CC BY
148УДК:338.2.32 (575.3)
НАКШИ САРМОЯГУЗОРИХОИ ХОРИЧ.Й ДАР ТАЪМИНИ РУШДИ
ИКТИСОДИЁТИ МИЛЛЙ
ХАМРОЕВ МИРСАИД ИСМОИЛОВИЧ
унвонч,уи кафедраи ицтисодиёти ч,ах,он ва тич,орати байналмилалии ДДМИТ. Сурога: 734067, Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе, кучаи Нахимов 64/14.
Дар мацолаи мазкур имконият ва манбащои цалби сармоягузории хорщй, нацши сармоягузорщо ба ицтисодиёти миллй ва инчунин таъсири сармояи мустацими хорщй даррушд ва тарацциёти соцацои алоцидаи ицтисодиёти миллй мавриди таццицу баррасй царор гирифтааст.
Бо мацсади цалб намудани сармояи хорщй цацати таъмини саноатикунонии босуръат, мамлакати моро зарур аст, ки цолибияти сармоягузорй ва ицлими мусоидро цщати воридоти он муцайё сохта цараёщои ицтисодиро дар раванди пайгирщои ицтисодиёти цацон тезутунд намуда, хоцагии миллиро ба ицтисодиёти цацон пайваст намояд.
Калидвожа: сармоя, сармоягузор, сармоягузорй, саноат, саноатикунонй, сармоягузорих,ои хоричй сармояи мустацими хорщй, ицлими сармоягузорй, хоцагии цацон, инфрасохтор.
РОЛЬ ИНОСТРАННЫХ ИНВЕСТИЦИЙ В ОБЕСПЕЧЕНИИ РАЗВИТИЯ НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ
ХАМРОЕВ МИРСАИД ИСМОИЛОВИЧ
соискатель кафедры мировой экономики и международной торговли ТГФЭУ.
Адрес: г. Душанбе, улица Нахимова, 64/14, Республика Таджикистан
В данной статье рассмотрены обсуждены возможности и источники привлечения иностранных инвестиций, роль инвестиций в национальную экономику, а также исследовано и обсуждено влияние прямых инностранных инвестиций на развитие отдельных отраслей народной хозяйства.
Для привлечения иностранного капитала в целях обеспечения ускоренной индустриализации нашей стране необходимо создать инвестиционную привлекательность и благоприятный климат для её притока, а также ускорить экономические потоки в процессе слежения за мировой экономикой, подключить национальную экономику к мировая экономике.
Ключевые слова: капитал, инвестор, инвестиции, промышленность, индустриализация, иностранные инвестиции, прямые иностранные инвестиции, инвестиционный климат, мировая экономика, инфраструктура.
THE ROLE OF FOREIGN INVESTMENTS IN ENSURING THE DEVELOPMENT OF
THE NATIONAL ECONOMY
HAMROEV MIRSAID ISMOILOVICH
applicant of the Department of World Economy and International Trade Tajik State University of Finance апё Economics. Adress: Dushanbe city, Nakhimov street, 64/14, the
Republic of Tajikistan
In the article discusses the possibilities and sources of attracting foreign investment, the role of investment in the national economy, as well as the influence of foreign direct investment in the development 1of certain sectors of the national economy were investigated and discussed.
In the article discusses the possibilities and sources of attracting foreign investment, the role of investments in ensuring the rapid industrialization of the national economy, as well as the influence of foreign direct investment in the development 1 of certain sectors of the national economy were investigated and discussed.
In order to attract foreign investments to ensure rapid industrialization, it is necessary for our country to create an investment attractiveness and a favorable climate for its import, accelerate economic flows in the process of tracking the world economy, and connect the national economy to the world economy.
Keywords: capital, investor, investment, industry, industrialization, foreign investments, foreign direct investment, investment climate, world economy, infrastructure.
