CC BY
1УДК: 614.25
НАПРАВЛЕНИИ ПО ПОВЫШЕНИЮ КАЧЕСТВА ТЕРАПЕВТИЧЕСКОЙ ПОМОЩИ
В АМБУЛАТОРНЫХ ПРИЕМАХ
ИСРАИЛОВА ДАРЫГУЛЬ КУБАНЫЧБЕКОВНА
Преподователь кафедры «Общественное здоровье и здравоохранение», Ошский государственный университет, Ош, Кыргызстан
АЛДАШУКУРОВ ЫРЫСБЕК АБДЫЖАПАРОВИЧ
кандидат медицинских наук, доцент кафедры «Физиология, теория и методика физического воспитания», Ошский государственный университет, Ош, Кыргызстан
Аннотация: Недостаточное количество семейных врачей, низкий статус медицинских сестер, отсутствие мотивационного стимулирования врачей, рост заболеваемости и инвалидности среди населения свидетельствуют о низком престиже семейной медицины. Цель исследования - разработка мероприятий, направленных на повышение качества терапевтической помощи в практике семейных врачей. Задача исследования - разработать методические методы повышения качества и доступности терапевтической помощи в семейной медицине и предложить их практической медицине.В соответствии с целью и задачей исследования использовались статистические, клинические, экспертно-оценочные и экспериментальные методы. Научно-исследовательская работа проводилась в 2019-2023 годах в Ошском городском центре семейной медицины в котором имеется 12 групп семейных врачейи в центрах общей практики Кара-Сууйской, Ноокатской, Узгенской иАлайских районах. Достоверность результатов исследования определялась методами статистической математики.В статье предложена система мероприятий, направленных на повышение качества первичной медико-санитарной помощи, оказываемой терапевтическим больным, включающая технологию работы врача семейной медицины, рациональное использование рабочего времени, совершенствование профилактической работы. Доказано, что использование стандартных направлений; готовые рецепты; инструкции по диете, ЛФК; средства связи; разработав графики работы кабинета, установление соответствующих «правил приема»при поступлении терапевтических больныхв центры семейной медицины и в центры общей практики, экономитьрабочее время врача.
Ключевые слова: врач, пациент, болезнь, терапия, обследование; пальпация, перкуссия, аускультация.
DIRECTIONS FOR IMPROVING THE QUALITY OF THERAPEUTIC CARE IN
OUTPATIENT APPLICATIONS
ISRAILOVA DARYGUL KUBANYCHBEKOVNA Lecturer, Department of Public Health and Healthcare, Osh State University, Osh, Kyrgyzstan
ALDASHUKUROV YRYSBEK ABDYZHAPAROVICH
candidate of medical sciences, associate Candidate of Medical Sciences, Associate Professor of the Department of Physiology, Theory and Methods of Physical Education, Osh State University,
Osh, Kyrgyzstan
Abstract: Insufficient number of family doctors, low status of nurses, lack of motivational stimulation of doctors, growth of morbidity and disability among the population indicate low prestige of family medicine. The purpose of the study is to develop measures aimed at improving the quality of therapeutic care in the practice of family doctors. The objective of the study is to develop
methodological methods for improving the quality and availability of therapeutic care in family medicine and offer them to practical medicine. In accordance with the purpose and objective of the study, statistical, clinical, expert-evaluation and experimental methods were used.The research work was carried out in 2019-2023 in the Osh City Center of Family Medicine, which has 12 family doctor groups, and in the general practice centers of the Kara-Suu, Nookat, Uzgen and Alay districts. The reliability of the research results was determined by statistical mathematics methods. The article proposes a system of measures aimed at improving the quality of primary health care provided to medical patients, including the technology of the family doctor's work, rational use of working time, and improvement of preventive work.
It has been proven that the use of standard directions; ready-made recipes; dietary instructions, exercise therapy; means of communication; having developed office work schedules, establishing appropriate "admission rules" upon admission of therapeutic patients to family medicine centers and general practice centers, saves the doctor's working time.
Keywords: doctor, patient, disease, therapy, examination, palpation, percussion, auscultation.
