CC BY
46
УДК 821.0-19 ББК 83.3(09)
НАМУДХОИ Маликова Нигина Насриддиновна, докторант
ЦАМЪБАНДИИ АРАБЙ (Phd)-u кафедраи грамматикаи забони арабии
ДАР «САФАРНОМА» - И МДТ «ДДХ ба номи акад. Б. Гафуров»
НОСИРИХУСРАВ (Тоцикистон, Хуцанд)
ВИДЫ МНОЖЕСТВЕННОГО Маликова Нигина Насриддиновна, докторант
ЧИСЛА АРАБСКОГО (Phd) кафедры грамматики арабского языка
ЯЗЫКА В «САФАРНАМЕ» ГОУ «ХГУ им. акад. Б. Гафурова»
НОСИРА ХУСРАВА (Таджикистан, Худжанд)
TYPES OF THE PLURAL Malikova Nighina Nasriddinovna, Doctoral student
NUMBER OF THE ARABIC (Phd) of the department of the Arabic language grammar
LANGUAGE IN NOSIR under SEI "KhSUnamed after acad. B. Gafurov"
KHUSRA KS "SAFAR-NAME" (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: m-nigina94@mail. ru
Калидвожа^о: ицтибосоти арабй дар забони тоцикй, «Сафарнома»-и Носири Хусрав, таъсирпазирй, категорияи шумора дар исм, цамъбандии арабй, пасванд, цамъи шикаста, цамъи солим
Намудуои цамъбандии арабй дар "Сафарнома "-и Носири Хусрав баррасй шудааст. Тауциц нишон дод, ки ба забони тоцикй исмуои арабй дар шакли цамъи солими занона ва шикаста бештар ворид гардидаанд. Аз цумла дар "Сафарнома"-и Носири Хусрав низ бештар цамъи шикаста мавриди истифода царор гирифтааст. Цамчунин дар мацола ишора шудааст, ки баъзе аз калимауои ицтибосии цамъи арабй уангоми ворид шудан ба забони тоцикй аз нав цамъ карда шудаанд ва аксаран дар шакли цамъ маънои тануоро ифода мекунанд. Дар мацола ишора меравад, ки баъзе аз калимауои тоцикй дар зери таъсири забони арабй бо пасванди цамъсози арабй цамъ карда мешаванд. Ин аз он шауодат медщад, ки уануз дар царнуои XI-XII ба забони тоцикй на тануо унсуруои лексикй, балки грамматикй низ ицтибос шудаанд.
Ключевые слова: арабские заимствования в таджикском языке, "Сафарнаме " Носира Хусрава, категория числа у существительных, виды множественного числа арабского языка, суффикс, неправильное (разбитое, ломаное) множественное число, целое множественное число
Проанализированы виды множественного числа арабского языка в «Сафарнаме» Носира Хусрава. Исследование показало, что таджикским языком в большинстве своем заимствованы неправильные множественные числа и целые множественные числа слов женского рода. В частности, в «Сафарнаме» наиболее часто используется неправильное множественное число. Также отмечается, что некоторые арабские слова во множественном числе при их заимствовании таджикским языком повторно множатся и часто обозначают единственное число. Отмечается, что некоторые таджикские слова в «Сафарнаме» множились под влиянием правил образования множественного числа в арабском языке. Это свидетельствует о том, что таджикским языком заимствованы не только лексические, но и грамматические элементы арабского языка.
Key-words: Arabic borrowings in the Tajik language, "Safar-Name" by Nosir Khusrav, category of number possessed by nouns, plural number of the Arabic language, suffix, irregular (broken) plural number, whole plural number
The types ofplural numbers of the Arabic language in Nosir Khusrav"s "Safar -Name " are subjected to analysis. The research showed that the Tajik language borrowed irregular plural numbers and whole plural numbers of feminine gender nouns making up the bulk of these linguistic phenomena. In particular, "Safar-Name" is permeated with frequently used irregular plural number. It is also underscored that some Arabic words in plural are multiplied twice when being borrowed by the Tajik language, not rarely they designate singular number. It is mentioned that some Tajik words in "Safar-Name " multiplied under the influence of the rules of plural number formation in Arabic. It testifies to the fact that the Tajik language borrowed not only lexical elements of Arabic, but grammatical ones either.
