе нормативтiк актiлер аркылы ^огамды^ катынастардыц байланысын, орындалу жолдарын, багыттарын аныктап отыру жэне ол мемлекетпк баскарудыц эюмшшщ-к¥кыктык эдiсiне, ал оныц шшде нормашыгармашылык жэне к¥кыкколданушылык кызметтерше негiзделедi [3, 105 б.].
Жалпы нормашыгармашылык свзi «норма» жэне «шыгармашылыщ» свздерiнен (^гымдарынан) тирады. Бiрiншiсi болмысына сэйкес нормашыгармашылык кызменнщ багытын (максатын) айкындайды. Осы ретте, нормашыгармашылы^тыц баска кызметтерден (актiлердi жариялау, к¥кыкколдану, ¥йымдас-тырушылык кызмет жэне т.б.) айырмашылыгын максатынан бай^ауга болады жэне осындай нормаларды жаратуга багытталган б^ндай кызмет «к¥кыкка» элеуметтiк реттеушi ретiнде «вмiр» бередi жэне оны к¥кыктыц тYрлi кайнар квздерi реннде ресiмдейдi.
Кейбiр авторларлар нормашыгармашылы^ты мемлекеттщ белгiсi немесе фунциясы ретiнде де карастырады, себебi, барлык саяси ^йымдардыц iшiнде мемлекет кана нормашыгармашылы^ты пайдалана отырып взiнiц мемлекеттiк органдары аркылы мемлекеттiц барлык аумагына тарайтын б^йыру к¥былысын жYргiзедi.
Т.В. Губаева взшщ зацтанудагы концеп-туалды свз шешендш т¥жырымдамасын эзiрлеу барысында барлык кезецдеп нормашыгармашылы^ты процесс ол ¥жымдык субъектшердщ нормативтiк к¥кыктык актiлер жобаларын эзiрлеу максатында свздермен ж^мыс iстеуi немесе талкылау процесi деп пайымдайды
[4, 7 б.].
Мемлекеттщ нормашыгармашылык кыз-метi - ^лтты^ басымдылыктар, багыттар мен стратегияларды калыптастыру жэне ¥йымдастыру, оларды к¥кыктык формага (зацдар, багдарламалар, жобалар жэне т.б.
тYрiнде) непздеу. Оныц негiзгi максаты -жYрiс-т¥рыс ережелерiнiц моделiн к¥кыктык нормаларда беюту.
Нормашыгармашылык кызметтщ басты субъектiсi - нормашыгармашылык кызметш жYзеге асыратын барлык децгейдегi мемлекеттiк органдар.
Мемлекеттiц к¥кыкколданушылык кызмен
- мемлекеттiк органдар мен лауазымды т^лгалардыц тиiстi саясат пен мемлекеттщ ^огамды баскару iс-эрекетiнiц к¥кыктык нысандагы тYрi жэне б^л ретте, к¥кыктык (нормалар, НКА) к¥ралдардыц колданылуы.
Мемлекеттiц б^л кызменнщ негiзгi максаты
- азаматтарды к¥кыктары мен бостандыктарын, зацдылык пен когамдык тэртiптi камтамасыз ету.
К¥кыкколданушылык жэне нормашыгармашылык кызмет взара тыгыз байланыста жэне к¥кыктык реттеуде к¥кыкколданушылык механизмi нормашыгармашылык кызметше тэуелдi болып келедi [5, 17 б.].
Осылайша, номашыгармашылык процестщ барлык кезендегi негiзгi екi аспекпсше токтауга болады.
1) когамдык жYрiс-т¥рыс ережелерiнiц элеуметтiк ережелерiн калыптастыру жэне одан эрi жетiлдiру;
2) мемлекетпк авторитеттiц всуi жэне к¥кыктык дамуы нэтижесi ретiнде мемлекеттiк к¥кыктык норма к¥раудыц калыптасуы.
Сонымен, нормашыгармашылык б^л элеуметпк-к¥кыктык негiздер мен к¥ндылыктарды когамда жэне мемлекетте оларды кейiннен мемлекеттщ зац актiлерiнде санкциялау аркылы эзiрлеу, кабылдау жэне бекiту процесi.
Нормашыгармашылык субъектшершщ нормашыгармашылык процесте алатын орны ерекше - б^л субъектiлердiц ю-эрекетшщ нэтижесiнде когам вмiрiне ыцгайлы элеуметпк, саяси, экономикалык, мэдени, вндiрiстiк жэне т.б. катынастарды реттеуге жэне коргауга багытталган к¥кык нормаларын камтитын нормативнк к¥кыктык актiлер (б^дан эрi - Н^А) пайда болады.