Дар асоси ташаббус ва пешниходи бевоситаи Асосгузори сулху вахдати миллй-Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон, бо дарназардошти ахамияти сохаи саноат дар халли масъалахои и;тисодиву ичтимой ва таъсиси чойхои корй, саноатикунонии босуръати кишвар хадафи чоруми миллй эълон карда шуд. [3]
Хар як давлати чахонро чихати иштироки он дар бозори чахонй, бахогузорй мекунанд. Дар бозори чахонй давлатхоро молу махсулоти истехсолии онхо, доираи хизматрасонй ва на;ши хочагии дехот бахогузорй менамояд. Асоси и;тисодиёти тамоми мамлакатхоро агар сараввал хочагии дехот ташкил намояд хам, бояд сохаи саноати он низ дар рушду такомул ;арор дошта бошад. Махз тавассути сохаи саноат мамлакат метавонад ба нишондихандахои бузургй и;тисодй ноил гардад. Бо рушди сохаи саноат сатхи истехсолот боло рафта, нишондихандаи сатхи бекорй, индекси нарххо ё худ таваррум дар мамлакат кохиш ёфта, сатхи некуахволии ахолй таъмин карда мешавад.
Хочагии чахони имруза дар вобастагии мута;обила бо и;тисодхои миллй ;арор дорад. Махз тавассути хамкорихои мута;обилаи судманд хочагихои миллии давлатхои чахон метавонанд ба дастовардхои бузурги и;тисодй мушарраф гарданд. Рушд ва тара;;иёти бемайлони и;тисодии мамлакатхоро бидуни сохаи саноат тасаввур кардан гайриимкон аст. Аз ин лихоз истехсолот ва саноат низ яке аз воситахои пайвастсозии и;тисодхои миллии мамлакатхои чахон мебошад.
Тачрибаи чахонй исбот намудааст, ки таъмини устувори рушди ичтимой ва и;тисодии давлат аз рушди сохаи саноат, корхонахои саноатие, ки дар худуди он фаъолият менамоянд, вобаста аст.
Хукумати Чумхурии Точикистон, чихати ноил гардидан ба хадафи олии худ, чахорум хадафи стратегй-"Саноатикунонии босуръати и;тисодиёти Чумхурии Точикистон"-ро пеша сохт. Барои ноил гардидан ба ин хадаф, сохаи саноати мамлакат беш аз пеш бояд рушд намояд. Сохаи саноатро бо рохи чалби сармояи муста;ими хоричй низ метавон таккон бахшид.
Хачми махсулоти саноатй дар соли 2016 нисбат ба соли 2007 ба 20,3 фоиз афзоиш ёфтааст, теъдоди корхонахои саноатй ба 29,1 фоиз зиёд шуд. Махсулнокии мехнат дар соха ба 26,7 фоиз афзоиш ёфт, ки пеш аз хама аз хисоби ба кор даровардани корхонахои нави бо техника ва технологияхои муосир мучаххазшуда ба даст омад. Тамоюли диверсификатсияи соха ба назар мерасад. Дар хафт соли охир дар кишвар зиёда аз 1600 коргох ва корхонахои нави саноатй, аз чумла, корхонахои коркарди маъдан ва дигар намудхои ашёи хоми саноатй, нахи пахта, маводхои сохтмонии саноатй ва коркарди махсулоти истехсоли кишоварзии ватанй ташкил карда шуд.[8;14]
Чй гунае ки дар боло ;айд намудем, сатхи пасти истехсолот, бекорй, таваррум
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
пастравии некуахволии ичтимоии ахолй дар чумхуриро ба инобат гирифта, дарёфт намудани сарчашмахои рушди и;тисодй, ки ба низоми муносибатхои бозорй асос ёфтаанд руз аз руз мухим мегарданд.