Шиносой бо таъриху ташаккули забони точикй нишон медихад, ки дар хар давру замон омилхои сиёсиву ичтимой дар инкишофи забон ма^оми хоса дорад. Бо ибораи дигар хама гуна ходисаву во^еахои сиёсй, аз чумла хамлаи ачнабиён, бешак, барои дигаргунихои сохтори забон бетаъсир намондаанд [11, с. 37]. Махсусан таъсири равшани чамъбандии арабй ба забони точикй дар хамин мархила ва даврони дигари ташаккули забони адабии точикй дар ма^оми аввал ^арор мегирад, ки ин ну^таро дар ма^олаи худ забоншиноси точик Б. Сиёев чунин таъкид кардааст: "Сабаби дар сохтори грамматикии забони асрхои IX-X мавчуд будани шаклхои гуногуни чамъбандии арабй ба ходисахои мухиме, ки дар хоки Мовароуннахру Хуросон ва Балх, ки ин мавзеъхоро дар сарчашмахо макони пайдоиши забони дарй, лафзи дарй меноманд, ^абл аз асрхои X руй дода буд, вобаста аст. Чи тавре ки аз маъхазхои илмии таъриху бостоншиносй маълум аст, Балху Бухорою Нишопур хануз дар асрхои VII-VIII дар зери таъсири нихоят зури дину забони арабй монда буданд. Ин таъсир ба дарачае пур^увват гардидааст, ки забони арабй дар Мовароуннахр тадричан хамчун забони дину давлат бар^арор шуд ва бисёр корхои давлатй бо ин забон ичро мешуданд" [8, с. 67].
Тахдщи чамъбандии арабй дар забони точикй аз масоиле махсуб меёбад, ки яке аз хусусиятхои забонро метавонад му^аррар сохта бошад. Зеро беш аз хазор сол аст, ки забони точикй дар омехтагй ва таъсирбардорй аз забони арабй ривоч ёфта, хамин омил боиси он гардидааст, ки вожахои фаровони арабй ба таркиби лугавии забони точикй ворид гардида, то чойе ба калимахои худи ин забон табдил ёфтааст. Гуфтан мумкин аст, ки теъдоди зиёди ин калимахо хамон калимахое хастанд, ки дар шакли чамъашон ба таркиби лугавии забони точикй ворид гардидаанд.
Бо омузиш ва баррасии категорияи шумора дар забони арабй маълум мегардад, ки ин забон ба фар^ аз бештари забонхои шинохтаи чахонй хануз хам вижагихои морфологиеро аз модарзабони сомй дар худ хифз менамояд. Корбурди шумораи дугона, чамъхои ^иллату касрат ва шикаставу солим дар забони адабии арабии имруз мерос аз модарзабони сомй мебошад [7, с. 72].
Тахдщу баррасии илмии навъи чамъбандихо дар тахдщоти забоншиносони хам араб ва хам форсу точик ба мушохида мерасад. Дар забоншиносии арабй оид ба шумораи чамъ асархову ма^олоти зиёде таълиф гардидааст. Аз "Ал-Китоб"-и Сибавайх сар намуда, то тозатарин ма^олахои нахвиёни муосир С. Абдуллох, М. Мухаммад, Xj. Сабох, X. Шофей, А. Хдрбй ва гайрахо рочеъ ба ин мавзуъ ишораву тафсирхо рафтааст.