ЭзецбегiндеА.Нашиц«нормашыFармашылык к¥кыкка негiзделетiн коFамныц экономикалык саяси, психологиялык к¥рылымдарын шынайы модельдеуге тырыспаFан жаFдайда мYмкiн емес» деп келтiредi [6, 236 б.]. Ол нормашытармашылык процесте мемлекеттщ катысуыныц к¥кыктык негiздерi туралы айта отырып, кейбiр накты зацдылыктарды бвлiп карастыруFа болады:
1) зац шы^арушыныц еркi зац нормаларын
жасаFан кезде нормашъиармашылыктын ажырамас элеуметтiк негiзi ретшде коFамнын сана сезiмiне, ерiк бiлдiруiне жэне мYДдесiне сэйкес келуi кажет;
2) нормашыFармашылык кызмет взiн вмiрдiн калыптаскан кYнделiктi жалпысипаттаFы жэне эдеттеп нормаларына карсы коя алмайды;
3) осы нормаларды к¥ра отырып, зан шыFарушы элеуметтiк катынастардын нысанына тэн, арнайы зандылыктарды есепке алады, к^кыктык касиеттерiн назарFа алуы тиiс.
Осылай, нормашыFармашылык кызметтi элеуметпк-к¥Кыктык К¥былыс деп карастыратын болсак, OFан кандай сырткы элеуметпк-к¥кыктык факторлар эсер ететшше токталайык.
НормашыFармашылык эрдайым дамушы КOFам мен мемлекеттiн элеуметтiк жэне к^кыктык кажеттшктерш канаFаттандыруы керек жэне осы взгерютердщ барлыFы есепке алынуы тшс.
Сонымен катар, коFамнын кажеттiлiктерiмен, адамдардынмiнезк¥лыктарын,жасерекшелiктерi жэне ж^мыска кабiлеттiктерiмен санасу кажет. Жалпы айтканда, нормашыFармашылык коFам мен мемлекеттщ вмiрiн толтыратын жэне олардын тыFыз эсерлесуiн жэне взара тиiмдi дамуын камтамасыз ететiн барлык элеуметпк, к^кыктык, техникалык, психологиялык факторлар жэне нормалармен есептесе отырып, оларFа вз эсерш тигiзуi кажет.
К^кыкшъиармашылык тYсiнiгiнiн калып-тасуы мен зерттеуiне елеулi Yлес коскан авторлардын бiрi С.С. Алексеев те взшщ енбектерiнде «к¥Кыкшъиармашылык» жэне «к¥кыкты калыптастыру» деген ¥FымдарFа квнiл бвледi.
К^кыкшъиармашылык к¥кыкты калыптастыру процесшщ сонFы кезенi деп айта келе ол к¥Кыкшъ^армашылыкка келесщей аныктама бередi - к¥КыкшыFармашылык коFамдык максаттарды, кажеттiлiктердi канаFаттандыру Yшiн мемлекетпк аппараттын нормативтiк актiлердi кабылдау к¥ралын пайдалануы.
НормашыFармашылык тYсiнiгiн карастырып квретш болсак, онда «квпжактылык» терминiн колдануFа болады. Б^л ретте, нормашыFармашылык кызметшщ к¥Кыктык табиFаты мен максатын тYсiну Yшiн осы теориялык мэселенi шешуде эртYрлi пiкiрлер мен квзкарастарды карастыру кажет. Мысал ретiнде алсак, б^л тYсiнiктi онсыз эртYрлi КOFамдык катынастарды реттеуге баFытталFан к¥кык нормалары дYниеге келмейтiн к¥Кыктык реттеу механизмiнiн К¥рамдас бвлiгi ретiнде
карастырмауFа болмайды.
¥сынылFан гипотезанын негiздемесi ретiнде к¥Кыктык реттеу механизмi тYсiнiгiнде инструменталды т¥рFыдан карау керек, б¥л вз кезегiнде, осы механизмнщ к¥рылымын жанадан зерттеуге мYмкiндiк бередi.
Сонымен катар, бYгiнгi танда норма-шыFармашылык кызметiнде баска да квщл аударатын мэселелер кездеседi - нормативнк к¥кыктык актiлердiн коллизиясы мен мазм¥ндык сипаттаFы кемшiлiктерi. МысалFа айтсак жергiлiктi денгейдегi нормативтiк актiлер кейде халыкаралык нормалар мен конституциянын нормаларына кайшы кабылданып жатады. 0з кезегiнде, б¥л жергiлiктi денгейдегi нормативнк актiлердi эзiрлеу мен ресiмдеумен айналысатын кызметкерлердiн к¥кыктык мэдениетiнiн тиiстi денгейде болмауы.
