CC BY
0Медицина
УДК 614.252
Б01: 10.52754/16947452_2022_3_38
ЖАЛПЫ (УЙ-БУЛЭЛУК) ДАРЫГЕРЛЕР ПРАКТИКАСЫНА АДИСТЕРДИ ДАЯРДОО
Исраилова Дарыгул Кубанычбековна, аспирант, Аскарбекова Гулдесте Аскарбековна, аспирант, Шамшиев Абдилатип Абдырахманович,м.и.д., доцент,
shamshiev61@mail.ru Алдашукуров Ырысбек Абдыжапарович, улук окутуучу,
aldashukurov7 7@mail.ru Ош мамлекеттик университети Ош, Кыргызстан
Аннотация. Макалада уй бYлвлYк медицина тармагындагы кадрлардын даярдалуусу каралган. Акыркы жылдарда саламаттык сактоо тармагынын БМСЖ (баштапкы медициналык санитардык жардам) кврсвтYY тармагында 61% пенсионерлер, 19% пенсияга жакын курактагы дарыгерлер тYЗYп, дарыгерлеринин штаттык саны кыйла кыскарды. Yй бYлвлYк медицина тармагына жаш кадрлардын агымы дээрлик жок. Айыл жеринде абал мындан да начар: 2016 жылы Кыргызстан боюнча 72 YДТда (уй бYлвлYк дарыгерлер топтору) такыр дарыгер жок, 281 YДТда 3-5 дарыгердин ордуна 1 дарыгер иштейт . Экономикалык жетшсиздик: начар байланыш шарттары, заманбап талаптарга жооп бербеген баштапкы медициналык-санитардык жардам мекемелеринин материалдык техникалык жактан втв начар жабдылышы, медицина кызматкерлеринин эмгек акынын аздыгынан, карьералык всуунун жоктугу, социалдык жана моралдык жактан укуктарынын корголбогондугу аныкталды.
Ачкыч свздвр: адис, уй-булвлук медицина, терапевт, оорулуулук.
ПОДГОТОВКА СПЕЦИАЛИСТОВ - ВРАЧЕЙ ОБЩЕЙ (СЕМЕЙНОЙ) ПРАКТИКИ
Исраилова Дарыгул Кубанычбековна, аспирант Аскарбекова Гулдесте Аскарбековна, аспирант Шамшиев Абдилатип Абдырахманович, д.м.н., доцент
shamshiev61@mail.ru
Алдашукуров Ырысбек Абдыжапарович, старший преподаватель,
aldashukurov7 7@mail.ru Ошский государственный университет
Ош, Кыргызстан
Аннотация. В статье говорится о том, как проводится обучение в области семейной медицины. В последние годы произошло значительное сокращение числа врачей первичного звена: 61% уходят на пенсию и 19% врачи пенсионного возраста. Практически отсутствует приток молодых специалистов в области семейной медицины. Еще хуже обстоит дело в сельской местности: в 2016 г. в 72 ГСВ (группах семейных врачей) врачей вообще нет, а в 281 ГСВ 1 врач вместо 3-5 врачей. Выяснилась экономическая недоступность: плохие условия коммуникации, очень слабое материально-техническое оснащение учреждений первичной медико-санитарной помощи, не отвечающее современным требованиям, низкая заработная плата медицинских работников, отсутствие карьерного роста, отсутствие защиты социальных и моральных прав.
Ключевые слова: специалист, семейная медицина, терапевт, болезнь.
TRAINING OF SPECIALISTS FOR GENERAL (FAMILY) PRACTICE PHYSICIANS
Israilova Darygul Kubanychbekovna, postgraduate, Askarbekova Guldeste Askarbekovna, postgraduate, Shamshiev Abdilatip Abdyrakhmanovich, d.m.s., associate professor
shamshiev61@mail.ru Aldashukurov Yrysbek Abdyzhaparovich, senior lecturer,
aldashukurov7 7@mail.ru Osh State University Osh, Kyrgyzstan
Abstract. The article provides training in the field of family medicine. In recent years, there has been a significant reduction in the number of primary care physicians: 61% retiring and 19% retirement age. There is practically no influx of young specialists in the field of family medicine. The situation is even worse in rural areas: in 2016, in 72 FGPs (groups of family doctors) there were no doctors at all, and in 281 FGPs there was 1 doctor instead of 3-5 doctors. Economic inaccessibility: poor communication conditions, very poor equipment, poor material and technical equipment of primary health care facilities that do not meet modern requirements, low wages for medical workers, lack of career growth, lack of protection of social and moral rights.