Масъалаи мазкурро дар нигоштахои илмии забоншиносони эрониву точик чун Н.Маъсумй, М.Бухорой, Б.Сиёев, СДалимов, С.Сулаймонй, О.Ч,алолов, Н.Fиёсов, У. Холикназаров, Т.Бердиева, М.Дурахшон, А.Саломов, Ф. Исаева, К.Исмонов, М.Манучехрй ва дигарон сурат гирифта бошад хам, вале бисёр аз пахлухои он ношинохта бокй мондааст. Махсусан дар самти истифодаи чамъбандии арабй дар забони точикй ба истиснои баъзе аз китобхои грамматикй, дигар пажухиши хамачониба дар пояи ин ё он асари бадей сурат нагирифтааст. Ин дар холе, ки ба забони точикй чамъхои арабй дар шаклхои мухталиф иктибос гардида, ба таври васеъ истифода мешаванд. Дар маколаи мазкур сайъ мешавад, ки хусусиятхои чамъи арабй ва микдору чигунагии истифодаи онхо дар "Сафарнома"-и Носири Хусрав мавриди тахкику баррасй карор гирад.
Маълум аст, ки шакли чамъбандии арабиро арабшиносон ба ду ва бархе ба се намуд чудо намудаанд. Масалан, Т.Бердиева дар китоби худ "Назарияи иктибос" чамъбандии арабиро ба ду навъ таксим мекунад: Солим (дуруст) ва шикаста (таксир, нодуруст) [1, с. 44-45]. Арабшинос К. Мусофиров оиди ин масъала чунин кайд мекунад: "Исмхо дар забони арабй бо вазнхо ва пасвандхои гуногун чамъ карда мешаванд. Дар забони арабй се навъи чамъбандй мавчуд аст: 1.чамъбандии чуфт (мусанно); 2. чамъбандии солим; 3 чамъбандии шикаста-таксир"[5, с. 69]. Хдмчунин дигар арабшиноси точик С.Сулаймонов шакли чамъбандии арабиро ба се намуд чудо менамояд: 1. чамъи мардонаи солим; 2 чамъи занонаи солим 3. чамъи шикста [9, с. 32]. Зикр бояд кард, ки хамаи акидахои дар боло овардашуда дар умум дурустанд, вале ба акидаи мо андешаи арабшинос Т.Бердиева макбултар буда, барои омузиши забони арабй осон аст.
Чи тавре ки маълум аст, иктибосоти арабй бо шаклхои "чамъбандии шикаста" ва "чамъбандии мардона ва занонаи солим" ба забони точикй иктибос гардидаанд ва хар яке дар сатххои гуногун истифода мешаванд. Дар асархои адибони точик хама навъхои чамъбандии арабй фаровон ба кор рафтааст. Аз чумла дар "Сафарнома" -и Носири Хусрав навъхои чамъбандии арабй як кисмати назаррасро ташкил медиханд. Омузиши категорияи чамъи иктибосоти арабй дар "Сафарнома" нишон дод, ки дар ин асар бештар чамъи шикаста ба кор бурда шудааст.
Ч,амъи "таксир" ва ё "шикаста" навъи чамъбандии арабй мебошад, ки бо рохи флексияи дохилй сурат мегирад. Ба монанди китоб-кутуб, калб-кулуб, хол-ахвол ва гайра [4, с. 233-244].
"Андешидам, ки то хама афъол ва амволи худ бадал накунам, фарах наёбам" [6, с. 27].
Ё дар чумлаи дигар:
"Ва дар он шахр ашцор ва басотин аст, аз он об сохтаанд" [6, с. 38].
Бо истифода аз усули эхсой маълум гардид, ки дар "Сафарнома" беш аз хама исмхои арабй дар шакли чамъи "шикаста" ба кор бурда шудаанд. Аз чумла дар асари мазкур 49 адад исмхои арабй дар ин шакл омадаанд, ки бештар бо вазнхои зерин сохта шудаанд:
Вазни "афъол". Дар "Сафарнома" 15 калимаи иктибосии чамъ дар ин вазн оварда шудааст. Аз чумла: амвол - ч. мол, аъмол - ч. амал, акрон- ч. карн, асхоб- ч. сахоба, афъол- ч. феъл, атроф - ч. тараф, анхор - ч. нахр, арзок - ч. ризк, алвох - ч. лавх, алвон - ч. лавн, амвоч- ч. мавч, ашчор- ч. шачара, афвох- ч. фох яъне чизи хушбуйкунанда[10, с. 99], афлок - ч. фалак, аъроб- ч. араб.
