Научная статья на тему 'НАЪМАТАК МЕВАСИДАН “ШИРИН ҲАЁТ” СИРОПИНИ ТАЙЁРЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ'

НАЪМАТАК МЕВАСИДАН “ШИРИН ҲАЁТ” СИРОПИНИ ТАЙЁРЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
175
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
наъматак / Rosa canina L. / Rosa fedtschenkoana Regel. / Rosa beggerana Schrenk. / лимон кислота / ошловчи модда / пектин / органик кислота / сироп / калий / магний. / rosehip / Rosa canina L. / Rosa fedtschenkoana Regel. / Rosa beggerana Schrenk. / citric acid / tannins / pectin / organic acid / syrup / potassium / magnesium.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Раҳимова, Зулфия Ботиржон Қизи, Мерганов, Aвазхон Тургунович, Aликарийева, Дурдона Мирмахмудовна

Мақолада доривор наъматак меваси турларини морфобиологик тавсифи, биохимик таркиби ва инсон организими учун фойдали ҳусусиятлари, ҳамда наъматак мевасидан қайта ишлаш саноатида турли шифобахш маҳсулотлар тайёрлаш, ҳусусан “Ширин ҳаёт” сиропини тайёрлаш технологияси, уни фойдали хусусиятлари ва ахамияти берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Раҳимова, Зулфия Ботиржон Қизи, Мерганов, Aвазхон Тургунович, Aликарийева, Дурдона Мирмахмудовна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TECHNOLOGY OF PREPARATION OF SYRUP "SWEET LIFE" FROM THE FRUIT OF SOUR CREAM

This article describes the types of medicinal rosehip, their morphobiological descriptions, biochemical properties, its significance for human health, the technology of developing various products in the fruit processing industry, as well as the technology of making syrup “Shirin Khayet” and its beneficial properties.

Текст научной работы на тему «НАЪМАТАК МЕВАСИДАН “ШИРИН ҲАЁТ” СИРОПИНИ ТАЙЁРЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ»

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

НАЪМАТАК МЕВАСИДАН "ШИРИН ХДЁТ" СИРОПИНИ ТАЙЁРЛАШ

ТЕХНОЛОГИЯСИ

Рахимова Зулфия Ботиржон кизи

Наманган мухдндислик-технология институти. Магистр.

Мерганов Авазхон Тургунович Наманган мухдндислик-технология институти. К^.х.ф.д., профессор

Аликарийева Дурдона Мирмахмудовна Тошкент фармацевтика институти. Фармакогнозия кафедраси катта

укдтувчиси.

АННОТАЦИЯ

Мацолада доривор наъматак меваси турларини морфобиологик тавсифи, биохимик таркиби ва инсон организими учун фойдали уусусиятлари, уамда наъматак мевасидан цайта ишлаш саноатида турли шифобахш маусулотлар тайёрлаш, уусусан "Ширин уаёт" сиропини тайёрлаш технологияси, уни фойдали хусусиятлари ва ахамияти берилган.

Калит сузлар: наъматак, Rosa canina L., Rosa fedtschenkoana Regel., Rosa beggerana Schrenk., лимон кислота, ошловчи модда, пектин, органик кислота, сироп, калий, магний.

ТЕХНОЛОГИЯ ПРИГОТОВЛЕНИЯ СИРОПА "ШИРИН ХАЁТ" ИЗ

ПЛОДОВ ШИПОВНИКА

Рахимова Зулфия Ботиржон кизи

Наманганский инженерно-технологический институт. Магистр.

Мерганов Авазхон Тургунович Наманганский инженерно-технологический институт. Д.с.х.н., профессор.

Аликариева Дурдона Мирмахмудовна

Ташкентский фармацевтический институт. Старший преподаватель кафедры

фармакогнозии.