YЙ-БYЛeЛYК МЕДИЦИНАДАГЫ ТЕРАПИЯЛЫК ЖАРДАМДЫН САПАТЫН
ЖОГОРУЛАТУУ
ИСРАИЛОВА ДАРЫГУЛЬ КУБАНЫЧБЕКОВНА
Ош мамлекеттик университетинин «Коомдук ден соолук жана саламаттыкты сактоо», кафедрасынын окутуучусу, Ош мамлекеттик университети, Ош, Кыргызстан
АЛДАШУКУРОВ ЫРЫСБЕК АБДЫЖАПАРОВИЧ
Ош мамлекеттик университетинин «Дене тарбиянын физиологиясы, теориясы жана методокасы », кафедрасынын доценти, медицина илимдеринин кандидаты, Ош мамлекеттик
университети, Ош, Кыргызстан.
Аннотация:Учурдагы YÜ^YnonyK дарыгерлердин жетишсиз саны, медайымдардын статусунун тoмoндYгY, дарыгерлерди мотивациялоочу стимулдардын жоктугу, монитордук оорулардын жана калк арасында майыптуулуктун кoбoйYШY Yй-бYлoлYк медицинанын кадыр-баркынын тoмoн экендигин айгинелеп турат. ИзилдooнYн максаты Yй-бYлoлYк дарыгерлер практикасындагы терапиялык жардамдын сапатын жогорулатууга багытталган иш-чараларды иштеп чыгуу. ИзилдooнYн милдети Yй-бYлoлYк медицинадагы терапиялык жардамдын сапаты жана жеткиликтYYЛYгYн жакшыртуу боюнча методологиялык ыкмаларды иштеп чыгуу жана аны практикалык медицинага сунуштоо. ИзилдooнYн максатына жана милдетине ылайык: статистикалык, клиникалык, эксперттик баалоо жана эксперименталдык методтор колдонулду. Изилдoo иштери 2019-2023-жылдары 12 уй-бYлoлYк дарыгерлер топтору бар Ош шаардык Yй-бYлoлYк медицина жана, Кара-Суу, Ноокат, Qзгoн, Алай райондук жалпы дарыгерлер практикалык борборлорунда жургYЗYлдY. ИзилдooнYн натыйжаларынын ишенимдYYЛYгY статистикалык математика методдору менен чыгарылды. Макалада yü бYлoлук медицинадагы дарыгердин ишинин технологиясы, жумуш убактысын рационалдуу пайдалануу, профилактикалык иштерин жакшыртуу, терапиялык бейтаптарга корсoтYЛYYЧY баштапкы медициналык-санитардык жардамдын сапатын жогорулатууга багытталган иш-чаралардын системасы сунушталган. Yй-бYлoлYк медицина жана жалпы практикалык дарыгерлер борборлорунда терапиялык оорулууларды кабыл алуу учурунда стандарттуу жолдомо; даяр рецепттер; диета, машыгуу терапиясы боюнча нускамалар; байланыш каражаттары; тиешелуу «кабыл алуунун эрежелерин» белгилoo; кабинетте дарыгердин кыймылынын графиктерин иштеп чыгуу аркылуу дарыгердин жумуш убактысы YнoмдoлooрY далилденген.
Ачкыч свздвр: дарыгер,бейтап, оорулуулук, терапия, сурамжылоо, пальпация, перкуссия, аускультация.
Киришуу. Саламаттыкты сактоону ohyktypyyA0 БYткYл дYЙнe боюнча, анын ичинде КМШ eлкeлeрYндe YЙ-бYлeлYк медицина институтун ишке киргизYY менен стационардан амбулатордук б.а. профилактикалык иштерге басым жасоо болгон [Исраилова ж.б., 2022, б. 38-43].
Кыргыз республикасында БМСЖды (баштапкы медициналык санитардык жардам eнYктYPYY стратегиясы алгач YЙ-бYлeлYк дарыгерлер тобун/YЙ-бYлeлYк медицина борборлорун уюштуруу аркылуу YЙ-бYлeлYк медицина институтун тYЗYYгe жана кымбат ресурсту талап кылган стационардык жардам секторун реорганизациялоого багытталган. [Канатова, 2023, б. 62-66].
Бирок, — калктын ден соолукту чьщдоо боюнча сабаттуулугунун тeмeн децгээли, туура эмес тамактануу, медициналык кецештерди, кeрсeтмeлeрдY аткарбоо, инъекцияларды колдонуу менен eзYн-eзY дарылоонун кецири таралышы eлкeбYЗдeгY YЙ-бYлeлYк медицина институтунун учурдагы инсанга багытталган мамиленин жоктугун айгинелеп турат [Султаналиева ж.б., 2022, б. 77-84].