НормашыFармашылык немесе норма-шъ^армашылык кызмет мемлекеттiк к¥Кыктык реттеу мехнизмшде бiрiншi кадамы болып табылады.
Дегенмен, кей жаFдайларда норма-шыFармашылык к¥кыктык реттеуге негативтi нэтиже берiп те жатады, б¥нын себептерiнiн бiрi заннамалык актiлермен реттелiп отырFан КOFамдык катынастарды заща тэуелдi немесе ведомстволык актшермен кайта реттеу. Б¥ндай К¥былыс немесе мемлекетпк органдардын тарапынан болатын ю эрекеттер полицейлiк мемлекеттiн негiзгi сипаты жэне бергiлерiн кврсетедi.
Сонымен катар, кей жаFдайларда норма-шыFармашылыктын нэтижеш (нормативтiк актiлер, шарттар) коFамдык катынастарFа к¥кыктык эсер етудi элсiретуi де мYмкiн. Мыса-лы, министрлiктер мен баска да ведомстволар-дын заннамалык актшер^ Президент жэне Yкiмет актшерш егжей-тегжейлеу немесе оларды орындау максатындаFы актiлердi кабылдаудын орнына «бастапкы» (первичные нормы) нормаларды кабылдап жатады.
Зерттеушi Ю.Г. Арзамасов коFамдык катынастарды нормативнк реттеу жYЙесiнде жэне к¥Кыктык мэдениет калыптастыруда к¥кык нормасы, нормативтiк акт, к¥Кыктык катынастар, к¥кыкколдану деген к¥Кыктык К¥PалдарFа ерекше назар аударуды ¥сынады жэне казiргi замандаFы нормашыFармашылык кызметтщ жаFдайында нормашыFармашылык кызметпен айналысатын кызметкерлердщ к¥Кыктык мэдениетiнiн твмендiгiнен баска келесщей кемшiлiктер бар дейдi:
- нормашъиармашылык кызметпен
айналысатын кызметкерлердщ 6inÎMÎ бойынша баска сала кызметкерлерi болуы;
- НКА лингвистикалык, зандык тех-никалык талаптарга сэйкес келмеуц
- Н^А актiлердiн т¥раксыздыгы, ягни жакын аралыкта кабылданган НКА-н кеп ¥замай кYшi жойылып баска акпнщ кабылдануы;
- 6ip НКА-ге кептеген езгерютер мен толык-тырулардын енизшу^ б^ндай жагдайлар тэжiрибелi зангердiн езше киындыктар тугызып жатады;
- Н^А-н калыптаскан моральдык жэне когамдык принциптерге карсы келуi [7, 48 б.].
Нормашыгармашылык когамдык катынас-тарды реттеу туралы к¥кыктык ойлардын нормативнк к¥жат тYрiнде дYниеге келуiне сепнгш тигiзедi. Дегенмен, кай кезде нормашыгармашылык к¥кыктык реттеуде терiс эсер етуi мYмкiн. Кей кездерi нормативнк актiлер тарапынан к¥кыктык реттеудi кажет етпейтiн когамдык катынастар ведомстволык нормалармен реттелiп жатады, ал к¥кык нормалары аркылы когамдык катынастарды тым артык реттеу полицейлiк мемлекеттiн белгiлерiнiн бiрi болып табылады жэне нормашыгармашылык келесщей принциптерге сэйкес жYзеге асырылуы тшс: зандылык; гылыми негiзделу; гуманизм; зандык техника; демократизм; кэсiби бiлiктiлiк; ашыктык.
Нормашыгармашылыктын негiзгi принцип-терi реннде кейбiр енбектерде гуманизм принцип карастырылады. Нормашыгармашылык-тагы гуманизм зандар мен занга тэуэлдi актiлердiн бостандык жэне тендiк принципiн сактай отырып, кабылданган актiлерден керiнiс алады.
Адамнын к¥кыгынын жалпы дэстYрлi теориясында к¥кык нормасы азаматтардын к¥кыктары мен бостандыктарын камтамасыз етш кана коймай, ол нормалардын iске асыры-луын камтамасыз етуi тиiс деп карастырады.