АННОТАЦИЯ

В данной статье описаны виды лекарственного шиповника, их морфобиологическое описания, биохимические свойства, его значение для здоровья человека, технология разработки различных продуктов в отрасли переработки плодов а также технология приготовления сиропа " Ширин хаёт " и его полезные свойства.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Ключевые слова: шиповник, Rosa canina L., Rosa fedtschenkoana Regel., Rosa beggerana Schrenk., лимонная кислота, дубильные вещества, пектин, органическая кислота, сироп, калий, магний.

TECHNOLOGY OF PREPARATION OF SYRUP "SHIRIN KHAYET" FROM

Namangan Institute of Engineering and Technology. Doctor of Agricultural Sciences,

Professor.

Alikarieva Durdona Mirmakhmudovna

Tashkent Pharmaceutical Institute. Senior lecturer of the Department of

This article describes the types of medicinal rosehip, their morphobiological descriptions, biochemical properties, its significance for human health, the technology of developing various products in the fruit processing industry, as well as the technology of making syrup "Shirin Khayet" and its beneficial properties.

Keywords: rosehip, Rosa canina L., Rosa fedtschenkoana Regel., Rosa beggerana Schrenk., citric acid, tannins, pectin, organic acid, syrup, potassium, magnesium.

Узбекистан Респyбликaси Президентининг "Ёввойи xpлдa усувчи доривор усимликтарни мyx1офaзa килиш, мaдaний x1олдa етиштириш, Kama ишлaш Ba мaвжyд ресyрслaрдaн окилота фойдaлaниш чорa-тaдбирлaри тyFрисидa"ги xдмдa 2020 йил 10- aпрелдaги "Узбекистон Респyбликaси xanK тaбобaтини ривожлaнтиришгa доир кyшимчa чорa-тaдбирлaр тyFрисидa"ги П^-4670-сонли Ba П^-4901-сонли K;aрорлaридa белгилaнгaн устивор вaзифaлaрни бaжaриш мaксaдидa Нaмaнгaн мyxaндислик-теxнология инститyтидa нaъмaтaк усимлигининг тyрлaрини aгробиологик xyсyсиятлaри, мевaсининг кимёвий тaркибини урганиш, мевaсидaн кaйтa ишлaш сaноaтидa турли шифобaxш

ROSEHIP FRUITS

Rakhimova Zulfiya Botirjon kizi

Namangan Institute of Engineering and Technology. Master. Merganov Avazkhon Turgunovich

Pharmacognosy. E-mail: avazhon.merganov@mail .ru

ABSTRACT

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4/2

educational, natural and social sciences A ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

консерва махсулотлари тайёрлашдаги ахамияти буйича 2020-2021 йилларда бир катор тадкикотлар ишлари олиб борилди [1,2,14].

Утмишдаги ва хозирдаги халк табиблари китобларида наъматакнинг унлаб шифобахш хусусиятларини келтириб утишган. Илмий медицинада ишлатиш учун наъматак мевасидан дамлама, экстракт ва шарбат (хул мевасидан) хамда таблеткалар, холосас каби доривор препаратлар тайёрланади. Наъматак мевалари таркибида жуда куп микдорда витамин С (4-8%, баъзан 18%гача боради), P, K, B группаси, каротинлар билан бир каторда флавонидлар, канд, органик кислоталар (олма кислотаси 1,8-2%гача, лимон кислотаси 2% атрофида), пектин ва ошловчи моддалар, ликопин ва рибоксантин, шунингдек калий, темир, маргенец, фосфор, кальций, магний тузлари бор. Мева уругларида эса витамин Е мавжудир[3,7].

Шунингдек, у каротин, канд, ёг, органик кислоталар, флавоноидлар, маъданли тузлар ва бошка моддаларга нихоятда бой [11].

АСОСИЙ КИСИМ

Наъматак Rosа L. туркуми, раънодошларга Rosaceae оиласига мансуб булиб, буйи 1.5-3 метр, баъзан 6 метргача етади. Тиканли бута хисобланиб, пояси эгилувчан, тиканли ва ялтирок, кунгир яшил рангли. Барглари ток пацимон мураккаб, кетма-кет урнашган. Гултожиси ок, кизил, пушти, тук-кизил ва сарик булиши мумкин. Меваси кизил, сохта мевадир. Май, июл ойларида гуллайди. Июль, октябр ойларида мэва тугади[8,9,10].

