CC BY
0NAFOSAT TARBIYASI ORQALI SHAXSNING NAFIS QOBILIYATLARINI SHAKLLANTIRISH
Nazirova Feruzaxon Abduaziz qizi
Qo'qon davlat pedagogika instituti tayanch doktoranti https://doi.org/10.5281/zenodo.11182042 Annotatsiya: Maqolada nafosat tarbiyasining mohiyati chuqur tahlil qilingan. Tarbiyaviy ta'lim - o'quvchilarni voqelik, tabiat, ijtimoiy-mehnat munosabatlari va hayot go'zalligini anglash, idrok etish va to 'g'ri idrok etishga o'rgatish, ularning badiiy didini o'stirish, go'zallikka muhabbat uyg'otish, go'zallikni yaratishga tarbiyalashga qaratilgan pedagogik jarayondir.
Tayanch so'zlar: jamiyat, taraqqiyot, mohiyat, axloq, tarbiya, xulq-atvor, ma'naviy kamolot, axloqiy ezgulik, ijtimoiy.
Annotation: The article provides a deep analysis of the essence of elegance education. Educational education is a pedagogical process aimed at teaching students to realize, perceive and correctly perceive reality, nature, socio-Labor Relations and the beauty of life, to cultivate their artistic taste, to instill love for beauty, to create beauty.
Key words: society, progress, essence, morality, upbringing, behavior, spiritual perfection, moral goodness, social.
Ma'lumki, barcha mamlakatlarda jamiyat taraqqiyoti bilan birga taraqqiyotning mohiyati uning sur'ati, odob-axloqi, ta'lim-tarbiyasi, xulq-atvori va kishilarning ma'naviy yetuklik darajasiga bog'liq, deb hisoblangan. Tarixdan ma'lumki, ma'naviy-ma'rifiy va axloqiy fazilatlar yuksak, tarbiyaviy faoliyat oqilona olib borilgan joyda jamiyatning ijtimoiy adolat mezonlari tez rivojlanadi. Biz barpo etayotgan mustaqil O'zbekistonda demokratik huquqiy jamiyatning uchta muhim jihati bor: iqtisodiy, siyosiy va ma'naviy. Bu jihatlar qanchalik kuchli va kuchli bo'lsa, kelajak taraqqiyotimiz ham shunchalik kuchli bo'ladi, jamiyat jadal rivojlanadi. Tarbiyaviy ishlar, yuksak axloqiy me'yorlar kecha va bugun o'ylab topilgan narsa emas. Ular insoniyatning ming yillik tarixi, ajdodlarimizning bir necha yillik tajribasidan kelib chiqib, kelajak yoshlarimizning ma'naviy-axloqiy merosi sifatida o'qitilmoqda. "Ta'lim san'ati shunday tabiatga egaki, u deyarli hamma uchun tanish va tushunarli, ba'zilarga esa bu juda oson ish bo'lib tuyuladi
- inson bu ish bilan nazariy va amaliy jihatdan qanchalik kam tanish bo'lsa, shunchalik tushunarli va oson ko'rinadi. unga nisbatan ta'lim sabr-toqatni talab qilishini deyarli hamma tan oladi, ba'zilari esa buning uchun tug'ma qobiliyat va ko'nikma, ya'ni mahorat talab etiladi, deb o'ylaydi: lekin sabr-toqat, tug'ma qobiliyat va ko'nikmalardan tashqari, K. D. Ushinskiyga ham alohida bilim kerakligiga ishonchi komil. Ta'limning asosiy maqsadi xalqni ma'naviy-axloqiy tarbiyalashdir. Tarbiyaning asosiy maqsadi insonni intellektual, axloqiy, erkin fikrlaydigan va jismoniy rivojlanish, o'z qobiliyatlarini to'liq rivojlantirish imkoniyati yaratishdir.