1. Вазни Jj*^ "фуъул".10 калимаи иктибосии арабй дар ин вазн мавриди истифода карор гирифтааст: зуруф - ч. зарф, кудум- ч. кадим, зунуч - ч. занч, яъне зангй, сиёхпуст [10, с. 438], улум - ч. илм, худуд - ч. хад, кубур - ч. кабр, кусур- ч. каср, кутуб - ч. китоб, чуюш- аз чайш, яъне лашкар, сипох [10, с. 769].
2. Вазни J^lji "фавоъил". 6 калимаи чамъи арабй дар ин колаб омадааст. Аз чумла: савохил - ч. сохил, машоъил - ч. машъал, салотин - ч. султон, канодил - ч. кандил, чавониб - ч. чониб ва басотин - ч. бустон.
3. Вазни "фуъало". 5 навъ аз ин колаб дар "Сафарнома" вомехурад. Х^укамо -ч. хоким, уламо - ч. олим, шухадо - ч. шахид, умаро - ч. амир ва хулафо - ч. халифа.
4. Вазни "фуъъол". Дар "Сафарнома" 4 калимаи иктибосии чамъ дар ин вазн омадааст. Ба монанди: туччор - ч. точир, нуввоб - ч. ноиб, хуччоч -ч. хочй.
Хдмчунин бо колабхои мафоъил "J&lia", мафоъил "Jjc^" фиъол "Jl*s" як ададй калима мушохида гардид. Ба монанди билод, масоцид, мацодир ва мафоъил.
Аз мисолхои чамъоварда маълум гардид, ки исмхои дар шакли чамъи таксир дар "Сафарнома" истифодашуда, бештар дар вазни "афъол" сохта шудаанд.
Дар дигар осори мансури муаллифони хамасри Носири Хусрав чамъхои арабй дар шакли шикаста нисбат ба чамъи солим зиёдтар истифода бурда шудааст. Ошноии сатхии мо бо асархои дигар муаллифони хамин давр, яъне хамасрони Носири Хусрав нишон дод, ки истифодаи чамъхои "шикаста" такрибан як хел аст. Масалан дар "Сиёсатнома"-и Низомулмулки Тусй ва "Тухфат-ул-мулук" -и Абухафс Махмуди Исфахонй, ки дар соли навишт бо "Сафарнома"-и Носири Хусрав тафовути андак доранд, микдори чамъхои шикаста такрибан як хел аст. Аммо дар асархои мансури минбаъд таълифгардида ба монанди "Чахор макола"-и Низоми Арузии Самаркандй истифодаи чамъхои солим бештар ба назар мерасад. Ин нукта бори дигар исбот мекунад, ки хак бар чониби устод Н. Fиёсов аст, ки таъкид мекунад: " Аслан ба назар чунин мерасад, ки авзони чамъи шикастаи арабй дар забони точикй баробар ба микдори калимахои арабии иктибосшуда мебошад ва он хам аз ин аср то ин аср ва аз ин муаллиф то ин муфаллиф фарк мекунад" [2, с. 39].
Аз нигохи оморй пас аз иктибосоти чамъи шикаста дар асар иктибосот дар чамъи солим истифода шудааст. Цамъбандии солим дар забони арабй ба ду намуд таксим мешавад: чамъи солими занона ва чамъи солими мардона. Дар зери ин истилох дар забони арабй ва хам точикй навъи чамъбандие фахмида мешавад, ки бо рохи пайваст намудани пасвандхои -от, -ёт, -ин ва -ун сохта мешавад ва он муодили точикии пасвандхои -он, -ён, -вон, -гон ва -хо мебошад. Масалан, калимаи адабиёт, хикоёт, мактубот, ишорот, нукот, машрубот, муфрадот, муомилот, муслимин, мухакикин, мударрисин ва амсоли ин калимахое хастанд, ки тавссути ин навъи чамъбандй сохта шудаанд. Чанд гурухи калимахое хастанд, ки бо коидаи чамъбандии арабй ба забони точикй гузаштаанд ва маънохои мухталифро ифода менамоянд. Як гурухи онхо калимахоеанд, ки бо пасванди арабии -от чамъ шудаанд. Ба монанди тадкикот, маълумот, ташкилот, адабиёт ва гайра. Агарчи ин калимахо дар асл калимахои арабии дар шакли чамъанд, аммо дар забони точикии муосир дар баъзе маврид боз шакли чамъбандии забони точикиро низ ба галат ба худ касб мекунанд. Ба монанди адабиётхо, маълумотхо, ташкилотхо ва гайра.