Яке аз сарчашмахои мухимтарини тара;;иёт ин сармоягузории дохилй ё хоричй мебошад. Барои баланд бардоштани сатхи и;тисодиёти кишвар ва зиндагии ахолй сармояи дохилй ва сармояи хоричй зарур аст. Аз руи назария сармоягузорй ин мачмуи манбахои иктисодиёт, ки ба такрористехсоли воситахои асосии истехсолот равона карда шудаанд.
Чараёни чалбнамоии сармоягузории хоричй барои баромадан аз бухрони и;тисодй, васеъгардонии истехсолот ва баланд бардоштани сатхи зиндагии ахолй дар чумхурй хаётан зарур мебошад. Дар амал ягон давлате нест, ки аз сармоягузории хоричй истифода набарад. Давлатхое, ки ба сармоягузории хоричй эхтиёчот доранд, яъне дар онхо норасоии сармоя дида мешавад, ки инро исбот кардан шарт нест.
Мувофи;и назарияи и;тисодчиён сармоя худ ин, мачмуи воситахои молиявиеро дар назар дорад, ки дар чараёни истехсолот арзишашон меафзояд.
Чигунае ки ба мо маълум аст, сармоя яке аз омилхои асосии истехсолот ба хисоб меравад. Аз ин лихоз, сармоя хамчун омили истехсолот дар шаклхои гуногун содир карда шуда, вобаста ба нишондихандахои гуногун гурухбандй карда мешавад.
Фаъолияти сармоягузорй яке аз омилхои пешбарандаи рушди и;тисодии кишвар ба хисоб меравад. Чалби сармоягузорй ба и;тисодиёт авлавият дорад, зеро онхо ба рушди и;тисодй, такмили технология ва такмили ихтисоси кормандон мусоидат мекунад. Сармоягузорй дар иктисодиёти хар як мамлакат на;ши хеле мухимро мебозад, зеро бе онхо халли ягон проблемаи и;тисодию ичтимой, инчунин проблемахои таъмини амнияти давлат имконнопазир аст. Дар баробари ин, бояд дар назар дошт, ки сармоягузорй хамеша барои фаъолияти оянда кор мекунад ва чун ;оида, барои ноил шудан ба натичаи мусбати пешбинишуда дар хама гуна сохаи фаъолияти инсон равона карда шудааст.
Аз руи таъинот, сармоягузорихоро ба муста;им ва гайримуста;им чудо менамоянд, ки дар хочагии чахон тамоми мамлакатхо бештар ба чалби сармоягузории муста;им хавасманданд. [6;190]
Барои ноил гардидан ба нишондихандахои болозикр дар стратегияи миллии рушд, мархилаи рушди суръатнок, ки ба чалби сармоягузорихо асос ёфтааст (солхои 2021-2025) амал мекунад. Дар мархилаи мазкур якбора зиёдшавии хачми сармоягузорй дар бахши во;ей ва инфрасохтор хамчун заминаи асосй барои рушди и;тисодиёт мегардад. Афзоиши хачми сармоягузорихо тавассути чалби сармоягузорихои муста;ими хоричй ва маблагхои пасандозхои дохилй ба даст меояд. Ин дар холати баланд шудани сатхи ра;обатпазирй ва чолибияти сармоягузории и;тисодиёт, мустахкам гаштани суботи макрои;тисодй, инчунин рушди самаранок ва ами;и бахши молиявй ба ву;уъ меояд. Афзалияти мухим дар ин мархила татби;и стратегияи амнияти энергетикй буда, хадафи он баланд бардоштани фаъолият ва суръатнок будани рушди сохаи энергетикй дар шароити талаботи афзоянда аз чониби ахолй ва и;тисодиёт бояд ба хисоб равад. [8;24]
Аз сабаби дар давраи гузариш ;арор доштани чумхурии мо хануз тачрибаи пурраи хочагидорй дар шароити бозорй вучуд надорад. Механизми сусти муносибатхои бозорй барои давлатхое, ки дар и;тисодиёти гузариш ;арор доранд, хос мебошад. Бо ма;сади ба даст овардани тара;;иёти муътадили и;тисодй роххои баромадан аз вазъияти ба вучуд омадаро бояд чустучу намуд. Хар гуна кушиши баланд бардоштани донишу ихтисоси кадрхо дар шароити номувофи;атии донишхо оид ба и;тисодиёти бозорй ба даст оварда ба муносибатхои ха;;ии истехсолй дар мамлакат ру ба касодй дорад. Аз ин
ч,о бармеояд, ки сармоягузорони давлатрои тараццикардаро тавассути кушодани корхонарои муштарак бояд чалб намуд.