Узбекистонда наъматакнинг табиий таркалган 17 туридан 6 та сервитамин ва йирик мевали турларининг мевалари тиббиётда кэнг кулланилади. Биз тадкикот давомида наъматакнинг 3 та турини танлаб олдик. Булар Rosa canina L.- Итбурун наъматаги, Rosa beggerana Schrenk., Беггер наъматаги, Rosa fedtschenkoana Regel. - Федченко наъматаги (1,2,3-расм).

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

1-pacM. Rosa canina L. (nT6ypyH HatMaTarn): a-rynn ; 6-MeBacn

a 6

2-pacM. Rosa beggerana Schrenk. (6errep HatMararn): a-rynn ; 6-MeBacn

a 6

3-pacM. Rosa fedtschenkoana Regel. (^egneHKo HatMaTarn): a-rynn; 6-MeBacn YnyF onnM Ba Ta6n6 A6y Ann h6h Chho Tatpn^nna, HatMaraKHnHr 6apna Typn T03&TOBHH Ba cywnTHpyBHH xycycnaTnra эгa. Y KynoKgarn KypTnapHn yngnpagn, KynoK maHFnnnamn Ba FyBnnnamnra, thm OFpнFнгa $oftga ^nag^ Ebbohh xnnn nemoHara nannaHca, 6om ofphfhhh 6ocagn. Yhhot 6apna Typnapn 6ypyH TemnKnapngarn тнкнnмanapнн onagn. Y TOMOKgarn Ba 6o^omchmoh 6e3napgarn mnmnapra x,aM ^oHganngnp. HatMaTaK rynn, MeBacn, ypyFn, 6aprn Ba angron xanK Ta6o6araga KagnMgaH 6epn KeHr KynnaHn6 Kenn^m^. MeBacngaH TanepnaHraH gaMnaMa Ba KaftHamanap xanK Ta6o6arnga ynKa chhh, Kronnna, TepnaMa, yT KonnacnHnHr annнFnaннmн, Metga-nnaK, 6yHpaK, KOByK кacannнкnapннн gaBonamga nm^T^^g^ YHnHr MeBacn Mogga anмamннyвннн axmnnaftgn, eHFOKnanapn эca 6yftpaK Ba cnHgnK Hynn кacannнкnapннн gaBonamga cnHgnK xafigam ynyH нmnaтнnagн. YCHMHHK nngrongaH TaHepnaHraH gaMnaMa Ba KaHHaTMa xanK opacnga Metga Ba ^nrap KacannnKnapnra, KyKyHn эca apanapra gaBo cn^arnga KynnaHagn [8,11].

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Шифокорлар шамоллашнинг олдини олиш ва даволаш учун тавсия этишадиган наъматак меваларининг дамламаси — аскорбин кислотаси ёхуд витамин Снинг табиий манбаи саналади. Наъматак сиропи ёки мевалардан тайёрланган чой совук мавсумда жуда самарали ичимлик саналади, айникса вируслар фаоллашганда ва иммунитет даражаси пасайганда. Агар ушбу халкона восита мунтазам равишда кабул килиб бориладиган булса, унда шамоллашдан сакланиш, шифо жараёнини тезлаштириш ва касалликдан кейин тезрок тикланиш мумкин булади. Наъматак дамламаси булажак оналарга токсикоз хуружларини енгишга, кизил кон таначаларини ёхуд эритроцитлар шакллантиришга, гемоглобинни купайтиришга ва камконлик ривожланишининг олдини олишга ёрдам беради. Наматак сиропи кон томирларини мустахкамлайди, рак ишини баркарорлаштиради, он босимини пасайтиради, хазм килиш тизимини меъёрга келтиради, олестерин даражасини пасайтиради, кучли антиоксидант таъсирга ега, барча аъзолар регенерациясини рагбатлантиради [12,13].