Key words: specialist, family medicine, therapist, disease.
Киришуу. Кыргызстанда коомдук саламаттыкты сактоо системасынын eнYкпeгeндYГYнe карабастан, бекитилген калктын саны, ошондой эле бардык жугуштуу жана жугуштуу эмес оорулар боюнча чоц жоопкерчилик уй-бYлeлYк дарыгерлерге жYктeлгeн [1]. Бардык децгээлдеги YЙ-бYлeлYк дарыгерлердин дарегине негизсиз сын-пикирлер кадрлардын
жетишсиздигине aлып келип, геoгрaфиялык жaктaн жеткиликсиздик -трaнспoрттyн жетишсиздиги, aлыскы aймaктaрдaгы жетYYгe кыйын шaрттaр БМСЖ децгээлинде canairyy кызмaт кeрсeтYYДeгY негизги кeйгeйлeр 6олуп сaнaлaт [2]. Yй-бYлeлYк медицинa бoюнчa aдистерди дaярдoo. Mедицинaлык жaрдaмдын cana™ кeптeгeн фaктoрлoрдoн кeз кaрaнды жaнa эц негизгилеринин бири жогорку квaлификaциялyy aдиcтерди дaярдoo болуп caнaлaт. Mындaй aдиcтерди дaярдoo YЙ-бYлeлYк медицинaнын ^a^machm киргизYY процессинин негизги милдети болуп caнaлaт [3].
Изилдеенун максаты. Бaштaпкы медицинaлык-caнитaрдык жaрдaмды кeрceтYYЧY жaлпы медицинaлык (YЙ-бYлeлYк) дaрыгерлерди дaярдooдoгy кeйгeйлeрдY изилдеп тaбyy жaнa кaйрa дaярдoo бoюнчa сунуш берYY.
Изилдеенун милдеттери.
1. Кыргыз Реcпyбликacынын caлaмaттык caктoo cиcтемacындaгы YЙ-бYлeлYк дaрыгерлерди дaярдooнyн aбaлын изилдee;
2. Ош шaaрдык YMБнын (YЙ-бYлeлYк медицинa) дaрыгерлерине кoмплекcтYY медицинaлык-coциaлдык изилдee жYргYЗYY;
3. Ош шaaрдык YMБнын кaдрдык ишмердYYЛYккe бaa берYY;
Изилдеенун каражаттары жана ыкмалары. Ош шaaрдык YЙ-бYлeлYк
медицинa борборунун 172 дaрыгеринин eздYк делолору изилденди. 114 дaрыгерге aнкетa жYргYЗYЛYп, cтaтиcтикaлык ыкмaлaр колдонулду.
Жыйынтыктар жана талкуулар. Yй-бYлeлYк медицита бoюнчa aдиcтерди дaярдoo. Mедицинaлык жaрдaмдын caпaты кeптeгeн фaктoрлoрдoн кeз кaрaнды жaнa эц негизгилеринин бири жогорку квaлификaциялyy aдиcтерди дaярдoo болуп caнaлaт. Mындaй aдиcтерди дaярдoo YЙ-бYлeлYк медицитанын прaктикacын киргизYY процессинин негизги милдети болуп caнaлaт. Жaлпы YЙ-бYлeлYк медицита бoюнчa aлгaчкы aдиcтер (4 дaрыгер жaнa 4 медaйым) 1996-1997-жылдaры Cara^ Петербyргдaгы Mедицинaлык жогорку окуу жaйынaн кийинки билим берYY aкaдемияcындa жaнa Caнкт-Петербyрг шaaрындaгы №2 медицинaлык колледжинде сегиз aйлык окуу плaны бoюнчa дaярдaлгaн [4]. Yй-бYлeлYк медицинa бoюнчa aдиcтерди дaярдoo Кыргыз Реcпyбликacындa Caлaмaттык caктoo министрлигинин буйругу менен 1998 жылдaн тaртып "YЙ-бYлeлYк дaрыгер" кесибине 2 жылдык мeeнeт менен медицинaлык кaдрлaрдын кфaлификaцияcын жoгoрyлaтyy жaнa дипломдон кийинки дaярдoo институтунун тYштYк филиaлынын бaзacындa YЗГYЛтYктYY окутуу бaштaлгaн [5]. Пилот кaтaры Ош шaaрдык "Too деми" жaнa Жaлaлaбaд
40
областык поликлиникасынын дарыгерлери окутулуп 2000 жылы "YЙ-бYлeлYк дарыгер" адистери даярдалып чыккан. Бирок YЙ-бYлeлYк медицина принциби алгачкы жолу 2002-жылдан тартып практика жYЗYнe ишке кире баштаган.