Buning uchun:
- yoshlarni erkin fikrlashga, hayot mazmunini anglab olishga tayyorlash. olishga yordam beradi, o'zini boshqarish va nazorat qilish, egalik qilish qobiliyatini rivojlantiradi shaxsiy hayotga yo'naltirilgan yondashuv, ularda reja va harakatlar birligi hissini singdirish;
- talabalar milliy, umuminsoniy qadriyatlar, mamlakatimizning boy ma'naviyati merosi bilan tanishish, madaniy va dunyoviy bilimlarni egallash talablarni shakllantirish, malakalarni shakllantirish, boyitish va estetika tushunchalarni shakllantirish;
- har bir o'smirning bilim va ijodiy salohiyatini aniqlash va ularni rivojlantirish rivojlanish. Turli sohalarda inson faoliyatini tasavvur qilishga harakat qiling. Bolalar ijodkorlik va iste'dodni rivojlantirish va yanada qo'llab-quvvatlash uchun shart-sharoitlar Tayyorlash;
- insoniy xulq-atvor normalarini shakllantirish (bir-birini tushunish, mehribonlik, rahm-shafqat, irqiy va milliy kamsitishlarga toqat qilmaslik), muomala odob-axloq kabi tarbiya vositalaridan keng foydalanish kerak va ularning qarama-qarshi tomonlari (adolatsizlik,
(yolg'onga, tuhmatga, tuhmatga toqat qilmaslik) chek qo'yish;
- jamiyatning huquqiy normalari va qoidalariga hurmatni tarbiyalash;
shaxsning o'ziga xos tomonlarini belgilaydigan fuqarolik va ijtimoiy mas'uliyat hissi taraqqiyoti, o'zi yashayotgan yurt ravnaqi, barqaror inson taraqqiyoti tabiatni asrashga sadoqat, ekologik ta'lim;
- mustaqil davlatimiz - O'zbekiston Respublikasining ichki va tashqi siyosati to'g'ri va xolis baholashni o'rgatish. Uning tinchlik, demokratiya va boshqalarga bo'lgan muhabbati davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik, shaffof tashqi siyosat va o'z xalq turmush darajasini oshirishga, fuqarolarni ijtimoiy himoya qilishga qaratilgan ichki siyosatni to'g'ri tushuntirish kerak;
- hayotdagi eng oliy qadriyat hisoblangan mehnatga ijodiy yondashish sifatlarni shakllantirish;
- sog'lom turmush tarziga, munosib oilaga bo'lgan istakni tarbiyalash va rivojlantirish egasi bo'lish istagini shakllantirish;
- yoshlarimizni erkin va mustaqil fikrlashga o'rgatish
Nafosat ta'lim (estetik tarbiya - lotincha "estezio" so'zidan go'zallikni his etaman) - o'quvchilarni voqelik, tabiat, ijtimoiy-mehnat munosabatlari va hayot go'zalligini tushunish, idrok etish va to'g'ri tushunishga o'rgatish, ularning badiiy didini rivojlantirish, ularda go'zallikka muhabbat, go'zallikni yaratish ular tomonidan qobiliyatlarni tarbiyalashga qaratilgan pedagogik jarayon orqali amalga oshiriladi. Nafosatli ta'lim "badiiy ta'lim" sifatida ham qo'llaniladi. Umuman olganda, nafis ta'lim keng ma'noga ega bo'lib, nafaqat san'at, balki hayot, mehnat, ijtimoiy munosabatlar, tabiat va hokazolar orqali ham go'zallikni his etishga qaratilgan pedagogik faoliyatni o'z ichiga oladi.Badiiy tarbiya deganda shaxsda estetik tuyg'ularni shakllantirish vositalari orqali tushuniladi. san'at (adabiyot, musiqa, qo'shiq, tasviriy san'atning boshqa sohalari). Nozik ta'lim insonning go'zallik tuyg'usini shakllantirishga yordam beradi va uni rivojlantiradi. Inson doimo o'z hayotini go'zallik asosida qurishga intiladi. Tarbiyaviy tarbiya axloqiy, aqliy, huquqiy, ekologik, jismoniy va mehnat tarbiyasi bilan chambarchas bog'liqdir. Tabiatga, adabiyotga, teatrga, musiqaga, she'riyatga, tasviriy san'atga va hokazolarga muhabbat insonning har tomonlama kamol topishiga xizmat qiladi. Axloqiy tarbiyani samarali tashkil etishda nafosatli tarbiya katta ahamiyatga ega. Nafosatdan bahramand bo'lishda nafaqat san'at asarlari, balki ezgu ishlar, jamiyatga hurmat, sadoqat, vijdonli mehnat ham muhim ahamiyatga ega. Tozalangan tarbiyaning mohiyati shundaki, u go'zallikka bo'lgan munosabatni belgilaydi. Go'zallik tuyg'usini rivojlantirmasdan turib, yuqori mehnat madaniyati mumkin emas. Mehnat faoliyatida paydo bo'lgan go'zallik tarixiy rivojlanishning barcha bosqichlarida rivojlanib, mehnat faoliyatining o'ziga ta'sir qila boshladi. Mehnat jarayonida ishlab chiqarilgan har bir mahsulot U yoki bu (mahsulot)ning ahamiyati, vazifasi, zaruriyati nafaqat insonning tabiiy ehtiyojlarini qondirish nuqtai nazaridan, balki uning qanchalik go'zal ekanligi nuqtai nazaridan ham baholanadi. Go'zallik hayotning o'zi, tabiat va inson mehnatining natijasi, insoniy munosabatlarning mukammalligidir. Nafosatni tarbiyalash vositalari hayot go'zalligi, tabiat, san'at 24 o'quvchilarni go'zallikka muhabbat ruhida tarbiyalash maqsadida atrof-muhitdan tanlab olingan, bolalarning badiiy faoliyatini tashkil etishga qaratilgan pedagogik jarayonda qo'llaniladigan omillardir. Oila