Келесi принциптердщ бiрi кэсiбилiк прин-ципi. Б^л ретте, нормашыгармашылык кызметпен тек гана кэшби бiлiктi т^лгалар гана айналысуы тшс деп тYсiнуiмiз кажет.
Сонымен катар, нормашыгармашылык процесс кезшде жобаны эзiрлеуге тэжiрибелi зангерлермен коса саясаткерлер, экономистер, философтар, психологтар сиякты эртYрлi саланын мамандары катыстырылуы тиiс. Себебi, нормашыгарушы когам топтарынын барлыгынын жобаланган реакциясын алдын ала бiлуi тиiс. Сонымен катар, галым зангерлердi гана емес зангер-практиктердщ де Yлесi
к¥кыкколданушылык нэтижелердi болжауга мYмкiндiк бередi.
Келесi принцип реннде - ашыктык, жариялылык карастырылады. Жалпы жариялылык к¥кыктык мемлекет мен азаматтык когамнын негiзгi прициптерiнiн бiрi болып табылады. Осылайша, б^л принцип мемлекетпк к¥рылыстын немесе мемлекеттiн максатын кездейтш прицип болса, онда барлык нормативнк к¥кыктык актiлер, эсiресе к¥кык коргау органдарынын актiлерi «жен к¥лышъщ» астында калмауы тиiс. Эрине, мемлекетпк к¥пияга жататын мэлiметтердi камтитын немесе конфиденциалды сипаттагы актiлердi коспаганда, барлык нормативнк к¥кыктык актiлер жарияга шыгарылуы тиiс.
Жогарыда аталган барлык принциптердi езара тыгыз байланыста деуге болады. вйткеш олар бiр-бiрiмен тыгыз байланыссыз ешкандай т¥рпатка ие болмайды. Оларды тыгыз байланыста деп пайымдаудын себеб^ б¥л принциптер нормашыгармашылыктын енiмi болып табылатын нормативтiк к¥кыктык актiлердiн барлык формадагы тYрлерiне де колданылу аясына катысты болып келедi [7, 48 б.].
Ю.Г. Арзамасов нормашыгармашылыкты немесе нормашыгармашылык кызметп ен алдымен мемлекеттiк кызметтщ к¥кык нормасын к¥ру, калыптастыру, толыктыру жэне кYшiн жоюга багытталган ерекше тYрi жэне онын негiзгi функциясы нормативтiк актiлердi к¥ру (калыптастыру), кушш жою, езгерiстер мен толыктырулар енпзу деген сиякты баска функциялары косымша сипатта келедi деп келтiредi. Сондай-ак Ю.Г. Арзамасовтын пайымдауынша зантануды дифференациялау мемлекет жэне к¥кык теориясын да айналып еткен жок. Мысал ретiнде, ол зантанудагы к¥кыктык герменевтика (к¥кык нормаларын тYсiндiру туралы курстар), к¥кыктык конфликтология (к¥кык нормалары мен актiлердiн кактыгысы туралы курстар) жэне к¥кыктык компаративистика (саластырмалы к¥кыктану курстары) сиякты гылыми к¥кыктык багыттары зантану гылымында ез алдына белек гылым ретiнде мэртебе алуга Yмiткер багыттар жэне б¥л багыттардын катарына нормографияны енгiзу жен деп келтiредi.
Б¥л жайды Ю.Г. Арзамасов НКД-н зандык техникасы мемлекет жэне к¥кык теориясы пэнiнiн «К¥кыкшыгармашылык» такырыбынын келемiнде гана карастырылады жэне б¥л такырып езшщ калыптаскан шекараларынан
тым асып кеткенiмен негiздейдi.
Сонымен катар, автор казiргi норма-шъгеарушылар мен зангерлердiн зан факультеттерiн вте жаксы денгейiмен бiтiрсе де, зандык техника туралы кэсiби денгейлерiнiн твмендтне назар аударады.
Б¥л фактiлер нормашъиармашылык процес-тiн барлык тYрлерiн жYзеге асыратын мемлекет-тiк кызметкерлердiн к¥кыктык мэдениетiн арттыру туралы, нактырак айтсак, барлык жоFарFы оку орындарында, мемлекетпк кызметкерлердiн кэсiби бiлiктiлiгiн арттыру курстарында арнайы «Нормография» курсын енгiзу туралы ¥сынады [7, 23 б.].
Сонымен катар, тэжiрибеде зангер практиктердiн пайымдауынша заншъгеарма-шылык кызметтiн нормашыFармашылык кызметтен манызды екендiгi туралы б¥рыс тусшктер калыптасып жатады.