Сармояи хоричй ва дар баробари он ташкилотрои хоричй фаъолияти худро дар бозор зиёд намуда маблаг барои фаъолгардонии механизми бозор, ки дар навбати худ равасмандии кардррои мараллиро дар такмили ихтисос ва омузиши тачрибаи пешцадам ба тарацциёти кишвар оварда мерасонад, таъсир менамояд.
Хамин тариц вазъи мачмуи сармоягузорй нишон медирад, ки чалби сармояи хоричй хеле мурим аст ва он пеш бурдани сиёсати сармоягузориро талаб менамояд.
Чдлби сармоя хоричй ба ицтисодиёти миллй ва истифодаи самараноки он бо мацсади тагйири сохтор ва тачдиду такмили сохтори хочагии халци Точикистон яке аз чиратрои муримтарини ислороти ицтисодй мебошад. Барои рамин рам чалби сармояи хоричй ба яке аз проблемами асосй дар сиёсати берунаи ицтисодии мамлакат табдил ёфтааст.
Чддвали 1. Сармояи ба Чумхурии Точикистон воридгардида дар давоми сол;ои
2012-2021
Сол Чалби сармоя Х,амагй млн. доллари ИМА
Мустацим Дигар намуди сармоягузорй Сармоягузории портфелй
2012 391,3 355,0 0,1 746,4
2013 341,3 670,6 0,2 1011,9
2014 377,4 530,4 1,4 909,2
2015 470,9 506,9 0,0 977,8
2016 434,2 408,4 0,1 842,7
2017 354,5 245,9 500,0 1100,4
2018 326,8 317,7 0 644,5
2019 345,9 261,1 0,1 607,8
2020 162,5 - - 428,5
2021 342,2 376,0 0,1 718,3
Хдмагй 3547,0 3672,0 502 7987,5
Хисоботи муаллиф аз манбаъ;ои: Точикистон: 30-соли истицлолияти давлатй, мачмуаи оморй.Агентии омори назди Президенти Чумруриии Точикистон, 2021-с-372-373
Чдлби сармояи хоричй ба рушди ицтисодиёти миллии Чумрурии Точикистон дар солрои 2012-2021 ба 7987,5 млн. доллари ИМА баробар гардид, ки аз инро 44,4% ( ё 3547,0 млн. доллари ИМА) ба сармоягузории мустацим, 6,2 % (ё 502 млн. доллари ИМА) ба сармоягузории портфелй ва 45,97% (ё 3672,0 млн. доллари ИМА) -и дигарро намуди сармоягузориро ташкил менамояд (ниг. ба чадвали 1).
Чумхурии Точикистон рамчун узви чудонопазири хочагии чаронй дар чалб ва равон намудани сармоя, нацши босазоеро сориб аст. Дар асоси маълумотрои оморй гуфтан ба маврид аст, ки воридоти умумии сармоягузории хоричй дар соли 2018, 644,5 млн. доллари ИМА-ро ташкил додааст, ки аз он 326,8 млн. доллари ИМА царзрои аз чониби корхонаву ташкилотро чалбгардида мебошанд. Соли 2018 нисбат ба соли 2017 41,4% сармоя кам ворид гардидааст. Воридоти сармоягузории мустацим нисбат ба рамин давраи соли гузашта 27,7 млн. доллари ИМА ё 7,8% кориш ёфт.