БМСЖ кeрсeткeн дарыгерлердин иштee убактысы мекемелерде (поликлиникада) тeрт саат жана эки саат YЙмe-YЙ кыдыруу менен чектелген. Мындай график YЙ-бYлeлYк медицина борборлорунда бейтаптардын узун кезектерин пайда кылат. Мындан тышкары айрыкча айыл жеринде кадрлардын жетишсиздиги оптималдуу жана e3 убагында медициналык жардамды уюштуруунун жоктугун далилдеп турат [Борончиева жана Алдашукуров, 2022, б. 364-369].
Аталган кeйгeйлeр БМСЖдагы терапиялык кызматты комплекстYY изилдeeнYн зарылдыгын аныктады жана ошонун негизинде Ош областынын мисалында терапиялык жардамды уюштуруунун артыкчылыктуу багыттарын аныктоого негиз болду.
Изилдеенун максаты:YЙ-бYлeлYк дарыгерлер практикасындагы терапиялык жардамдын сапатын жогорулатууга багытталган иш-чараларды иштеп чыгуу.
Изилдеенун милдети:YЙ-бYлeлYк медицинадагы терапиялык жардамдын сапаты жана жеткиликтYYЛYГYн жакшыртуу боюнча методологиялык ыкмаларды иштеп чыгуу жана аны практикалык медицинага сунуштоо.
Изилдеенун методологиясы. Изилдee иштери 2019-2023-жылдары 12 YЙ-бYлeлYк дарыгерлер топтору (ГСВ) бар Ош шаардык YЙ-бYлeлYк медицина жана, Кара-Суу, Ноокат, Эзген, Алай райондук жалпы дарыгерлер практикалык борборлорунда жYргYЗYЛДY.
ИзилдeeнYн максатына жана милдетине ылайык: статистикалык, клиникалык, эксперттик баалоо жана эксперименталдык методтор колдонулду.
ИзилдeeнYн натыйжаларынын ишенимдYYЛYГY статистикалык математика методдору менен чыгарылды [Герасимов, 2007, б. 480].
Топтордун ортосундагы айырмачылыктардын ишенимдYYЛYГY Стюденттин параметрдик тесттинин жардамы менен аныкталды (t - ишенимдYYЛYк критерийи же ишеним коэффициенти), репрезентативдик каталар (± m), "p" эсептee - катасыз прогноздун ишенимдYYЛYк критерийи р<0,05; p<0,01; p<0,001 (95,0%; 99,0%; 99,9%) колдонулган. Ал эми статистикалык иштетуу Statistica 6.0 жана MS Excel 2003 программаларынын жардамы аркылуу ишке ашырылды [Реброва, 2006, б. 312].
Жыйынтыктар жана талкуулар.
ИзилдeeнYн материалдарынын негизинде, амбулаториялык шарттагы дарыгердин ишинин технологиясы; жумуш убактысын рационалдуу пайдалануу; дарыгерлердин ишин пландаштырууну жакшыртуу; дарыгерлерди YЗГYЛтYксYЗ окутуу; амбулатордук кабыл алууларда дарыгерлерди маалыматтык камсыздоо; профилактикалык иштерин жакшыртуу;медициналык жардамдын сапатын жогорулатуу; YЙ-бYлeлYк дарыгерлердин ишин баалоо кeрсeткYчтeрYн камтыган методикага eзгeртYYлeрдY киргизYY менен
терапиялык жардамдын сапатын жогорулатууга багытталган иш-чаралардын системасын иштеп чыктык.
Терапиялык оорулууларды кабыл алуудагы дарыгерлердин ишинин технологиясын еркундетуу. Клиникалык изилдее ыкмасын колдонуунун мисалында амбулаториялык кабыл алууда терапиялык жардам керсетYYHYн колдонуудагы технологиясынын негизги кемчиликтери каралган. Бул кемчиликтер эмгекти уюштуруунун азыркы шартында анын бардык элементтерин аткаруунун мYмкYн эместигинен келип чыккан. Дарыгердин каалоосу боюнча клиникалык ыкманын айрым элементтерин калтыруу медициналык жардамдын сапатынын темендешYне алып келет.
Терапиялык жардамдын мындан аркы енYГYШY диагностиканын, дарылоонун жана алдын алуунун кымбатыраак ыкмаларынын жана каражаттарынын пайда болушуна алып келет. Бул терс керYHYштYн пайда болушуна жол бербее жана медициналык жардамдын сапатын жогорулатуу YЧYн иштин технологиясын енYктYPYY максатка ылайыктуу.