Андан кийин тренер-педагогдорду даярдоо 11 айлык окуу планы боюнча Кыргыз мамлекеттик кайра даярдоо жана квалификациясын жогорулатуу медициналык институтунун (КММИ жана КЖ) YЙ-бYлeлYк медицина кафедрасынын базасында жYргYЗYлДY. Бул программанын алкагында 16 медициналык тренер жана 8 медайымдардын тренери даярдалган [6]. Мурунку союздаш (СССР) eлкeлeрYндe жалпы дарыгер практикасына окутуу, дарыгерлерди KYHДYЗГY жана толук эмес убакытта бир жумадан Yч же андан ^п жылга чейин даярдоонун ар кандай формалары жана ыкмалары менен кайра даярдоонун эсебинен ишке ашат.
Мисалы, Кыргызстанда YЙ-бYлeлYк дарыгерлер топторун кайра даярдоо боюнча 4 айга созулган окуу программасы 2 жылга (YЗГYлтYксYЗ окутуу) арналган жана эки этаптан турат: окутуунун биринчи этабы клиникалык базада жYргYЗYлeт. КММИнин жана КЖнын, ал эми экинчи фазасы алардын жумуш орундарында болгон YЙ-бYлeлYк медицина боюнча практикалык кeндYмдeрдY eздeштYPYYгe багытталган [7]. Эгерде медициналык кызматкер жакшы абалда, жан дYЙнeсY тынч болсо, ал бул сезимдерин айланасындагы дYЙнeгe жана кесиптештерине чагылдырат. Амбулатордук жардам кeрсeтYYHYн сапатын жогорулатуу максатында ар кандай иш-чаралардын комплексин жYргYЗYY керек, дарыгерлердин эмгек акысын жогорулатуу, материалдык-техникалык жактан жакшыртуу, кадрларды даярдоонун сапатын жогорулатуу .
Эстонияда участкалык дарыгерди кайра даярдоо райондук мурдагы адистерге: жалпы практикалык дарыгерлерге, педиатрларга, акушер-гинекологдорго жумуш ордунда окутууну уюштуруу жана YЙ-бYлeлYк медицина кeндYмдeрYн жайылтуу мYмкYнчYЛYГYн кeрсeтeт. Бул окуу 3 жылга созулат (ар бир айдын бир жумасы университеттин кафедраларында иштeeгe бeлYнгeн).
Даярдалган дарыгерлердин жалпы санынын ичинен аялдар 78%, эркектер 22% тYзeт. Алардын адистиги боюнча иш стажы 5 жылдан ашты. Изилдeeгe алынган мекемелерде иштеген дарыгерлердин ЖДПы (жалпы дарыгерлер практикасы) жана YДТда 114 анкетасын талдоодо терапевттердин 45%, педиатрлардын 35%, акушер-гинекологдордун 12%, башка адистердин 8%ы кайра даярдоодон eткeнY аныкталган.
41
1^ретте кeрYHYп тургандай кайра даярдалган дарыгерлердин ичинен 18%ы жогорку квалификациялык категорияга ээ, 22%ы - биринчи, 34%ы -экинчи, 26%ы квалификациялык категориясы жок болгон. Дарыгерлердин 74%ы YЧYн бул адистик боюнча окуу мeeнeтY 6 айдан, 19%ы YЧYн 8 айдан, 7%ы YЧYн 11 айдан ашкан эмес. Аларды окутуунун узактыгын врачтардын 74 % жетишсиз деп баалашкан, ал эми негизинен 8 жана 11 айлык программа боюнча окуган врачтардын 26% гана окуунун узактыгы менен канааттанган.