go'zallikning birinchi maktabidir. Oila a'zolarining o'zaro munosabatlari, uy jihozlari, ularning birligi, ahilligi, tartibli joylashishi, uyushqoqligi, maktab bezaklari, maktab yodgorlik va qadrlash burchagi - bularning barchasi bolalarda go'zallikni tarbiyalashda bevosita katta ta'sir ko'rsatadi. Katta san'at asarini yuzaki, pastroq asardan ajratib turadigan murakkablik tushunchalarini o'zlashtirish o'z fikrlaringizning asosliligini turib olish va himoya qilishga yordam beradi. Litsey o'quvchilari hayot va san'atning go'zalligi, xunukligi, zavq-shavqlari bilan to'qnash keladi. G'oyaviy yo'nalishi va mazmuni jihatidan turlicha bo'lgan badiiy asarlarni, badiiy asarlarni o'qiydilar, tomosha qiladilar, tinglaydilar. Go'zallik va unga mehr-muhabbat mavzusiga bag'ishlangan darslar, sinfdan tashqari turli tadbirlar o'quvchilarga ijtimoiy hayot va badiiy hodisalarning mohiyatini tushunishga yordam beradi. Nafosatning ta'mi tabiatan shaxsga xos bo'lgan psixologik hodisadir. Ammo inson ijtimoiy munosabatlarning faol ishtirokchisi bo'lganligi sababli, u go'zallikni baholash mezonlarini mukammal o'zlashtira oladi. Nafosat ta'mi insonning biror narsa yoki hodisaga munosabati, nafosatning ob'ektiv o'lchovi bo'lib, go'zallik, xunuklik va pastkashlikni qadrlashning sub'ektiv yondashuvidir. Ta'm muhim. Binobarin, maktab o'quvchilari tarbiyasini tashkil etishda samarali shakl, usul va vositalardan oqilona foydalanish ijobiy natijalar beradi. Ta'lim muassasalarida ta'lim-tarbiya jarayonini yo'lga qo'ygan pedagoglar milliy istiqlol g'oyasi bilan qurollangan bo'lib, uni har bir fuqaro ongiga yetkazish ko'nikmasiga ega bo'lishi zarur. Shundagina o'qituvchi dars bera oladi.
ADABIYOTLAR ROYHATI
1. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.-T.: O'zbekiston, 2018.
2. O'zbekiston Respublikasining "Ta'lim to'g'risida"gi qonuni. -T.: sharq. 1997.
3. O'zbekiston Respublikasi "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi". - T.: Sharq. 1997.
4. Karimov I.A. Yuksak ma'naviyat - bitmas-tuganmas kuch. - T.: Ma'naviyat. 2008.
5. Mirziyoyev Sh.M. 2017-2021-yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha "Harakatlar strategiyasi" - T.: O'zbekiston, 2017.
6. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta'minlash - mamlakat taraqqiyoti va xalq farovonligining garovidir. - T.: O'zbekiston, 2017.
7. Mirziyoyev Sh.M. Yoshlar tarbiyasida beshta tashabbus.-T.: O'zbekiston, 2018.
8. Azizxo'jaeva N.N. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat. - T.: TDPU, 2006.
9. Jonimatova H. Abu Ali ibn Sino ta'lim haqida. - Toshkent,: 1990.
10. Maxkamov U. Axloq saboqlari - Toshkent:: Fan, 1994.
11. Mirzaev T. va boshqalar. O'zbek xalq maqollari - Toshkent: Sharq, 2003.
12. Musurmonova O. Oila ma'naviyati - milliy g'urur. - Toshkent: O'qituvchi, 2013.
13. Mavlonova R.A. va boshqalar «Tarbiyaviy ish metodikasi» - T.: O'qituvchi. 2014.
14. Mutalipova M. Xalq pedagogikasi. Asboblar to'plami. - Toshkent, muxlis. 2015
15. Назирова, Феруза Абдуазизовна. "ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ И КОММУНИКАТИВНЫЕ СПОСОБНОСТИ В РАБОТЕ УЧИТЕЛЯ." Science and innovation 3.Special Issue 18 (2024): 918-923.
16. Назирова, Феруза. "Kasbiy kompetentlik sifatlari." Современные тенденции инновационного развития науки и образования в глобальном мире 1.3 (2022): 363-367.
17. Yormatova, Sh, F. Nazirova, and M. Muhammadjonova. "PEDAGOGIK FAOLIYATNI TEXNOLOGIYALASHTIRISH-IJTIMOIY ZARURIYAT SIFATIDA." Scientific progress 1.6 (2021): 1198-1201.