Терапиялык жардамдын сапатын жогорулатуу боюнча дарылоо жана диагностикалоо процессинин клиникалык технологиясынын, оорулууну текшерYY картасын, жумуш убакыттырационалдуу пайдалануу сунуштарын иштеп чыктык:
Дарылоо жана диагностикалоо процессинин клиникалык технологиясынын негизи бардык ооруларды аныктоо эрежелеринин жыйындысы, б.а. универсалдуу системасы болуп саналат. Терапияда: 1) сурамжылоо; 2) текшерYY; 3) пальпация; 4) перкуссия; 5) аускультация ыкмаларын камтыйт.
Бейтаптарды текшерYYHYн кандай гана жолу иштелип чыкпасын, ал дайыма сурамжылоо менен башталат. Сурамжылоо эц маанилYY жана татаал изилдее ыкма болуп саналат, анын жардамы менен бардык оорулардын 60% га жакынын аныктоого болот.
Бейтаптарды сурамжылоо башка текшерYYлер сыяктуу эле, объективдYY тYPде жYPГYЗYЛYШY керек. Биз сурамжылоо ЖYPГYЗYYHYH белгилYY бир тартибин сунуштадык, бул дарыгерди ал эч нерсени еткерYп жибербегендигин кеземелдее зарылчылыгынан бошотот жана алынган маалыматка ке^л бурууга мYмкYндYк берет. Жалпы сурамжылоо схемасынын негизинде, дарыгерлердин диагностикалык маалыматка болгон муктаждыктарын жана медициналык байкоонун логикасын эске алуу менен биз байкоо жYргYЗYY учуруна жараша сурамжылоо схеманы сунуш кылдык (1 таблица).
1-таблица. Амбулатордук кабыл алууда терапевтик бейтаптарды сурамжылоо схемасы
№ Сурамжылоо элементтери Алгачкы Кайталанган Акыркы
Курч Энекет Курч Энекет Курч Энекет
1 Бейтаптын оорусу боюнча арызын угуу + + + + +
2 Симптомдорду сурамжылоо + + + + +
3 Оорунун узактыгы + - - - - -
4 Оорунун себептери + - - - - -
5 Симптомдордун пайда болуу убактысы, ырааттуулугу жана шарттары + +
б Дарылоо чараларын талкуулоо + + + + + +
7 Оорунун жYPYШYндe eзгeрYYлeр + + +
S Мурдагы изилдeeлeрдYн натыйжалары +
ЭскертyY■' "+ " - зарыл болгон элемент "-" - зарыл эмес элемент
Энекет оорулардан жапа чеккен бейтаптарга акыркы сурамжылоо жYргYЗYYДe оорунун калдык симптомдорду жана алардын оордук даражасын аныктоо сунушталаарына ^нул буруш керек, бул оорунун динамикасын жакшыраак баалоого мYмкYндYк берет.
Бейтапты кароодо суроо берYYHYн уландысы болуп клиникалык ыкмаларды колдонууга негизделген кароо, пальпация, перкуссия жана аускультация деп аталган физикалык текшерYY болуп саналат:. Сурамжылоо менен бирге физикалык текшерYYHYн жардамы менен 80% учурларда диагноз коюуга мYмкYн болду. Бирок, акыркы он жылдыктарда инструменталдык изилдее методдорунун eнYГYШYнe байланыштуу, кээ бир дарыгерлер бул методдун диагностикалык мYмкYнчYЛYктeрYнe кандайдыр бир ишенбeeчYЛYк пайда болуп, ошондуктан керектYY кeндYмдeрдY калыптандырууга аднул бурулбай келет.
Физикалык текшерYYHYн артыкчылыктары да бар, ал кошумча изилдeeлeрдY талап кылбай туруп айрым бейтаптарды дарылоону сунуштоого мYмкYндYк берет. Толук текшерYYДeн exyy зарылчылыгы оорулуу биринчи жолу дарыгердин кeзeмeлYнe келгенде пайда болот. Мындай учурларда мындай текшерYYHY диспансердик кабыл алууда уюштуруу максатка ылайыктуу.