Бiздiн пайымдауымызша шынайы вмiрде КOFамдык катынастардын барлык аспектiлерi мен егжей-текжейлi т¥старын тек кана зандар, Президент жэне Yкiмет актiлерiмен реттеу мYмкiн емес, себебi, зандар непзшен бастапкы нормаларды Fана айкындайды. Ал, ведомство-
лык актiлер зандарда кврсетiлген нормаларды егжей-тегжейлi айкындайды, ягни азаматтар, ^йымдар, мекемелер, ^огамдыщ топтармен белгш бiр салада оларга бершген ^^ыщтарын немесе жауапкершiлiктерiн накты кврсетедь
Квптеген галымдардын енбектерiнде норма-шыгармышыльщ ^ызмет пен заншыгармашы-лыщ ^ызметп аналогиялыщ нысандагы ^ызмет ретiнде ^арастырылса, ал кейбiр енбектерде нормативтiк кдоыктык; актiлердiн иерархиясы т^ргысынан тYсiндiрiлетiн квз^арастар бай-^алады, ягни заншыгармашылыщ ^ызметтщ внiмi «зан» актiлерi манызынын жогары деп тYсiну немесе тYсiндiрумен сипатталады.
Бiздiн пайымдауымызша, «заншыгар-машылыщ» туишпнен «нормашыгармашылыщ» тYсiнiгi ау^ымдыра^, себебi нормашыгар-машылыщ - мемлекеттiн, мемлекеттiк орган-дардын, лауазымды т^лгалардын нормативтiк актiлердi ^абылдау ар^ылы ^огамдыщ катынастарды реттеуге багытталган ресми рэсiмделген iс-эрекетi реннде ^арастырылады жэне нормашыгармашылыщ нэтижесi барлыщ денгейдегi ресми нормативтiк кдоыктык; актшерде бекiтiлiп, ^олданыс^а енгiзiледi.
ПайданылFан эдебиеттер тiзiмi
1. Атаманчук Г.В. Теория государственного управления. Курс лекций. М.: Омега - Л, 2005. - 580с.
2. Козбаненко В.А. Государственное управление: основы теории и организации М.: «Статус», 2002. - 366 с.
3. Глазунова Н.И.,Государственное управление: Учебник для вузов, - М.: Муниципальный центр, 2004. - 456 с.
4. Губаева, Т.В. Словесность в юриспруденции: автореф. дис. ...докт. юрид. наук / Т.В. Губаева. - М., 1996.
5. Зеркин Д.П., Игнатов В.Г. Основы теории государственного управления. Курс лекций. М., 2004. - 420 с.
6. Нашиц А. Правотворчество (теория и законодательная техника). - М., 1974. - 436 с.
7. Арзамасов Ю.Г. Нормография. Акад. проект: 2007.- 560с.
Мацалада норма шыгармашылыцтыц мемлекеттгк басцару аясындагы цуцыцтыцреттеу цуралы рет1ндег1 алатынрвл1н ашу барысындагы теориялыц нег1здер1 мен цагидаттары царастырылады.
ТYйiн свздер: норма шыгармашылыц, мемлекетт1к басцару, цуцыц цолдану, цагидаттар, нормативт1к цуцыцтыц актыер.
В статье рассматриваются теоретические основы и принципы нормотворчества, а также описывается роль нормотворчества как средство правового регулирования государственного управления.
Ключевые слова: нормотворчество, государственное управление, правоприменение, принципы, нормативные правовые акты.
The article discusses the theoretical bases and principles of rulemaking and describes the role of the rulemaking as a means of legal regulation ofpublic administration.
Keywords: rulemaking, public administration, law enforcement, principles, regulations.
Толк;ын Сержк;алик;ызы Нурышева,
КР Президентшщ жанындагы Мемлекетпк баскару академиясы «Мемлекетпк баскару жэне мемлекеттiк кызмет» кафедрасыньщ доцентi, з.г.к.
Мемлекеттiк 6acn;apygaFbi нормашь^армашылыктыц теориясы жэне принциптерi
Нурышева Толкын Серикгалиевна,
доцент кафедры «Государственное управление и государственная служба» Академии государственного управления при Президенте Республики Казахстан, к.ю.н. Теория и принципы нормотворчества в государственном управлении
Nurysheva Tolkyn Serikkaliyevna,
Associate Professor of «Public administration and public service» Department of Academy of Public Administration under the President of Kazakhstan, c.j.s.
Theory and principles of rulemaking in public administration