НАТИЖА ВА МАХОКАМАЛАР.

Тадкикот обьекти ва предмети - Наманган вилоятининг бир катор туманлари, жумладан, Поп, Чуст ва Чорток туман шароитида табиий холда усувчи наъматакнинг Rosa canina L.- Итбурун наъматаги, Rosa beggerana Schrenk. - Беггер наъматаги, Rosa fedtschenkoana Regel. - Федченко наъматаги турларидан фойдаланилди (4,5-расм). Ушбу турлардан инсон саломатлиги учун фойдали булган "Ширин хаёт" сиропи тайёрланди.

Тадкикот олиб бориш учун, наъматакнинг уч хил навидан куритилган мевасидан бир килограмм дан ажратиб олинди. Ажратиб олинган махсулот сараланиб тукчаларидан тозалаланди ва тайёр махсулотга бир литр микдорида технологиг сув куйиб 1000 С хароратда 30 минут давомида кайнатилди. Кайнатилган массани тиндириб сиропи филтрлаб олинди ва наъматакнинг навига унинг таркиби ва канд ва кислоталилик даражасига караб 700-1000 грам микдорида шакар кушиб, кайта 30 минут давомида 100° С хароратда кайнатилди. Х,осил булган сироп кичик сигимли ситирилланган идишларга кадокланди.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

а б в

4-расм. Курштслган наъматак меваси: а- Rosa canina L.; б- Rosa fedtschenkoana Regel., в- Rosa beggerana Schrenk.

m

а б в г

5-расм. Наъматак мевасидан меваси тайёрланган "Ширин хаёт" сиропи: а-Rosa canina L.; б- Rosa fedtschenkoana Regel., в- Rosa beggerana Schrenk.; г- Rosa canina L.

Наъматак мевасидан тайёрланган "Ширин хаёт" сиропи меъда-ичак касаликларида ва иситма тушурувчи, ут ва сийдик хайдовчи сифатида истеъмол килиш мумкин. Тайёрланган консентрат витаминга бой булиб, кувват камайганида ва авитаминоз вактида ёрдам беради, хамда иммун тизимини яхшилайди[4,5]. Наъматак меваси модда алмашиниувини яхшилайди, ундан тайёрланган сироп эса буйрак ва сийдик йуллари касалликларида сийдик хайдовчи сифатида хам ишлатилади.

Олиб борилган лабаратория тахлилига кура, наъматак мевасидан тайёрланган "Ширин хаёт" сиропи таркибида кандлилик даражаси Итбурун навида 18,6 %, Федченкода 15,7 %, ва Беггера навида эса 12,6 % ни ташкил этади. Кислоталилик даражаси эса итбурун ва федченко навида 2,3%, бегегера навида 2,4% эканлиги аникланди.

Тайёр булган "Ширин хаёт" сиропи ширинлилик даражасига кура Итбурун навида 8,1 балл, Федченко навида 6,8 балл, Беггера навида 5,2 баллни курсатди (1-жадвал).

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

1-жадвал.

Наъматак мевасидан "Ширин хаёт" сиропини тайёрлаш усули ва сифат курсаткичи

Наъ-матак нави X a u 4 i t? £ 1 (L s 8 iy X ^анд-лилик дара-жаси, % Кисло-талилик даражаси, % Сув сарфи Литр § к ит т та то ^ о £ £ и « ср аа & X ^ай-натиш ва-ти, минут ^у-шил-ган мах,-сулот, грамм Тайёр сироп Ши-ринли-лик дара-жаси,

Rosa canina L. 1.0 18.6 2.3 1.0 100 30 700 600 8.1

Rosa fedtschenkoan a Regel. 1.0 15.7 2.3 1.0 100 30 800 600 6.8

Rosa beggerana Schrenk. 1.0 12.6 2.4 1.0 100 30 1000 600 5.2

"Ширин хаёт сиропини" тайёрлаш учун бир килограмм наъматак мевасини олиб саралаб ювилди ва очи; майдонда 4-5 кун давомида куритилди. Бир килограмм наъматак хул мевасидан техник йукотишлардан сунг 500 гр соф наъматак меваси куритиб олинди.