Дар "Сафарнома"-и Носири Хусрав чамъи солими арабй асосан дар шакли солими занона ба кор бурда шудааст. Масалан:
"Ду мох шаст хазор динори магрибй улуфаи эшон будй гайр аз тааххудот ва силот ва мушохирот ва шутур, ки сакт шудй" [6, с. 68].
Дар "Сафарнома" 12 адад чамъи солими занонаи арабй мавриди истифода карор гирифтааст. Аз кабили: хаммомот - ч. хамом, куллиёт - ч. кул яъне хама, хамагй, тамом, хайвонот - ч. хайвон, вилоёт - ч. вилоят, такаллуфот - ч. такаллуф, яъне саъй,
кушиш, захмат, ахамияти махсус додан ба чизе [10, с.308]. Дарацот - ч. дарача, мустагиллот - ч. мустагил ё мустагал, яъне замине, ки галла корида мешавад [10, с.759]. Ихроцот - ч. харч, мушохирот - ч. мушохара, яъне мохона, музди якмоха, маош, мавочиби якмоха [10, с.788]. Тааххудот - ч. таахуд, яъне ухдадорй, кореро ба зимаи худ гирифтан [10, с.291], силот - ч. силат, яъне ато, инъом, бахшиш, мукофот, чоиза, атия, хавди ^алам [10, с. 237]. Мураббаот - чамъи мураббаъ.
Дар асари мазкур ягон калимаи арабй дар шакли чамъи мардонаи солим истифода нашудааст.
Яке аз хусусиятхои исмхои и^тибосшуда дар шакли чамъи "шикаста" ва "чамъи занонаи солим" ба воситаи пасванди "-от" ин аст, ки бархе аз калимахои арабй харчанд дар забони точикй дар шакли чамъ дохил гардидаанд, вале дар забони точикй аз нав бо пасванди чамъбандии точикй "-хо" дигарбора чамъ баста мешаванд. Ба таври мисол, ахбор, ки чамъи калимаи "хабар " аст, дар забони муосири точикй дар шакли ахборот ва хатто ахборотуо чамъ мешаванд. Ё дигар калимаи иктибосии арабии "тщщц", ки дар арабй "тащицот" чамъ баста мешавад, дар забони точикй ба сурати "тащицотуо" мушохида карда мешавад. Ин падидаро аз назари забоншиносй чунин шарх метавон дод, ки шаклхои чамъи арабй ба забони точикй на ба маънои чамъ, балки шаклан ва мазмунан танхо дохил мегарданд. Ва аз хамон сабаб хам онхо дар забони точикй аз навъ чамъ карда мешаванд, зеро тарзи чамъбандии флективй, ки хоси забони арабй аст, барои забони точикй хос нест.
Дар "Сафарнома"-и Носири Хусрав низ аз ин навъи калимот ба назар мерасад. Аз чумла калимаи "ахролхр" оварда шудааст. Дар асл калимаи иктибосии арабии "щвол" чамъи калимаи "хол" мебошад ва ба он пасванди чамъкунандаи "—хр" чамъ карда шудааст.