Аз маълумотрои оморй гуфтан ба маврид аст, ки соли 2019 рачми сармоягузорй ба ицтисоди Точикистон 607,1 млн долларро ташкил дод, ки 345,9 млн доллараш сармоягузорирои мустацим ва 261,2 млн доллари боцимонда - дигар сармоягузориро мебошанд.[2;231]
Хачми бештари сармояи муста;ими хоричй бештар ба сохахои саноати истихрочи маъдан-231,7 млн доллар, ки 67%-и хачми умумии воридоти сармояи муста;имро ташкил менамояд, саноати коркард-49,2 млн. доллар ё худ 14,2%, саноати сохтмон-2,7 млн. доллар, 0,8%-ро ташкил намудааст.
Дар соли 2019 бештари сармоягузорихои муста;ими хорича аз чониби Чумхурии Хал;ии Хитой-262,3 млн. доллар ё худ 75,8% аз хачми умумии сармоягузории муста;им ворид гардидааст, ки бештар ба сохахои хизматрасонии ало;а, сохтмон, хизматрасонии молиявй, саноати коркард ва истихроч, саноати сохтмон, истихроч ва коркарду истехсоли махсулоти нафтй ва газй равона шудааст.
Федератсияи Россия низ яке аз шарикони асосии мамлакати мо ба хисоб рафта, дар бахши сармоягузорй низ шарики боэътимод махсуб меёбад. Дар соли 2019 аз чониби Федератсияи Россия ба мамлакати мо дар хачми 33,1 млн. доллар сармояи муста;ими хоричй ворид гардидааст, ки 9,6%-и сармояи муста;ими хоричии воридгардидаро ташкил менамояд. Сармояи воридгардида ба сохахои хизматрасонии молиявй, ало;а ва сохтмон равона гардидааст.
Дар дурнамои аз чониби хукумат тасди;шудаи нишондихандахои асосии макрои;тисодии ЧТ барои солхои 2021-2023 дар робита ба чалби сармояи хоричй ;айд гардида буд, ки соли 2021 - 774 млн доллар, соли 2022 - 924 млн доллар ва соли 2023 - 1 млрд 69 млн доллар сармоягузории хоричй ворид мегардад.
Дар асоси маълумотхои оморй гуфтан бамаврид аст, ки чалби сармоягузорихои хоричй ба и;тисодиёти миллй сол ба сол зиёд гардида танхо дар соли 2020 бинобар вазъи номусоиди чахон, яъне фарогирии бемории хамагири COVID-19, кам гардид ва дар умум хачми сармояи хоричй ба 428,5 млн доллар баробар гардид, ки ин нишондод нисбати соли 2020 та;рибан 29,5% кам буд.
Мувофи;и маълумотхо, дар соли 2021, ба и;тисодиёти мамлакат 718,3 млн. доллари амрикой сармояи хоричй ворид гардидааст, ки аз ин ми;дор 0,1 млн. доллар сармояи портфелй, 376,0 млн. доллар дигар намудхои сармоя ва 342,2 млн. доллар сармояи муста;им ворид гардидааст.
Хачми бештари сармояи муста;ими хоричй бештар ба сохахои саноати истихрочи маъдан-194,6 млн. доллари амрикой (ё 56,9 фоиз)-и хачми умумии воридоти сармояи муста;имро ташкил менамояд. Ба сохахои дигар бо чунин шакл сармоя ворид гардидааст:
> саноати коркард- 34,0 млн. доллар, ё худ 9,9%;
> фаъолияти молиявй ва харгуна хизматрасонии тичоратй- 43,4 млн. доллар, 12,7%;
> на;лиёт ва ало;а-36,4 млн. доллар, 10,5%;
> сайёхй-28,5 млн. доллар, 8,3%;
> саноати сохтмон-8,1 млн. доллар, 2,4%;
Аз нишондоди умумии сармояи воридгардида бештари сармоя ба сохаи саноат, аз ;абили саноати истихроч-194,6 млн. доллар, саноати коркард-34 млн. доллар рост меояд.