Диагностикалык процесстин ажырагыс бeлYГY дарыгер менен бейтаптын ортосундагы CY^emYY болуп саналат. Бир катар изилдeeчYлeрдYн пикири боюнча, жана биздин жеке изилдeeлeр кeрсeткeндeй, байланыш кыска мeeнeттYY, мазмуну жок, психологиялык жана социалдык факторлордун бейтаптын инсандыгына жана оорунун жYPYШYнe тийгизген таасирин жетишсиз тYPдe эсепке алган.Биздин байкоолорубуздун натыйжалары CYЙлошYYHYн жана аны жYргYЗYY формасына биринчи кезекте тиешелуу болгон аныкталган кемчиликтерди четтеткен багытта CYЙлeшYYлeрдY жYргYЗYYHY зарылдыгы аныкталды. Биз 2 таблицада бейтап менен CYЙлeшYYHYн схемасын сунуштадык.
2-таблица. Aмбулатордук кабыл алууда дарыгердин бейтап менен CYЙлeшYY схемасы
№ Сурамжылоо элементтери Aлгачкы Кайталанган
Курч 0нeкeт Курч Курч
1 Диагнозду талкуулоо + + + + - +
2 Режим боюнча сунуштар + + + + - +
3 Диета боюнча сунуштар + + + + - +
4 Дарылоо боюнча сунуштар + + + + +
5 Инструменталд ык лабораториялык + + + + + +
текшерYYлeрдY талкуулоо
6 Кошумча + + + +
7 Профилактикал ык CYЙлeшYY + - - - + +
8 Талкуу + + + + + +
ЭскертyY■' "+ " элементинин болушу "- " жок
Оорулуу менен кайра-кайра байланышуу учурунда анын кeцYЛYн анын ден соолугундагы оц eзгeрYYлeргe буруп, мурда кабыл алынган сунуштарды туура тYШYнгeндYГYн текшерип, жYргYЗYлгeн изилдeeлeрдYн натыйжалары менен тааныштыруу керек. Акыркы кYнкY CYЙлeшYYДe профилактикалык сунуштар камтылууга тийиш. Бейтаптын жеке кeйгeйлeрYн талкуулоого, эгерде ал тарабынан демилге кeрсeтYлгeн учурда гана жол берилет. СYЙлeшYY учурунда башка жумуш менен алектенбеш керек. Оорулуу менен маектешYY - бул амбулаториялык шартта медициналык жардам кeрсeтYY технологиясынын акыркы этабы жана муну келечекте амбулатордук технология деп атаууну сунуштайбыз.
Терапиялык жардамдын кийинки этабы лабораториялык-инструменталдык ыкмаларды тандоону камтыйт. Бул ишти аткарууда биз, ишти уюштуруунун жана клиникалардын заманбап диагностикалык каражаттар менен жабдылышын эске алуу менен диагноз коюу YЧYн маалыматтарды, эксперттик корутундуларды негиздee, инструменталдык изилдeeлeрдY жYргYЗYYHY, дарылоо-профилактикалык иш-чаралардын планын камтыган — оорулууну текшерYY картасын сунуш кылдык.
Картада киргизиле турган маалыматтар алдын ала даярдалган. Анда: оорунун узактыгы, анын eнYГYШYнe шарт тYЗгeн себептер жана факторлор, eнeкeт оорунун болушу жeнYндe маалымат; анамнездеги оорулар; жалпы абалынын даттануулары; организмдин айрым органдарынын жана системаларынын дисфункциясы, алардын мYнeзY, интенсивдYYЛYГY, узактыгы; дененин айрым органдары жана системалары боюнча белгилерди топтоо менен физикалык текшерYYHYн маалыматтары; кесиби, жашы, эмгек жана жашоо шарттары, жаман адаттары боюнча маалыматтар аныкталат.
Жумуш убакытты рационалдуу пайдалануу бул, — ишти уюштуруунун негизги элементи. Жалпы практикалык дарыгерлердин ишинде алардын негизги милдеттери болгон: ишти пландоо, профилактикалык иштер, медициналык кароодон eткeрYY, жацы ыкмаларды киргизYY, дарылоо, жеке квалификациясын жогорулатуу менен бирге алардын иш убактысынын бир кыйла бeлYГY жазуу иштерине, чогулуштарга, конференцияларга катышууга жана башка чыгымдарга жумшалат. Мунун баары медициналык тейлeeнYн сапатына терс таасирин тийгизYYДe.