Дар зери таъсири чамъбандии забони арабй дар забони точикй баъзе калимахоро вохурдан мумкин аст, ки бо пасванди чамъбандии (-от)-и арабй чамъ карда мешавад. Ба монанди сабзавот, дехот, навиштачот, богот. Ин калимахо ба тагйироти маъной дучор шуда, дар баробари маънохои аслии хеш ба худ маънохои иловагй касб намудаанд [7, с. 73]. «Чунончи калимаи дехот на танхо ба маънои ^ишло^хо, дехахо, балки ба маънои исми чомеъ низ истифода мешавад. Маънии чомеъ (на чамъ), инчунин, дар сабзавот ва навиштачот мушохида мешавад, ки ба ин сабаб онхо аз шаклхои чамъи сабзахо ва навиштахо фар^ мекунад: агар сабзахо танхо навъи алафро фахмонад, сабзавот маънии васеътар дошта, на танхо кабудй, балки дигар навъи обчакориро хам мефахмонад [7, с. 73].
Дар "Сафарнома"-и Носири Хусрав низ аз ин навъи калима ба чашм мерасад. Аз чумла:
"...ва ба атроф бадар бурда ва бар ин нахлистан ва богот сохта ва ин ду чуй яке ки болотар аст..."[6, с. 89].
Дар чумлаи овардашуда калимаи "бог" бо пасванди чамъсози арабии "-от" чамъ карда шудааст. Шакли «богот» на фа^ат маънии мансуб ба бог, балки маконро хам фаро гирифта, мисли богистон намудор мешавад. Ин холат далолат ба он мекунад, ки аз забони арабй ба забони точикй гайр аз унсурхои лексикй баъзе унсурхои грамматикй ва лексикй - грамматикй, масалан пасванди -от низ гузаштаанд.
Инчунин дар "Сафарнома" дар истифодаи иктибосоти арабй холатхое мушохида мегардад, ки шаклхои чамъи шикаста бо шакли танхои хамон калима дар як маъно меоянд: хол - ахвол, хул^ - ахло^, узв - аъзо, валй - авлиё ва гайра.
Хамчунин дар забони точикй гурухи иктибосоти арабиеро вохурдан мумкин аст, ки маънои шакли чамъи онхо аз маънояшон дар шумораи танхо фар^ мекунад ё ба ибораи
дигар дар шакли чамъ онхо маънои навро дар забони точикй касб намуда, ба шумораи танхо далолат мекунад ва хамчун вохиди алохидаи лугавй маънидод мегарданд. Масалан:
"...ва ин дарро Бобулабвоб гуянд, аз он сабаб, ки мавзеи дигар дархо чуфт-чуфт аст..." [6, с. 95].
Ва дар чумлаи дигар:
"то у асбоб ва олоте, ки дар санъати у ба кор ояд, бихаридй ва ба муроди худ зари эшон, ки хамон ^адар ситода будй, боз додй" [6, с. 127].
Калимаи «сабаб» - 1. боис, иллат, мучиб; 2. чиз, предмет, субъект; 3. чора, тадбир [10, с.162], чамъи он «асбоб» дар забони точикй маънои 1. чамъи сабаб, 2. лавозимот, чизхои даркорй; олат, афзол ва аслихаро ифода мекунад [10, с.90]. Тафовут доштани маънои шумораи танхои чунин калимахои иктибосии арабй аз чамъашон далолат аз он мекунад, ки хар яки онхо хамчун вохиди алохидаи лугавй ба забони точикй ворид гардидаанд. Шояд аз ин сабаб бошад, ки шумораи танхо ва чамъи чунин ицтибосоти арабиро дар фархангхои точикй ва форсй ба тарзи алохида баён мекунанд [11, с.162].
Храмин тариц чамъбандии арабй дар шаклхои солим ва шикаста нуфузи комиле дар забони точикй пайдо намуда, дар бойшавии забони точикй хидмат намуданд. Дар осори шоирону нависандагони точик ин навъи ицтибосоти арабй цисмати чашмрасеро ишгол намудаанд. "Сафарнома"-и Носири Хусрав далели ин гуфтахост. Бештари калимахои чамъи истифодабурдаи уро чамъи таксири арабй ташкил додааст. Нуцтаеро бояд зикр кард, ки исмхои арабии дар шакли чамъи таксир истифодашуда, дар шакли танхо вожахое мебошанд, ки бештари онхо дар забони точикй хазф шудаанд. Дар шакли чамъи шикаста ин калимахо шаклашонро иваз намуда боиси душворфахм гардидани онхо шудааст.