1-Сурет. Yй-бYлвлYK медицина боюнча кайра даярдалган дарыгерлер (Ош.ш)
категория
Сурамжылоодо дарыгерлер педиатрия 35%, терапия - 27%, акушер-гинекология - 63%, хирургия - 16%, офтальмология - 15%, неврология - 13%, ЛОР оорулары боюнча - 9% кошумча билим алууну каалашканы аныкталган.
Белгиленген ченемдер боюнча УМБда бир штаттык бирдигине 15001700 адам каралган. Кыргыз Республикасынын Ош шаарында ички жана тышкы миграциянын эсебинен 500 мицден ашуун адам жашайт. Демек Ош шаарына кеминде 330 дан ашуун YЙ-бYлeлYк дарыгерлер талап кылынат.
Учурда изилденип жаткан Ош шаардык YЙ-бYлeлYк медицина борборунда 172 YЙ-бYлeлYк дарыгер эмгектенет. Бирок ал дарыгерлердин арасында жогорку медициналык окуу жайлардын атайын Yй-бYлeлYк медицина факультеттерин бYTYргeн бир дагы адис жок [8]. Баардыгы мурдагы терапевт, педиатр, акушер-гинекологдор тYзeт. 2013 жылы Yй-бYлeлYк медицина адистерин даярдоо И.К Ахунбаев атындагы Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясында атайын факультет ачылып 2019 жылы андан 50 студент бYTYPYп 3 жылдык ординатурага кабыл алынышкан. Кыргызстанда алгачкы болуп 2021 жылы 8 жылдык окуу мeeнeтYн аяктаган 50 атайын YЙ-бYлeлYк дарыгерлер чыгарылган.Эгерде Кыргызстанда 6
42
миллиондон ашуун калк жашаса анда орто эсеп менен 4 мин, атайын yh бYлeлYк дарыгер керек болот.
Корутунду. Баштапкы медициналык-санитардык жардам мекемелеринин материалдык техникалык базасын чындоо (жаны заманбап жабдууларды алуу). Медицина кызматкерлеринин эмгек акысын жогорулатуу. Yй-бYлeлYк дарыгерлердин карьералык ecYY механизмдерин иштеп чыгуу жана алардын социалдык жана моралдык жактан укуктарын коргоо. Кыргызстандагы баардык жогорку медициналык окуу жайларында "YЙ-бYлeлYк медицина" факультеттерин ачуу.
Адабияттар
1. Мукеева С.Т. Проблема семейной медицины в Кыргызстане./ Мукеева С.Т. Вестник КГМА им. И.К. Ахунбаева. 2012. № 1. С. 135-143.
2. Смит Б.Е. Семейная медицина-правильный ли выбор для Кыргызстана. Смит Б.Е. Вестник КГМА имени И.К. Ахунбаева. 2011. № 3. С. 62-70.
3. Бримкулов Н.Н. Прошлое, настоящее и будущее семейной медицины в Кыргызстане (по материалам 1-го съезда врачей общей практики и семейных врачей Кыргызстана, Бишкек, 29-30 октября 2015 года). Бримкулов Н.Н. Вестник КГМА имени И.К. Ахунбаева. 2015.№ 3. С. 115-118.
4. Бримкулов Н.Н. Семейная медицина: прошлое, настоящее и будущее (по материалам 1-го съезда врачей общей практики и семейных врачей Кыргызстана, Бишкек, 29-30 октября 2015 года)./ Бримкулов Н.Н. Российский семейный врач. 2015. Т. 19. № 3. С. 33-36.
5. Бримкулов Н.Н. Семейные врачи - лидеры на пути к лучшему здоровью (к всемирному дню семейного врача - 19 мая)./ Бримкулов Н.Н., Сыдыкова С.Ж., Жайлообаева А.Т., Кубанычбек к. М., Шаповалова А., Ботбаева Э., Нурдинов Б., Ошбаева А., Кожокулова Н., Осмонканова Н., Запар к. З. Вестник КГМА им. И.К. Ахунбаева. 2018. № 1. С. 31-36.
6. Врачи СВП об улучшении медико-санитарной помощи / М. Х. Салиева, Н. О. Шамшиев, М. М. Мирзаева, У. М. Содикова // Вестник Ошского государственного университета. - 2019. - № 3. - С. 188-192.
7. Саттаров, А. Э. Современные аспекты изучения физического развития детей пубертатного и юношеского возраста (краткий обзор литературы) / А. Э. Саттаров // Вестник Ошского государственного университета. - 2016. - № 1. - С. 42-57.