Дар солхои 2007-2021 ба и;тисодиёти мамлакати мо аз 65-мамлакати чахон сармоя ворид гардида хиссаи аз хама зиёди сармоя махз ба сохаи саноати мамлакат 747,8 млн доллари ИМА ё худ 15% аз сармояи муста;ими хоричии воридшударо ташкил намудааст. Хиссаи бештарро дар чараёни сармоягузорй Чумхурии мардумии Чин-3252,0 млн.доллар, Россия-1647,9 млн.доллар, Британияи Кабир-714,6 млн.доллар, ИМА-712,8 млн.доллар, Кдзо;истон-585,7 млн.доллари ИМА, ташкил медиханд. [9]
Дар бозори байналмилалии сармоя яке аз воситахои самараноки ра;обат барои сармоягузорй таъмини инфрасохтор мебошад, ки ба сармоягузорон дар амалисозии лоихахои мушаххаси сармоягузорй кам кардани харочотро таъмин мекунанд. Дар байни ин хизматрасонихо дастгирии иттилоотии раванди сармоягузорй хамчун яке аз
воситахои самараноки дастгирии давлатии раванди чалби сармоя чойгохи махсусро ишгол мекунад.
Яке аз нишондихандахои мухими чалбкунандаи сармояи хоричй ин ицлими мусоиди сармоягузорй хисоб меёбад, ки якчанд омилхои ицтисодй, сиёсй ва ичтимоиро дар бар мегирад. Аз руи чунин ицлим сармоягузор, бозори муйаяни сармоягузориро интихоб карда метавонад. Ба таври дигар ицлими мусоид бояд нишондихандаи тарацциёти инфрасохтори бозорй ва ичтимой, цонунгузорй, имтиёзхо, минтацахои имтиёзноки ицтисодй, вазъи сиёсй, ичтимой ва фархангй ва гайра дошта бошад, ки аз тарафи давлат чорй карда мешавад. Дар он мамлакате, ки чунин ицлим чорй шудааст сармоя аз бозори чахонй харакат мекунад.
Роху воситахои гуногуни муайянкунии чолибияти кишварро ба хисоб гирифта низоми омилхои муайянкунандаро пешкаш намудан мумкин аст, ки ба таври зайл гурухбандй мешаванд:
- мухити сиёсй - хуцуцй;
- мухити ицтисодй;
- инфрасохторхо;
- мухити ичтимой - фархангй.
Инчунин омилхоеро мебояд чудо кард, ки ба кишвар ба таври табий дода мешаванд, ба монандй: захирахои табии, чойгиршавии чугрофй, цишр, шароитхои ицлимй ва гайра мебошанд [7].
Барои бехтар намудани фазои сармоягузорй ба бахши саноат, бояд хамкорихои тарафайни давлат, тичорат ва илм, барои рушди корхонахои саноатй пешниходхои зерин ба мацсад мувофиц аст:
1. Танзими меъёрию хуцуции додани имтиёзхо аз чониби давлат ба сармоягузорон, ташкилотхо, ба натичахои фаъолияти илмй ва чорй намудани онхо дар гардиши истехсолй;
2. Такмил додани фаъолияти патентию литсензионй тавассути пурзур намудани хамкории мацомоти хокимияти ичроия, ки дар сохаи инноватсия, истехсолот ва илмию техникй масъуланд;
3. Хавасамандй дар бахши фаъолияти ихтироъкорй ва патенткунониро дар сохахои афзалиятноки илму техника таъмин намоянд.
Як цатор имтиёзхоеро барои чалби сармояи хоричй ва пеш бурдани саноат пешниход намудан мумкин аст, ки ба таъсиси чойхои корй ва баланд гардидани хачми истехсолот мусоидат мекунанд:
1. Додани имтиёзхои андозй;
2. Додани иншооти инфрасохторй барои ичора ва ё истифодабарй бо шартхои имтиёзнок;
3. Додани хуцуци афзалиятноки иштирок дар татбици шартномаву фармонхои минтацавй.