Дар канори ин зикри як нуцта зарур аст, ки назар ба осори манзум шаклхои чамъбандии арабии солим ва шикаста дар забони осори мансур фаровон ба кор бурда шудааст.
Пайнавишт:
1. Бердиева Т. Назарияи ицтибос (калимоти арабй дар забони тоцикй).- Душанбе,1984 .- 128 с.
2. Frnœe Н. Цамъулцамъ дар забонуои арабй ва тоцикй. / Н. Fиëсов // Забон ва рукни он(маводи конференсияи илмй бахшида 30 солагии истицлолияти ЦТ). Хуцанд: Дабир, 2020. - 178 с.
3. Забони адабии уозираи тоцик. - Душанбе: Ирфон, 1973. - Ц. 1. - 451с.
4. Ковалев А.А., Шарбатов Г.Ш. Учебник арабского языка.-М. : Наука, 1968. - 687 с.
5. Мусофиров К. Забони арабй. -Душанбе, 189. - 123 с.
6. Носири Хусрав. Сафарнома / Носири Хусрав. - Хуцанд, 2003. - 143с.
7. Саломов А. Ифодаи цамъбандии ицтибосоти арабй дар забони тоцикй/А.Саломов // Паёми ДМТ. 2020, № 3.- С. 72-76
8. Сиёев Б. Ташаккули цонишинуо дар забони тоцикй. - Душанбе, 2003. - 433 с.
9. Сулаймонй С. Очерки сарф(морфология)-и забони арабй.- Душанбе:ЦДММ -Хирадмандон, 2019. - 138с.
10. Фаруанги забони тоцикй (аз асри 10 то ибтидои асри 20). Цилди 1.2 (дар зери таурири М.Ш. Шукуров, В. А. Капранов, Р.^ошим, Н.А. Маъсуми.) - М. : Советская энциклопедия, 1969. - 951, 949 с.
11. Цумаева М. Ифодаи цамъбандии ицтибосоти арабй дар забони тоцикй/М. Цумаева //Паёми ДМТ- 2018- № 6. - С. 37-46
Reference Literature:
1. Berdiyeva T. The Theory of Borrowings (Arabic Words in the Tajik Language). -Dushanbe, 1984. - 128 pp.
2. Ghiyasov N. The Form of Repetitive Plural Number in Arabic and Tajik Langauges // N. Ghiyasov // Language and its Foundations (Materials of the Scientific Conference Dedicated to the 30-th Anniversary of TR Independence). - Khujand: Dabir (Preceptor), 2020. - 178 pp.
3. Modern Literary Tajik Language. - Dushanbe: Cognition, 1973. - p.1. - 451 pp.
4. Kovalyov A.A., Sharbatov G.Sh. Arabic Language Manual. - M.: Science, 1968. - 687pp.
5. Musofirov K. The Arabic Language. - Dushanbe, 1989. - 123 pp.
6. Khusrav, Nosir. The Book of Travels // Nosiri Khusrav. - Khujand, 2003. - 143 pp.
7. Salomov A. Expression of Plural Number of Arabic Borrowings in the Tajik Language // A.Salomov // Bulletin of the Tajik National University. 2020, #2. - pp. 72 - 76.
8. Siyoyev B. Formation of Pronouns in the Tajik Language. - Dushanbe, 2003. - 433 pp.
9. Sulaymoni S. Essays on Arabic Language Morphology. - Dushanbe: Scholars, 2019. - 138pp.
10. Tajik Language Dictionary (from the X-th up to the Beginning of the XX-th Centuries). Volumes 1,2 (under the editorship of M.Sh. Shukurov, V.A.Kapranov, R.Khoshim, N.A.Masumi) - M.: Soviet Encyclopaedia, 1969. - pp 949, 951.
11. Djumaeyva M. The Use of Borrowed Arabisms in the Tajik Language when Forming Plural Number/M. Djumayeva. DMT tidings. 2018, № 6. - pp. 37-46.