ХУЛОСА ВА ТАВСИЯЛАР

1. Наъматак мевасидан сироп тайёрлаш учун наъматакнинг Итбурун навидан фойдаланиш яхши самара беради.

2. Сироп тайёрлаш учун Итбурун навиниг куритилгн навидан бир килограмм ажратиб олиб бир литр технологиг сув куйиб 30 минут давомида кайнатиши, тиндириб сиропи филтрланиб олиниши, олинган сиропга 700 грамм шакар кушиб 30-минут кайнатилиши тавсия этилади.

3. Наъматак мевасидан тайёрланган тайёрланган "Ширин хаёт" сиропи инсон саломатлигини мустахкамлашда мухим ахамиятга эга.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Ёввойи холда усувчи доривор усимликларни мухофаза килиш, маданий холда етиштириш, кайта ишлаш ва

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

мавжуд ресурслардан окилона фойдаланиш чора-тадбирлари тугрисида" ги ПК^-4901-сонли карори

2. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистан Республикаси халк табобатини ривожлантирига доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги П^-4670-сонли карори

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3. Холиатов Х.Х., Хабибов З.Х. "Узбекистоннинг шифобахш усимликлари" Т.1991 й. 85-87 б.

4. Сергеев В.И. "Азбука садавода" М.1992 г. 356-389 с.

5. Сасанова А.Н. ва бошкалар. "Мева консерваларини ишлаб чикариш технологиясининг кулланмаси".М. 1983 й. 406 б.

6. Широков Е.П. "Мева-сабзавотларни саклаш ва кайта ишлаш технологияси". М. 261-265 б

7. https://muslimaat.uz/namatak-foydalari

8. Дариев А.С., Сирожидинов Б.А., Рузматов Э.Ю. Наъматак (Rosa L.): анатомияси, морфологияси, экологияси.//Монография.- Андижон: Step bu step print МЧЖ, 2016.- 100 б.

9. Taghizadeh M., Rashidi A.A., Taherian A.A., Vakili Z., Mehran M. The Protective Effect of Hydroalcoholic Extract of Rosa canina (Dog Rose) Fruit on Liver Function and Structure in Streptozotocin-Induced Diabetes in Rats - J. Diet. Suppl. 2017, Nov 2, 1-12.

10. Русанов И.Ф. Среднеазиатские виды розы. Отдаленная гибридизация, филогения, кариология, витаминоностность. Ташкент: Фан АНРУз, 1996. 189 с

11. Максютина, Н. П. Растительные лекарственные средства / Н. П. Максютина, Н. Ф. Комиссаренко, А. П. Прокопенко [и др.]; под общ. ред. Н. П. Максютиной. - Киев: Здоровье, 1985. - 280 с.

12. Починок, Х. Н. Методы биохимического анализа растений / Х. Н. Починок. - Киев: «Наукова думка», 1976. - 336 с

13. Сергунова, Е. В. Исследования по стандартизации плодов шиповника и лекарственных форм на его основе: автореф. дис. канд. фарм. наук: 15.00.02 / Сергунова Екатерина Вячеславовна. - М., 2002. - 24 с.

14. Merganov Avazkhon Turgunovich, Rakhimova Zulfiya Botirjon kizi and Alikarieva Durdona Mirmakhmudovna 2022. The chemical composition, processing technology andimportance of rose hips in the pharmaceutical industry. The American Journal of Engineering and Technology. 4, 02 (Feb. 2022), 37-41. DOI:https://doi.org/10.37547/tajet/Volume04Issue02-07.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.