Барои чалби сармоягузорихои хоричй зарур аст, ки ба рацобат бо кишвархои зиёди дунё, ки ба сифати воридкунандаи сармоя баромад карда ба хар васила мекушанд ба ицтисодиёти худ хачмхои гуногуни сармоягузорихои хоричиро чалб намоянд, бояд тоб овард. Вобаста ба ин кишвархо дар худ фазои мусоиди сармоягузориро фарохам меоваранд, ки омили мухими харакати байналхалции сармоя гардида, объекти омузиши доираи васеи олимон ва мухдцицон дар сохаи ицтисодиёт ва хуцуц царор мегиранд.
Аз ин лихоз гуфтан бамаврид аст, ки Чумхурии Точикистон чихати чалби сармояи хоричй тамоми кушишу талошхои худро равона намуда, инфрасохтор, чолибият ва умуман ицлими мусоид чихати чалби сармояи хоричй ва бевосита сармояи мустацими
хоричиро дар амалия татбик; намуда истодааст, то сохаи саноатро хамчун сохаи афзалиятнок дар и;тисодиёти мамлакат нишон дода бошад. Аммо дар баробари ин бояд таъкид дошт ки масъалаи идоранамоии сармояи хоричй, самаранок ва максаднок истифода бурдани он масъалаи халталаб ва асосй ба шумор меравад.
РУЙХАТИ АДАБИЁТ:
1. Омори солонаи Чумхурии Точикистон. Мачмуаи оморй/Агентии омори назди Президенти ЧТ: Раёсати табъу нашри таъчилии Муассисаи давлатии МКХ-и Агентии омори назди Президенти ЧТ, 2019. - 478 с.
2. Омори солонаи Чумхурии Точикистон. Мачмуаи оморй/Агентии омори назди Президенти ЧТ: Раёсати табъу нашри таъчилии Муассисаи давлатии МКХ-и Агентии омори назди Президенти ЧТ, 2020. - 495 с.
3. Паёми Президенти Чумхурии Точикистон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон аз 26.12.2018c. Манбаи электронй http ://www.prezident .tj
4. Паёми Президенти Чумхурии Точикистон, Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон «Дар бораи самтхои асосии сиёсати дохилй ва хоричии чумхурй» 26.01.2021
5. Саидмурадов Л.Х. Экономическая теория открытого хозяйства и проблемы современного Таджикистана / Л.Х. Саидмурадов. - Душанбе: Ирфон, 2005. -С.260.
6. Саидмуродов Л.Х., Мирбобоев Р.М., Сафаров Б.Г. ва дигарон. И;тисодиёти чахон ва муносибатхои и;тисодии байналмилалй. Душанбе-2021. 271-с.
7. Саидмуродова М.А. Родовольственная безопасность основа обеспечения экономической безопасности страны / М.А. Саидмуродова // Вестник Таджикского национального университета. Серия социально-экономических и общественных наук. - 2014. - №2/3 (135). -С.138-141.
8. Стратегияи миллии Рушди Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030. Душанбе-2016.- 89-с
9. Точикистон: 30-соли исти;лолияти давлатй, мачмуаи оморй. Агентии омори назди Президенти Чумхуриии Точикистон, 2021.-702-с.
10. Худойназар Амонзода. Хадафи чоруми миллй ба суи рушди саноат. Сомонаи нашрияи расмии Чумхурии Точикистон "Чумхурият": http://www.jumhuriyat.tj.31.12.2018.
11. Хисоботи сармоягузорихои хоричй. Сомонаи расмии Кумитаи давлатии сармоягузорй ва идораи амволи давлатии Чумхурии Точикистон: http:// www.gki.tj