Дарыгердин медициналык документацияга кеткен убактысын кыскартуу YЧYн изилдeeгe жана дарылоого жолдомолордун стандарттуу формаларын колдонуу маанилYY. Байкоолор кeрсeткeндeй, ар бир 100 кайрылууга жолдомо берYY жыштыгы орто эсеп менен дарыгер тарабынан 26 жолу жана медайым тарабынан 48 жолу. Бир жолдомо берYY YЧYн орто эсеп менен 1,5 мYнeт кетет.
Оорулууга кайда жана кайсы кабинетке келуу керек экендигин, текшерилYYгe кантип даярдануу керектигин тYШYндYPYY зарыл экендигин эске алуу менен жумуш убактысынын сарамжалсыз чыгымдалышы бир кыйла кeбeйeт.
Мындай терс кeрYHYштордY жоюуу максатында биз стандарттык жолдомо формаларын колдонуу сунуштадык. Ар бир жолдомо формасынын алдыцкы тарабы эки бeлYктeн турат.
Биринчи бвлYктв медайым бейтаптын фамилиясын, атын, медициналык картасынын номерин, дарегин, ошондой эле дарыгердин фамилиясын жана кабыл алынган KYHYH жазат. Экинчи бвлук кeмeкчY диагностикалык кызматтарды изилдeeнYн жыйынтыктарын толтуруу YЧYн арналган. Бланканын арткы бетинде изилдeeгe даярдануунун эрежелери, аны eткeрYY
орду жана убактысы жeнYндe маалыматтарды камтыган пациент YЧYн жазуу болот. Мындай формалардын болушу дарыгерди кeрсeтмe жазуудан толугу менен бошотуп, медайымдын убактысын Yнeмдeйт.
Дарыгерлердин ишин сарамжалдуу уюштуруу менен бейтаптарды кабыл алуу убактысынын орточо 35%ын тYЗгeн амбулатордук медициналык картаны жYргYЗYYгe кеткен убакытты кыскартууну талап кылат. Бул YЧYн медициналык китепчеге кошумчаларды колдонуу сунушталат, бул аларда кeрсeтYЛгeн белгилерге басым жасап, жетишпегендерин атайын бeлYнгeн саптарга киргизYY менен чыгымдарды олуттуу тYPдe (20% га) кыскартууга мYмкYндYк берет.
Корутунду. Ошентип, терапиялык оорулууларды кабыл алуу учурунда стандарттуу жолдомо, даяр рецепттер, диета, машыгуу терапиясы боюнча сунуштамалар, байланыш каражаттары, оорулуу чакыруу YЧYн жарык сигналы, тиешелYY «кабыл алуунун эрежелерин» белгилee, кабинетте дарыгердин кыймылынын графиктерин иштеп чыгуу аркылуу дарыгердин жумуш убактысы Yнeмдeлeт.
1. Жалпы (YЙ-бYлeлYк) дарыгерлер практикасына адистерди даярдоо / Д. К. Исраилова, Г. А. Аскарбекова, А. А. Шамшиев, Ы. А. Алдашукуров // Вестник Ошского государственного университета. - 2022. - No. 3. - P. 38-43. - DOI 10.52754/16947452_2022_3_38. - EDN FWPPPT.
2. Канатова, А. К. Новый метод диагностики ранней стадии болезни Альцгеймера / А. К. Канатова, А. Г. Кошмуратов // Вестник Кыргызско-Российского Славянского университета. - 2023. - Т. 23, № 1. - С. 62-66. - DOI 10.36979/1694-500X-2023-23-1-62-66.
- EDN ZWPZDB.
3. Султаналиева, Р. Б. Контроль углеводного обмена у лиц с сахарным диабетом пожилого и старческого возраста в Центрах семейной медицины Г. Бишкека / Р. Б. Султаналиева, Н. К. Абылова // Научные исследования в Кыргызской Республике. - 2022. - № 3-1. - С. 77-84.
- EDN BUMZCP.
4. Борончиева, З. А. Особенности аллергических заболеваний в Ошской области / З. А. Борончиева, Ы. А. Алдашукуров // Бюллетень науки и практики. - 2022. - Т. 8, № 9. - С. 364-369. - DOI 10.33619/2414-2948/82/40. - EDN HBPNXP.
5. ГерасимовА.Н. Медицинская статистика. - М.: ООО «Медицинское информационное агентство». - 2007. - 480 с.
6. Реброва О.Ю. Статистический анализ медицинских данных. Применение пакета прикладных программ STATISTICA. - М.: Медиа Сфера. -2006.-312 с
КОЛДОНУЛГАН АДАБИЯТТАР
